Łucja SZCZEPAŃSKA'
Magdalena MIKOLASZEK-BOBA2
Analiza rozwoju i osobowości pacjenta-
adolescenta dokonującego próby samobójczej na tle objawów dysfunkcji w rodzinie
Analysis of narsonality and psychosc-cku . of adolcscorri patients in relation to dysf-2 cc.
'Klinika Toksykologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Kierownik: Prof, dr hab. med. Janusz Pach
2Kliniczny Oddział Toksykologii WSS im. L. Rydygiera w Krakowie Ordynator: Prof,drhab. med. Janusz Pach
Dodatkowesłowakluczowe:
próba samobójcza pacjent-adolescent
Test Przymiotnikowy Gougha i Hillbruna wywiad od rodziców
Additional key words:
suicidal attempts adolescent patient
Adjective Check List Gough and Hillbrun history from parents
Podziękowania Serdecznie dziękujemy Dr B. Jennerowi za pomoc
w statystycznym opracowaniu danych.
Celem badania była analiza indywi
dualnego rozwoju i osobowości pa- cjenta-adolescenta dokonującego pró
by samobójczej, na tle objawów dys
funkcji w rodzinie. Badani to 36 pacjen
tów leczonych w Klinice Toksykologii CM UJ w Krakowie na przełomie 2004 i na początku 2005 roku. Wykonano Test Przymiotników Gougha i Hillbru
na. Rodzice każdego pacjenta oprócz wywiadu, odpowiadali na pytania spe
cjalnie skonstruowanego Kwestiona
riusza. Wyniki badań wykazały u znacz
nej części osób występowania zjawisk, które mogą być uznane za predyktory próby samobójczej. Mogą mieć też wpływ na ukształtowanie się osobowo
ści ze skłonnością do zachowań sa
mobójczych. Wnioski prowadzą do ko
nieczności tworzenia programów pro
filaktycznych i terapeutycznych w od
niesieniu do pacjenta i jego rodziny.
Adresdo korespondencji:
MgrŁucja Szczepańska Klinika Toksykologii CM UJ 31-826 Kraków, Os.Złotej Jesieni 1
Wstęp
Samobójstwa, próby samobójcze, za chowaniasamobójcze są przedmiotem licz nychbadań naukowych wwielu dziedzinach na cafym świecie. Przyomawianiu tego za
gadnienia, demonstrowanajest zazwyczaj mapa świata, na której czerwonym kolorem wskazującym na wzrost liczby samobójstw zaznaczona jest Europa, Azja,Australia i Kuba. Niewiadomo dokładnie dlaczego tak jest.
Badania nad przyczynamisamobójstw w wielu krajach, bogatszych od naszego, zmierzajądo opracowaniaprogramów pro filaktycznych, które następnie są realizowa ne przez lekarzy pierwszego kontaktu, na
uczycieli i inneprofesjemogące wpłynąć na wczesne rozpoznanie tendencji suicydal- nych.
Ocena, ktomoże popełnić samobójstwo nie jest łatwa, jakmówił Prof. J. Wciórkana KonferencjiSuicydologicznej w lutym 2005 roku, powołując się na szereg publikacji amerykańskich, w których szacowano, że w ciągu miesiąca przed popełnieniem sa mobójstwa do lekarza zgłasza sięok.poło
wy do 1/3 tychosób,a tylko5% ujawnia, że dążą do śmierci. Nie sprawdziłysięteż na
rzędzia do pomiaru ryzyka samobójstwa.
Prowadzono tzw. psychologiczną autopsję, czyli głębokie badanie dokumentów i wie
dzy osób bliskich i rodziny samobójcy. Tyl-
The aim of the study was to ana' lyse an individual psychosocial devd' opment and personality of adolescent®
in relation to family dysfunction. ’ patients who committed suicide at' tempt treated at the Department 0 Clinical Toxicology Jagiellonian U*1'*
versify Medical College in 2004 an 2005 were included. The Adjects®
Check List (ACL) by H. G. Gough and A. B. Heilbrun was used. The parent®
of each the adolescent were inter' viewed and respondent to question®
according to special author's designe Questionnaire. Some phenomenon who can influence the personality an may be recognised as a predictors ° suicide attempt were found in most ° the examined patients. Prophylact|C and therapeutic programs for ¡nd1' vidual patient and his family membe should be constructed.
ko część mogłaby być wcześniejrozpozn®
na. Niemniej uważa się, żebadanie czy®
ników ryzyka jest sprawą wielkiej wagi- USA przyjęto, żetakimiważnymi czynnik®
mi mogą być „niespecyficzne wczesne sV gnały": trudnościw szkole/pracy,częste r°z mawianie o samobójstwie iśmierci, obniż0 nynastrój, zaniedbywaniewyglądu, unik®
nie aktywności, zmiany w nawykach sn0’
zwiększenie ilościsubstancji psychoakty^
nej, poczucie bezsensu życia, rezygnacja, zainteresowań, poczucie beznadziejność niepokój i pobudzenie, izolowanie się. P°
czucie bezradności. Potem następują w raźniejsze sygnały, które mogąbyć identy fikowane z zamiarami samobójczymi. Je nocześnie istnieją czynniki ochraniające. z które uważa się ograniczony dostęp don®
rzędzi (w USA broń izabezpieczenie miej®'.
najczęściej używanych do samobójstw).I®
używane w celach samobójczychsprzed wane w mniejszych porcjach, ponadtoop®
cie w rodzinie, w dostępnej pomocy medy°z nej i psychologicznej, skuteczna interwe®
cja. Niezwykleważne sąwyuczone um1® jętności rozwiązywania trudności i konfl1 tów,przekonania religijne i kulturowe, zn1®
chęcające do samobójstwa i wzmacniaj^0 instynkt samozachowawczy.
Istniejesystem informacji, który wsp°
sób uproszczony daje możliwość lekarz0.
pierwszego kontaktu zwrócenia baczniejsZ
40« Przcfilinl Lekarski 2005 / 62! 6 !.. Sz. czepnńskii i M. ¡Vlik(>lıısz. ek-l, <, l’l
q a9' na osoby potencjalnie należące do bó'P/ Wi? ks2eg° ryzyka popełnienia samo-
1 wa. Np. mogą zastosowaćwywiadwg SONrT1OteC^niczne9° skrótu" SAD PER_
0 ■ którego pierwsze angielskie litery rni HCZają' p,eć m?ska’ wiek odeszły lub nia.ieżowy> objawy depresyjne, poprzed- hoiPr°ba/ysamobójcze, nadużywaniealko- lec U'ra'a racjonalności, brak oparciaspo- brai. ne90’ zorganizowany plan samobójczy, rób" ma, żonka. skutki poważniejszych cho- nia aornatycznych. Oczywiście w dziala- śCi h *akich ważne jest nabycie umiejętno- ten? rowadzenia rozmowy z pacjentem na rudny temat, do czego służą określone iandardy.
py P°a'2sza praca dotyczy określonej gru- Sc6Pacjentów, którzysąw okresie adole- rzv. Cj' j Podjęlipróbęsamobójczą, niektó- Post bejną- czynniki rVzyka’ oiejakoex badań j6dnym 2 ważnych nurtów naszych
(6ra?kresadolescencji określany jest w li- dzin^26 Pediatrycznej jako „drugie naro- CZgsy 1 "normatywny kryzys tożsamości",to Psv |?Wak°wnych przemian biologicznych, Okol °'°9'cznych i społecznych [2, 4, 19].
sób ° odolescentów rozwija się wspo- Wedr]leharmonijny i burzliwy [10, 20]. Typo- 9ac" 3 *e9° °kresu są postawy buntu, ne- do z n°rm.prowokacji, kontestacji,dążenie sZu,. naczaniaswejindywidualności i po-
¿yCjIVVania odpowiedzi na pytania o sens aU(oa'P° raz pierwszypojawia siępotrzeba obr analizy i po raz pierwszy powstają wy- s>i„/en'a własnych ról i dokonań w przy-
Z,°Jci [10,11].
fóżn °l'0,° 1/5 młodocianych występują dom' 2aPurzenia psychiczne,wśród których d 'nują: zespoły depresyjne (głównie u aklvuCZąt)’ nadużywanie substancji psycho- bu nych (głównie u chłopców), orazza-
0ia «chowania[1, 5, 10, 15, 16, 17].
klik Oolnoświetowe statystyki wskazują na dych r°tny wzrostsamobójstw dokonywa- slę. Przez młodych ludziw ostatnim dzie- dów ec'u- Jest 1° główna przyczyna zgo- róW /^edocianyeh [6,10].Wśród predykto- to|Q.skazuje się na problemy szkolne, pa- ców j r°dziny, choroby psychiczne rodzi- r0ęj2? 'ównie depresji, nadużywanie przez cZVnICdW SIJbstancji psychoaktywnych, nychh spo, eczno-ekonomiczne. W róż- Hych °adaniach pojawia sięoprócz głów- taki(,. rT10tywów, szereg ważnych zjawisk, i'0r/ JakPrzemoc, niepełna rodzina, osie-
Kn|le [3, 8,12-14].
ty^ asyfikacja samobójstw opartana mo- Polap °bejmuje:zemsta - złość, wrogość dych Z°na 2 Pragnieniem wzbudzenia w in- ścig. Poczucia winy,a także zimpulsywno- diecIZ? 'acJa~ osoba odizolowaniaspołecz- do s Uje si? niezdolna by dopasować się ch0(£0.eczności. Uważa że nikogo nie ob- nadz' nikt pon'eJ nie będziepłakał, bez- acj| lejn°ść - poczucie uwięzienia w sytu- któr’/139 którączłowiek nie ma kontroli i z ży J.nie może uciec (np. nastolatka wcią- r°dzi°dZ'2 r°dzinw którychjest przemoc, ni6p e^alkoholikami,albo się rozwodzą), digi- w°dzenie - częstowyolbrzymioneinie strg^6 W'e, e wspólnego z rzeczywistością, cZyne~ UWa^anaza najpoważniejszą przy- r®alnv? arn°bójstw.Obiekt straty może być
y(osobaumiera, odchodzi),symbolicz
ny (poczucie własnej wartości, cel w życiu), bądź wyimaginowany, depresja - wpływana zachowanie, emocje, sposób myślenia, na stan fizyczny, może wynikać z przyczyn bio- logiczno-genetycznych lub psychologicz nych. Jest to najważniejsza przyczyna sa mobójstw[7].
Celem badania byłaanaliza indywidual
nego rozwoju iosobowości pacjenta-adole- scentadokonującegopróby samobójczej, na tle objawów dysfunkcji w rodzinie.
Materiał i metoda
W badaniu uczestniczyło trzydzieści sześć osób - 3 chłopców i 33 dziewczęta,hospitalizowanych w Klini ceToksykologii CMUJ od czerwca 2004do lutego 2005 z powodu zatrucia lekamiwcelusamobójczym. Wiek badanych przedstawiał się następująco: 6 osób w wieku 15 lat, 12osóbwwieku 16lat, 5 osób w wieku 17 lat, 13 osób w wieku 18 lat. Wszyscy pacjenci uczęszczają do szkół:19do liceum ogólnokształcącego, 14 do gimna zjum, 2 osoby do technikum, 1do szkoły zawodowej.
Badaniem objęto również jednegolubobojerodzi ców każdego pacjenta. Zastosowano narzędzia badaw
cze, oddzielne dla pacjenta i rodzica.
Wszyscy pacjenci wzięli udziałw diagnostycznej rozmowie psychologicznej,dwadzieścioro siedmioro z nich zbadanoTestem Przymiotników ACL Gougha i Hil- Ibruna.
Każdy z rodzicówwtrakcie spotkaniazpsycholo
giem byl proszony o udzielenieodpowiedzina pytania zawarte w specjalnieskonstruowanymKwestionariuszu obejmującym historię życia pacjenta na tle wydarzeń w rodzinie, uwzględniającym objawy dysfunkcji wkażdym zokresówrozwojowych dziecka, jak teżzaburzeniao charakterze dysfunkcjonalnym w rodzinie. Rodzice byli proszeni o identyfikację problemu, który ich zdaniem sta nowił przyczynępróby samobójczejoraz informacje o wcześniejszych interwencjach terapeutycznych.
Test ACLGougha i Hillbrunaskładasię z 300 przy miotników uporządkowanych w 24 skalach.Autorzyza łożyli, żeze sposobu i rodzaju ujawnianych cechmożna wnioskować pośrednio o nasileniu określonych potrzeb psychicznych[9,18].
Osoba badana jestproszona o to, by z otrzymanej listy przymiotników, wybrałate, które jej zdaniem, najle piej ją określają. Następnie wybiera cechy, którechcia- laby posiadać. W ten sposóbsporządza opis obrazu sie
bie realnegoisiebie idealnego.
Aby ocenić, jakiecechy i reakcje kryją się zawybo
remokreślonych przymiotników pogrupowanoje w ska le związane zich treścią i liczbą. Osoba badanamoże wybierać mało lub dużo przymiotników, może wybierać w większości takie,które ją określająpozytywnielub negatywnie, może w końcuwybieraćtakie ich konstela cje,któresą grupamisymptomów, elementami struktury osobowości[18].
Poniżej podano nazwy skal według oryginalnego określeniaangielskiegoorazprzykładowoczęść ich za wartości:
1. No Ckd -liczbaprzymiotnikówużytych w teście:
wyniki wysokie osiągają osoby aktywne,które mają duże napięciepotrzebi popędów, uczuciowe, entuzjastycz
ne, spontaniczne, wynikiniskie osiągają osoby mniej pil
ne, o węższych zainteresowaniach, zamkniętew sobie, konwencjonalne,spokojne, utrzymującerezerwę wre
lacjach z ludźmi, ostrożne, niepewne,
2. Fav -liczbapozytywnych przymiotników użytych przez badanego do opisu siebie. Wyniki wysokie osią
gają osoby odużych możliwościach adaptacyjnych, opie
kuńcze,pogodne, optymistyczne, wyniki niskie mają oso
by pesymistyczne, których relacje z ludźmi pełne sąlęku, niepewności, zaprzeczające sobie,lub takie osoby, któ
re prowokacyjnie odrzucają konwenanse.
3. Unfav - liczbaprzymiotników negatywnych uży tych doopisu siebie. Wyniki wysokie mająosoby niewie rzące w swoje siły, pesymistyczne, zmienne,zawzięte, łatwo ulegające agresji, obrażające się,wrogonastawio
ne do otoczenia, wyniki niskieosiągają osoby zależne, taktowne, tolerancyjne, mniej skłonne do obrażaniasię.
4. Com - Typowość, wynikiwysokie mająosoby godne zaufania, delikatnewobec innych, wolneod rosz czeń, nieskrępowana wrelacjachinterpersonalnych,wy
niki niskie osoby ambiwalentne w stosunku do innych, wyrażające sprzeciw w nieprawidłowy sposób,skłonne do kłótliwości i przyjmowania postawyobronnej, zpro
blemami adaptacyjnymi.
5. Ach - potrzebaOsiągnięć, dążenie doosiąga
nia znaczeniespołecznego,wyniki wysokie charaktery
zują osobypracowite, ukierunkowane narealizację ce lów, zdecydowane, z dużą motywacją do osiągania suk
cesów,przedsiębiorcze, w stosunku do ludziufnei opty mistyczne, wynikiniskie mająosoby mało wytrwale isku teczne, leniwe, nieśmiałe.
6. Dom - potrzeba Dominacji, wyniki wysokie osią gają osoby ambitne, o silnej woli, nieulegające presji i naciskom, tzw.silne indywidualności, wytrwale w dąże
niu do celu, przewodzą w grupie,łatwo nawiązująrela cje z ludźmi, wyniki niskie mają osoby, którym brakuje pewnościsiebie, trzymające się na uboczu działań gru
powych, unikającepodejmowania trudnych decyzji.
7. End - potrzeba Wytrwałości, wyniki wysokie cha
rakteryzująosoby odpowiedzialne, obowiązkowe,su mienne,owysokiej samokontroli, z dużympoczuciem sprawiedliwości, nieco konformistyczne, wyniki niskie mają osoby zmienne,łatwosię dekoncentrują,niecier pliwe.
8. Int - potrzeba Rozumienia siebie i innych, przy
czyn własnego zachowaniaizachowania innychludzi, wynikiwysokieopisująosoby sumienne,przewidujące, o dużych możliwościach autorefleksji,empalyczne.Wy niki niskie mają osoby o węższymzakresiezaintereso wań, przesądne, mało zdolne do przezwyciężania stresu, powierzchowne,ze skłonnością do reagowania agresją.
9. Ord - potrzeba Porządku, organizacji i planowa nia podejmowanych zadań.Wyniki wysokie osiągają osoby szczere,godne zaufania, poszukująceobiektywi
zmu i racjonalności, stale w kontrolowaniu impulsów, dążące do celu, niechętnieprzyjmują zmiany, odużych możliwościachw zakresie samodyscypliny.Wyniki niskie mająosoby zmienne,mało odpowiedzialne, reagujące impulsywnie.
10. Nur - potrzeba Opiekowaniasięinnymi,wyniki wysokie osiągająosoby troskliwe, lubiące ludzi, taktow
ne, naturalne w sposobiebycia, chętne do współpracy, empalyczne. Wyniki niskiecharakteryzująosoby unika
jące bliskich więzi, wystrzegającesięludzi, nastawione obronnie.
11. Aff-potrzeba Afiliacji - poszukiwanie i podtrzy mywaniu przyjacielskich związkówz wieloma ludźmi.
Wynikiwysokie mają osobyłatwo nawiązujące kontakty interpersonalne,z dużymi umiejętnościami adaptacyjny
mi w grupie, wynikiniskie osoby lękowo nastawione do relacjizludźmi,niepewne w kontaktach interpersonal
nych, nieufne.
12. Het - potrzeba Kontaktów heteroseksualnych i czerpaniez tychrelacji satysfakcjiemocjonalnych. Wy nikiwysokie osiągająosobyzainteresowane życiem, kon
taktami ozabarwieniu erotycznym, nowymizdarzenia
mi, odużejwitalności, bezpośrednie, szczere. Wyniki niskiemająosoby skłonnedo tłumieniapopędów, zaha
mowane, z dystansem w relacjachinterpersonalnych.
13. Exh - potrzeba Ujawnianiasię,zachowywanie się w taki sposób byzwracać nasiebie uwagęinnych.
Wyniki wysokieuzyskują osoby narcystyczne, egocen tryczne,popędliwe, ze skłonnością do zachowań opor- tunistycznych i manipulowania ludźmi. Wyniki niskieosią
gają osoby zahamowane,niepewneswych możliwości, zależne, unikającekonfliktów, odczuwające lęk wsytu acjach społecznych.
14. Aut - potrzebaAutonomii. Wyniki wysokie uzy
skują osoby niezależne, autonomiczne, uparte, stanow
cze, obojętne wobec uczuć innych, egoistyczne. Wyniki niskie - osobyulegle, bez inicjatywy, lepiej się czujące się w sytuacjach,w których wykonują czyjeś polecenia, unikająceryzyka.
15. Agg- potrzeba Agresji -podejmowanie dzia łań mających na celu urażenie innych,czyteż sprawie nie imprzykrości. Wyniki wysokiemają osobynastawio ne rywalizacyjnie w relacjach z ludźmi, reagujące silnie, impulsywnie,niekontrolująceemocji.Wyniki niskie -
hfZc811<* Lekarski 2005 /62/6 409
osoby z niewielkimi umiejętnościami walkio swoje prze konania i cele, konformistyczne, pojednawcze, niefor
mułujące oczekiwań wobec innych, cierpliwe, pilne, współpracujące.
16. Cha - potrzeba Zmiany.Wyniki wysokie osią gają osoby spostrzegawcze, spontaniczne, zdużym zaufaniemdosiebie, lubiący zmiany i różnorodność.
Wyniki niskie mają osoby, którenielubią ryzyka, nie pewności,pozbawione energii,wyobraźni.
17. Sue- potrzeba Wsparciazestronyinnych lu
dzi. Wyniki wysokie uzyskują osobyszukające oparcia u ludzi,mające poczucie słabych umiejętności radzenia sobie z trudnościami, skłonne do ucieczki w marzenia.
Wynikiniskie - osoby pewnesiebie, skutecznew sta wianiui osiąganiucelów, niezależne, rzutkie, pomysło we, samowystarczalne,wierzącew swoją wartośći moż
liwościradzenia sobie.
18. Aba- potrzeba Upokorzenia-wyrażanie po
czucia niższości przez samokrytycyzm, poczucie winy i niezaradnośćspołeczna.Wynikiwysokie uzyskują oso
by,którepomniejszają swoją wartość by unikać odrzu cenia, braku akceptacji, słabe, z dużą wrogością do sie
bie,podporządkowująsię innym, unikają konfliktów.
Wynikiniskiemaja osoby apodyktyczne,szybko reagu
jące, asertywne,mające do siebie zaufanie.
19. Def- potrzeba Podporządkowania.Wyniki wy
sokiecharakteryzują osoby sumienne, skromne, cierpli
we, ulegle, wolą spokój i anonimowość od konfliktów, niewierzą siebie,boją się nowych wymagań,stresów.
Wyniki niskie uzyskująosoby energiczne,spontanicz
ne, niezależne, ambitne,zeskłonnością dowywierania nacisku na innych, przyjmujące rolęlidera,skłonne do współzawodnictwa, podejmujące ryzyko,uparte, impul
sywne, konfliktowe.
Wyniki
Uzyskane wynikiw Teście ACL Gougha i Hillbruna analizowano tworząc średnie wartości poszczególnych skal wszystkich osób badanych. Uzyskanotym sposobem średni profildla„ja realnego" i „jaidealne
go" omawianych pacjentów.
Jak wynika z ryciny 1 analiza profilu „ja realnego" wskazuje najwyższą wartość w skali określanej jako Liczba Przymiotników Negatywnych. Podwyższone są wynikiw następujących skalach potrzeb: Autonomii, Agresji i Otrzymywania Wsparcia odInnych.
Niskie wartościuzyskano wskali Typowo- ści, Potrzeby Rozumienia Siebiei Innych, Opiekowaniasię i Afiliacji.
Opierającsię na profiluśrednich „ja re alnego"opisano „przeciętnego" pacjentaz badanej grupy. Korzystając z interpretacji zawartości treściowej każdejze skal,jak i usytuowaniawkonstelacji poszczególnych skal, wyniki zarysowująosobę „przeciętne
go pacjenta" jako:pesymistycznie nastawio- nądo przyszłości, zmienną, wątpiącąw sie bie, nieco upartą, starającąsię zachować obojętność wobec uczuć innych, przeżywa
jącą trudności w adaptacji do warunków ja
kie stwarzająrelacje z ludźmi, skłonną do przyjmowaniapostawy obronnej z powodu trudności w rozumieniuintencji innych, lę kową w relacjach z ludźmi, impulsywną, nastawioną rywalizacyjnie, ztrudnościami w kontrolowaniu emocji. Ponadtowyróżnia się szukaniem wsparcia u tych,których uwa ża za silniejszych, skłonnością doucieczki w marzenia, przekonaniem o niewielkich możliwościach radzenia sobie ze stresem.
Jak wynika z ryciny 2 analiza różnic istotnych statystycznie między „ja idealnym”, a „ja realnym",wskazuje na takie skalejak:
Liczba Przymiotników Negatywnych, Po trzeba Osiągnięć, Dominacji, Wytrwałości, Porządku, Rozumienia Siebie i Innych,
Profilśrednich„jarealnego"I „Ja Idealnego" wszystkichosóbbadanych.
Meanparameters of realistic and idealized self perception.
Rycina 2
Różnica pomiędzy średnimi „ja realne”a „Ja Idealne”.
Discrepancies between realistic andidealized self perception
Rycina 3
Problemy zdrowotne dzieci w okresie od ciążydookresu niemowlęcego.
Problems related to pregnancy, birth andinfancy reported by parents.
Otrzymania Wsparcia odInnych, Upokorze nia.
Zatem ujawniane w profilu „ja idealne"
cechy różniące się od „ja realnego"" w znacznym stopniu dotyczą m. in.: optymi zmu, elastyczności w osądzaniu innych, zrównoważenia,pracowitości, wytrwałości w
□ bez problemów
■ w ciąży
№ w ciąży i w okresie niemowlęcym
tSS w ciąży, w czasie porodu >
w okresie niemowlęcym tB w czasie porodu i w
okresie niemowlęcym
■ w okresie niemowięcym
dążeniu do celu, ambicji, obiektywizm pewnościsiebie, asertywności,liderow0%
Na uwagę zasługują też skale, K*,, mają taki sam poziom w profilu „ja realh6.
„ja idealne”. Możnasądzić, iż w obrębie w sywanych przeznie cech pacjencinieP gną zmiany. Są to skale: Typowości, P
41Ü Przegląd Lekarski 2005 / 62 / 6 Ł. Szczepańska i M. Mikolasz. ek-
3robl'e,n'f 2w^zane zfunkcjonowaniem emocjonalnym.
nis related to emotionalfunctioning.
Seksu^P'e^0wania si^’ Kon4aktówHetero- r?arti, alnych. Autonomii, Agresji, Podpo-
O°Wania.
s? Cż nacza to, iż według opisu treścipo
ją j(j6 | nych skal,osoby badane,w profilu i?aCv-a ne' nadal zachowują nieufną, rywa-
^tyJ^Pnstawęwobec innych,niechęćdo la otoczeniu wsparcia i do wchodze
niaw bliskie(również heteroseksualne)re
lacje,pragną pozostać równie stanowcze i niezależne.
Informacje uzyskane od rodziców w opar ciu o pytania kwestionariusza obejmują:
1. Najwcześniejszy okres życia pacjen
ta - ciąża, poród, okres niemowlęcy, z uwzględnieniem występujących zakłóceń
rozwojupsychobiologicznego.
2. Okres dzieciństwa -problemy zdro wotne somatyczne i psychiczne.
3. Objawy zaburzeń zachowaniaiemo cji w okresie adolescencji.
4. Funkcjonowanieintelektualne dziec
ka wg rodzica.
5. Dane dotyczące struktury rodziny pa
cjenta z uwzględnieniemjejdysfunkcjonal- ności.
6. Metody wychowawcze i sposób re agowania dziecka.
7. Przyczyny podjęcia próby samobój czej w rozumieniu rodzica.
8. Mocne strony dziecka wg rodzica Podawane przez rodziców informacje na temat problemów zdrowotnych dzieci nie byływeryfikowane przy pomocy dokumen tacji lekarskiej. Uznano jeza istotne i wiary
godne niezależnie od ichmedycznejwagi.
Jakwynika z ryciny3, spośród trzydzie
stu sześciu rodziców, dwadzieścia osób podaję, że wokresie ciąży, porodu i niemow lęctwa nie występowały żadne problemy zdrowotne dotyczącedzieci.Wpozostałych przypadkach miałymiejsce zagrożeniacią
ży, takiejaktoksoplazmoza, dystrofia, krwo tok. U dwóch matekujawniłysię zaburze nia lękowe. W trakcie porodu komplikacje wiązały się główniez niedotlenieniem dziec
ka. W okresie niemowlęcym występowały zaburzenia neurologiczne,objawy padacz
ki, zaburzenia gastryczne, oddychania, prze szczep wątroby, wysokiegorączki, zaburze nia funkcjizmysłów wzroku, słuchu, proble
my zprzybieraniem nawadze,poparzenie.
Wkilku przypadkach wymagana była dłuż
sza hospitalizacja. W okresie dzieciństwa u trzynaściorga dzieci miały miejsce poważ
niejsze interwencje medyczne: u dwojga dzieci z powodu padaczki, u trojga wstrzą- śnienia mózgu, guza w okolicy potylicznej, zapalenia opon mózgowych, operacji krót
szejnogi,u dwojga po badaniach tomogra
fii komputerowej głowy obserwacjaw kie runku „zmian w mózgu” i podejrzenie guza mózgu.Oprócz tegou kilkorga dziecipoja wiły sięzaburzenia lękowe, zaburzenia snu, impulsywność, wady wymowy, nerwicowe bóleserca, bóległowy, astma, wadywzro
ku, zaburzenia widzenia.
Dane od rodziców dotyczące okresu dojrzewania przeanalizowano w różnych aspektach i wyodrębniono problemy zwią zane z funkcjonowaniem emocjonalnym i intelektualnym. Wyniki przedstawione na rycinie 4 wskazują, że obserwowane przez rodzicówzaburzenia emocjonalne manife stują sięprzede wszystkim jako zaburzenia nastroju, agresywność, myśli i zachowania samobójcze oraz innesymptomyświadczą ce o objawach depresji lub znamionujące kształtowanie się osobowości dyssocjalnej.
Spośród rodziców,którzy zwracali się o spe
cjalistyczną pomoc,w czterech przypadkach byłato jednorazowa konsultacja psycholo giczna lub psychiatryczna, w czterech ro dzice interweniowali w szkole, siedmioro dzieci podjęło terapię. W kilku przypadkach korzystano kolejnoz różnych instytucji, prze rywając kontaktzbraku szybkichefektów.
Ocena problemów intelektualnych poda wanych przez rodziców pochodzi z trzech źródeł: z opisuobjawów związanych z trud nościami w zakresie czynności poznaw-
Rll, d Lekarski 2005 / 62 / 6
411
Rycina 6
Poziom ocen szkolnych w całym okresie edukacji.
Leaming ability.
Rycina 7
Ocena poziomu Intelektualnegodziecka przez rodzica.
Intellectual level according to parents opinion.
Rycina 8
Udział rodziców w wychowaniu dzieckawedługdanych zwywiadu.
Concern of parents over the children raise.
czych, z własnej oceny poziomu intelektu
alnego dziecka oraz z ocen szkolnych. Jak wynikaz powyższych danych zamieszczo
nych na rycinie 5, najwięcej problemówsta nowiącychtło trudnościszkolnychumiesz
czono w opisiezachowania związanego z impulsywnością i zaburzeniami uwagi. Ob serwacje te obejmowały różnyokres czasu, jednaknajczęściej związanebyły z okresem
bieżącym.
Dane zawarte na rycinie6 wskazują, że niezależnie od trudności emocjonalnych, u znacznej częścipacjentów nie wpływałoto w istotny sposób nazmiany poziomuocen szkolnych wciągucałego okresuedukacji.
U osób, u których poziomocen obniżył się, występował głęboki kryzys psychiczny, dłu ga absencja, wagary, brak zainteresowania
osiąganiem sukcesów szkolnych,bunt W3; becnauczycieli, obojętnośćwobec właśni przyszłości, lęk przed maturą, ucieczka chorobę.
Jak wynika zdanych zamieszczony33 na ryciniesiódmej, dwadzieściatrojerodź1 cówocenia poziom intelektualnyswojej dziecka jakoponadprzeciętny, jednatrz3 cia jako przeciętny.Tylko jednodziecko uz/
skało niską ocenę.
Podwzględem struktury rodziny wymz'.
niono dziewiętnaście rodzin pełnych osiemnaście, w których brakuje ojca * siedmiu ojciec zmarł, przeważnie w okt3 sie wczesnego dzieciństwa pacjenta (czte rech z nichbyło alkoholikami), wdziesięć nastąpiła separacja lub rozwód. Wśródr° dżin pełnych ośmiu ojców jestalkoholik3 mi.Dwóch ojców jest somatycznie przewl3 kle chorych w stopniu poważnie ogranicz3 jącym udział w życiurodziny.W pięciu ma1 sąleczone z powodu depresji, w trzech sd11 zofrenii. Dwie matki uzależnione od alk3 holu są dłuższy czas w abstynencji.Wk1 kurodzinach okresowo pojawia siękonk3 bin.
Podwzględem liczebności dzieci W r°
dżinie wyróżniono: w pięciu rodzinach je3 no dziecko, w szesnastu dwoje,w siedo11 troje, wpięciuczworo,wjednejrodzinieP1^
cioro, wjednej sześcioro, w jednejsiedmio dzieci. Napytanie, kto w rodziniemagłó^
ny wpływ na wychowaniedzieci otrzyma11, odpowiedziprzedstawione na rycinie ósm3ł Wyniki wskazują na znaczącą przewag matek w procesiewychowawczym. Wśf°
preferowanychmetod wychowawczych &
klarowanych przez matkiniemal połowa perswazja i rozmowa. Ok. 1/3matekopm3 powyższych melod stosuje groźby, szanta■ zabranianie, agresję słowną. Pięć ma13 przyznaję siędo agresji słownej i bicia- jednym przypadku malka twierdzi, że stosuje żadnych metod wychowawczy31'
„niech dziecko uczy się na błędach"
mai połowa ojców stosuje przemocfizycZ ną, część różne inne formy oprócz bicl' dwóch ojców nie bierze udziału w wyc°
waniu - przyznają się do zajmowania p°z' cji obserwatora. Jak wynika z wykre5 przedstawionego narycinie dziewiątej,st3 sowanemetodywychowawczesą skutej ne w 10 przypadkach, (traktując podporze kowanie się jako reakcję adekwatną).0 tyczyto tylko rozmowy. Napozostałe, op1 rającesię wznacznej części naprzem0 psychicznej,a nawet fizycznej, dzieci rea9 ją buntem iagresją. ,
Spośród trzydziestu sześciu rodzic0 udzielających odpowiedzi na pytanieo P wód próbysamobójczejswegodziecka, dem osóbtakiej przyczyny nie potrafiło P dać. Jednocześnie zszerszego kontek3 wynikało, żepacjenci ci pochodzą zrodź1, w których wyslępujątakie zjawiskajak PrZ. moc dokonywana napacjencie przez <°
ne osobyw rodzinie lub poza nią, alko0 lizm, śmierć ojca,choroba psychicznam ki, separacja. Jednak rodzice ci 0 uwzględniali wpływu tych czynników wystąpienie zachowania samobójczej dziecka.
Częśćrodzicówprzeważnie wiązało W stępowanie próby samobójczej zarówn0.
zaburzeniamifunkcjonowania rodziny, J3 i-
412 Przeghpl Lekarski 2005 / 62 / 6 L. Szczepańska i M. Mikolaszek-lf"1'
□ Bruk reakcji
□ Nic z Hd owo lc nic, b un t, nijrcsja
■ Podporządkowanie się
■ Reakcji adc kwutna
Łlna9
3are wych°wawczerodziców Ireakcje dzieci.
a educationalmethods and children reaction.
Problemami dziecka takimi jak -ii6 an'e lub nieporozumieniaz partnerem,
г I' w°dzenia szkolne, objawy depresyjne tum- p en'a nastroju. Pozostali rodzicero- 3ośr6 * samobójcządziecka, jako bez- ijg ^nią reakcję na zaistniałe, przeważ-
^an' °s^a^n'rnczasie, wydarzenienp. ze- MigJ6 2chłopcem lub kłótnię z rodzicem.
i¡kó °slrzegaliznaczenia pozostałych czyn
ie ¡ stanowiących przewlekły stres. Istot ny s. t’ że w niektórych rodzinach zespół iy¡/"k°wpatogennych by) bardzo wyraź- lig..®^агУwał na jednoczesnewyslępowa- ak-. wydarzeń traumatycznych takich ira2SiTl'erć °ica. choroba psychiczna matki
■, aCzk>r2eWle^e choroby rodzeństwa (pa- ijCg a' Paraliż), w innej rodzinie śmierć 3rób aePresia rnatki,choroby psychiczne i ir2 ' Samobójcze rodzeństwa, w innym
°dzi dlęU alkoholizm wielopokoleniowej iac¡ ПУ Wspólnie zamieszkującej wraz z śrriie? 'eni’ & takze alkoholizm, przemoc, ilern c °jca, depresjamatki i głębokie pro- ijCgy bytowe rodziny, wreszcie alkoholizm lian’- cb°roba nowotworowa matki, narko- Hatla r°dzeństwa, brak podstawowych
palnych warunków życia.
ityjaęjle2ateżnie od wzajemnych relacji i 1q r OrT1°ści problemów dziecka,poproszo- 3^ 2|ców opodanie jego mocnychstron,
ark ane odpowiedzi umieszczono w czte- bdupach:
iharai^9^'?06) °kreśleń (27)dotyczy cech :eCL Kteru. Najczęściej powtarzające się t0: d°broć, szczerość, wytrwałość, 1Qdp ^2k°wość, sprawiedliwość,zgodność,
2°rządkowanie, pracowitość.
iję^. sferze emocjonalnej (21) znalazły lo dVv! a,: uczuciowość,wrażliwość,zdolność з\лас2ап'а' dokontrolowaniaemocji.
lo Па. sferzekontaktów społecznych (20),
>p¡eJC.2? stszych mocnych stron należą:
>ParcUnC2o^ć’ uczynność, stanowienie a’ bycie partnerem rodzica, zarad- lQść 9°t°wość niesienia pomocy, umiejęt-
"Załatwienia wszystkiego".
: па^ W sferze, umownie nazwanej tu po- ZąCgC2^-’ (14) znalazłysię wartości odno
gi n Sl? do intelektu, talentu, umiejętno-
’ Pasjj.
^"а 2 та'ек podała„urodę". W kilku adkach rodzicenie potrafili podać żad
nej cechyuznanej tu za mocne strony,w kil
ku podawali cechy negatywnenp. manipu
luje ludźmi, nieobowiązkowa.
Omówienie
Analizadanych uzyskanychwbadaniu pacjentówpopróbachsamobójczych przy pomocy testu ACL oraz rozmówzrodzica
miw oparciuo Kwestionariusz, pozwalana rozumienie zależności międzydysfunkcjo- nalnością rodziny, a ukształtowaniem się osobowości ze skłonnością do zachowań samobójczych.
Wwiększości rodzin wykształcił się spe cyficzny system komunikacji, dopuszczają cy zachowania agresywne. W części rodzin, które deklarują wystrzeganie się przemocy w kontaktach z dzieckiem, stosowanie in
nych metod jako sposobu rozwiązywania konfliktów na ogól jest mało skuteczne. Do
tyczyto także rodzin, w którychdysfunkcjo- nalność spowodowana jest chorobą psy
chiczną matki, śmiercią ojca, przewlekłymi ciężkimi chorobami somatycznymi bliskiej rodziny,bardzo ciężkimi warunkami bytowy mi.Można sądzić, że trudności w rozpozna
waniu problemów dziecka w znacznym stop niu związane są ztrudną sytuacjąrodzinną, której ciężary ponosi głównie matka i które częstoprzerastają jej możliwości psychicz ne i emocjonalne. Poczucie bezradności rodzica przyczynia się do stosowaniaprzez dziecko podobnych nieefektywnych prób radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Ro dzice proszenio opis objawów świadczą cych o problemach emocjonalnych dziecka, naogól potrafili zrobićto w sposób szcze
gółowy. Jednakniemal każdytraktował je w sposób odizolowany od szerszego tła dys funkcji rodziny (w przypadkach, gdy taka występowała). Znamienne jest,że aż pięt nastu rodziców przyznawało się do wiedzy o występowaniuuich dzieckamyśli i zacho wań samobójczych. Sądząc ze znikomej liczby interwencji specjalistycznej można przypuszczać,że dozaistnienia próby sa mobójczej sygnały te nie byłytraktowane po
ważnie. Efektem zaburzeń relacjiemocjo nalnych w rodzinach jestwystępowanie u dzieci niskiej umiejętności rozumienia sie
bie i innych, cotym samym oznaczapoja
wianie się zachowań lękowych, wycofywa
nie się z kontaktu, pesymistyczne nastawie
niedo świata, wątpienie w siebie,przyjmo
wanie postawy obronnej, nieufnej wobec innych. Jak wynikaz danych Kwestionariu
sza w większości badanych rodzin dzieci pełniąrolę partnerów rodziców (głównie matek), czyli osób zobowiązanych do da
wania oparciai pomocy w problemach wy nikających z dysfunkcjonalności systemu rodzinnego. Opisując mocne strony dziec
ka rodzice podkreślającechystanowiąceo jego "użyteczności" dlarodziny ("jest part
nerem, wszystko załatwi, pomaga, praco
wity,obowiązkowy,dobry,łatwo wybacza").
Może toprzyczynić się do ukształtowania u dzieci obniżonego poczucia wartości i prze
żyć o zabarwieniu pesymistycznym, gdyż realnie niesą wstanie spełnić tak wysokich oczekiwań. Wynikibadania Testem ACLpo
kazują, żeosobybadane nie chcą opieko wać sięinnymi, same pragną otrzymywać wsparcie, mają potrzebę przebywania wśród osób od siebie silniejszych. Prawdopodob nie obszar kontaktów z dorosłymi wydaje się im na tyletrudny, nieprzewidywalny izagra żający, że nie chcąbliższych związków z nimi. Pożądane przez młodzież cechy i umiejętności dotycząwzmocnienia pozycji społecznej, siły i pewności siebie, wytrwa łości, zrównoważenia. Można przypuszczać, iż podpragnieniemzmiany wtym obszarze kryje się chęćposiadania takichcech, które umożliwiłybyrozwiązanie problemów wystę
pujących w realności i pozwoliłybyna speł nienie oczekiwań rodzin. Występowanie przemocy psychicznej lub fizycznej, trudno
ści w rozumieniu potrzebdziecka, oczeki wanie od niego partnerstwa w rozwiązywa niupoważnych problemów rodzinnych, sta nowigłówną przyczynę powstawania udzie ci mechanizmów radzenia sobie opartych na silnych reakcjach impulsywnych, depresyj nych, skierowanych przeciwko sobie. Od rębnym zagadnieniem jest wpływ wcze snychdoświadczeń traumatycznychu dzie
ci, hospitalizacje, stresującebadania, ope
racje oraz skutki przebytych urazów zwią zanych z patologiąciąży, porodu i najwcze
śniejszegookresu życia. W wielu przypad kach można przypuszczać, że te ostatnie mogły doprowadzić do mikrouszkodzeń w obrębie OUN. Nie znamywymiernych na
stępstw, gdyż żaden rodzic nie dostarczył odpowiedniej dokumentacji z badań me
dycznych lub psychologicznych. Wobec powyższych refleksji trudny do jednoznacz nej ocenyjestobszar zagadnień związany z funkcjonowaniem intelektualnym pacjen
tów, ujęty w trzyźródła informacji. Jest on optymistyczny,gdyż mimo obserwowanych przez rodziców perturbacji wzakresieczyn ności poznawczych, rezultaty w postaci efektówuczenia się, utrzymywanie stałego poziomu ocen u większościpacjentów i za
chowywanie wysokiej dyspozycji umysłowej może świadczyć o tym, żezaburzenia sfery emocjonalnej pacjentów nie wywołują głę bokich zaburzeń motywacyjno-wolicjonal- nych dotyczących realizacjirozwojuintelek tualnego.
Wnioski
Próbasamobójczadokonywanaw okre ■ sieadolescencji możestanowić informację o wadliwiefunkcjonującej rodzinie.
■eknrski 2005 / 62 / 6 413
Obraz siebie ukształtowanywdysfunk cyjnej rodzinie możepredestynować dopo
dejmowania niewłaściwych i szkodliwych prób rozwiązywania problemów.
Wywiad rodzinny,zuwzględnieniem naj
wcześniejszego okresu życia pacjenta iko lejnych etapów rozwoju przyczynia się do określenia jego zasobówi dysfunkcji.
Narastająca liczba samobójstw młodzie
ży wymaga działań zmierzających do two
rzenia i realizowania programów profilak tycznych i terapeutycznych.
Piśmiennictwo
1. AhrensB.,Linden M.: Isthereasuicidality syndrome independent of specific major psychiatric disorder?
Result of split half multipleregression analysis.Acta Psychiatr.Scand. 1996, 94,79.
2. Black D. W.,Wlnokur G.: Suicide and psychiatricdi
agnosis. In: Blumenthal S.J.,KupferD.J.: Suicide over the lifecycle: risk factors, assessment andtreat ment ofsuicidal patients. Washington, DC,Ameri
can Psychiatric Press,1990.
3. Brent D. A., Bridge J., Johnson B. A. ConnollyJ.:
Suicidalbehavior runs in families. Acontrolled fam
ily study of adolescent suicide victims. Arch. Gen.
Psychiatry 1996, 53,1145.
4. Carr A.: Depresja i próby samobójcze młodzieży.
Sposoby przeciwdziałania i reagowania.Gdańskie WydawnictwoPsychologiczne,Gdańsk,2004.
5. Cheng A. T. A.:Mentalillnessand suicide. Arch. Gen.
Psychiatry 1995, 52, 594.
6. Diekstra R. F. W.: Theepidemiology of suicide and parasuicide. Acta Psychiatr. Scand. Suppl. 1993, 371,9.
7. Jarosz M.: Samobójstwa.Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1997.
8. Martin G., Rozanes P., Pearce C., Allison S.: Ado lescentSuicide, depression andfamily dysfunction.
Acta Psychiatr. Scand. 1995, 92, 336.
9. Matkowski M.: Test Przymiotnikówjako narzędzie dobadania struktury potrzeb jednostki. Przegl.
Psychologiczny1984, 27, 519.
10. Namysłowska I. (Red.): Zaburzenia psychiczne dzieci i młodzieży. Wybrane Zagadnienia. Biblioteka Psychiatrii Polskiej,Kraków 2000.
11. Orwid M.,Pietruszewski K.: PsychiatriaDzieci i Młodzieży. Uniwersytet Jagielloński, Klinika Psy
chiatriiDzieci i Młodzieży KatedryPsychiatrii, Krakó'*- 1993.
12. Pearce C. M.,MartinG.:Predictingsuicide allefn£n amongadolescent. Acta Psychiatr.Scand. 1994, 9 ■
334. d
13. PfefferC. R.: Self-destructive behavior in children an adolescents. Psychiatr. Clin.North Am. 1985,8 2' 14. Pfeffer C.R., Plutchik R„ Mizruchi M.S. eta -
Changes in suicidal behavior inchild psychiatric1 patients. Acta Psychiatr. Scand. 1989, 79, 431-, 15. Runeson B.S., BeskowJ., Waern M.: The suici“
process in suicides among young people. № Psychiatr. Scand.1996, 93, 35. , 16. Shaffer D.,Gould M., Fisher P. et al.: Psychiatry Diagnosis in child and adolescent suicide. Arch. 6®
Psychiatry 1996, 53, 339. . p 17. Shaffer D.: Depression, mania andsuicidal acts-,
RutterM., Herson L. (Eds. ): Child and Adolesce Psychiatry.PSP, Oxford,1985. . ■ 18. Siek S.: Wybrane melody badania osobowo5
AkademiaTeologii Katolickiej, Warszawa,1983- 19. Weiner J. B.: Zaburzenia psychiczne w wie
dorastania. PWN, Warszawa,1977. ..
20. Weissman M.M., Shaffer D.: Youthful depress' special issue.Depress. Anxiety 1998, 7, 2.
. If»1'*
Ł. Szczepańska i M. Mikolaszck-
414 Przegląd Lekarski 2005 /62/6
