"Początek w Bogu : jedność dziewiczego i niepokalanego poczęcia", Jacek Bolewski, Kraków 1998 : [recenzja]

Jacek Salij

"Początek w Bogu : jedność

dziewiczego i niepokalanego

poczęcia", Jacek Bolewski, Kraków

1998 : [recenzja]

Studia Theologica Varsaviensia 37/1, 251-254

[19]

251

T c k ry ty c z n e u w a g i w sk a z u ją , ż e n ie je s t ła tw o n a p isa ć h is to rię d u c h o w o śc i, a le też n a le ż a ło ­ b y z a s ta n o w ić s ię n a d c e lo w o ś c ią p rz e k ła d ó w o b c y c h a u to ró w , u k tó ry c h b ra k j e s t p ro b le m a ty k i p o lsk ie j d u c h o w o śc i. W y d aje się, że u p o d s ta w w ie lu ty ch „ p o tk n ię ć ” je s t z b y t sz e ro k ie p o jm o ­ w a n ie „ d u c h o w o śc i c h rz e ś c ija ń sk ie j” , g d z ie w sz y s tk ie w ła śc iw ie z a g a d n ie n ia d a d z ą s ię w łą ­ czy ć. O m a w ia n a p o z y c ja k siąż k o w a , p o m im o z astrz e ż eń , m o ż e n as je d n a k u b o g a c ić s ze ro k im w a c h la rz e m z asy g n a liz o w a n y c h , b ą d ź też p o ru s z a n y c h p ro b lem ó w .

Ks. J a ro s ła w M . P o p ła w s k i

Jacek В o 1 e w s к i S J, Początek w Bogu. Jedność dziewiczego i niepokala­

nego poczęcia, Wydawnictwo WAM Kraków 1998 seria „Myśl teologiczna”

t. 19 ss. 432.

D r J a c e k B o l e w s k i SJ m n iej w ięcej o d d w u d z ie s tu la t j e s t w y ra z iśc ie o b e c n y w teo lo g ii p o lsk ie j (rz e c z ja s n a , p u b lik o w a ć z ac z ą ł z n a c z n ie w c ze śn iej). S zc ze g ó ln ie tw ó rc z e s ą je g o ro z ­ p ra w y i a rty k u ły z z a k re s u p ro to lo g ii, a le sy ste m a ty c z n ie p u b lik u je o n p o n a d to n a te m a ty z w ią ­ z an e z w z a je m n y m i re la c jam i n au k i i w ia ry o ra z n a le ż y d o n ie lic zn y c h p o lsk ic h te o lo g ó w , k tó ­ ry c h in te re su je p o g ra n ic z e m ię d z y te o lo g ią i lite ra tu rą .

Sw oj e p o sz u k iw a n ia p ro to lo g icz n e ro z p o c zą ł B o l e w s k i ro z p ra w ą d o k to rsk ą, n a p is a n ą i w y ­ d a n ą w ję z y k u n ie m ie c k im , k tórej p rz e d m io te m je s t p o sz u k iw a n ie u n iw e rsa ln y c h k o n s e k w e n c ji n ie p o k a la n e g o p o c z ę c ia M atk i P ana. Z a p e w n e n ie p o d ją łb y ty c h o g ro m n ie in te re s u ją c y c h i c e n ­ n y ch p o s z u k iw a ń , g d y b y n ie je g o w y k sz ta łc e n ie fizy k a. P o sta w ił so b ie m ia n o w ic ie B o le w sk i p y ta n ie - tro c h ę a n alo g icz n e d o p y ta n ia , ja k ie E in ste in p o s ta w ił p o d a d re se m te o rii N e w to n a - c zy c h o ć b y ty lk o je d e n fa k t n ie m ie szc z ąc y się w te o rii o g a rn ia ją ce j ja k ie ś u n iv e rs u m n ie u m o ż ­ liw ia s fo rm u ło w a n ia te o rii o w y ż sz y m p o z io m ic u n iw e rsaln o śc i.

P y ta n ie B o lcw sk ieg o brzm iało: C zy fakt, że M a tk a P an a n ie p o d le g a p o w szech n ej u p o to m k ó w A d a m a p o d le g ło ści g rzech o w i p ie rw o ro d n e m u , n ie z aw ie ra w so b ie o b ietn icy d o ty czącej w sz y st­ k ic h p o to m k ó w A d a m a, z M a tk ą P an a w łą cz n ie ? P o sta w ien ie teg o p y ta n ia d ało m u o k a z ję do p rz e stu d io w a n ia m ario lo g ii je d n e g o z n a jw y b itn ie jsz y c h te o lo g ó w X X w ieku, K arla R a h n e r a .

Z g łę b ia n ie ta k sfo rm u ło w a n e g o p y ta n ia d o p ro w a d z iło B o le w sk ie g o do z a d z iw ia ją c o o ry g i­ n a ln y c h - a z a ra z e m w p e łn i m ie szc z ąc y c h s ię w trad y cj i k ato lick iej - w n io sk ó w . P rz e d e w s z y s t­ kim c en n e j k o re k c ie u le g a u n ie g o sam c h a ra k te r p ro to lo g ii: staje s ię o n a d la n ie g o c z y m ś w ięcej n iż u p o rz ą d k o w a n ą re fle k s ją n a d d o s tę p n y m je d y n ie d la w ia ry p o c z ą tk ie m d ziejó w . G łó w n y a k c e n t b a d a ń p ro to lo g ic z n y c h p rz e su w a s ię w ó w c z a s n a o so b y Je z u s a C h ry stu sa o ra z Je g o M a t­ ki: J u ż p ie rw s z y c z ło w ie k (p rzy łą c z a s ię tu B o le w sk i d o p o g lą d u D u n sa S z k o ta n a te m a t m o ty ­ w ó w W c ie le n ia ) z o sta ł stw o rz o n y z m y ś lą o p rz y ję c iu lu d zk iej n a tu ry p rz e z S y n a B o że g o , zaś w n ie p o k a la n y m p o c z ę c iu Jeg o M atk i z a w ie ra s ię w z aląż k u B o ży z a m y sł d o ty c z ą c y w sz y s tk ic h o d k u p io n y c h . P o w y ż sz ą in tu ic ję ro z w ija J a c e k B o le w sk i w k ilk u p ra c ac h n a p isa n y c h j u ż po o b ro n ie ro z p ra w y d o k to rsk ie j i w y d a je się, ż e „ p ro to lo g ic z n a m a ry jn o ść ” b ę d zie p ra w d o p o d o b ­ n ie j u ż n a trw a łe c e c h ą te o lo g ii p rz e z n ie g o u p ra w ia n ej.

K sią ż k a te ra z p re z e n to w a n a je s t ro z p ra w ą h a b ilita c y jn ą A u to ra . S k ła d a się z d w ó c h części. C zę ść p ie rw s z a stan o w i p rz e g lą d stan o w isk , ja k ie p o c z ą w s z y od K a n t a fo rm u ło w a n o n a te m a t d z ie w icz e g o p o c z ę c ia Jez u sa C h ry stu sa . N ie w ą tp liw ie b a rd z o w ie le p ra c y w ło ż y ł J. B o l e w s k i w ta k rz e te ln e p rz e d sta w ie n ie , j a k to on sa m n a zy w a , „ p an o ram y p ro b le m u ” . A z ro b ił to z n a j­ w ię k sz y m o b ie k ty w iz m e m , a je d n o c z e ś n ie b e z u d a w a n ia n e u tra ln o ści, k tó ra p rz e c ie ż b y ła b y tu n ie m o ż liw a. R o z p ra w a b o w ie m je s t n a p isa n a z p e rs p e k ty w y je d n o z n a c z n ie k a to lic k ie j, w d u ch u

252

[

20

]

b e zw a ru n k o w e j w ia ry w sy n o stw o B o że J e z u s a C h ry stu sa , c z e g o ż y w y m i re a ln y m z n a k ie m je s t Jeg o d z ie w icz e p o c zę c ie w lu d zk iej n aturze.

P rze p ro w a d z o n y p rzez B o l e w s k i c g o n a p rz y k ła d z ie d z ie w icz e g o p o c z ę c ia J e z u s a p rz e ­ g ląd p ró b d o s to so w a n ia w ia ry c h rz eśc ija ń sk ie j d o w sp ó łcz e sn e j m e n ta ln o śc i o k a za ł s ię - choć s am A u to r te g o tak w y ra ź n ie n ie fo rm u łu je - o p is e m ro z m o n to w y w a n ia tej w iary, z c z y n n y m w sp ó łu d z ia łe m w ty m d z ie le c h rz eśc ija ń sk ic h teo lo g ó w . P rz e g lą d ro z p o c zy n a s ię o d d w ó c h n a j­ w ię k sz y c h z w ie lk ic h filo zo fó w n o w o ż y tn y ch , lu d z i n ie w ą tp liw ie ży cz liw y c h ch rz eśc ija ń stw u , c h o ć o s o b iśc ie n ie w ie rz ąc y c h - K a n t a i H e g l a .

Dl a K a n t a c ały sen s c h ry sto lo g ii w y c z e rp u je s ię w zaw a rte j w niej a n tro p o lo g ii. P rz e d s ta ­ w ia ją c id eał c z ło w ie c z e ń s tw a id e a ln eg o , id e a ln eg o c z ło w ie k a cnoty, p e łn y m i g a rścia m i c ze rp ie K a n t z b ib lijn e g o o b ra z u J ez u sa (im ien n ie G o je d n a k n ie w sp o m in ając ), zaś Jeg o d z ie w icz e p o c z ę c ie je s t, z d a n ie m filo zo fa z K ró le w c a, s y m b o le m id e a ln eg o z h u m a n izo w a n ia teg o , co w n a ­ tu rz e lu d zk iej zw ierzę c e. Z k o le i H e g e l p o d ją ł św iad o m y w y siłek „zn iesien ia religii c h rz eśc i­ ja ń sk ie j w filo zo fii” , stąd to w szy stk o , co w p rz e sła n iu w ia ry chrześcijańskiej p rz e k ra cz a lu d z k ą

n a tu rę i c zaso p rzestrzeń - p ra w d ę w cielenia, d z ie w icz e g o p o częcia, z m artw y ch w stan ia i bo sk o ści J ez u sa - p o tra k to w a ł ja k o ciem n e sy m b o le, któ re filo z o f m a o b o w iązek p rzełożyć n a ja s n e pojęcia.

R ze c z ja sn a , ż e ta k ra d y k a ln ie s fo rm u ło w a n y p ro g ra m p rz e k sz ta łc e n ia c h rz e śc ija ń stw a w coś „ n a p ra w d ę n o w o c z e s n e g o ” n ie m ó g ł b y ć na te re n ie te o lo g ii p o d ję ty w c ało ści - c h o ć w a rto n ic z a p o m in a ć o ta k ic h n azw isk a ch , ja k B ru n o B a u e r c z y D a v id F ried rich S t r a u s s . Z d u m ie w a ­ j ą c e je d n a k , że c h rz e ś c ija ń sc y te o lo g o w ie ta k is to tn ie w łą c z y li s ię w re a liz a c ję te g o - s k ie ro ­ w a n e g o p rz e c ie ż p rz e c iw k o te m u , c o w c h r z e ś c ija ń s tw ie n a jb a rd z ie j isto tn e - p ro g ra m u .

D o k o n a n y p rz e z B o l e w s k i c g o p rz e g lą d p o g lą d ó w , ja k ie n a tem at d z ie w icz e g o p o c zę c ia P a n a J e z u s a w y g ła sz a li n ajw y b itn ie jsi te o lo g o w ie p ro te s ta n c c y X IX i X X w iek u , d a je p a sjo n u ­ ją c y w g lą d w k o n k re tn e m y ś le n ie teo lo g ó w lib e ra ln y c h . K ied y n a jw ię k sz e tu z y te o lo g ic z n e - S c h l c i c r m a c h e r , H a r n a c k , D i b e l i u s , P a n n e n b e r g , C a m p e n h a u s e n - w y p o w ia ­ d ali s ię n a te n te m a t, n ie o d ra z u p rz y z n aw a li s ię d o te g o , iż m y śle n ie sw o je n a te m a t d z ie w ic z e ­ go p o c z ę c ia P a n a J ez u sa b u d u ją na ak sjo m ac ie , że „ w sp ó łc z e s n y u m y sł n ie j e s t w stan ie w coś ta k ie g o u w ie rz y ć ” . S ą d z ę z r e s z tą że n a w e t n a jw y b itn ie jsi te o lo g o w ie m o g li nie z d aw a ć so b ie sp ra w y z te g o , że a k sjo m a t ten z ak ład a p a n tc isty c z n c lub d e isty cz n e p o jm o w a n ie B oga.

Z a c z y n a ło s ię w ię c o d s tw ie r d z e ń , ż e d z ie w ic z e p o c z ę c ie J e z u s a j e s t d la w ia ry c h r z e ś c i­ ja ń s k i e j c z y m ś d ru g o r z ę d n y m , z a ś s a m o d z ie w ic tw o M a r y i n ie m a d o s ta te c z n y c h p o d s ta w w B ib lii. W śla d z a ty m p rz y s z ły tw ie rd z e n ia , że p r z e k a z o d z ie w ic z y m p o c z ę c iu p o ja w ił się d o p ie ro w p ó ź n ie js z y c h p a rtia c h N o w e g o T e s ta m e n tu , to z a ś , „ co b y ło n a p o c z ą tk u , to o b o ­ w ią z u je r ó w n ie ż d z is i a j” . T w ie rd z e n io m ty m to w a r z y s z y ło p y ta n ie , z j a k ic h ź ró d e ł - sk o ro „ w ia d o m o ” , ż e n ic j e s t o n o fa k te m , a le z a s to s o w a n ie m p e w n e g o s c h e m a tu m y ś lo w e g o - w z ią ł s ię p rz e k a z M a te u s z a i Ł u k a s z a o d z ie w i c z y m p o c z ę c iu J e z u s a . O d p o w ie d z i n a to p y ta n ie „ n a r z u c a ją s ię ” sa m e : s ta ło s ię to w tr a k c ie p ro c e s u d e ifik a c ji J e z u s a , a u jm u ją c rz e c z b a rd z ie j k o n k re tn ie , j e s t to te o lo g u m e n h e lle n is ty c z n e g o ju d a iz m u . N a z a k o ń c z e n ie z a r y s o w a n e j w y ż e j e w o lu c ji p o ja w i s ię tw ie rd z e n ie , ż e d z ie w ic z e p o c z ę c ie J e z u s a n ie ty lk o n ie j e s t fa k te m , a le je g o g ło s z e n ie j e s t n ie b e z p ie c z n e d la p r a w d y c h rz e ś c ija ń s k ie j, g d y ż j ą n ie p o trz e b n ie m ito lo g iz u je .

M a lu c z k im w K o śc ie le s ię „ w y ja ś n i” , ja k to u c z y n ił s k ą d in ą d n a p ra w d ę w ielk i u czo n y , A d o lf H a r n a c k , że a b so lu tn ie nic ch o d zi o o d c h o d z e n ie o d w ia ry w y rażo n ej w S k ła d z ie A p o sto l­ skim . O w sz e m , p o w in n iś m y p o m y śle ć o u ło ż e n iu w sp ó łc z e sn e g o w y z n an ia w iary, p rz y le g a ją c e ­ go d o n aszej m e n ta ln o śc i. Je d n a k w ia ry w y z n a n e j w S k ła d z ie A p o sto lsk im się n ie w y p ieram y , ty le ty lk o , że d zisiaj n ie n a le ż y p rz y w ią z y w a ć w a g i do p o s z c z e g ó ln y c h je g o zdań.

[2 1 ]

253

Po g ląd y k o lejn y ch te o lo g ó w lib eraln y ch B o lew sk i p rz e d sta w ia z w ie lk ą s u m ie n n o śc ią i n a w e t b ez c ie n ia tej n o n szalan cji, na j a k ą so b ie p o z w o liłe m p rz e d c hw ilą. R ze c z ja sn a , s z c z e g ó ln ą u w a g ę zw ró cił n a sz A u to r na p o g lą d y K a rla B a r t h a , w ie lk ie g o p ro te s ta n c k ie g o o b ro ń c ę p ra w d y o d z ie ­ w ic z y m p o c zę c iu P an a Jez u sa. N ie z a n ie d b a ł te ż p rz e d sta w ić sp rz e c iw u w o b e c tej p ra w d y , j a k i z o sta ł s fo rm u ło w a n y p o s tro n ie p rz e c iw n ik ó w te o lo g ii lib e ra ln e j, m ia n o w ic ie p rz e z E m ila B r u n - n e r a , k tó ry o d rz u c a d z ie w icz e p o c z ę c ie Jez u sa, a ż e b y n ie d a w ać o p a rc ia d la k u ltu m a ry jn e g o .

„ P a n o ra m ę p ro b le m u ” d o p e łn ia p r z e d sta w ie n ie z a r ó w n o k a to lic k ie j re a k c ji n a n e g a c ję p r a w ­ dy d z ie w ic z e g o p o c z ę c ia , j a k te n d e n c ji lib e ra ln y c h w te o lo g ii k a to lic k ie j, k tó re - w z a k re s ie n a sz e g o te m a tu - p o ja w iły s ię z w ła s z c z a po S o b o r z e W a ty k a ń sk im II. N a jw a ż n ie js z e s ą tu n a z w is k a S c h o o n e n b c r g a o ra z H a n sa K ü n g a , sw o iste zaś c u rio su m stan o w i fak t, żc p ra w ­ d ę o d z ie w icz y m p o c zę c iu P a n a Jez u sa o d rz u c ał D . F e r n a n d e z , r e d a k to r n a c z e ln y p e rio d y k u

E p h e m e rid e s M a r io to g ic a e .

A le p ra w d z iw e j u c z ty d u c h o w e j d o s ta r c z a d o p ie ro d r u g a c z ę ś ć tej k s ią ż k i, p o ś w ię c o n a p o z y ty w n e m u p o s z u k iw a n iu s e n s u z a w a rte g o w fa k c ie , ż e c z ło w ie c z e p o c z ę c ie J e z u s a d o k o ­ n ało s ię w s p o só b d z ie w icz y . B o le w s k i w y c h o d z i b o w ie m d a le k o p o z a p o d rę c z n ik o w e a rg u ­ m en ty , ż e p ra w d a o d z ie w ic z y m p o c z ę c iu J e z u s a j e s t p rz e d m io te m w ia ry k a to lic k ie j o ra z że ś w ia d c z y o n a o J e g o b o s k o śc i, a ta k ż e o j e d n o ś c i J e g o b o s k ie j i lu d z k ie j n a tu ry . N a s z A u to r p ro p o n u je n a m n i m n ie j n i w ię c e j, ty lk o s p o jrz e n ie w p e rs p e k ty w ie tej p ra w d y n a c a ło ść B o ­ ż e g o z a m y słu s tw ó rc z e g o .

P rz e d te m je d n a k o d n o tu jm y , że u d a ło m u s ię p o s z e rz y ć tr a d y c y jn ą lis tę b ib lijn y c h św ia d e c tw d z ie w icz e g o p o c z ę c ia Jezu sa. S z c z e g ó ln ie p a sjo n u ją c o p rz e d sta w ia s ię d o k ła d n ie p rz e s tu d io w a ­ ny w tej k siąż c e p ro b le m w e rse tu J 1,13.

W p e rs p e k ty w ie O b ja w ie n ia b ib lijn e g o - s p ró b u ję stre śc ić is to tę w iz ji p rz e d sta w io n e j p rz e z B o l e w s k i e g o - m o ż n a m ó w ić o tro jak im , n ie ja k o tró je ta p o w y m p o c z ą tk u B o ż e g o d z ie ła stw ó rc ze g o . P o p ie rw sze , P o c z ą tk ie m B o ż e g o s tw o rz e n ia je s t Syn - „ S ło w o , p rz e z k tó re w sz y s t­ ko s ię stało ” . Po w tó re, p o c z ą tk ie m s a m o tra n sc e n d e n c ji s tw o rz e n ia k u B o g u je s t p o ja w ie n ie się c zło w iek a , k tó re ró w n ie ż d o k o n a ło s ię p rz e z S y n a , j e s t O n b o w ie m „ Ś w ia tło ś c ią p ra w d z iw ą , k tó ra o ś w ie c a k ażd e g o c z ło w ie k a ” . W re sz c ie p o trz e c ie , S y n B oży, p rz y jm u ją c n a tu rę lu d z k ą - „ S ło w o , k tó re stało s ię c ia łe m ” - je s t P o c z ą tk ie m -Ź ró d łe m p o w sz e c h n e g o p rz e b ó stw ie n ia .

O tó ż N ie p o k alan y m P o c z ęc ie m - tu B o l e w s k i in sp iru je s ię m y ś lą M a k s y m ilia n a K o lb e ­ go - w sz y s tk ic h trz e c h e ta p ó w B o ż e g o d z ie ła s tw ó rc z e g o je s t D u c h Ś w ięty , o s o b o w a M iło ść O jc a i S y n a. N ie p o k alan e p o c z ę c ie M ary i, p rz y g o to w u ją c e j ą d o d z ie w ic z e g o p o c z ę c ia Sy n a, je s t je d n o c z e ś n ie z n a k ie m B o sk ie g o N ie p o k a la n e g o P o c z ę c ia i o b ie tn ic ą o s ta te c z n e g o z ro d z e ­ n ia n as w sz y s tk ic h z D u c h a Ś w ięteg o . „ Z n a k Ś w ię te g o P o c z ę c ia - D u c h a Ś w ię te g o - o b ja w ia ją ­ cy s ię n a jp e łn iej w n ie p o k a la n y m i d z ie w ic z y m p o c z ę c iu S y n a B o żeg o , d alej z aś w n ie p o k a la ­ n y m p o c zę c iu Jeg o M atk i, p o ja w ia s ię ta k ż e w ż y c iu in n y c h ” (s.4 0 0 ). Z w ła s z c z a „ p rz e z c h rz e s t staliśm y się p rzy n ajm n iej < n a m o m e n t> ty m , k im < je s te śm y o d w ie cz n ie > w sa m y m B o g u ” (s.4 0 2 ) i k u c ze m u ła sk a C h ry stu sa o s ta te c z n ie n as p rz e k sz ta łc i.

N ie je s t m o im z ad a n ie m p rz e d sta w ia ć s z c z e g ó ło w o tę o g ro m n ie p a s jo n u ją c ą w iz ję . T ru d n o n a ra z ie p o w ie d zieć , c z y o d z w ie rc ie d la o n a w ia rę K o śc io ła - ż e b y to s tw ie rd z ić , m u si u p ły n ą ć tro c h ę czasu . N a razie p o w ie m ty lk o ty le, że p rz y w stę p n y m z ap o z n a n iu s ię z tą w iz ją n ie b u d zi o n a z a strz e ż e ń ze stro n y k a to lic k ie g o te o lo g a .

C ztery u w a g i p o le m ic zn e p ra g n ę s fo rm u ło w a ć , c h o ć ty lk o o sta tn ia z n ic h je s t n a p ra w d ę w a ż ­ na. P o p ie rw sze , n ie sz c z ęśliw y w y d a je m i s ię ty tu ł ro z d z ia łu 2,6 ( s .3 19): „ O b ja w ie n ie w e w o lu ­ c ji” . O ty m , ż e c h o d zi tu ty lk o o la p su s lin g u a e , św ia d c z y fakt, ż e b e z p o śre d n io p rz e d te m A u to r z a p ro b a tą c y tu je K O 4 o raz K K K 94.

254

[

22

]

P o w tó re , ś w ięty A u g u sty n b y ł z n a c z n ie b liżej p ra w d y o n ie p o k a la n y m p o c zę c iu M atk i Pana, n iż to p rz e d sta w ia В o l e w s k i (s.3 7 4 ). W ro z p ra w ie D e n a tu ra e t g r a tia , 1,36,42 (P L 4 4 ,2 6 7 ) p isał: „E x c e p ta ita q u e s a n cta virg in e M a ria , d e q u a p r o p te r h o n o rem D o m in i n u lla m p ro rsu s

cu m d e p e c c a tis agitur, h a b e ri volo q u a e stio n e m ”, itd.

P o trz e c ie, o so b iśc ie sp rz e c iw ia łb y m s ię w z b o g a c a n iu p ro b le m u d z ie w icz e g o p o c z ę c ia S y n a B o ż e g o o ta k sz c z e g ó ło w e ro z w a ża n ia g in e k o lo g ic z n o -c h ro m o so m o w e (s.3 5 9 -3 6 5 ). To p raw d a, ż e A u to r id z ie tu za n ie b y le ja k im w z o re m , bo n a śla d u je sam eg o C o n g ara. W y d aje m i s ię j e d ­ n ak , ż e m o je o p o ry w ty m w z g lę d z ie n ie p ły n ą an i z p ru d e rii ani z n ie d o c e n ia n ia c ie lesn o ści S y n a B o że g o i Jeg o M atk i.

N a to m ia st z d ec y d o w a n ie s p rz e c iw ia m się in te rp reto w a n iu ch w ale b n e g o z m a rtw y c h w s ta n ia ja k o p o n o w n e g o s tw o rz e n ia (s.3 2 5 -3 2 9 ). W p e łn i p o d z ie la m s p rz ec iw A u to ra w o b e c w y o b ra ż a ­ n ia s o b ie, ja k o b y z m a rtw y c h w s ta n ie b y ło p o w ro te m do stareg o życia. A le z d ru g ie j stro n y , a b so ­ lu tn ie te ż n ie m o ż n a się z g o d z ić z je g o tezą, ż e do n o w ej c ie lesn o ści „n ie w e jd z ie n ic z o b ecn ej m a te ria ln o śc i” (s.3 2 8 ). N o w y T e sta m en t n ie p o z o sta w ia żad n ej w ątp liw o śc i c o d o teg o , że Jezus C h ry s tu s „ p rz ek sz ta łci n a sz e ciało p o n iż o n e n a p o d o b n e do sw e g o c h w ale b n e g o c ia ła ” (F lp 3 ,2 1 ; por. Ł k 2 4 ,3 9 ; 1 K o r 15,35-53). P o d e jrz e w a m je d n a k ż e , ż e n ie m a tu m ię d z y n a m i różn icy , że w ro z p ra w ie z o sta ły je d y n ie u ż y te w y ra ż e n ia , z k tó ry m i n ie m o g ę się zg o d zić.

W su m ie je d n a k o trz y m a liśm y k s ią ż k ę n ie z w y k le cen n ą , p re z e n tu ją c ą te o lo g ię n a jw y ższ ej p ró b y .

J a c e k S a lij O P

Johann D o r s c h n e r (red.), D er Kosmos als Schöpfung. Zum Stand des

Gespräches zwischen Naturwissenschaft und Theologie, Pustet, Regensburg

1998, ss. 224.

W ra m a c h K a to lic k iej A k a d em ii w B aw a rii istn ie je j u ż o d k ilk u n a stu la t k rą g d y sk u sy jn y , k tó re g o z a d a n ie m je s t p o d e jm o w a n ie ak tu a ln ej p ro b le m a ty k i zw iąz a n e j z d a w n ą p e łn ą nap iąć re la c ją p o m ię d z y n a u k ą a w ia rą . B a w a rsk i z esp ó l d y sk u sy jn y tw o rz ą p rz e d sta w ic ie le n a u k p rz y ­ ro d n ic z y c h , m e d y c z n y c h i te o lo g ic z n y c h re p re z e n tu ją c y c h ró ż n e o śro d k i n a u k o w e o b sz a ru j ę ­ z y k a n ie m ie c k ie g o . W sp ó łc z e śn ie w c e n tru m ic h s z c z e g ó ln e g o z a in te re s o w a n ia z n aj d u je s ię p ro ­ b le m a ty k a in te rd y sc y p lin a rn y c h d e b a t teo lo g ii z n a u k am i p rz y ro d n ic z y m i.

P re z e n to w a n a k s ią ż k a D e r K o sm o s a ls S c h ö p fu n gp o d re d a k c ją J o h a n n a D o r s c h n e r a, fiz y k a n a u n iw e rs y te c ie teo lo g ii i n a u k p rz y ro d n ic z y c h n a te m a t k o sm o su ja k o stw o rz e n ia . N a d ­ to p ra c a ta p ra g n ie d o starcz y ć n o w y c h im p u lsó w , k tó re p ro w a d z iły b y d o z in te n sy fik o w a n ia o w eg o d ia lo g u (s. 13). N a tre ść k siąż k i s k ła d a się sie d e m arty k u łó w a u to rstw a c z ło n k ó w B aw arsk iej A k a d e m ii, k tó re p rz e d sta w io n e z o sta ły w ra m a c h o d b y te g o w g ru d n iu 1996 ro k u s y m p o z ju m n a te m a t s tw o rz e n ia ja k o k o sm o su . C ało ść ro z p ra w y m o ż n a p o d z ie lić n a d w ie czę ści. P ie rw s z ą tw o rz ą a rty k u ły p is a n e p rz e z fizy k ó w , k tó rz y z p e rsp e k ty w y p rzy ro d n ic z e j p o d c h o d z ą d o o m a ­ w ia n e j p ro b le m a ty k i a k ce n tu ją c je j w y m ia r k o sm o lo g ic zn y . D ra g a c zęść, p isan a p rz e z teo lo g ó w , k o n c e n tru je s ię b a rd z ie j n a w y m ia rz e te o lo g ic z n y m n a u k i o stw o rzen iu .

W p ie rw s z y m a rty k u le D ie E n tste h u n g d es K o sm o s (s. 15-41) W o lfg an g W i l d p re z en tu je a k tu a ln y sta n b a d a ń fizy k i n a te m a t p o w sta n ia k o sm o su . W y ch o d ząc o d ry su h isto ry c z n e j W ild k o n c e n tru je s ię z asa d n ic zo na w sp ó łc z e sn y c h h ip o te z ac h k o sm o lo g ic zn y c h . M im o d u żej dziś w ie d z y fiz y k i n a te m a t p o w sta n ia i ro z w o ju k o sm o su , z d a n ie m A u to ra, n ad al p o z o sta je w ie le p y ta ń o tw a rty c h (s. 27, 41 ), n a k tó re z p e w n o śc ią n ie sp o só b o d p o w ie d zieć . S z c z e g ó ln ie p y ta n ie