E N D O K R Y N O L O G I A P O L S K A , 1981. X X X I I . 3
Z Y G M U N T P A S Z K O , H A L I N A P A D Z I K , S T A N I S Ł A W C H R A P U S T A
ZMIANY ZAWARTOŚCI RECEPTORA ESTROGENÓW
W ROZRASTAJĄCEJ SIE MACICY NIEDOJRZAŁEGO SZCZURA POD W P Ł Y W E M I N I E K C J I GONADOTROPIN (PMSG, HCG) LUB
ESTROGENÓW*
S a m o d z i e l n a P r a c o w n i a E n d o k r y n o l o g i i Onkologicznej I n s t y t u t u Onkologii w W a r s z a w i e
Estrogenne działanie gonhdotropin zwiększa, a progestacyjne zmniejsza zawar- . tość receptom estrogenów w macicy. Nagromadzanie znacznych ilości receptora es- trogenów w macicy nie zwiększa gotowości jej komórek do reagowania rozplemem na estrogen. Wybitny spadek ilości receptora estrogenowego w macicy nie powstrzy- muje w niej procesów proliferacji.
Według powszechnie przyjętych poglądów reaktywność macicy na esrto- gen jest uwarunkowana obecnością w jej komórkach receptora estrogenów
(RE). Jednym z najwcześniejszych etapów działania estrogenu w komórce jest utworzenie kompleksu estrogen-receptor i jego przemieszczenie się do jądra (*.9). Następstwem tego jest wzmożenie metabolizmu komórek i ich rozplemu. Po pewnym czasie ilość R E w cytoplaźmie narasta, osiągając po 24 godzinach stężenie znacznie wyższe od początkowego (4, 12, 24, 25). Przy- puszczalnie jest to wynikiem powrotu receptora z jądra oraz nasilenia jego syntezY.
Zmiany zawartości i rozmieszczenia R E w macicy należy rozpatrywać w aspekcie dwóch procesów: dynamicznego podziału globalnej ilości re- ceptora między różne przedziały komórkowe oraz jego syntezy i rozpadu.
Pierwszy z tych procesów jest regulowany stężeniem i czasem przebywania estrogenu w komórce, na drugi m a j ą wpływ estrogeny i progesteron. Wy- kazano, że estradiol zwiększa, a progesteron zmniejsza ilość R E w macicy (3, 4, 12, 15, 24, 25). Czynność macicy zależy zatem, z jednej strony od ro- dzaju i wzajemnego stosunku wydzielanych przez jajnik hormonów, z dru- giej — od jej reaktywności, którą warunkuje obecność odpowiedniego re- ceptora.
*) Część w y n i k ó w została, p r z e d s t a w i o n a n a I X Zjeździe P . T . E . , P o z n a ń , 23—25 czerwca
Znaczne ilości R E w macicy niedojrzałych szczurów wyraźnie maleją w miarę ich dojrzewania, a po osiągnięciu przez nie dojrzałości płciowej podlegają regularnym wahaniom w ustalonym przedziale wartości (odpo- wiednio do fazy cyklu płciowego). Największe ilości R E stwierdzono w fa- zie diestrus, najmniejsze — w proestrus (5). Niektórzy dopatrują się pew- nego wzrostu R E również w fazie estrus (15). W tkance ciężarnej macicy ilość R E jest znikoma w całym okresie ciąży. Jedynie okolice zagnieżdżo-
nego jaja i łożyska w początkowym okresie zawierają znaczniejsze jego ilości (5).
Jeżeli uznać, że obecność R E w komórkach macicy świadczy o jej go- towości do reagowania na estrogen, a jego brak wyraża niereaktywność, t o poznawanie procesów regulacji zawartości R E ma doniosłe znaczenie dla lepszego zrozumienia mechanizmów warunkujących procesy rozplemu i czynności komórek tego narządu.
W dawnych naszych badaniach n a d biologicznymi właściwościami go- nadotropiny kosmówkowej (HCG) i gonadotropiny źrebnej klaczy (PMSG), k t ó r e testowano na podstawie jednoczesnych zmian jakie zachodzą w jaj- nikach i macicy niedojrzałych szczurów stwierdziliśmy następujące fakty.
Względnie małe dawki HCG lub PMSG, nie wywołujące jeszcze rozrostu jajników, wyraźnie pobudzają ich czynność wydziełniczą, która przejawia się postępującym przyrostem zawartości DNA. R N A i białek macicy (22).
Gdy w miarę zwiększania dawek gonaclotropin rozrost macicy osiąga swo- je maksimum z kolei dochodzi do postępującego przerostu jajników (22).
Na tle powyżej opisanych zjawisk postanowiono zbadać czy rozrostowi macicy, a następnie jego zahamowaniu towarzyszą zmiany w zawartości receptora estrogenów.
Doświadczenia wykonano na szczurach stymulowanych estrogenami względ- - nie gonadotropinami HCG lub PMSG.
Spodziewaliśmy się, że pośrednia—poprzez jajnik—stymulacja macicy gonadotropinami o przewadze L H lub F S H może dostarczyć dodatkowych informacji o regulacji receptora estrogenów w macicy w porównaniu z efek- t a m i uzyskanymi drogą bezpośredniej stymulacji tego narządu estrogenami.
M A T E R I A Ł Y I M E T O D Y
M a t e r i a ł y : —1 7 ? - e s t r a d i o l ( E2) , O r g a n o n ; 2 , 4 , 6 , 7 -3H - c s t r a d i o l , a k t . wł. 100 Ci/jnmol, A m e - r s u i -n: s e r o g o n a d o t r o p i n a ( P M S G ) , B i o w c t ; l u d z k a g o n a d o t r o p i n a k o s m ó w k o w a (HCG), Bio- m e d ; d e k s t r a n T-70, P h a r m a c i a ; węgiel a k t y w o w a n y , M e r c k ; t r ó j h y d r o k s y m e t y l o a m i n o m e - t a n , cz.d.a., A u s t r a a a l ; N a2E D T A , cz.d.a., P O C H Gliwice; d w u - e t y l o s t i l b e s t r o l ( D E S ) , Sig- m a ; 2 , 5 - d w u f e n y l o o k s a z o l ( P P O ) d o s c y n t . A m e r s h a m ; 1,4-dwu 2-(5-fenylooksazolilo)-ben- z e n ( P O P O P ) d o s c y n t . A m e r s h a m ; s z c z u r y s a m i c e r a s y W i s t a r , 23—25-dniowe.
Nr 3 Receptor estrogenów 255
M E T O D Y
I n i e k c j e h o r m o n ó w ; e s t r a d i o l (0,033 /(g/0,5 ml l u b 3,3 /jg/0,5 ml) r o z p u s z c z o n y w 5 % wod- n y m r o z t w o r z e e t a n o l u w s t r z y k i w a n o p o d s k ó r n i e , co 24 g o d z i n y . G o n a d o t r o p i n y w s t r z y k i - w a n o p o d s k ó r n i e również w 24-godzinnych o d s t ę p a c h — P M S G j a k o zawiesinę (0,5 I . U . / 0 , 5 m l l u b 13.3 I . U . / 0 , 5 ml), a H C G j a k o r o z t w ó r (6,66 I . U . / 0 , 5 ml) w f i z j o l o g i c z n y m r o z t w o r z e N a C l . K o n t r o l ę s t a n o w i ł y zwierzęta nio o t r z y m u j ą c e ż a d n y c h h o r m o n ó w . N a k a ż d ą g r u p ę d o ś w i a d - c z a l n ą -przypadało od 8—10 z w i e r z ą t .
Przygotowanie „cytosolu" i frakcji jądrowej komórek macicy
Z w i e r z ę t a z a b i j a n o przez d o k a p i t a c j ę . Macice n a t y c h m i a s t p o w y p r e p a r o w a n i u i z w a ż e n i u z a m r a ż a n o w s u c h y m lodzie. T k a n k ę s p r o s z k o w y w a n ą ręcznie w m o ź d z i e r z u z c i e k ł y m a z o t e m , zawieszano w 5 ml z i m n e g o (2—4°C) b u f o r u T E (10 m M t r ó j h y d r o k s y m e t y l o a m i n o m e t a n , 1,5 m M N a j E D T A ) , p H = 7,4 i p o n a s t ę p n y c h 15 m i n . w i r o w a n o p r z y 8 6 0 x g przez 20 m i n . N a d s ą c z p o n o w n i e w i r o w a n o p r z y 2 0 0 0 0 X g przez 40 m i n . O s a d z tego w i r o w a n i a o d r z u c a n o ; n a d s ą e z ( „ c y t o s o l " ) p r z e c h o w y w a n o w t e m p . — 25°C d o oznaczenia c y t o p l a z m a t y c z n e g o re- c e p t o r a e s t r o g e n ó w . Osad p o p i e r w s z y m w i r o w a n i u ( f r a k c j a j ą d r o w a — 860 Xg) 3 - k r o t n i e prze- m y w a n o przez zawieszanie w z i m n y m b u f o r z e T E (1 m l / m a c i c ę ) , w i r o w a n i e (10 m i n . , 8 6 0 x g) i d e k a n t a c j ę , a n a s t ę p n i e o z n a c z a n o w n i m j ą d r o w y r e c e p t o r e s t r o g e n ó w ( R En) .
O z n a c z a n i e r e c e p t o r a c y t o p l a z m a t y c z n e g o (REC) w y k o n y w a n o w g z m o d y f i k o w a n e j me- t o d y K o r e n m a n a (16, 20), w y k o r z y s t u j ą c m e t o d ę S c a t c h a r d a (27) d o określenia ilości miejsc w i ą ż ą c y c h . D o b l o k o w a n i a miejsc swoiście w i ą ż ą c y c h z a m i a s t n i e z n a k o w a n e g o e s t r a d i o l u uży- t o D E S ze względu n a jego z n i k o m e p o w i n o w a c t w o do białek surowicy k r w i .
J ą d r o w y r e c e p t o r estrogenów ( R E J o z n a c z a n o wg m e t o d y A n d e r s o n a (1). D N A o z n a c z a - n o w g m e t o d y B u r t o n a w m o d y f i k a c j i Giles'a i M y e r s ' a (7), a b i a ł k o wg m e t o d y L o w r y ' e g o (17). R a d i o a k t y w n o ś ć m i e r z o n o w l i c z n i k u s c y n t y l a c y j n y m M a r k I . N u c l e a r Chicago.
W Y N I K I
Estradiol, zarówno w zbliżonych do fizjologicznych (0,033 ^g/iniekcję), jak i stukrotnie większych dawkach, powoduje początkowo wyraźny przy- rost ilości cytoplazmatycznego receptora estrogenów (REC) w macicy nie- dojrzałych szczurzyc (ryc. la). Przyrost ten osiąga maksimum w drugiej dobie działania hormonu. Po trzeciej iniekcji zawartość REC maleje, jest jednak nadal znacznie wyższa od wyjściowej. Zawartość R Ee w macicy na mg DNA wynosiła u zwierząt nie otrzymujących estrogenów — 1,98+
1,1 pmola; u zwierząt otrzymujących estrogeny po 24 godz. od pierwszej iniekcji 2,47—4,84 pmola; po 48 godz. — od 6,65—9,92 pmola, a po 72 go- dzinach od 3,56—6,27 pmola.
Ilość receptora estrogenów we frakcji jądrowej macic ( R E J po 24 go- dzinach od pierwszej iniekcji jest znacznie większa (0,45+0,02 pmola) niż w grupie kontrolnej (0,24+0,03 pmola), po czym zmniejsza się (0,16+0,02 pmola) i w 72 godzinie jest zazwyczaj zbliżona do wartości wyjściowych (0,25+0,05 pmola), zarówno po małych, jak i dużych dawkach estradiolu
(ryc. Ib). .
Iniekcje estradiolu powodują znaczny przyrost zawartości DNA w ma- cicy, który ujawnia się dopiero w 2 i 3 dobie stymulacji. E f e k t y działania małych i dużych dawek różniły się, jednak róniceą te nie są statystycznie znamienne.
Jiyc. 1. W p ł y w p o d s k ó r n y c h iniekcji 17/?-estradiolu (E2) n a : l a ) •— z a w a r t o ś ć eytoplaz- m a t y c z n e g o r e c e p t o r a e s t r o g e n ó w (REC), l b ) — z a w a r t o ś ć j ą d r o w e g o r e c e p t o r a estroge- n ó w ( R En) i lc) — z a w a r t o ś ć D N A w m a c i c y n i e d o j r z a ł e g o szczura. P r z e d s t a w i o n o wyni- ki k i l k u o d r ę b n y c h doświadczeń. — 3,33 //g E2/ i n i e k c j ę ; - — 0,033 / i g / i n i e k c j ę ;
czas iniekcji zaznaczono s t r z a ł k a m i .
Fig. 1. E f f e c t of d a i l y s.c. i n j e e t i o n s of 17/i-estradiol o n t h e c y t o p l a s m i c estrogen r e c e p t o r (KEC) — l a ) , n u c ł e a r e s t r o g e n r e c e p t o r ( R En) — l b a n d D N A c o n t e n t s in t h e i m m a t u r e r a t u t e r u s . R e s u l t s of seyerał i n d e p e n d e n t e x p e r i m e n t s a r e p r e s e n t e d . — 3.33 w>
E2/ i n j e c t i o n ; 0.033 /ig E2/ i n j e e t i o n ; h o r m o n e was given a t a t i m e i n d i c a t e d b y t h e Arrows.
Ryciny 2a i b przedstawiają typowy przykład jednoczasowych zmian, jakie zachodzą w ciężarach jajników i macic szczurów pod wpływem wzras- t a j ą c y c h dawek gonadotropin (HCG lub PMSG). Małe dawki gonadotro- pin, nie wywołujące jeszcze zmian w ciężarze jajników, wyraźnie stymulo- wał}7 ich czynność, która przejawiała się postępującjon przyrostem macicy.
Działanie większych dawek gonadotropin, wywołujące przerost jajników, przypada na fazę zahamowania przyrostu masy macicy. E f e k t y wywoła- ne mniejszymi dawkami wydają się być odmienne od efektów dużych da- wek gonadotropin. Z tych to powodów w następnych doświadczeniach zba- dano działanie dwóch wybranych dawek PMSG na zawartość receptora estrogenów w macicy.
PMSG — stosowana w mniejszej dawce ( 3 x 0 , 5 I.U.) spowodowała znacz- ne zwiększenie ilości REC w macicy utrzymujące się przez dwa dni, po czym nastąpił gwałtowmy spadek zawartości BEC do około 1 pmola/mg DNA (ryc. 3a). Większa dawka PMSG ( 1 3 , 3 x 3 I.U.) na ogół od razu powodo- wała duży spadek zawartości REC w macicy do wartości 0,37—0,58 pmola/
JMr 3 Receptor estrogenów 257
JU HCG M PMSe
Hyc. 2. Ciężary j a j n i k ó w i m a c i e n i e d o j r z a ł y c h szczurów p o i n j e k c j a c h g o n a d o t r o p i n H C G l u b P M S G . W z r a s t a j ą c e d a w k i g o n a d o t r o p i n w s t r z y k i w a n o 1 X d z i e n n i e przez 3 k o l e j n e d n i ; s e k c j ę w y k o n a n o w 4 d n i u . Małe d a w k i g o n a d o t r o p i n (HCG — 0,7 — 20 I . U . , a P M S G — 0,5
— 1,5 I . U . ) n i e w y w o ł u j ą c e jeszcze r o z r o s t u j a j n i k ó w w z b u d z a j ą ich czynność, p r z e j a w i a j ą - cą się p o s t ę p u j ą c y m r o z r o s t e m m a c i c y . M a k s i m u m r o z r o s t u - m a c i c y p r z y p a d a n a d a w k i go-
n a d o t r o p i n , k t ó r e p o b u d z a j ą również rozrost j a j n i k ó w (22).
Fig. 2. W e i g h t of o v a r y a n d u t e r u s of t h e i m m a t u r e r a t i n j e c t e d w i t h H C G or P M S G . Ani- m a ł s r e c e i v e d s.c. i n c r e a s i n g doses of g o n a d o t r o p i n e v e r y 24 h o u r s for t h r e e d a y s a n d were s a c r i f i c e d o n d a y 4. Smali doses of H C G (0.7—20 I . U . ) or P M S G (0.5—1.5 I . U . ) d i d n o t in- d u c e clianges of o v a r y w e i g h t , n e v e r t h l e s s s t i m u l a t e f u n c t i o n of t h e o v a r y r e s u l t i n g in t h e u t e - r i n e g r o w t h . M a x i m u m u t e r i n e g r o w t h corresponds w i t h large doses of g o n a d o t r o p i n , resul-
t i n g i n t h e g r o w t h of t h e o v a r y .
Hyc. 3- P r z e b i e g z m i a n z a w a r t o ś c i c y t o p l a z m a t y c z n e g o r e c e p t o r a estrogenów (REC) oraz D N A w m a c i c y n i e d o j r z a ł e g o szczura p o d w p ł y w e m iniekcji P M S G : 3a) — 0,5 I . U . P M S G /
/ i n i e k c j ę ; 3b) — 13,3 I . U . / i n i e k c j ę ; czas iniekcji z a z n a c z o n o s t r z a ł k a m i . Fig. 3. T i m o c o u r s e of P M S G - i n d u c e d c h a n g e s of c y t o p l a s m i c e s t r o g e n r e c e p t o r (P.EC) a n d D N A c o n t e n t s i n t h e i m m a t u r e r a t u t e r u s : , 3a) 0.5 I . U . ( i n j e c t i o n ; 3b) — 13.3 I . U . i n j e -
o t i o n : g o n a d o t r o p i n w a s g i v e n a t a t i m e i n d i c a t e d b y t h e a r r o w s .
/mg DNA (ryc. 3b). Stężenie receptora jądrowego u zwierząt kontrolnych wynosiło 0,33 pmola, a w 72 i 96 godz. po iniekcji hormonu było 0,23—0,29 pmola/mg DNA.
Ryc. 4. W p ł y w p o d s k ó r n y c h iniekcji H C G n a z a w a r t o ś ć cytopłazmatycznefgo r e c e p t o r a es- t r o g e n ó w (REC) oraz D N A w m a c i c y niedojrzałogo szczura. H C G — (6,60 I . U . / i n i e k c j ę ) w s t r z y -
k i w a n o w m o m e n t a c h z a z n a c z o n y c h s t r z a ł k a m i .
Fig. i. H C G - i n d u c e d changes of c y t o p l a s m i c e s t r o g e n r e c e p t o r (REC) a n d D N A c o n t e n t s i n t h e i m m a t u r e r a t u t e r u s . H C G (6.66 I . U . / i n j . ) w a s givon a t a t i m e i n d i c a t e d b y t h e arrows.
E f e k t y działania 20 I.U. HCG (3x6,66) określone w trzech odrębnych doświadczeniach są w zasadzie podobne mimo różnic w natężeniu wielkości reakcji (ryc. 4). Po przyroście utrzymującym się przez dwa, a czasem trzy dni we wszystkich przypadkach nastąpił spadek ilości łiE,. w macicy do wartości 1,2—2,2 pmola/mg DNA. Zawartość receptora jądrowego (REn) wyraźnie wzrastała w pierwszym dniu po iniekcji HCG, po czym gwałtow- nie spadała poniżej wartości wyjściowych. Początkowa zawartość KEn
wynosiła —0 , 3 3 pmola; po 24 godz. od pierwszej iniekcji HCG — 0,88 pmola;
po 48 godz. — 0,52 pmola, a po 72 godz. i 96 od 0,2—0,1 pmola/mg DNA.
Dane nie ilustrowane.
O M Ó W I E N I E W Y N I K Ó W I D Y S K U S J A
Stan fizjologiczny macicy regulowany jest cykliczną funkcją jajników, które poprzez naprzemienne wydzielanie estradiolu lub estradiolu z pro-
Nr 3 Receptor estrogenów 259
gesteronem wpływają na rozplem i czynność jej komórek- Wstrzykując estradiol lub gonadotropiny naśladujemy zazwyczaj w wyolbrzymiony spo- sób niektóre etapy fizjologicznego pobudzenia. Wyrazem tego jest stop- niowe zwiększanie się masy, zawartości DNA, RNA i białek macicy, które po pewnym czasie osiągają maksimum (22). W przedstawionych t u bada- niach estradiol podawany niedojrzałym samicom szczura spowodował—obok przyrostu DNA—przyrost receptorów estrogenów w cytoplazmie i we frakcji jądrowej komórek macicy. Zwiększona zawartość H E wynika prawdopo- dobnie nie tylko z namnożenia komórek, gdyż jego ilość rośnie również w przeliczeniu na jednostkę DNA. Na tej podstawie można przypuszczać, że estradiol wzmaga syntezę R E w komórkach macicy. Potwierdzają to wy- niki badań innych autorów oraz nasze uprzednie spostrzeżenia (3, 4, 24, 25). Na uwagę zasługuje jednak fakt, że wielokrotne iniekcje estradiolu doprowadzają macicę do takiego stanu, przy którym ilości receptora po przejściowym wzroście zarówno w cytoplazmie jak i jądrze wyraźnie ma- leją. Spadek ten nie przekracza zazwyczaj poziomu wyjściowego. Zwięk- szanie się ilości R E w macicy przypada na okres postępującego przyrostu DNA a zmniejszanie się w okresie zwolnionego tempa nagromadzenia DNA (ryc. 1). Należy tu zaznaczyć, że oznaczenia wykonywane w 24-godzinnych odstępach czasu po iniekcjach nie odzwierciedlają wczesnych zmian w roz- mieszczeniu receptora w obrębie komórki zachodzących w ciągu pierwszych 4-ch godzin (translokacja receptora do jądra i jego powrót do cytoplazmy) lecz rejestrują późne efekty działania estrogenu - nagromadzanie się re- ceptora w cytoplazmie i jądrze.
Wpływ małych dawek PMSG oraz HCG na zawartość R E w macicy jest podobny do działania estradiolu (ryc. 1, 3a, 4). Tu również po przejścio- wym wzroście R E obserwujemy spadek jego zawartości, choć można za- uważyć pewne różnice w nasileniu narastania lub spadku. Narastanie R E przypada również na okres przyrostu DNA macicy.
Odmienne działanie przejawiają duże dawki PMSG. Jednocześnie ze wzros- tem DNA ilość R E w macicy zazwyczaj gwałtownie maleje. Po kilku inie- kcjach dużych dawek PMSG ilość R E w macicy ustala się na poziomie niż- szym o jeden rząd wielkości w stosunku do wartości wyjściowej (ryc. 3b).
Dotyczy to zarówno receptora cytoplazmatycznego i jądrowego. Stan ten można porównać z opisanymi przez innych autorów znikomymi ilościami R E w macicy ciężarnych szczurzyc oraz z wydatnym zmniejszaniem się REC w błonie doczesnowej rzekomo ciężarnej macicy szczurów (5, 28). Po- dobny spadek zawartości R E w macicy zaobserwowaliśmy u dojrzałych samic szczura z nadmiernie pobudzoną czynnością przysadki, wywołaną elektrokoagulacyjnym uszkodzeniem nucłeus raphe medianus w mózgu (30).
Zawartość R E w macicy po iniekcjach PMSG lub HCG jest prawdopo- dobnie uwarunkowana stopniem pobudzenia i stanem morfologiczno-czyn-
ilościowego zróżnicowania jajników, które w tych warunkach mogą wy- dzielać ponadfizjologiczne ilości estrogenów i progesteronu (10. 11). Efekt działania PMSG na jajnik niedojrzałego szczura jest zależny od dawki. Ma- ła dawka, nie wywołująca jeszcze wyraźnego rozrostu elementów merfo- tycznych jajnika, (ryc. 2b) wydaje się stymulować przede wszystkim jego czynność estrogenną, co powoduje narastanie ilości receptora w macicy, a następnie jego niewielki spadek. Porównując ten efekt z podobnym dzia- łaniem HCG, które przejawia przede wszystkim- działanie LH, możnaby sądzić, że pobudzenie estrogennej czynności jajnika spowodowane jest dzia- łaniem hormonu luteinizującego. Obniżające działanie dużych dawek PMSG na zawartość R E w macicy możnaby tłumaczyć tym, że szybciej zróżni- cowany pod ich wpływem jajnik oprócz estrogenów zaczyna wydzielać rów- nież progesteron, który hamuje syntezę R E w macicy (3, 12, 15). Duże da- wki PMSG wywołują olbrzymi przerost jajnika i całkowitą jego folikuli- zację (21, 22, 23). Rodzaj i wielkość odpowiedzi (RE-macica) zależy praw- dopodobnie od stopnia uruchomienia estrogennej i progestagennej czyn- ności jajnika. Gdy przeważa działanie estrogenów (mała dawka PMSG lub HCG) — ilość R E w macicy rośnie, gcły następnie dochodzi do zwiększe- nia wydzielania progesteronu •— maleje. Nasilenie tych zmian niekoniecz- nie uwarunkowane jest stosunkiem FSH do LH. lecz przypuszczalnie tem- pem i kolejnością różnicowania się elementów morfotycznych jajnika. W małej dawce PMSG stosunek F S H do L H jest przecież taki sam jak w daw- ce dużej, a efekt jej działania jest. przynajmniej w pierwszej fazie, podobny do efektów HCG i do estradiolu. Wskazywałoby to, że różnicujące się pod wpływem gonadotropin jajniki wcześniej ujawniają czynność estrogenną, a później progestagenną. Do rozwoju progestagennej czynności jajnika nie- zbędne jest współdziałanie estrogenów z gonadotropinami. Przemawiają za t y m badania innych autorów, z których wynika, że F S H wydatniej po- budza wytwarzanie progesteronu przez komórki ziarniste pęcherzyków gdy są one traktowane estrogenami lub androgenami (2, 6, 19).
Zasadnicza różnica w działaniu estradiolu i małych dawek PMSG oraz HCG w porównani u do działania dużych dawek PMSG polega na t y m . że spa- dek zawartości R E w macicy po małych dawkach gonadotropin łub estradiolu nigdy nie jest t a k wielki jak po dużych dawkach PMSG. Działanie proge- steronu niewystarczająco jednak tłumaczy to zjawisko.
Z ostatnich naszych doświadczeń wynika, że stosowanie nawet znacz- nych dawek samego progesteronu lub progesteronu z estradiolem chociaż wstrzymało nagromadzanie R E w macicy (3) nie wywołało jednak t a k du- żego obniżenia zawartości R E , jaki stwierdziliśmy po iniekcjach dużych da- wek PMSG.
Czym należałoby tłumaczyć t a k wydatne obniżenie R E w macicy !' Nie wynika ono zapewne z zablokowania receptorowych miejsc wiążących en-
Nr 3 Receptor estrogenów 261
dogennyui estradiolem. W dodatkowych doświadczeniach stwierdziliśmy, że ilość skompleksowanego w ten sposób receptora cytoplazmatycznego jest nieznaczna w porównaniu do całkowitej jego puli. Nie jest to również spowodowane przemieszczaniem R E do jądra komórkowego, gdyż we frakcji jądrowej również jest go niewiele. Być może w bardziej odległym procesie zróżnicowania się komórek macicy pojawiają się w nich czynniki powodu- jące zmniejszenie ilości lub degradację receptorów. Mogą nimi być np.:
prostaglandyny. Wykazano bowiem, że prostaglandyna P G F2 może in vi- tro zmniejszać zawartość R E w tkance lutealnej jajnika szczura (14). Ma- cica szczura również może wytwarzać prostaglandyny (18), które mogły- by wpływać na zawartość R E .
Z innych czynników „zewnętrznych", które oprócz progesteronu mogłyby wpływać na poziom R E w macicy należałoby wziąć pod uwagę prolaktynę, której ilość we krwi wzrasta po iniekcjach estrogenów (13). Wykazano, że zawartość R E w nowotworach gruczołu mlekowego myszy może być regulowana prolaktyną. Jednakże, w macicach tych samych zwierząt efek- t u takiego nie zaobserwowano (26, 29).
Rozpatrując zmiany w zawartości R E w rozrastającej się macicy szczura stymulowanej bezpośrednio estrogenami lub pośrednio poprzez jajniki go- nadotropinami obserwujemy dwie następujące sytuacje.
1. W odpowiedzi na estradiol w macicy narasta ilość REC. Największe ilości RE0 stwierdza się w okresie postępującego przyrostu DNA, czyli w okresie wzmożonego rozplemu komórek macicy. Gdy tempo rozplemu ma-
leje, zawartość R E również maleje. Podobne efekty wywołują w pierwszej fazie swego działania małe dawki PMSG i HCG (estrogenna czynność).
2. Odmienną sytuację obserwujemy przy pobudzeniu dużymi dawkami PMSG (działanie estrogenne i progestagenne). Postępującemu przyrostowi DNA w macicy towarzyszy wybitne zmniejszanie się ilości REC. Faza mak- symalnego przyrostu DNA przypada na fazę maksymalnego spadku ilości REC. Wygląda na to, że w opisanej t u sytuacji w macicy namnażają się komórki nie posiadające REC lub zawierające tylko znikome jego ilości.
Powstaje pytanie czy nagromadzanie się REC w komórkach macicy, które jest typową późną odpowiedzią na pobudzenie estradiolem czyni je bardziej podatnymi na dalszą proliferację'. W y d a j e się, że nie. Wskazuje na to fakt, że po największym nagromadzeniu R E w macicy wywołanym estrogenem tempo proliferacji komórek już nie wzrasta (maksimum przyrostu DNA).
Przemawia za t y m również to, że mimo gwałtownego spadku ilości REC
po iniekcjach dużych dawek PMSG nadal obserwuje się równoczesny przy- rost DNA w macicy.
Przytoczone t u fakt}' doświadczalne są niewystarczające do wyjaśnie- nia. na czym polega dwojakie zachowanie się (wzrost i spadek) ilości l i Ec w macicy ppdczas jej rozrostu. W rozważaniach możnaby sądzić, że zmiany
Nr 3 Receptor estrogenów 263
rydogenezę. W : , , B i o m o l e k u l a r n e p o d s t a w y i n t e r a k c j i h o r m o n—k o m ó r k a " p o d r e d . A. D a - widowieza, P Z W L W a r s z a w a , 1975. — 19- N i m r o d A., L i n d n e r H . R . : A s y n e r g i s t i c effect of a n d r o g e n o n t h e s t i m u l a t i o n of p r o g e s t e r o n e secretion b y F S H in c u l t u r e d r a t g r a n u l o s a cells. Moll. Celi E n d o c r i n o l . , 1976, 5, 315. — 20. P a d z i k H . , P a s z k o Z . : O z n a c z a n i e r e c e p t o r a estrogenowego w cytosolach k o m ó r e k docelowych d l a estrogenów. W : „ B i o m o l e k i d a r n o pod- s t a w y i n t e r a k c j i h o r m o n — k o m ó r k a " p o d r e d . A. D a w i d o w i c z a , P Z W L W a r s z a w a , 1975.
21. P a s z k o Z . : G o n a d o t r o p i n y l u d z k i e I . W y b r a n e z a g a d n i e n i a z zakresu biologicznych m e t o d o z n a c z a n i a g o n a d o t r o p i n . P o s t . H i g . i Med. Dośw., 1971, 25, 129. — 22. P a s z k o Z.
P a d z i k H . : Zawartość'- D N A , R N A i białek w j a j n i k u i m a c i c y szczurów o t r z y m u j ą c y c h go- n a d o t r o p i n ę k o s m ó w k o w ą (HCG) l u b g o n a d o t r o p i n ę ź r e b n e j klaczy (PMS). V I I K r a j o w y Z j a z d E n d o k r y n o l o g ó w , Streszczenia, 8, 1971. — 23. P a s z k o Z., P a d z i k H . , Nowosielski J . : .Syn- t e z a D N A , R N A i białek w n i e d o j r z a ł y m j a j n i k u szczura p o d w p ł y w e m m a ł y c h i d u ż y c h da- w e k g o n a d o t r o p i n y ź r e b n e j k l a c z y (PMS). V I I K r a j o w y Z j a z d E n d o k r y n o l o g ó w , 1971, Stresz- czenia, 8. — 24. P a s z k o Z., P a d z i k H . , C h r a p u s t a S.: R e g u l a c j a z a w a r t o ś c i i rozmieszczenia r e c e p t o r a estrogenowogo w c y t o p l a z m i e i j ą d r a c h k o m ó r k o w y c h m a c i e j ' szczura. X V Z j a z d P . T. B i o c h . , 1977, Streszczenia 6. — 25. P a s z k o Z., P a d z i k H . , C h r a p u s t a S-: W p ł y w estra- diolu, p r o g e s t e r o n u , g o n a d o t r o p i n i p r o l a k t y n y n a regulację z a w a r t o ś c i r e c e p t o r a estroge- nowego w m a c i c y i j a j n i k u szczura. I X Z j a z d P T E , 1977, Streszczenia, 59. — 26. S a i u d d i n S., Z a s s e n h a u s H . P . : E f f e c t of p r o l a c t i n o n speeific oestradiol r e c e p t o r s in t h e r a t u t e r u s . J . E n d o c r i n o l . , 1977. 72, 101. — 27. S c a t c h a r d G . : T h e a t t r a c t i o n s of p r o t e i n s for smali mole- eules a n d ions. A n n . N . Y . A c a d . Sci., 1949, 51, 660. — 28. Talley D . J . , T o b e r t J . A . . A r m s t r o n g E . G . J r . , Villee C.A.: Changes i n e s t r o g e n r e c e p t o r levels d u r i n g d e c i d u o m a t a d e v e l o p m e n t in t h e p s e u d o p r e g n a n t r a t . E n d o c r i n o l o g y 1977, 101, 1538. — 29. V i g n o n F . , R o e h e f o r t H . : Endocrinologie et Cancerologie — R e g u l a t i o n des r e c e p t e u r s des oestrogens d a n s les t u m e u r s m a m m a i r e s : effect de la p r o l a c t i n e i n v i v o . C. R . A c a d . Sci., 1974, 278. - - 30. W a l o c h M., P a s z - ko Z.: W p ł y w elelctrokoagulaeyjnego u s z k o d z e n i a j ą d e r szwu m ó z g u oraz z a h a m o w a n i a syn- t e z y serotoniny n a z a w a r t o ś ć r e c e p t o r a estrogenowego w m a c i c y s z c z u r a . — w p r z y g o t o w a n i u
<lo d r u k u .
W p ł y n ę ł o : 4.09.80 r.
A d r e s a u t o r ó w : 02-082 W a r s z a w a , ul. W a w e l s k a 15. I n s t y t u t Onkologii.
