Biblioteka Pedagogiczna w Cieszynie

Bolesław Orszulik

C IE S Z Y N

Biblioteka Pedagogiczna w Cieszynie

1. Z przeszłoś ci czytelnictwa polskich nauczycieli na Ś lą ska Cieszyńskim K on ieczno ś ć g ro m ad z en ia k się g o zb io ru d la p o trz e b d osk o n a le n ia p ra c y zawo­

dowej n auczycieli Ś lą ska C ieszyń skiego d o strz e g a n o ju ż w drugiej p ołow ie X IX w., kiedy to po lsk ie szkolnictw o u zyskało w a ru n k i ro zw o ju , zaś k a d r a nauczycielska, kształc o n a w yłą cznie w za k ła d a c h niem ieckich, u ś w iad o m iła sobie koniecznoś ć u zu p ełn ian ia swej w iedzy z z a k re su h isto rii, k u ltu ry czy lite ra tu ry polskiej.

S k ro m n e p o c z ą tk o w o d ziały p ed ag ogiczne zaczę to w k oń cu X IX w. wyodrę b­

n iać w b ib lio tek a ch szkolnych, gdzie o p ró c z p o lsk ich d zieł lite ra tu ry pię knej g ro m a d z o n o tak ż e, ch o ć rz a d k o , p o lsk ie ksią ż ki z zak resu pedag ogiki. Również p o w stałe w 1888 r. K ó łk o P edago giczn e w U stro n iu zorganizow ało niewielką biblio teczkę d la nauczycieli. K o rz y stn e zm iany w tym zakresie nastę powały rów nolegle z rozw ojem o rganizacy jn ym ś ro d o w isk a nauczycieli. Ju ż w 1896 r.

K ó łk o P edagogiczne przekształciło się w P olskie T o wa rzy stw o P edagogiczne (FIT) obejm ują ce swą d ziała ln o ś c ią cały teren Ś lą ska C ieszyń skiego. P T P zrzeszało n ajb ard ziej akty w nych n a p o lu n a ro d o w y m nauczycieli całego reg io n u w 6 kół­

kach: cieszyń skim , błę dow ickim , dziedzickim , frysztack im , jab ło n k o w sk im i ustro- ń skim . P ra c ę ty ch k ó łek k o o rd y n o w a ł Z a rz ą d G łó w n y mają cy swą siedzibę w Cieszynie, zaś org an em T o w a rzy stw a stał się w ychodzą cy od 1892 r. „M iesię cz­

n ik P ed agog iczn y” . Szeroki b y ł zakres d ziałalno ś ci P T P . G łó w nym celem byt rozw ój po lsk ieg o szko ln ictw a po d staw o w eg o . W ią z ała się z tym zd e cy d o w a n a akcja przeciw staw iania się n a ra sta ją c y m n a przełom ie w ieków p ró b o m utrak- wizacji szkół ludow ych, d o czego dą ż yły ś ro d o w isk a niem ieckie i „ ś lą z a k o w s k ie ” T ow arzy stw o ro zw inę ło też p ra c ę w zakresie d o sk o n a le n ia zaw odow ego swych czło nków , co d la nauczycieli bę d ą cy ch ab so lw en tam i z a k ła d ó w niem ieckich miał®

szczególnie d u ż e znaczenie. Pow yż szym celom służ ył m .in . system atycznie w zboga­

cany księ gozb ió r, ja k i g ro m a d z o n o p rz y Z arzą d z ie G łó w n y m w Cieszynie.

W m yś l zaw artego w 1902 r. p o ro z u m ie n ia , k ra k o w sk ie T ow arzy stw o Oś wiaty L udow ej (T O L ) w ypoż yczyło P T P n a okres 5 la t 3 00-tom ow ą biblio tek ę , składaj!’

cą się głów nie z dzieł po lsk ich ro m a n ty k ó w , p o zy ty wistó w i p isarzy m łod opo lskich.

Ów księ go zbiór p o d zielo n o n a 5 czę ś ci i ko lejn o p rzesy łan o do poszczególnych k ół w terenie. R o czn e sp ra w o z d a n ia z czytelnictw a, ja k ie przesyłały k o ła terenow e do zarzą dów P T P w C ieszynie i T O L w K ra k o w ie , były p u blik o w an e n a łam ach

„M iesię cznika P edago giczn ego ” . T a k n p . w 1903 r. z owej b ib lio tek i sk o rzy stało 95 członków , k tó rz y p rzeczytali 522 ksią ż ki, zaś w n astę p n y m ro k u o d n o to w a n o ju ż 133 czytelników i 1513 wypoż yczeń .

P ierw sza w o jn a ś w iato w a w pły nę ła d estru k c y jn ie n a czytelnictw o w ś ród n au c zy ­ cieli. D otych czasow e je d n a k k o rz y sta n ie zw łaszcza z b ib lio tek i P T P przyczyniło się niewą pliwie (o b o k kształcen ia nauczycieli n ajp ierw od 1904 r. w po lskich paralel- kach p rz y niem ieckim sem in ariu m w Cieszynie, póź niej od 1910 r. ju ż w sam odziel­

nym polsk im zakładzie, w B o b rk u (dziś siedziba Filii U Ś ) d o w zro stu ś w iadom oś ci narodow ej w ś ró d nauczycieli p ra cu ją cy c h w p o lsk im szkolnictw ie w w a ru n k ach obcej pań stw ow o ś ci.

W dw udziesto leciu m ię dzyw ojennym P T P p rz y stą p iło d o Z w ią zku N auczy cielst­

wa Polskiego (Z N P ) zaś b ib lio tek ę p rz e k a z a ło O g n isku Z N P w Cieszynie.

K się gozbiór ten zaw ierał o p ró c z u tw o ró w lite ra tu ry pię knej ta k ż e niew ielki dział pedagogiczny (w 1929 r. — 273 wol.) o ra z k o m p lety rocznik ów w ydaw anych ówcześ riie czasopism p ed ago giczny ch. W opinii nauczycieli cieszyń skich ów księ gozbiór nie spełniał należ ycie swej roli, d lateg o d o m a g a n o się zało ż enia wię kszej bib liotek i pedagogicznej. Z uw agi n a b ra k o dp ow iednich fu nduszy nauczyciele p o stan o w ili w płacać com iesię czną sk ład kę n a rzecz b ib liotek i o b ­ wodowej. Z a ze b ran e w ten spo sób w cią gu p ó łro c z a (gru dzień 1934 — m aj 1935 r.) pienią dze w kw ocie 301,50 zł z a k u p io n o p o trz e b n e ksią ż ki i zap ren u m ero w an o czasopism a ped agogiczne. In sp e k to ra t S zkolny w y g o sp o d aro w ał pom ieszczenie dla biblioteki w szkole p o dstaw o w ej p rz y P la cu W olno ś ci w Cieszynie, gdzie czynna była tak ż e czytelnia. W n a stę p n y c h latac h skład ki miesię czne zróż n icow an o od 10— 50 gr. W ten sposób b ib lio te k a w cią gu 4 la t zg ro ma d ziła 1008 w olum inów ksią ż ek i m o g ła p re n u m e ro w a ć 24 czaso p ism a n a u k o w e i ped agogiczne. W o s ta t­

nim przed w o jn ą ro k u szkolnym 1938/39 b ib lio te k a zarejestro w ała 173 czytel­

ników, k tó rz y w ypoż yczyli 1337 ksią ż ek.

Od sam ego p o c z ą tk u p o w sta n ia bib lio tek i k iero w ał n ią zasłu ż ony nauczyciel Jerzy R a b in , k tó ry zginą ł w hitlerow skim o bo zie k o ncen tracy jn y m . Cię ż ki los spotkał ta k ż e sam ą b ib lio tek ę , k tó r a p o d o b n ie ja k wiele po lskich b ib lio tek uległa niemal całk ow item u zniszczeniu. O calały jed y n ie nieliczne ksią ż ki, k tó re w m o m en ­ cie w ybuchu w ojny znajdow ały się u czytelników ; on e to — zw róco ne p o wojnie

— stanow iły zalą ż ek g ro m ad z o n eg o od p o d sta w now ego księ gozbioru pedag ogicz­

nej bibliotek i w Cieszynie.

2. Struktura organizacyjna biblioteki pedagogicznej

C ieszyń ska b ib lio te k a p ed ag o g iczn a, p o d o b n ie ja k w szystkie biblioteki szkolne 1 pedagogiczne w k ra ju , p o d leg a M in istro w i E d u k ac ji N a ro d o w e j, i n ależ y d o sieci resortowej, k tó ra w ra z z b ib lio tek a m i n au k o w y m i, fachow ym i i p ublicznym i

stano w i o g ó ln o k ra jo w ą sieć b ib lio tec zn ą (U sta w a o bib lio te k a c h — D z. U rz., 1968, n r 12, p oz. 63). W a rto p o d k reś lić , ż e o w a sieć b ib lio te k pedagogicznych jest zjaw iskiem w y ją tkow ym w skali m ię dzy naro dow ej.

U sta w a o b ib lio tek ach w yznaczyła b ib lio tek o m p ed ago gicznym zad an ie p ro w a ­ d ze n ia d ziałaln oś ci w zakresie k ształcenia i d o sk o na le n ia p ra co w n ik ó w p edagogi­

cznych. P ełne p o d staw y p ra w n e uzyskała sieć b ib lio te k pedagogicznych n a m ocy zarzą d zen ia w spraw ie sta tu tó w P edagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej (PBW) i P edagogicznej B iblioteki P ow iatow ej (P B P) (D Z .U rz . M O iS z W ., 1969, n r B- 8, poz. 65). Z arzą d z en ie to zaw iera pierw szy w o góle sta tu t P B P . Szczegółow o okreś la z a d a n ia b ib lio tek pedagogicznych i zak res ich d ziałaln o ś ci, stru k tu rę organizacyjną P B W , zw łaszcza zaś k o n k re ty z u je w ytyczne d o g ro m ad zen ia i opracow yw ania zbio rów , p ro w a d zen ie w ypoż yczalni, czytelni, d ziału info rm acyjno-biblio graficz­

nego, m eto d y czn o — in stru k cy jn eg o , opieki n a d b ib lio tek a m i sieci, służ by audiow i­

zualnej i re prograficzn ej, d ziału o rg a n izacy jn o -ad m in istracy jn eg o . Z b io ry biblio­

tek w ojew ódzkich i p ow iatow ych m a ją by ć — zgo dnie ze sta tu te m — u dostę pniane nauczycielom , p ra co w n ik o m n au k o w y m i k u ltu raln o -o ś wia to w y m , osobo m przy­

g otow ują cy m się d o zaw o d u nauczycielskiego o ra z w szystkim prow adzą cym d ziałalno ś ć p edagogiczną .

W zw ią zku z re fo rm ą a d m in istracy jn ą w 1975 r., lik wid u ją cą p o w iaty , pow stało 49 PB W , zaś b ib lio tek i p o w iato w e i dzielnicow e (302 placó w ki) przekształcono w filie PB W . W 1976 r. w y d a n o zarzą dzenie w spraw ie resortow ej sieci bibliotek pedagogicznych w raz z now ym sta tu te m P B W (D z. U rz . M O iW 1976, n r 4, poz.

26).

W la ta c h 1973— 1984 d ziała ln o ś ć b ib lio tek pedago gicznych zo stała zwią zana z In sty tu tem K ształcen ia N auczycieli (IK N ). P o p rze z swoje odd ziały terenowe (In sty tu ty K szta łc en ia N auczycieli i B a d a ń O ś w iatowych — IK N iB O ) IK N był o rg a n iz ato rem i k o o rd y n a to re m d o k sz ta łc a n ia nauczycieli o ra z d ziałaln oś ci infor­

m acyjno-bib liograficznej pedagog icznych b ib lio tek w ojew ódzkich.

T ym — w wielkim skrócie przedstaw io nym — stru k tu ro m organizacyjnym była p o d p o rz ą d k o w a n a Pedagogiczna B iblioteka P o w iato w a w Cieszynie, k tó ra w 1975 r.

stała się filią P B W w B ielsku-B iałej. B ibliotekę tę p o w o ła n o d o ż ycia 1 paź dziernika 1951 r. P rzeję ła o n a księ gozbiór, k tó ry b ez p o ś red n io p o drugiej w ojnie ś wiatowej zo rg an izo w ał In s p e k to ra t O ś w iaty w Cieszynie o ra z działa ją cy przy n im P ow iato ­ wy O ś ro d e k D o sk o n a le n ia K a d r O ś w iatow ych (P O D K O ). Ow sk ro m n y księ go­

zb ió r stan o w ił zalą ż ek now ej biblioteki nauczycielskiej. S k ła d ał się z ocalałych nielicznych w o lu m in ó w przedw o jennej b ib lio tek i o ra z d aró w . N a stę p n ie opiekę m ery to ry c zn ą n a d n o w ą p lacó w k ą p rz eją ł W y d ział B ib lio tek P edagogicznych przy W ojew ódzkiej B ibliotece Pow szechnej w K a to w ic ach . W 1946 r. ów wydział w y o d rę b n io n o w sam odzielną in sty tu c ję — P ed ag o g iczną B ibliotekę W ojewódzką w K a to w ic ach ; jej też z o sta ła p o d p o rz ą d k o w a n a P B P w Cieszynie.

W w y n ik u re fo rm y adm inistracyjnej w 1975 r. p o w sta ło w ojew ództw o bielskie.

J e d n ą z konsekw encji tej re fo rm y było przek ształcenie Pedagogicznej Biblioteki P ow iatow ej w Bielsku-Białej w P ed ag o g iczn ą B iblio tekę W o jew ódzk ą , zaś PBP w Cieszynie sta ła się jej filią (o b o k filii w Oś w ięcim iu, Suchej Beskidzkiej, W ado w icach i Ż yw cu; w 1983 r. p o w stały n o w e filie w M ilów ce i Skoczow ie). O ile

do 1975 r. P B P w Cieszynie b y ła fin a n so w a n a z b u d ż etu In sp e k to ra tu Oś wiaty, m erytoryczną zaś n a d n ią o p iekę sp ra w o w ała P B W w K ato w ic ach , to ja k o filia podlega we w szystkich tych sp raw ach P B W w Bielsku-B iałej, k tó ra z kolei jest n a d z o ro w an a i fin an so w an a p rzez K u ra to riu m O ś w iaty w B ielsku-Białej.

3. Rozwój bazy lokalowej

B ezpoś rednio p o w ojnie P B P w C ieszynie m ieś ciła się w je d n y m z lokali In sp e k to ra tu O ś w iaty, w k tó ry m ju ż wcześ niej g ro m a dz o n o i u d o stę p n ian o księ gozbiór pedagogiczny, p rzeję ty p rz ez n o w ą in stytu cję — PB P . O d 1951 r.

bibliotekę zlokalizow ano w b u d y n k u M acierzy S zkolnej (ul. S ta lm a ch a 14), gdzie rów nież m iał siedzibę Z a rz ą d O d d ziału Z N P . P o c z ą tk ow o P B P za jm o w ała je d n o pom ieszczenie o p o w . 32 m 2, n iebaw em wię c zaczę to bo ry k a ć się z co raz wię kszą ciasnotą , k tó ra zm u szała k ierow n ictw o P B P d o czę stych selekcji księ gozb ioru , by uzyskać m iejsce d la now o ś ci głów nie z za k resu p ed a go g ik i i psychologii oraz kom p leto w anych czasopism pedag ogiczn ych i m eto dyczn ych. M im o ciasnoty urzą dzo no tu ta k ż e sk ro m n y k ą c ik czytelniczy.

R ów nocześ nie czynio no sta ra n ia , zw łaszcza w p óź niejszych la ta c h (po 1975 r.), by w tym sam ym b u d y n k u u zy sk ać n ow e p om ieszczenia. D zię ki wielu zabiegom dyrekcji P B W i kiero w n ictw a cieszyń skiej filii u d a ło się zdoby ć d o d a tk o w e lokale w m iarę zw aln ian ia ich p rzez dotych czasow y ch u ż y tk ow n ik ów . I ta k w 1980 r.

bibliotece p rz y zn an o są siadu ją cy z n ią lo k al o p o w . 35 m 2, zaś w 1989 r.

za ad ap to w a n o d la p o trze b b ib lio tek i su teren ę sk ła d ają c ą się z 3 pom ieszczeń 0 łą cznej p o w ierzchni 58 m 2. W pierw szym etap ie (po rem on cie i za in sta lo w an iu c.o.

w 1980 r.) w d o d a tk o w y m pom ieszczeniu u rz ą d z o n o czytelnię (8 w ygodnych miejsc) o ra z w y o d rę b n io n o k się g ozb ió r p odrę czn y . W d ru g im (1989 r.) zaistn iała m oż liwoś ć , by cały m agazyn k sią ż ek (ok. 15.000 w ol.) w ra z z w ypoż yczaln ią 1 katalo g iem głów nym p rzenieś ć d o p rz y sto so w a n y ch na ten cel pom ieszczeń w suterenie. W ten spo sób b ib lio te k a osią gnę ła zad ow alają ce w aru n k i lo kalow e, choć u sy tu o w an ie jej n a d w ó ch k o n d y g n ac ja ch je s t pew nym u tru d n ien iem w spraw nej realizacji jej statu to w y ch zad ań .

4. Księ gozbiór i jego struktura

Przeję ty p rzez p ed a g o g ic zn ą b ib lio tek ę k się gozbiór In s p e k to ra tu O ś w iaty był bardzo sk ro m n y i w zasadzie d o ś ć p rz y p ad k o w y . Z aw ierał w praw dzie p ew n ą iloś ć pozycji z z a k resu p ed ag o g ik i, psychologii i m e to d y k i, a tak ż e ksią ż ki p o p u la r­

no nauk ow e z róż n ych dziedzin wiedzy, lecz w duż ej mierze były to najnow sze pozycje ujm ują ce o m aw ian e za g ad n ien ia ze sta n o w isk a ideologii m arksistow skiej.

Okres tzw. stalinow ski w yraź nie o d b ił swe p ię tn o n a zaw artoś ci księ gozbioru.

Dzieła L en in a czy tłu m aczen ia inn ych radzieckich a u to ró w (nie tylko pedag ogó w ) nie należ ały tu d o rzadk oś ci.

W 1957 r. Z a rz ą d P o w iato w y Z N P p rz e k a z a ł n a rzecz PB P swój własny

księ gozbiór, k tó ry p o odpow iedniej selekcji pow ię kszył d otychczaso w e zasoby P B P. S tało się to n a sk u tek in stru k cji ów czesnego Min isterstw a O ś w iaty (nr B— O a/7 /5 7), zalecają cej łą czenie bib lio tek i Z N P z pedagogicznym i. O kres tzw.

„odw ilż y p o p aź d ziem ik o w ej” (po 1956 r.), a zw łaszcza obję cie w 1959 r.

k iero w n ictw a b ib lio tek i p rzez em erytow anego nauczyciela P aw ła C ichego w płynę ­ ły k o rzy stn ie n a dalsze k ształto w a n ie się z a so b ó w bib liotecznych . K się gozbiór w zb o g acan o system atycznie, oczywiś cie w m ia rę m oż liw oś ci finansow ych i lo k alo ­ w ych, o no w e pozycje, k tó re p o zb a w io n e natarczyw ej ideologicznej tendencyjnoś ci w ypierały sto p n io w o bezw artoś cio w e ksią ż ki do stale ro sną cy ch tzw. ubytków . W a rto zaznaczyć , ż e n a p rzestrzeni przeszło 40-letniej działalnoś ci biblio teka w ykreś liła ze swego in w e n ta rz a b lisk o 6 tys. ksią ż ek, z czego zdecydow aną wię kszoś ć z wyż ej p o d an y c h po w o d ó w . N ie o zn a cza to wszakż e, ż e księ gozbiór po zb a w io n y zo stał całkow icie ty ch pozycji, k tó re m iały służ yć tzw . upolitycznieniu czytelników — nauczycieli, a p o p rz e z nich in d o k try n a c ji polskiej szkoły. Jeszcze dziś (1995 r.) n a księ gozbiorze cią ż y pew ne p ię tn o po przedniej epoki, elim inow ane w w yniku selekcji zb io ró w i u zu p e łn ia n ia ich now ym i n a b y tk a m i.

Tabl. 1. S tan i s tru k tu ra księ g o zb io ru w la ta c h 1956— 1994

rok

stan księ gozb.

(łą cznie z opr.

czasopism.)

struktura księ gozbioru

iloś ć prenum.

czasopism.

literatura

pię kna pedagog.

psych., filozofia, socjologia

społecz­

no-poli­

tyczna

naukowa i pop.- -nauk.

roczniki czasopis.

1956 2020 X 180 X 201 X X 26

1960 3258 517 1128 X X X 75 48

1965 6566 391 2924 X X X 529 39

1970 6822 421 3655 X X X 631 40

1976 8869 233 4184 620 3094 738 69

1980 11977 403 5253 987 1499 2886 949 72

1985 13321 661 5498 1211 1683 3921 1347 81

1990 16079 754 5975 1400 1544 4771 1635 69

1994 16857 791 6359 1481 1559 5112 1555 71

x — b ra k dan y ch

T ab l. 1. ogólnie orien tu je w zak resie w z ro stu i stru k tu ry księ go zbioru w p o ­ szczególnych 5-letnich okresach, w łą cznie z ko ń cem 1994 r. W id o cz n a jest tu w y raź n a p rzew ag a lite ra tu ry pedag ogiczn o-p sy cho log icznej, co w yn ik a z ch a rak ­ te ru b ib lio tek i i jej statu to w y ch zad ań . T en dział obejm u je za ró w n o podrę czn ik i jak i ró ż n o ro d n e o p ra c o w a n ia szczegółow ych za g ad n ień z zak resu psychologii, socjologii, filozofii i ped ago giki. W aż ne m iejsce za jm u ją ksią ż ki m etodyczne do wszystkich p rz ed m io tó w n a u c z a n ia w szkołach p o d staw o w y c h (w tym specjal­

nych ), ś rednich og ólnok ształcą cych i zaw odow ych.

D ru g i co d o w ielkoś ci dział stan o w ią o p ra c o w a n ia n au k o w e i p o p u la rn o n au k o w e z w szystkich tych dziedzin wiedzy, k tó re m o g ą in teresow ać nauczycieli

w ich p ra c y dydaktycznej o ra z stu d e n tó w przy g o to w u ją cy ch się d o zaw odu nauczycielskiego. Z n a jd u ją się tu ró w nież p o d rę czn ik i o ra z o p ra co w an ia szczegóło­

we z ta k ic h n p . dyscyplin, jak : h isto ria , n a u k a o lite ra tu rz e , ję zyko zn aw stw o, g e o g ra fia , n a u k i m atem aty cz n o -p rz y ro d n icze , k u ltu ra , sz tu k a i in.

S krom nie n a to m ia st re p re z e n to w a n a je s t lite ra tu ra p ię k n a. W y n ik a to z c h a ra k ­ teru insty tucji, k tó ra m a służ yć p rz e d e w szystkim do sk o n a le n iu p ra c y zawodow ej nauczycieli. Z drugiej zaś stro n y sk ro m n a .ś ro d k i finan so w e, a tak ż e o g ra n ic zo n a pow ierzchnia lo k a lo w a nie p o z w a la ją n a gro m ad z en ie b eletrystyki w szerszym zakresie. C h cą c je d n a k przyjś ć z p o m o c ą n a u c z y d e lo m-p o lo n isto m , b ib lio te k a od pewnego czasu za k u p u je d zieła klasyki lite ra tu ry p ię k n ej, głów nie w ydaw nictw a ukazują ce się w znanych dw ó ch seriach B iblioteki N aro d o w ej. Są to bow iem przyd atne w biblio tece o p ra c o w a n ia n a u k o w e w ra z ze w stę pnym i i krytycznym i objaś nieniam i arcydzieł lite ra tu ry polskiej i pow szechnej.

Ów księ gozbiór uzupełnia dział po drę czny w czytelni. S k ład a się on z encyklopedii, leksykonów i słow ników róż nego ty p u i z róż nych dziedzin wiedzy, podstaw ow ych podrę czników psychologii i ped agogik i, op raco w ań m etodycznych itp . Z g ro m ad zo ­ no tu rów nież d o ś ć p o k aź n y zbiór w ydaw nictw album owych, głównie z zakresu m alarstw a i arch itek tu ry, o ra z sk ro m n y zbiór kartog raficzn y. W aż n e uzupełnienie stanowią roczniki opraw nych czasopism (ok. 1500 wol.), głównie pedagogicznych, psychologicznych i m etodycznych. W czytelni zlokalizow ano takż e stale uzupełniany w arsztat bibliograficzno-inform acyjny służ ą cy zaró wn o p raco w niko m biblioteki ja k i czytelnikom poszukują cym m ateriałó w n a interesujący ich tem at. Z n ajd u ją się tu również w ydaw nictw a bibliograficzne ogólne i specjalne (m .in. 40-tom ow a „B iblio­

grafia p o lsk a ” K a ro la Estreichera, bibliografie bibliografii), a takż e czasopism a (np.

„Nowe K sią ż k i” od 1959 r., „P rzew od nik B ibliograficzny” od 1974 r., „B ibliografia Zaw artoś ci C zasopism od 1974.).

Z g ro m ad z o n y do ty ch czas i o p ra co w an y k się g o zb ió r cieszyń skiej biblioteki pedagogicznej p o sia d a wiele b ra k ó w i n ie zawsze m oże zaspo koić wszystkie potrzeby czytelnicze. T ru d n o ś ć tę łago dzi czę ś ciow o system w ypoż yczeń m ię dzy­

bibliotecznych, k tó rą to d ro g ą sp ro w a d z a się — ch o ć rz a d k o (z uw agi n a duż e koszta) — p o trz e b n e pozycje z bardziej zaso bnych b ib lio tek , przew aż nie z P B W w B ielsku-B iałej o ra z z uniw ersyteckiej b ib lio tek i cieszyń skiej Filii U niw ersytetu Ś lą skiego. M im o je d n a k ró ż nych n ied o g o d n o ś ci cieszyń ska p lacó w k a za sp o k aja w zadow alają cym sto p n iu p o trz e b y swych czytelnik ów i tym sam ym spełnia swoje statutow e zadanie.

5. C zytelnicy i wypoż yczenia

W p o czą tk o w y m okresie d ziałalno ś ci pedagogicznej biblioteki w Cieszynie korzystali z niej w zasadzie ty lk o nauczyciele d aw n ego p o w ia tu cieszyń skiego. N a podstaw ie sp ra w o zd an ia P B P za 1959 ro k , w k tó ry m p o d a n o liczbę za tru d n io n y ch w powiecie nauczycieli (ok. 1200), m o ż n a w niosko w ać, ż e w la ta c h sześ ć dziesią tych z księ gozbioru om aw ianej b ib lio tek i k o rz y sta ło ok . 20— 40% nauczycieli, w tym wię kszoś ć ze szkół p o d staw ow ych (m iejskich i w iejskich). Pew ien odsetek stanow ili

d nauczyciele, k tó rz y w ów czas p o d ejm o w ali dalsze stu d ia lu b przygoto w yw ali się d o ró ż nych egzam inów kw alifikacyjnych, m .in. eg zam inów upro szczon ych z za­

kresu p ro g ra m u stu d ió w nauczycielskich.

O d p o c z ą tk u la t sześ ć dziesią tych n a stę p o w a ł system atyczny w zrost czytelników, co u w id ocznia tab l. 2.

Tabl. 2. C zytelnicy i w ypoż yczenia

ro k

w ypoż yczalnia czytelnia

czytelnicy w ypoż y czenia czytelnicy wypoż yczenia

1956 103 281

1960 261 1107

1965 352 1845

1970 363 1585

1976 443 3786

1980 494 5783 348 2036

1985 618 6868 263 2166

1990 565 5626 434 4396

1994 703 7843 565 6244

Ów w zro st n a stę p o w a ł ró w nież w zw ią zk u z p o d ejm o w anie m p rzez nauczycieli zaocznych stu d ió w m agistersk ich, zaś w la ta c h osiemdziesią tych czę ś ciowo był sp o w o d o w an y zdob yw an iem sto p n i specjalizacji z róż ny ch p rzed m io tó w naucza­

n ia. W z ra sta ła też liczba korzy stają cy ch z b ib lio tek i stu d en tó w , co z kolei było sp o w o d o w an e p ow staniem w Cieszynie uczelni kształcących przyszłych nauczycie­

li. N a jp ie rw (po likw idacji L iceum P edago giczn ego) p o w sta ło S tu dium N auczyciel­

skie, k tó re w latac h 1960— 1971 kształciło stu d e n tó w (stacjo n arn ie) i nauczycieli (zaocznie) n a kieru n k ach : filologia p o lsk a , h isto ria , w ychow anie muzyczne.

N a stę p n ie w 1971 p o w o ła n o d o ż ycia filię U n iw e rsy tetu Ś lą skiego, k tó ra na W ydziale P edag ogiczno -A rtystycznym k ształci p rzy szłą k a d rę nauczycielską w kil­

ku specjalnoś ciach (m .in. n au c zan ie p o c z ą tk o w e, w ychow anie m uzyczne, wy­

cho w anie p lastyczne, an im acja sp o łecz n o -k u ltu raln a). F u n k cjo n o w an ie wym ienio­

ny ch za k ła d ó w k ształcen ia nauczycieli w płynę ło n a wzro st zainteresow ania księ gozbiorem pedagogicznej b ib lio tek i. K rą g jej czy teln ik ów pow ię kszył się zaró w n o o stu d en tó w , ja k i stud iu ją cy ch w try b ie zaocznym nauczycieli. Z każ dym ro k iem w ś ród czytelników w z ra sta ła też liczb a nauczycieli akadem ickich.

N ależ y p od k reś lić , ż e w o sta tn im d w u dziesto leciu fun k c jo n o w an ia biblioteki zm niejszył się te ry to ria ln y zasię g jej d ziała n ia , co niew ą tp liw ie m iało wpływ na k ształto w an ie się liczby czytelników , a ty m sam ym i wypoż yczeń . W 1975 r., w w yniku refo rm y adm inistracyjnej k ra ju , Z ebrzydow ice, K oń czyce M ałe i Kaczy­

ce p o z o sta ły w granicach w ojew ództw a kato w ickiego, zaś nauczyciele z tych m iejscowoś ci zostali p o d p o rz ą d k o w a n i pedagogicznej bibliotece w Jastrzę ­ b iu -Z d ro ju . P o utw o rzen iu w 1983 r. b ib lio te k w M ilów ce i S koczow ie dyrekcja P B W w Bielsku-Białej z a p ro p o n o w a ła no w e rejony d z ia ła n ia d la swych filii. Do

r

skoczowskiej p rz y p o rz ą d k o w a n o gm iny: Skoczów , B renna, C hybie, D ę bow iec i Strum ień , zaś gm inę Iste b n ą d o filii w M ilów ce. W te n sposób rejo n d ziała n ia cieszyń skiej placów ki, obejm u ją cy prz ed tem d aw n y p ow ia t, zm niejszył się o p o ło ­ wę , poniew aż jeg o o b szar w yznaczają o d tą d gm iny: Cieszyn, G oleszów , H aź lach U stro ń i W isła. O w te ry to ria ln y p o d z ia ł je st raczej u m o w n y , n ie m ają cy ja k ic h k o l­

wiek zn a m io n rygo ru . N auczyciele bow iem m o g ą k o rz y sta ć i k o rz y sta ją z bib liotek wegług ich w łasnego u zn a n ia , niem niej zm ian y te z n a jd u ją odzw ierciedlenie w danych statystycznych cieszyń skiej biblio teki pedagogicznej.

O to p rz y k ła d bardziej szczegółow ych ro cznych d an y c h statystycznych:

Tabl. 3. C zytelnicy i w ypoż y czenia w 1994 r.

czytelnicy

(nauczyciele i inni) liczba % wypoż yczenia % przecię tna

na 1 czyt.

przedszkola 51 7,2 743 9,5 14,6

szkoły podst. miasto 100 14,2 1958 25,0 19,6

szkoły podst. wieś 70 10,0 769 9,8 11,0

licea ogólnokszt. 15 2,1 66 0,8 4,4

technika, szk. zawód. 23 3,3 203 2,6 8,8

nadzór pedagog. 7 1,0 36 0,5 5,1

naucz, akademiccy 11 1,6 176 2,2 16,0

administr. szkolna 5 0,7 33 0,4 6,6

studenci 326 46,4 3074 39,2 9,4

inni 95 13,4 785 10,0 8,3

ogółem 703 100,0 7843 100,0 11,1

W 1994 r. cieszyń ska b ib lio te k a p ed a g o g ic zn a za rejestro w ała n a liś cie swych czytelników 277 nauczycieli (39,4% ), w tym 99 studiują cych, k tó rz y wypoż yczyli 3951 ksią ż ek.

Potrzeby czytelnicze k o n c e n tru ją się głów nie w o k ó ł za g ad n ień pedagogicznych i psychologicznych, k tó re — ja k to ju ż wcześ niej p o dk re ś lo n o — stan o w ią głów ny tem atyczny w yznacznik stru k tu ry om aw ian eg o księ gozbioru. Ilu stru je to ze­

stawienie z 1994 r. (zestaw ienia z p o p rz ed n ich la t w y k a zu ją p o d o b n e p roporcje):

Tabl. 4. W ypoż yczenia w g ro d za ju p iś m iennictw a

ro d za j piś m iennictw a

ogółem zbiory

iloś ć w ypoż yczeń

lite ra tu ra p ię k n a 791 497

ped ag o g . 6359 3701

psych.-socj. 1481 1565

sp oł.-polit. 1559 990

p o p .-n a u k . 5112 1090

ogółem 15302 7843

A nalo giczn y skład czytelnik ów o d n o to w u je czy teln ia d ziałają ca od 1980 r.

U d o stę p n ia się w niej najczę ś ciej czaso p ism a, w k tóry ch czytelnicy się gają d o k o n k re tn y c h a rty k u łó w lu b w p o szu k iw a n iu p o trz e b n y c h m ateria łó w p rz ep ­ ro w a d zają kw erendę . N ie rz a d k o też p o słu g u ją się zg rom ad zon ym i w czytelni w ydaw nictw am i biblio graficznym i (np. „ P rz ew o d n ik B ibliograficzny” , „B iblio ­ g rafia Z aw arto ś ci C zaso pism ” , „ N o w y K o r b u t” , „B ib lio g rafia p o lsk a ” K . E st­

reich era itp .). D o ś ć obszern y zb ió r słow ników i encyklo pedii służ y czytelnikom d o z a sp o k ajan ia ich d o ra ź n y ch p o trze b info rm acy jn y ch . D u ż y m zainteresow aniem , zw łaszcza w ś ró d stu d en tó w w ycho w ania plastycznego z Filii U Ś , cieszy się dział albu m ow ych w ydaw nictw z za k resu m alarstw a .

Tabl. 5. O dw iedzin y i w ypoż yczenia w czytelni w 1994 r.

czytelnicy liczb a

odw iedzin % liczba

w ypoż yczeń % p rzecię tn a n a 1 czyt.

nauczyciele 246 43,6 2989 47,9 12,2

studenci 286 50,6 3199 51,2 11,2

inni 33 5,8 56 0,9 1,7

ogółem 565 100,0 6244 100,0 11,0

Z ogólnej liczby u d o stę p n io n y ch w czytelni w 1994 r. m a te ria łó w bibliotecznych (6244) n a ksią ż ki p rz y p a d a 797 w ol., o p ra w n e ro czniki czasopism — 552 wol., zaś n a je d n o stk i czasopism — 4895. O sta tn ia liczb a d o ty czy zaró w n o bież ą cych n u m eró w czasopism , ja k też nie o p ra w io n y ch d o tą d (z b ra k u funduszy) luź nych n u m eró w skom p leto w an ych w o statn ich la ta c h roczników .

Pow yż sze d a n e liczbow e k sz ta łtu ją się n a ś rednim w praw dzie p oziom ie, ale należ y rów nocześ nie pod kreś lić , ż e b ib lio te k a u d o stę p n ia w yspecjalizow any księ ­ go zbiór, w d o d a tk u d la pogłę biają ceg o sw oją w iedzę czytelnik a, k tó re m u trzeba p o m ag ać (w w ypoż yczaln i i czytelni) w p o sz u k iw a n iu p o trz e b n y c h m u m ateriałów.

W ią ż e się to czę sto z czasoch ło nny m i k w eren d am i w ka ta lo g u system atycznym , k a rto te ce zagadnieniow ej i w in n y ch ź ró d ła ch in fo rmacji.

6

.

S zerok o p o ję ta służ ba in fo rm a c y jn a i p o ra d n ic tw o biblio graficzne należ y do p o d staw o w y ch z a d a ń każ dej bib lio tek i. D o ich praw idłow ej realizacji rów nież cieszyń ska b ib lio tek a p ed ag o g iczn a przyw ią zu je d u ż ą w agę . P rzejaw ia się to na wielu płaszczyznach jej d ziała ń w yznaczonych statu tem , zarzą dzeniam i dyrekcji P B W i roczn ym i p la n a m i p ra c y bib lio tek i.

Jed n y m z p o dstaw ow ych n arzę d z i in fo rm ac ji są k atalog i, k tó re b ib lio te k a p ro w a d zi zgodnie z o bow ią zują cym i n o rm a m i o p isu b iblio graficznego i w oparciu o U n iw e rsaln ą K lasyfik ację D z ie się tn ą (U K D ). W w ypoż yczalni d ostę pne s?

katalo g i alfabetyczny i system atyczny z ind eksem . Są o ne n a bież ą co uaktualniane'

w razie p o trz e b y m elio ro w an e i d o sto so w y w an e do now ych zaleceń U K D (tzw.

reklasyfikacja).

P o trz e b a szybkiego d o s ta rc z a n ia in fo rm acji o treś ci bież ą cych publikacji in ­ teresują cych p ra co w n ik ó w oś w iaty sp o w o d o w ała, ż e w b ibliotece p rz y stą p io n o do op racow yw ania d o d a tk o w e g o k a ta lo g u — k a rto te k i zagadnieniow ej. Jest o n a p row adzona d o p ie ro od k ilk u la t i zaw iera sk ró c o n e opisy biblio graficzne artykułów z czasopism pedago giczny ch, psycholog iczny ch i m etodycznych. W za­

sadzie uw zg lę d nia czasopism a d o stę p n e w czytelni, lecz spo rad yczn ie in fo rm u je takż e o a rty k u ła c h z inn y ch czasopism . K a rto te k a jes t stale ro z b u d o w y w an a i u zupełn iana o n o w e za g ad n ien ia (n p. o sta tn io o za g a d n ie n ia zw ią zane z o c h ro n ą ś rodowiska).

Czytelnikom m ają cym tru d n o ś c i w p o słu g iw an iu się k ata lo g a m i b ib lio tek a rze służ ą odpow iednim i w skazów kam i, w yjaś niają c za sad y stru k tu ra ln e j b u d o w y poszcze­

gólnych ty p ó w k atalo g ó w . W czytelni z n a jd u ją się d wa b a rd z o p rz y d a tn e katalogi:

pom ocniczy p o d rę czn eg o z b io ru czytelni i czasopism .

W aż ną fo rm ą inform acji są pisem ne zestaw ienia biblio graficzne opracow yw ane na k o n k re tn e zam ów ienia. Najczę ś ciej o ta k ie zestawy zw racał się W ydział Oś wiaty, k tó ry p ro w a d ził com iesię czne szk o len ia d y re k to ró w szkół cieszyń skich, a takż e Z N P o rganizują cy k o n feren cje w swoich og n isk ach w całym powiecie.

Szkolenia były o rg an izo w an e ró w n ież p rzez w izy tato ró w , in stru k to ró w m eto d y cz­

nych itp. C zę sto w tych ze b ran iac h uczestniczył kiero w n ik b ib lio tek i (kolejno:

Paweł C ichy, B olesław O rszulik , W iesław a O rszulik-Ł yż bicka), d o starczają c uprzednio pisem ne o p ra co w an ie biblio graficzne n a te m a t odbyw ają cej się k o n ­ ferencji lub in fo rm u ją c zebranych o p u b lik acjac h zwią zanych z a k tu a ln ie o m aw ia­

nym zagadnieniem . W ty m m iejscu w a rto p od k reś lić , że w latac h 1960— 1968 kierownik b ib lio tek i P. C ichy uczestniczył w 348 k o n fe ren c ja ch nauczycielskich w całym pow iecie (22 o gn iska Z N P ), n a k tó ry ch ro z p ro w ad z ił osobiś cie w ram ach prow adzonego p rzez niego k o lp o rta ż u 6489 ksią ż ek, w w ię kszoś ci m etodycznych.

W aż niejsze zestaw ienia biblio graficzne b ib lio te k a przesy ła d o w szystkich p e d a ­ gogicznych b ib lio tek w w ojew ództw ie, w zam ian zaś otrzy m u je p o d o b n e z PB W i filii. P rzechow uje je w o drę bn ej k arto te ce, k tó rą w ra zie p o trze b y u d o stę p n ia czytelnikom.

W latach 1975— 1985 b ib lio te k a re je stro w ała w form ie odrę b n eg o k ata lo g u bież ą cą bibliografię d o ty czą cą w o jew ó d ztw a bielskiego. K o n ty n u ac ji zan iechan o na skutek p ro w a d zen ia p o d o b n ej akcji p rzez W o jew ó d zk ą B ibliotekę P u bliczn ą w Bielsku-Białej, k tó r a w 1979 r. o p u b lik o w ała „B ielską b ib liog rafię re g io n a ln ą ” (oprać . Z o fia B oż ek, O lga C zarn ecka; red. Jó z e f Szczerba), zaś w 1985 r.

..Bibliografię w ojew ód ztw a bielskiego” (o p rać . O lga C zarn eck a , Z o fia Boż ek, Jolanta Juchniew icz; re d. J ó z e f Szczerba). W 1993 r. p rz y g o to w an o w ykaz oprawnych i bież ą cych czasopism , k tó ry m i d y sp o n u je b ib lio tek a , i w form ie Powielonej d o sta rc z o n o d o w szystkich szkół cieszyń skich. W ra m a ch inform acji 0 nowoś ciach b ib lio tek a sp o rz ą d za od 1959 r. d o dziś w ystaw ki ksią ż ek w gablocie.

Należ y d o d a ć , ż e nie zawsze b ib lio te k a m o ż e udzielić w yczerpują cych inform acji na Podstawie w łasnych zbiorów . Z w ra c a się w tedy telefonicznie o p o m o c lub odsyła Z e l n i k a d o PB W , k tó ra d y sp o n u je wię kszym i w ty m zakresie m oż liw oś ciam i. D o

statu to w y ch z a d a ń b ib lio tek i należ y ta k ż e udzielanie p o m o c y i m etodycznego in stru k ta ż u b ib lio tek o m szkolnym . D o ty cz y to m .in. tak ich spraw , j a k pom oc m ery to ry c zn a w zakresie praw id ło w eg o k a ta lo g o w a n ia czy p rz e p ro w a d z a n ia tzw.

sk o n tru m , k tó re to spraw y najczę ś ciej in te re su ją b ib lio tek a rzy szkolnych zasię gają ­ cych p o ra d w pedagogicznej bibliotece.

W ra m a ch w sp ó łp racy ze szkołam i cieszyń ska p lacó w k a przep row adza rów nież w ra zie p o trze b y (doty chczas 2— 6 ra zy w ro ku ) tzw. lekcje biblio teczne dla szkół p o d staw o w y c h i ś rednich. Najczę ś ciej p o w tarzają cy m i się tem atam i tych zaję ć to: o rg an izacja b ib lio tek i, jej za d a n ia , b u d ow a k atalo g ó w , a d la liceów og ólnok ształcą cych tak ż e zag ad n ien ia zw ią zane ze słu ż b ą in form acyjno -biblio­

gra ficzną , ro d z ajam i w ydaw nictw b ibliog raficznych wra z z p rak ty czn y m i ć wicze­

niam i.

Pow yż szy o gólny przeg lą d w aż niejszych d ziała ń pod ejm o w an y ch p rzez personel biblio teczny w ra m a ch n aw ią zy w an ia w sp ó łp racy ze szkołam i, szczególnie zaś w zakresie d o sta rc z a n ia czytelnik om i in sty tu c jo m oś w iatow ym potrzebnych info rm acji biblio tecznych i bibliog raficzn ych n ie odzw ierciedla w pełni wszystkich p ra c zw ią zanych ze służ b ą in fo rm acy jn ą , n a k tó rą skła d a ją się tak ż e codzienne, d ro b n e n ieraz inform acje udzielane n a bież ą co (także telefonicznie) czytelnikom .

7. Pracownicy biblioteki

W szystkie p rzed staw io n e wyż ej d ziała n ia , a wię c: roz b u d o w a lo k alo w a biblioteki i k się g ozb io ru, je g o opracow yw an ie i u d o stę p n ia n ie o ra z słu ż ba info rm acyjna, są od p o n a d czterd ziestu la t realizow ane p rzez sto su n k o w o nieliczny personel, k tó reg o skład w długim okresie d ziałalnoś ci cieszyńskiej b ib lio tek i pedagogicznej w ielo k ro tn ie się zm ieniał. Było to w ynikiem nie ty lk o n a tu ra ln e j zm iany pokolenio ­ wej, ale tak ż e — zw łaszcza w o sta tn im dw udziesto leciu — niekorzystnej dla biblioteki fluk tuacji p raco w n ik ó w . B ra k stabilizacji kadrow ej stw arzał trudnoś ci p rzede w szystkim k ierow nik om p lacó w k i, k tó rz y w tro sce o pra w idło w e funkc­

jo n o w a n ie instytucji zbyt czę sto m usieli wiele czasu poś w ię cać n o w o zatrudnionym , by w p ro w ad zać ich w n ależ yty try b p ra c y biblio teki.

O to p ełn a lista osób zw ią zanych słu ż bo w o z cieszyń ską b ib lio te k ą pedagogiczną d o d n ia 30 czerw ca 1995 r. (w n aw ia sach o k res sp ra w o w an ia funkcji):

I P edag ogiczna B ibliotek a P o w ia to w a (1951— 1975) 1) przełoż eni z ram ien ia P B W w K a to w icach

a) d yrek to rzy : P io tr S tasiak (do 1967 r.) Ja n S k o ru p a (1967— 1970)

m gr H e n ry k S k alb an io k (1970— 1975) b) k ierow nicy W y działu O pieki n ad B iblio tekam i T erenow ym i:

W ilhelm ina W ójcik (1954— 1972)

m g r J u ta W e soła-S zym ań ska (1972— 1975)

2) p raco w n icy P B P w Cieszynie:

a) kierow nicy: J a n in a K m ietow icz (1951— 1955) A n n a K u b a c z k a (1956— 1959) P aw eł C ichy (1959— 1973)

m g r B olesław O rszu lik (1973— 1975) b) b ib liotek arze: H e le n a P asek (1956— 1959)

P aw eł C ichy (1973— 1975)

m gr P aw eł T o m o szek (1972— 1975)

II P edag ogiczna B ib lio tek a W o jew ó d zk a w B ielsku-B iałej — F ilia w C ieszynie (od 1975 r.)

1) przełoż eni z ra m ie n ia P B W w Bielsku-Białej a) d y rek to rzy : m g r T eresa G a c z y ń sk a (1975— 1992)

m g r A licja B y to m sk a (od 1992 r.)

b) zastę pcy d y re k to ra : m g r A d a m C y w k a (1982— 1987) m gr M a ria K w a ś n ik (1987— 1992) c) kiero w nicy W ydziału O pieki n a d F iliam i:

m g r Jad w ig a M ark iel (1978— 1981) m g r E w a Ł a g o d z iń sk a (1981— 1994) m g r B a rb a ra Z aw ie ru ch a (od 1994 r.) 2) pracow n icy P B W — Filii w Cieszynie

a) kierow nicy: d r B olesław O rszulik (1975— 1986)

m g r W iesław a O rszu lik -Ł y ż b ick a (od 1986 r.) b) b ib lio tekarze: m g r J a n K ró l (1975— 1988)

m gr W iesław a O rszu lik -Ł y ż b ick a (1980— 1986) S tanisław P ietroszek (w 1983 r.)

Zdzisław P o c h a b a (1983— 1987) d r B olesław O rszu lik (od 1986 r.) R e n a ta O rszulik (1987— 1989) m gr Jad w ig a P ich a (1988— 1993) m g r K ry sty n a K o ry c k a (w 1990 r.) m g r inż . R ó ż a K a rw o w sk a (1989— 1994) E w a M ro w ieć (1990— 1992)

m g r K o rn e lia K a sp rz a k (od 1993 r.) m g r Iz ab ela S ik o ra (od 1994 r.)

W ym ienieni b ib lio tek a rze p ra c u ją c y w cieszyń skiej placów ce w latach 1975— 1995 byli za tru d n ien i w pełny m lu b czę ś ciowym w ym iarze zaję ć . C orocznie biblioteka d y sp o n o w a ła od 2— 3,5 e ta tó w p edag ogiczn ych. W 1994 r. liczbę etató w ograniczono d o 3 (k ierow nik, b ib lio te k a rz o ra z 2 b ib lio tek a rze p o 1/2 etatu ).

8. Uw agi koń cowe

P ow stała p o drugiej w ojnie ś w iatow ej cieszyń ska b iblio tek a ped ago giczna rozwijała się w dw óch róż nych e ta p a c h org an izacyjnych. J a k to ju ż wcześ niej Podkreś lono, d o 1975 r. fu n k c jo n o w ała ja k o P ed ag o g iczn a B iblioteka P o w iato w a

'

w Cieszynie, p o te m zaś stała się filią P edagogicznej B iblioteki W ojewódzkiej w B ielsku-B iałej. Z m ieniali się też czytelnicy, p erso n el, te ry to ria ln y zasię g działania biblio teki i in sty tu cje n ad rzę d n e . N iezm ienn e n a to mia s t p o zo staw ały cele i zadania k tó re b ib lio te k a realizow ała p rzez p o n a d czterdzieści la t swego istnienia. M o ż n a je ogólnie sfo rm u ło w ać w k ilku p u n k ta c h : tro s k a o g ro mad z en ie i opracow yw anie księ gozbioru (ksią ż ki i czasopism a) p o d k ą te m szerok o ro zum iany ch potrzeb pedag ogiczn ych , szkolnych i oś w iatow ych; u d o stę p n ian ie w ra m ach doskonalenia zaw odow ego nauczycieli p o trz e b n y c h im m a te ria łó w biblio tecznych, a takż e u d o stę p n ian ie ich stu d en to m przy g o to w u ją cy m się d o p ra c y pedagogicznej; służ ba in fo rm acy jn o -b ib lio teczn a n a rzecz czytelnik ów p o szu k u ją cy ch m ateria łó w do n ajro zm aitszy ch zag ad n ień (np. konferencji pedagog iczno -m etod yczny ch, prac m agisterskich , takż e 4 d o k to rsk ic h , p ra c k o n tro ln y ch , egzam inów itp.). Owe z a d a n ia p ra co w n icy biblio teki stara li się w y kon yw ać sum iennie i w sposób od pow iedzialny, chociaż nie zawsze m ogli z przy czyn obiektyw nych spełniać w szystkich oczekiw ań czytelnik ów za ró w n o w zakresie w ypoż yczeń ja k i wyczer­

pują cej in fo rm acji bibliograficznej.

D la pełniejszego o b ra zu d ziałalnoś ci b ib lio tek i w a rto wym ienić — pom ijane do ty chczas — form y aktyw noś ci jej p ra co w n ik ó w . Były to w praw dzie doraź ne działan ia, niem niej rz u tu ją o ne n a ca ło k sz ta łt fu n kc jo n o w a n ia b ib lio tek i w ś rodo­

w isku. D o ty cz y to zw łaszcza ak ty w n eg o u czestn ictw a n iek tó ry ch pracow ników w d ziała n ia ch tak ich o rganizacji sp o łecz n o -k u ltu raln y ch , ja k P olsk ie Tow arzystw o H istoryczne — O d d ział w C ieszynie (J. K ró l, B. O rszulik ), T o w arzy stw o M iłoś ­ n ik ó w Ję z y k a P olsk iego — O d d ział w Cieszynie (B. O rszulik ), Z esp ó ł Pieś ni i T ań ca Z iem i C ieszyń skiej (W . O rszulik -Ł y ż bicka, K . K a sp rza k ). W bibliotece odbywały się tak ż e z e b ra n ia z udziałem p ra c o w n ik ó w (np. Z a rzą d u C ieszyń skiego Oddziału P T H , k o m ite tu redakcyjnego w yd aw n ictw a „S zp ital Ś ląski w Cieszynie 1888— 1988” ). D w aj p ra co w n icy (J. K ró l i B. O rszulik ) w ygłaszali prelekcje i p u b lik o w ali a rty k u ły z zak resu h isto rii i k u ltu ry Ś lą ska C ieszyń skiego. B iblioteka utrzy m y w ała też k o n ta k ty z b ib lio tek a m i inn y ch sieci (np. z b ib lio tek ą UŚ w C ieszynie p ro w a d ziła w ypoż yczenia m ię dzy biblioteczne z b ib lio tek am i K ra kow a i K atow ic. P ró cz tego w ra m ach w sp ó łp racy z wyż szymi uczelniam i w bibliotece odbyw ały się p ra k ty k i stu d en tó w z U Ś w K a to w ic ach i Filii U Ś w Cieszynie, UJ i W Ś P w K ra k o w ie. P o p rze z w ym ienione ró ż n o ro d n e d z ia ła n ia realizo w ano takż e jed en ze statu to w y ch celów b ib lio tek i, m ianow icie p o s tu la t w sp ó łd ziałan ia z in- stucjam i n au k o w y m i i u p o w szech n ian ia k u ltu ry .

T ru d n o dziś p rz esą d z ać o przyszłoś ci cieszyń skiej bib lio tek i pedagogicznej. Jest o n a niew ą tpliw ie p o trz e b n a d la realizacji p o lity k i oś w iatow ej nowoczesnego p ań stw a , k tó re szkole bę dzie staw iać c o raz wię ksze w y m ag an ia. B iblioteka bę dzie je d n a k p o trz e b o w a ła stałego w sp arcia w ład z ad m in istracy jn y ch w kontyn uow an iu jej dotychczaso w ych wysiłków , sam a zaś , b y n ad ą ż y ć z a now ym i wym aganiam i, bę dzie m u siała się unow ocześ niać , m .in. w zakresie w zb o g aca n ia zb io ró w (takż e o m ateria ły aud iow izualne), k o m p u tery zacji, służ by reprograficznej, dokształcan ia perso n elu i in. R ów nocześ nie należ y m ieć nadzieję , ż e cieszyń ska filia P B W bę dzie n a d a l rzetelnie w ykonyw ać swe z a d a n ia ro zp o czę te w 1951 r. d la d o b ra oś wiaty w regionie.

p. Cichy: Powstanie i rozwój Pedagogicznej Biblioteki Powiatowej w Cieszynie, Cieszyn 1969.

103 ss. (M aszynopis przechow yw any w PB W — Filii w Cieszynie; sygn. 8891).

g Pasek: Z przeszłoś ci Pedagogicznej Biblioteki Powiatowej w Cieszynie. „P am ię tn ik Cieszyń ski” 1972, s. 197— 199.

B. W ieczorek: Biblioteki szkolne i pedagogiczne. W : E n c y k lo p ed ia pedag o g iczn a po d red.

W ojciecha P o m y k ało . W a rszaw a 1993, s. 42— 45

W y k o rzy stan o też d o k u m e n tac ję P edag ogicznej B iblioteki P ow iato w ej w Cieszynie za la ta 1 9 5 5— 1975 o raz P edagogicznej B iblioteki W ojew ódzk iej w B ielsku-B iałej— Filii w Cieszynie za la ta 1975— 1993; d o k u m e n ty p rzechow yw ane są w a k ta c h P B W — Filii w Cieszynie (ul.

S talm acha 14). W y k o rzy stan o głów nie ro cz n e sp ra w o z d a n ia z la t 1955— 1994.

B ibliografia