— 338 —
Sprawozdanie z wycieczek Zjazdu P. T. G. w Nowogródku w dniach 24—28 maja 1931 roku.
W pierwszym dniu Zjazdu, po Walnem Zebraniu udano się na Górę Zamkową dla poznania krajobrazu okolic Nowogródka.
Góra Zamkowa stanowi jedno z najwyższych wzniesień tej części Polski. Należy ona do pasa wzniesień kredowych (turon), a po
kryta jest oligocenem wykształconym pod postacią formacji glau- konitowej oraz grubą pokrywą utworów dyluwjalnych, których miąższość sięga w okolicach Nowogródka do 200 m (na wysa-
Rozległy widok ukazuje nam po
wierzchnię silnie rozciętą, krajobrazo
wo jednostajną, składającą się z sze
regu garbów i niecek o przebiegu na pozór chaotycznym.
Tegoż dnia odbyła się wycieczka do S i o h d y , C i m o s z k o w i c i n a d j e z i o r o Ś w i t e ź . Najciekawsze ob
serwacje poczyniono w wąwozach ci- moszkowickich, których strome, niepo- rośnięte trawą ściany, dawały wgląd w budowę geologiczną tego obszaru.
Na morenie czerwonej, przynależnej do zlodowacenia Varsovien I, leży torf za
wierający między innemi szczątki sosny, świerka, brzozy, dębu, orzecha i t. p., przechodzący ku górze w gytję z wkład
kami piasków i żwirków, a przykryty utworami fluwjoglacjalnemi. Na nich leży less warstwowany z wkładką hu
musu przechodzącego w torf. Warstwo
wanie lessu tłumaczono osadzaniem się go na obszarach pod
mokłych. Humus i torf powstały w okresie wilgotnym, po którego ustąpieniu nastąpiło dalsze nawiewanie i osadzanie się lessu. Torfy te (górny i dolny) leżąc na morenie czerwonej pochodzą z inter- glacjału Masovien I I 1). Tak samo lessy według Z. S u j k o w -
x) Stwierdzono tu niezgodność z opisem podanym przez Z. S u j k o w s k i e g o („W sprawie lessów Nowogródzkich“, Sprawozd. z pos. Tow. War- szawsk., wydz. III. mat.-przyr., zesz. 7—9, Warszawa 1929), który mylnie uważa torf dolny za zsunięty z góry.
dach kredowych mała).
Otoczaki z moreny dennej:
1. Torf. 2. Gytja z wkładkami piasków i żwirków. 3. Otoczaki w piasku. 4 Iły zielone, war
stwowane. 5. Piasek warstwo
wany. 6. Glina zielonkawa war
stwowana. 7. Piasek ze żwir
kami i otoczakami (— 30 m).
8. Glina żółtawa warstwowana.
9. Gliny lessowate warstwowa
ne. 10. Humus.
— 339 —
s k i e g o są „młodsze o jedno zlodowacenie od środkowopól- skich“.
D n i a 25 ma j a . A u t o b u s e m p r z e z W o ł k o w i c z e — Ko re l i c z ę — T a r a s o w i c z e— T u r z e c — S z c z o r s y — d o l i n a N i e m n a— N o w o g r ó d e k . Znaczna część drogi prowadziła „szla
kiem Napoleona“; przy drodze szereg odkrywek przeważnie utwo
rów interglacjalnych, oraz ściany moreny dennej, czerwonej. Koło wsi Korelicze obserwowano leżące na materjale fluwjoglacjalnym utwory soliflukcyjne pochodzące z okresu zimnego (może Varso- vien II), odznaczające się dużem sprasowaniem, chaotycznością oraz licznemi soczewkami piasków i iłów. We wsi Turzec wy
chodzi na powierzchnię kreda z inoceramami, na niej leży morena czerwona i utwory fluwjoglacjalne. W Komorowicach odkrywka ukazująca bezpośredni kontakt moreny dennej czerwonej z gliną lessowatą. Brak utworów fluwjoglacjalnych upoważnia do wniosku, że obszar ten leżał ponad wodami spływającemi z lodowca. Ze Szczorsów widok na dolinę Niemna o niewysokich lecz stromych zboczach i bardzo sżerokiem dnie, które zalegają łachy wodne i starorzecza.
Dn i a 26 maja. Z N o w o g r ó d k a k o l e j ą p r z e z L i d ę — R ó ż a n k ę —M o s t y do R o s i i K r a s n e g o S i o ł a . W Kra- snem Siole w kamieniołomie znajdują się kreda biała piętra tu- rońskiego, a na nim warstwa fosforytów przykryta formacją glau- kónitówą pod postacią zielonych piasków (oligocen). Utwór ten wraz z nadległemi dyluwjalnemi (piaski, gliny, warwy) jest bar
dzo silnie zaburzony. Badania dokonane na miejscu okazały, że kreda ta leży na utworach dyluwjalnych mianowicie na piaskach ze żwirkami skał krystalicznych płn.; również wiercenie wykonane przez eksploatującą kredę cementownię natrafiło pod nim na piaski, których nie zdołano przebić. Według prof. J. N o w a k a mamy tu prawdopodobnie do czynienia z płatem kredy t. zw.
*krą“ przywleczonym lub conajmniej sfałdowanym na miejscu przez lądolód. Co do materjału oligoceńskiego leżącego na nim, który zdawałby się przemawiać przeciwko dalekiemu transportowi (J. S a m s o n o w i c z ) , to był on zmarznięty i przymarznięty, a jako taki stanowił twardą skałę. Zjawiska takie obserwowano zresztą także i na niewątpliwych „krach“ w Danji (J. No wa k ) . W nocy odjazd do Grodna.
D n i a 27 ma j a . Z G r o d n a na s t a t k u „ N i e m e n “ do M i a ł ó w — P y s z e k — Ż y d o w s z c z y z n y — p o w r ó t do Grod-
22
— 340 —
n a — r o z w i ą z a n i e Z j a z d u . Dolina Niemna wygląda tu ina
czej niż koło Szczorsów. Zbocza wznoszą się bezpośrednio nad korytem rzeki, a w nich widoczne są terasy o wysokościach ok.
1‘5 m, 4 —6 m, 10— 15 m i 40—50 m n. p. Niemna.
W Miałach odsłaniają się: margiel kredowy, iły glaukonitowe, piaski glaukonitowe, węgiel brunatny, morena szara, utwory flu- wjoglacjalne i morena czerwona. Położenie moreny szarej (Cracov.) przemawia za istnieniem zaburzeń, które obejmowały starsze dy- luwjum. Pyszki: W parowie znajdują się pokłady gytji i torfu (ok. 2 m) na nim mułki ilaste warstwowane (1*10 m), piasek, glina piaszczysta z niedużemi otoczakami (75 cm), piasek żółty, czysty (40 cm), piasek gruby ze żwirkami i warstewki żwirków (70 cm), złażelina.
Najciekawszy, najpełniejszy profil utworów dyluwjalnych znaj
duje się w parowie we wsi Żydowszczyzna. Były one znane od dawna geologom ( D y m c z e w i c z — 1872, H e l m e r s e n , Kri- s z t a f o w i c z , A. M i s s u n a ) ostatnio był badany i opisany przez R y d z e w s k i e g o 1) i W. S z a f e r a 2). Wyróżniamy tu od dołu:
morenę szarą (6—7 m), wkładkę otoczaków (50 cm), piaski i gliny warstwowane, głazowiec (głazy i otoczaki zlepione lepiszczem wa
piennym), moreną czerwoną, piaski i gliny warstwowane. Idąc w górę parowu spotykamy torf opisany przez W. S z a f e r a . Świeżo zrobiony profil odsłania nam pokład torfu posiadający 6 m grubości, a na nim i pod nim parę metrów utworów fluwjo- glacjalnych. Od torfu w dół mamy: gytję, piasek drobnoziarnisty, glinę czekoladową, zielonawy piasek z otoczakami, żwirki w pia
sku, piasek (40 cm), mułek z wkładkami piasku (1 m), piasek (20 cm), mułek ilasty (120 m). Na torfie leżą ku górze: gytja, piasek warstwowany zabarwiony limonitem z drobnemi głazikami, ił tłusty z warstewką piasku, ił chudy, piasek, mułek z warstew
kami piasku, piasek z domieszką iłu, glina piaszczysta zlimonity- zowana z rzadkimi głazikami, złażelina. Dotychczas przyjmowano, że torfowisko to leży na morenie szarej (Cracovien), a zatem po
wstałoby w interglacjale Masovien I. Szczegółówe obserwacje J. C z a r n o c k i e g o , J. N o w a k a i i. stwierdziły zapadanie mo-
*) Studja nad dyluwjum doliny Niemna. Prace Tow. Przyj. Nauk w W il
nie, mat.-przyr. III, Wilno 1927.
2) O klimacie i florze okresu międzylodowcowego pod Grodnem. Spraw.
Kom. Fizj. P. A. Um., t. 60, 1926.
— 341 —
reny czerwonej pod torfowisko, zatem wiek jego powstania prze
suwa się do Masowien II.
Po powrocie do Grodna Zjazd został zakończony.
Organizacja wycieczek spoczywała w doświadczonem ręku prof. B. R y d z e w s k i e g o .
Mieczysław Klimaszewski.
