Al-de
"Wspólnoty chrześcijańskie : grupy
życia wspólnego w chrześcijaństwie
zachodnim od starożytności do XV
wieku", Jerzy Kłoczowski, Kraków
1964 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 4/1, 380-381
3 8 0 R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N I A [22] W a rty k u le O. M a r c i n i a k a w y d a je się p rzyd łu gi u stęp o w ię z i C hrystusa z K o ścio łem (416— 420), oraz zb yteczn y — po a rty k u le ks. K ra szew sk ieg o — u stęp o u d ziale M atki B ożej w C h ry stu so w y m d ziele O d k u p ien ia (420— 426). N a to m ia st sta n o w czo jest za m ało sam ej treści od p ow iad ającej założeniom artyk u łu , m a jącego osobno om ó w ić M aryję, jako M atkę K o ścio ła św ięteg o .
Z ask ak u jąco p rzyk re je s t tw ie r d z e n ie ks. S m o l e n i a , iż sztu k a p o l ska n ie b rała u d ziału w całym p ro cesie fo rm o w a n ia ik o n o g ra fii m a ry j nej (488). A utor — ok azu je się — n ie zna rozp raw y ks. P a s i e r b a d ru k ow an ej w n a szy m czasop iśm ie w 1963 r. sy n te ty c z n ie w ią żą cej sztu k ę w P o lsc e ze sztu k ą zagran iczną i w y k a zu ją cej w z a je m n e w p ły w y .
A r ty k u ł S tefa n a S a w i c k i e g o w d osk on ałej litera ck o form ie u k azu je „d z i e je p o e t y c k i c h u k s z t a l t o w a ń m o t y w u M a t k i B o ż e j ora z ich
z w i ą z e k z p r z e m i a n a m i z a c h o d z ą c y m i w p o e z j i i w in n y c h sz ereg a ch k u l t u r o w y c h ” (515).
C ałe d zieło ze w zg lęd u n a różnoraką tem a ty k ę, n a jczęściej g ru n to w n ie op racow yw an ą, sta n o w i dla k a p ła n ó w n ie ty lk o k o n ieczn e u zu p eł n ie n ie w iad om ości z zak resu m ariologii, ale też jest n ieo d zo w n ą p om ocą w p rzy g o to w y w a n iu k o n feren cy j i n auk dla zak on n ic i różn ych grup elita rn y ch .
A l-d e
J erzy K l o c z o w s k i : W sp óln oty ch rześcija ń sk ie. G rupy ży cia w sp ó l nego w ch r z e śc ija ń stw ie zach od n im od sta ro ży tn o ści do X V w iek u . K ra k ó w 1964, str. 555.
A u tor w 13 rozd ziałach przech od zi od p ierw szej g m in y ch rześcija ń sk iej n oszącej ch arak ter sp o łeczn y poprzez p oczątk i życia m n iszego n a W schodzie i Z achodzie i rozw ój bractw , k la szto ró w żeń sk ich oraz za k o n ó w za jm u ją cy ch się z p o w o ła n ia d u szp a sterstw em aż do d e z in te g racji grup życia w sp ó ln eg o i p o szu k iw a n ia n ow ych dróg. C ałość prze kazana w fo rm ie jak najb ard ziej p rzystęp n ej u ja w n ia dużą eru d ycję au tora i g łęb o k ie p rzem y ślen ie om a w ia n y ch zagadnień. K ło czo w sk i u k a zu je w za jem n e w p ły w a n ie śro d o w isk ch rześcija ń sk ich na p o w sta w a n ie p o szczeg ó ln y ch grup życia w sp ó ln eg o i o d d zia ły w a n ie ich na p rzek szta ł can ie ty ch że środ ow isk . C zyteln ik z d zieła tego d o w ia d u je się o róż n y ch ten d en cja ch zakonnych: od u jęcia esch a to lo g iczn eg o id ea łu do sa k ra liza cji św iata, od u su w a n ia się jak n ajb ard ziej od św ia ta do jak n a j bardziej św ia d o m ej refo rm y całego ch rześcijań stw a. R ozu m ie się, że· każda grupa zakonna b yła k o n ieczn y m w y n ik ie m sw ego czasu i że ż y cie zak on n e nie jest w o b ecn ej ep oce czcigodn ym relik tem p rzeszło ści, ale p o stu la tem n a sw ój sposób p rzeżyw an ego ch rześcija ń stw a i że zw o le n n ic y tej fo rm y życia pragną in n ym i, n iż lu d zie św ieccy , środ k am i słu ży ć B ogu i b liźn iem u .
1 2 3 ] R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N I A 3 8 1
D zieło p isa n e fa ch o w y m języ k iem n ie p osiada rażącego gd zie indziej
„ ż a r g o n u teo logiczneg o". P rzezn aczon e jest w zasad zie dla w szy stk ich ,
a le na p ew n o ogrom ną z n ieg o k orzyść odniosą teolod zy, h isto ry cy i — p rzed e w sz y stk im — czło n k o w ie zak on ów i zgrom adzeń zak on n ych . A by o d cią ży ć te k st — autor um ieszcza b ib lio g ra fię na końcu (511— 522) i sk rom n ie pisze, że podał „ ty l k o n a jn o w s z e , n a j b a r d z i e j p o d s t a w o w e
p o z y c je ... sz c z e g ó ln i e w a ż n e r o z p r a w y i a r t y k u ł y z k i l k u o s ta tn ic h lat, nie w y k o r z y s t y w a n e je s z c z e na ogół w u ję c ia c h p o d r ę c z n i k o w y c h . Z p o z y c j i w j ę z y k u p o l s k i m i d o t y c z ą c y c h Polski... t y l k o n a j n o w s z e prace,
k t ó r y c h zn a c z e n ie w y k r a c z a p o z a s p r a w y s p e c y f ic z n i e p ols kie " (S il).
N ie jest to jed n ak ty lk o su ch e z e sta w ie n ie b ib liograficzn e: często k ilk a w y r a z ó w w stę p n y c h in fo rm u je za in tereso w a n eg o o w artości i ch arak terze p od an ego dzieła. C ałość zakończona jest in d ek sam i: osób, g e o g raficzn ym i rzeczow ym .
W tak im p o n u ją cy m d ziele gubi się taka drobnostka, jak za liczen ie T ertu lia n a do czło n k ó w K ościoła w A lek sa n d rii (23), czy n a in n ym m iejscu (254) przy o m a w ia n iu p o w sta w a n ia zak on ów żeń sk ich — brak n a w e t w zm ian k i, że w sp o m n ia n a k on gregacja p ok u tn iczego zakonu św . M arii M agd alen y r o zw ija ła się n ie ty lk o w N iem czech , ale ró w n ież od r. 1320 n a Ś lą sk u i tu — po p rzen iesien iu dom u g en era ln eg o do L u b an ia Ś lą sk ieg o — p rzetrw ała, w p ra w d zie n iem a l już na w ym arciu , do o b ecn y ch czasów .
A l-d e O. O t t o od A n io łó w k a r m e lita bosy: D u ch o w o ść Z akonna wedługr n a u k i O. H iero n im a od św . Jack a (A n d rzeja C yrusa), S tu d iu m h is to r y cz n o -te o lo g ic z n e . K ra k ó w 1965, X X + 278 ss.
Już sam ty tu ł cy to w a n eg o p o w y żej d zieła w p ra w ia w zak łop otan ie i p o w o d u je n iep orozu m ien ia. W ed łu g S ło w n ik a Języ k a P o lsk ieg o (w yd. P A N , t. II, 418) d u ch ow ość jest to „u sp osobien ie, zesp ół cech p sy ch icz n ych , p sy ch ik a ”. A u to ro w i jed n ak chodzi o coś stan ow czo w ię c e j, a m ia n o w ic ie o treść o d p ow iad ającą ła ciń sk iem u term in o w i „vita sp ir itu a lis” czy fra n cu sk iem u — „ sp iritu a lité” : w iad om o, że O. H ieronim , k tórym za jm u je się autor, u ży w a ł ła c iń sk ie j n a zw y (33), fra n cu sk i zaś jej od p o w ied n ik jest u ży w a n y w e w sp ó łczesn ej litera tu rze fra n cu sk iej a sce- ty czn o -teo lo g iczn ej. I tu ta j n ie oznacza on ani „ p sy ch ik i” ani (w ed łu g ła ciń sk ieg o tłu m aczen ia) „życia d u ch o w eg o ”, bo to o k reślen ie z k o lei n ie k o n ieczn ie jest zw ią za n e z p rzeżyciem r elig ijn y m i ascety czn y m , o k tóre g łó w n ie chodzi au to ro w i i O. H iero n im o w i. W ydaje się, że n a j b ardziej od p ow ied n im ok reślen iem b y ło b y „życie d u ch o w n e”. P o n ie w a ż w sza k że „vita sp ir itu a lis” je s t p ra k ty k o w a n a n ie ty lk o p rzez za k on n ik ów , ale ró w n ież p rzez osob y b ęd ą ce poza zakonam i i n ie n a le żące do d u ch o w ień stw a — w y czerp u ją cy ty tu ł brzm iałby: „życie u d u
