Ostrowska, Teresa
"Przegląd Lekarski" (Kraków od
1945) : próba charakterystyki
czasopisma
Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 15/1, 113-122
Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego XV 1
T E R E S A O S T R O W S K A
„PRZEG LĄ D L E K A R S K I” (KRAKÓW OD 1945)
P R Ó B A C H A R A K T E R Y S T Y K I C Z A S O P IS M A *
Spośród czasopism n a ukow ych w y d a w an y c h przez P aństw o w y Z akład W ydaw nictw L ek arskich do najpoczytniejszych należą ogólnolekarskie2. U kazu ją się trz y w y d aw n ictw a tego typu: „Polski T ygodnik L e k a rsk i” (W arszaw a od 1946), „P rzegląd L e k a rsk i” (K raków cd 1945) i „W ia domości L e k a rsk ie ” (W arszaw a od 1948). W szystkie trz y są organam i P o l skiego T ow arzystw a L ekarskiego i zam ieszczają m a te ria ły ze w szystkich dziedzin m edycyny, różnią się n ato m iast częstotliwością publikow ania i c h arak terem . N ajrzadziej, gdyż raz n a miesiąc, u k a z u je się „Przegląd L e k a rsk i” . N akład jego jest niższy niż obu pozostałych czasopism. J e s t to jed n a k bardzo indyw idualne w y d aw n ictw o i p ró b a podjęcia jego t r e ściowej i fo rm alnej analizy za okres m inionego trzydziestolecia może okazać się interesująca.
1 O p ra c o w a n o n a p o d s ta w ie ro c z n ik ó w „ P r z e g lą d u L e k a r s k i e g o ” (1945— 1974) o r a z p u b lik a c ji: J . B o g u s z , P r z e g l ą d L e k a r s k i —O ś w ię c im , „ F o lia B io lo g ica” , 1946, n r 3, s. 363— 365; t e n ż e , S ł o w o w s t ę p n e , „ P rz e g lą d L e k a r s k i” (d alej PL), 1961, n r la , s. 34—35; t e n ż e , S ł o w o w s t ę p n e , P L , 1962, n r l a , s. 35—37; t e n ż e , S ł o w o w s t ę p n e , ta m ż e , 1971, n r 1, s. 3—9; S. C i e c h a n o w s k i , [Słow o w s tę p n e ], ta m ż e , 1945, n r 1, s. 2; Do T o w a r z y s t w L e k a r s k i c h w k r a j u i za granicą, ta m ż e , 1962, n r l a , s. 34; D r Т. M., „ P rzegląd L e k a r s k i ”, „ Z d ro w ie P u b li c z n e ”, 1949, n r 11/12, s. 96—99; [E. S.] O ś w ię c im . D r u g i d o d a t k o w y zeszyt... W a r s z a w a 1962, „ F a r m a c j a P o l s k a ”, 1962, n r 15/16, s. 389— 390; B. G i ę d o s z , N a j u b i l e u s z 100-le- cia z a ł o ż e n ia „ P rze g lą d u L e k a r s k i e g o ”, P L , 1964, n r 4—5, s. 243— 247; t e n ż e , S e t n a ro cz n ica „P rzeg lą d u L e k a r s k i e g o ”, „ S łu ż b a Z d r o w ia ”, 1962, n r 30, s. 6; I. S z., P rze s ła ć n a G e r ic h t s s t r a s s e n r 2, ta m ż e , 1964, n r 14, s. 2; W. К i e d r z y ń - s к a, „Przegląd L e k a r s k i ”. Z e s z y t y pośujięcone, „ K w a r t a l n i k H is to r y c z n y ” , 1972, n r 2, s. 472— 475; O d R e d a k c j i , P L , 1945, n r 1, s. 19; „P rzeg lą d L e k a r s k i ” w o k r e sie 25-lecia P o l s k i e j R z e c z y p o s p o l i t e j L u d o w e j , ta m ż e , 1969, n r 6, s. 453—454; O sią g n ięcia w p r a c y R e d a k c j i „ P rze g lą d u L e k a r s k i e g o ” w o k r e s ie dziesięciolecia, ta m ż e , 1954, n r 7, s. 194— 195; 15-lecie P o l s k i e j R z e c z y p o s p o l i t e j L u d o w e j , ta m ż e , 1959, n r 7, s. 193; W y t y c z n e I I Z j a z d u P a r ti i w n a w i ą z a n i u do p r a c R e d a k c j i , ta m ż e , 1954, n r 7, s. 193— 194; M. S k u l i m o w s k i , R e d a k t o r z y „ P r z e g lą d u L e k a r s k i e g o ” 1862— 1962, ta m ż e , 1964, n r 4— 5, s. 247— 253; A. S t r o ń s k a , „ O ś w ię c i m ”. Z e s z y t 14-ty, „ S łu ż b a Z d r o w i a ”, 1974, n r 8, s. 5; t a ż , „ Z e s z y t y o ś w i ę c i m s k i e ”, ta m ż e , 1972, n r 7, s. 8; [u], T r z e c i z e s z y t o ś w i ę c i m s k i „ P r z e g l ą d u L e k a r s k i e go”, ta m ż e , 1963, n r 6, s. 2; A. W о у с i с к i, M e d y c y n a p r z e c iw z b r o d n i, „Ż ycie L i t e r a c k ie ” , 1961, n r 36, s. 10; Z a s t . T o tr z e b a p a m ię ta ć , „ S łu ż b a Z d r o w ia ” , 1962, n r 11, s. 4. 2 C z a s o p is m a o g ó ln o le k a rs k ie n a le ż ą do n a jp o c z y tn ie js z y c h s p o ś ró d c z a so p ism n a u k o w y c h w y d a w a n y c h p rz e z P a ń s t w o w y Z a k ła d W y d a w n ic tw L e k a r s k ic h , n a
„ P R Z E G L Ą D L E K A R S K I ” W 1945 R.
Do w cześniejszych przejaw ów odbudow y k r a ju zniszczonego latam i w o jn y i okupacji należało odradzanie się czasopiśm iennictw a n a u k o wego. N astąpiło to stosunkow o szybko, gdyż ju ż w 1945 r. pojaw iło się
11 ty tu łó w czasopism lek arsk ich i pokrew nych. J e d n y m z pierw szych, bo trzecim po lubelskim „L ekarzu W ojskow ym ”, w znow ionym w styczniu 1945 r., i poznańskich „N ow inach L ek arsk ich ” , w znow ionych w czerw cu 1945 r., był k rak ow ski „P rzegląd L e k a rsk i”3.
P ierw szy n u m e r „P rzeglądu L ekarskiego” u k azał się pierwszego lipca 1945 r. jako dw utygodnik w objętości 20 stronic i form acie 4°. Był organem K rakow skiego T ow arzystw a Lekarskiego, Izby L e k a r skiej w K rakow ie, Zw iązku Zawodowego L ekarzy Rzeczypospolitej Polskiej i W ojew ódzkiego U rzędu Zdrow ia w K rakow ie. W ydaw cą było K rakow skie T ow arzystw o L ekarskie. W skład K o m itetu R ed ak cyjnego wchodził jego przew odniczący Józef K ostrzew ski4 i członko wie: S tan isław Ciechanow ski5, J a n Gołąb, J a n Hozer, M aksym ilian R utkow ski6, F ranciszek W a lter7, (Kraków), Feliks P rzesm ycki (Łódź). R ed ak torem odpow iedzialnym b y ł J a n Hozer.
N u m er pierw szy czasopisma otw ierał w stęp pióra S tan isław a Cie chanowskiego, w k tó ry m tenże m ylnie uznał je za pierwsze, pow ojen ne w ydaw nictw o lekarskie i za k o n ty n u ato ra czasopism o tym że ty tule w ydaw anego w K rakow ie w lata c h 1862— 19218 pisząc: „S tary ,
to m ia s t n a jp o c z y tn ie js z e s p o ś ró d w s z y s tk ic h c z a so p ism te g o w y d a w n i c tw a s ą c z a so p is m a p o p u la r y z a to r s k ie , j a k „ Ż y jm y d łu ż e j” i „ T w o je D zieck o ” (por. t a b e l ę n a k ła d ó w w l a t a c h 1965— 1967 w a r t . T. O s t r o w s k a , C z a s o p i s m a l e k a r s k i e w y d a w a n e p r z e z P a ń s t w o w y Z a k ł a d W y d a w n i c t w L e k a r s k i c h , „ R o c z n ik H is to r ii C z a s o p iś m ie n n ic tw a P o ls k ie g o ” , 1970, t. 9, z. 3, s. 409). 3 T. O s t r o w s k a , op. cit., s. 404— 405. 4 J ó z e f K a r o l K o s tr z e w s k i (1883— 1959), p ro f e s o r ch o ró b z a k a ź n y c h w K r a k o w ie, p rz e w o d n ic z ą c y m ie js k ie g o k o m i te t u re d a k c y j n e g o „ P o ls k ie j G a z e ty L e k a r s k i e j ”, r e d a k t o r w y d a w n i c tw le k a r s k ic h P o ls k ie j A k a d e m ii U m ie ję tn o ś c i.
5 S ta n i s ła w W ita lis C ie c h a n o w s k i (1869— 1945), p r o f e s o r a n a to m ii p a to lo g ic z n e j w K r a k o w ie , r e d a k t o r „ P r z e g l ą d u L e k a r s k ie g o ” (1906— 1921), n a s t ę p n ie p r z e w o d n i czący m ie js c o w e g o k o m ite t u re d a k c y jn e g o „ P o ls k ie g o C z a s o p is m a L e k a r s k ie g o ” i „ P o ls k ie j G a z e ty L e k a r s k i e j ”, p o n a d to r e d a k t o r „ P o ls k ie g o P r z e g lą d u P e d i a t r y c z n e g o ” , w y d a w n i c t w A k a d e m ii N a u k L e k a r s k ic h , w y d a w n i c tw le k a r s k ic h P o ls k ie j A k a d e m ii U m ie ję tn o ś c i i „ R o c z n ik a L e k a r s k ie g o ” . 6 M a k s y m il ia n R u tk o w s k i (1867— 1947), p ro f e s o r c h ir u r g ii w K r a k o w ie , r e d a k t o r „ C h iru r g ii K lin i c z n e j”. 7 F r a n c i s z e k K s a w e r y W a lt e r (1885— 1950), p ro f e s o r d e rm a to lo g ii w K ra k o w ie . 8 „ P rz e g lą d L e k a r s k i ” (1862— 1921) b y ł r e p r e z e n ta c y j n y m o g ó ln o le k a rs k im ty g o d n ik ie m G a lic ji (por. T. O s t r o w s k a , P o ls k i e c z a s o p i ś m i e n n i c t w o l e k a r s k i e X I X w i e k u , W ro c ła w 1973). W o b ec n a r a s ta j ą c e g o o g ó ln o k ra jo w e g o k r y z y s u n a s t ą p i ł a w 1909 r . f u z j a „ P r z e g l ą d u ” z łó d z k im „ C z a so p is m e m L e k a r s k i m ” (1899— 1908) n a „ P r z e g lą d L e k a r s k i o ra z C z a so p is m o L e k a r s k i e ”. P o d o łą c z e n iu się „ L w o w sk ie g o T y g o d
„ P R Z E G L Ą D L E K A R S K I ” 115
przed w iekiem p raw ie (1862) założony »Przegląd Lekarski«, teraz pierw szy w skrzesza czasopiśm iennictw o lek arsk ie polskie, zam arłe przez la t kilka. Cóż n a k ła d a n a »Przegląd« te n niezaprzeczalny, św ię ty obowiązek, co n a d a je m u to zaszczytne praw o, b y p ierw szy rozpo czynał nową, nigdy jeszcze nie b yw ałą erę rodzim ego lekarskiego cza sopiśm iennictw a? ,[...] to p rzede w szy stkim n iep rz erw an a w ie rn a służ ba ty m sam y m hasłom , k tó re głosił od początku swego b y tu, hasłom n a w skroś now oczesnym , k tó re tera z zw iększyły n a w e t sw oją wagę, odziane now ym i nazw am i m edy cyn y zapobiegawczej i higieny spo łecznej”9. Pon ad to w n u m erz e znajdow ały się prace: S tanisław a No w ickiego10 H istam ina w leczeniu z w ą że ń tętnic na kończynach, F r a n ciszka W a ltera i Z bigniew a O szasta11 Dalsze doświadczenia nad stoso
w a n ie m rub rophenu w g ruźlicy skóry, Józefa K ostrzew skiego Papuzica, w K rakow ie, F ran ciszka W altera Z dziejów w o je n n y c h K rakow skiego T o w a rzy stw a Lekarskiego oraz m a te ria ły in fo rm acy jn e —■ protokoły K rakow skiego T ow arzystw a Lekarskiego, ru b ry k i „Z Izby L ekarskiej w K ra k o w ie ” , „Ze Zw iązku Zawodowego L ekarzy Rzeczypospolitej P o l s k ie j” i „W iadomości bieżące” , zaw ierające m. in. prośbę R edakcji 0 nadsyłanie do d ru k u m ateriałó w o n astęp u jącej tem atyce: „Dzieje św ia ta lekarskiego w dobie okupacji i n a przełom ie; historia zakładów leczniczych, uzdrow isk, in sty tu tó w naukow ych, organizacji i to w a rzy stw lek arskich itd.; p raca podziem na lekarzy; spostrzeżenia z obo zów k o n c e n trac y jn y c h i w ięzień (z p u n k tu w idzenia lekarskiego); do k u m e n ty h ań b y niem ieckiej m ed ycy ny [...] C enny m a te ria ł stanow ić będą rów nież doświadczenia, spostrzeżenia i w ażniejsze przy p ad k i z p ra k ty k i lekarsk iej w y ko ny w anej w n a jtru d n ie jsz y c h w a ru n k a c h w o jen n y c h i pow ojennych [...] Z ielarstw o lecznicze. Spostrzeżenia co do pojaw ienia się i znikania chorób zakaźnych. W reszcie spostrzeżenia 1 wnioski dotyczące m iejscow ych i ogólnych potrzeb zdrow o tn y ch i euge- nicznych k r a j u ”12.
W pierw szym półroczu swojej działalności „P rze g ląd ” ogłosił 26 arty k u łó w oryginalnych, w yk ład ów klinicznych i felietonów , 11 p rac z
n ik a L e k a r s k i e g o ” (1906— 1921) w p a ź d z i e r n ik u 1921 r. p o w s ta ło „ P o ls k ie C z a s o p is m o L e k a r s k ie ” z k o m i te t a m i r e d a k c y j n y m i w K r a k o w i e i L w o w ie , a w t r z y m i e sią c e p ó ź n e j k o le jn a f u z j a ź w a r s z a w s k ą „ G a z e tą L e k a r s k ą ” (1866— 1921) n a „ P o ls k ą G a z e tę L e k a r s k ą ” (1922— 1939), ty g o d n i k z k o m i te t a m i r e d a k c y j n y m i w K ra k o w ie , W a rs z a w ie , L w o w ie i Ł odzi. W o b ec k o le j n y c h fu z ji i z m ia n t y t u ł u n ie sp o só b n a z y w a ć d r u g i „ P rz e g lą d L e k a r s k i ” n a js ta r s z y m c z a so p ism e m le k a r s k i m p o ls k im i d a to w a ć jeg o p o c z ą te k n a 1862 г., co n ie j e d n o k r o t n ie R e d a k c ja czy n iła.
9 S. C i e c h a n o w s k i , [słow o w s tę p n e ] , P L , 1945, n r 1. 10 S ta n i s ł a w N o w ic k i (1893— 1972), p r o f e s o r c h ir u r g ii w P o z n a n iu , r e d a k t o r „ P o l skiego P r z e g l ą d u C h iru r g ic z n e g o ” . 11 Z b ig n ie w O sz a st (1903— 1967), p r o f e s o r d e r m a to lo g ii i w e n e ro lo g ii w K r a k o wie. 12 O d R e d a k c j i , P L , 1945, n r 1.
zakresu m edycyny społecznej, 9 p rac z zakresu „Św iat lek arsk i w do bie okupacji i n a przełom ie”, 8 w spom nień p ośm iertnych, 3 w ykazy zm arłych, poza ty m „Oceny” , „S praw ozdan ia” , „Ruch Tow arzystw L e k a rsk ich ”, „Ze Zw iązku Zawodowego L e k arzy Rzeczypospolitej P o l sk ie j”, „Z Izby L ekarskiej w K ra k o w ie ”, „Bibliografię i przegląd p ism ” oraz „Różne” . A u to ram i p rac było 30 lekarzy, przew ażnie m ieszkań ców K rakow a.
T E M A T Y K A „ P R Z E G L Ą D U L E K A R S K IE G O ”
W m iarę u p ły w u czasu, w zrostu liczbowego k a d r lek arsk ich i roz w oju ośrodków naukow ych, coraz więcej nap ły w ało p rac i te m a ty k a ich coraz bardziej się poszerzała. R edak cja sta ra ła się dobierać m ate ria ł do d ru k u z m yślą o potrzebach lek a rza p ra k ty k a , o czym sygnali zowała w R egulam inie z 1947 r. W 1945 r. n aw iązu jąc do w y ty czn ych II Z jazdu P Z P R R edakcja prosiła o nadsyłanie p rac dotyczących lecz nictw a otw artego, rozw oju służby zdrow ia n a wsi, bezpieczeństw a i h i gieny p racy, żyw ienia zbiorowego i indyw idualnego w gospodarstw ie dom ow ym , higieny, zwłaszcza szk o ln ej, m etod właściwego w y k o rz y sta n ia wczasów dla celów z drow otn ych 13. W lata ch n astęp n y ch eksponow a n a była tem a ty k a - kliniczna, a czasopismo nosiło n a w e t przez pew ien czas pod tytuł: „Pism o kliniczn e” (1955— 1957). W rzeczywistości jed nak „P rzeg ląd ” nie zaw ężał nigdy sw ojej tem aty k i. M iał c h a ra k te r ogólnolekarski. Zam ieszczał też różnorodne prace p rzy syłane z klinik i z zakładów teoretycznych, z ośrodków nau k ow ych i z placów ek służ b y zdrow ia, z K rakow a, z in n y ch miejscowości k rajo w y c h i z z a g ra n i cy. Z w ażniejszych należy tu w ym ienić pierw sze polskie prace o w y n i k ach leczenia h y d raz y d e m k w a su izonikotynow ego, pierw szy opis cho ro b y T. B. Cooleya na teren ie Polski, oryginalne spostrzeżenia na tem a t patogenezy i leczenia tężca, działania antybiotyków , patologii żyw ie nia, sp ecjalnych m etod badania kom órki w m ikroskopie fazow ym , prace dotyczące schorzeń górników n a G ó rny m Śląsku, schorzeń alergicznych w św ietle n au k i Paw łow a, choroby wrzodow ej, toksoplazm ozy, szerze nie się wola endem icznego na P odkarp aciu , reg u la cji ne rw o w o -trz e w - nej, paw łow izm u, krzepnięcia krw i, zastosowania izotopów i in.14 R e d ak cja dążyła do u trz y m a n ia k o n tak tó w z całym k ra je m w y dając specjalne zeszyty poświęcone w ydziałom lek a rsk im w e W rocław iu (1947), Łodzi (1949), K rakow ie (1954, 1970, 1971), Z abrzu—Rokitnicy (1958), Szczecinie (1960), B iałym stoku (I960), L ublinie (1962), G dańsku (1968), In sty tu to w i D oskonalenia i Specjalizacji K a d r L ek arskich w W arszaw ie (1954); dedykow ała je rów nież terenow ej służbie zdrow ia
13 W y t y c z n e I I Z j a z d u Partii..., ta m ż e , 1954, n r 7.
14 O sią g n ięcia w p r a c y R e d a k c j i „ P r z e g l ą d u L e k a r s k i e g o ”, P L , 1954, n r 7; 1 5-le- cie P o l s k i e j R z e c z y p o s p o l i t e j L u d o w e j,. ta m ż e 1959, n r 7.
„ P R Z E G L Ą D L E K A R S K I ” 117
w Opolu (1962, 1967), N ow ej H ucie (1970) i K ielcach (1970). Mono graficzne n u m e ry pośw ięcała a k tu a ln y m społeczno-lekarskim p ro b le mom, jak polskiej patologii ogólnej i dośw iadczalnej (1950), chorobie nadciśnieniow ej (1951), leczeniu uzdrow iskow em u (1960, 1961), m ed y cynie ok u pacy jnej (od 1961), k rw io d aw stw u i leczeniu k rw ią (1963), szkodliwości p alenia ty to n iu (1968). Zam ieszczała w sp ecjalny ch n u m e ra c h m a te ria ły ze zjazdów przedstaw icieli m ed ycy ny społecznej (1945, 1947, 1948), Polskiego T ow arzystw a Hem atologicznego (1960) i L e k a r skiego (1963), Stow arzyszenia W ychow anków A kadem ii M edycznej w K rakow ie oraz by ły ch W ydziałów Lekarskiego i F arm aceutycznego U n iw e rsy te tu Jagiellońskiego (1968). Czciła pam ięć w y b itn y ch lekarzy profesorów : W itolda O rłow skiego15, K saw erego Lew kow icza (1947)16, M aksym iliana R utkow skiego (1948), Józefa K ostrzew skiego (1958) i J a n a O lb ry ch ta (1966)17. P rz y p o m in a ła w ażniejsze rocznice i ju bileusze le karskie: z okazji 600-lecia U n iw e rsy te tu Jagiellońskiego i 100-lecia „Przeglądu L ek arskiego” 18 w y d a ła w 1964 r. specjalny, bogato ilu s tro w an y n u m e r w objętości 100 stronic zaw ierający obok a rty k u łó w do tyczących U n iw e rsy te tu , 15 p ra c pośw ięconych czasopismu. Były to p ub likacje w y b itn y ch specjalistów , om aw iające dorobek w zakresie psychiatrii, ortopedii, tra u m a tologii, endokrynologii, fizyki lekarsk iej, stom atologii, radiologii, otolaryngologii, okulistyki i leczenia tężca ogło szone n a łam ach „ P rze g ląd u ” w ciągu stulecia, okolicznościowy a r t y k u ł B ronisław a Giędosza19 i p rac e M ieczysława Skulim ow skiego om a w iające sylw etki redaktorów , n u m e ry specjalne i pow iązania czasopis m a z polskim i tow arzystw am i lekarskim i n a obczyźnie. R ed akcja ucz ciła też pam ięć 100-lecia T ow arzystw a L ekarskiego K rakow skiego (1966), 200-lecia urodzin J ę d rz e ja Śniadeckiego (1968), 100-lecia To w arzy stw a L ekarskiego w T arnow ie (1971), pierw szego (1951) i d ru g ie go (1973) K o ng resu N auki P olskiej, 100-lecia Polskiej A kadem ii U m ie jętności (1973). Obok tego w szystkiego R edak cja p a m ię ta ła o ju b ileu szach i w y d arzen iach w agi państw ow ej, ja k K o n sty tu c ja Polskiej Rze czypospolitej L udow ej (1952), Św ięto 1 M aja, rocznica M anifestu L ip cowego i R ew olucji Październikow ej (1953), II Z jazd P a rtii (1954), X V -lecie Polskiej Rzeczypospolitej L udow ej (1959) i X X X -lecie P o l skiej Rzeczypospolitej Ludow ej (1974), specjalne a rty k u ły poświęco no działaczom społecznym i politycznym , jak Bolesław B ie ru t (1952) i Józef S talin (1953). 15 W ito ld E u g e n iu s z O r ło w s k i (1874— 1956), p r o f e s o r c h o ró b w e w n ę t r z n y c h w W a rs z a w ie , r e d a k t o r „ P o ls k ie g o A r c h iw u m M e d y c y n y W e w n ę tr z n e j” i r o z p r a w W y d z ia łu N a u k M e d y c z n y c h P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k . 18 K s a w e r y F r a n c i s z e k L e w k o w ic z (1869— 1958), p r o f e s o r p e d i a t r i i w K ra k o w ie . 17 J a n S ta n is ł a w O lb r y c h t (1886— 1968), p ro f e s o r m e d y c y n y s ą d o w e j w K ra k o w ie . 18 J a k ju ż w s p o m n ia n o , t a ro c z n ic a j e s t t r u d n a d o p rz y ję c ia . 19 B r o n is ła w P io t r G ięd o sz (1905— 1970), p r o f e s o r p a to lo g ii o g ó ln e j w K r a k o w ie , r e d a k t o r „ F o lia M e d ic a C ra c o v ie n s ia ” .
Z E S Z Y T Y O Ś W IĘ C IM S K IE
Na obszerniejsze om ówienie zasługują zeszyty poświęcone m ed y cynie o k upacyjnej, w spom niane uprzednio. O p race poświęcone tej te m aty ce prosiła R edak cja lekarzy już w pierw szym nu m erze w y d a w n ictw a20 i w iele ich ogłosiła we w czesnych lata ch sw ojej działalności. Z czasem liczba ich spadła. D op iera dw a posiedzenia K rakow skiego O ddziału Polskiego T ow arzy stw a L ekarskiego w I960 r. z okazji 15 rocznicy oswobodzenia obozu ko ncentracy jn eg o w O św ięcim iu i 20 rocznicy (14 VI 1940) założenia jego przez h itlerow ców obudziły żywe zainteresow anie uczestników p oruszaną p ro b lem aty k ą i w ykazały społeczną potrzebę jej eksponow ania za życia św iadków i ofiar „eks p e ry m e n tó w ” lekarskich, dopóki je st możliwość prow adzenia b adań n ad zm ianam i psychofizycznym i pow stałym i u nich w w y n ik u zbrodni hitlerow skich. N ieznajom ość faktów , n ieprzy jm ow an ie ich do w iado mości lub b łędn a ich in te rp re ta c ja przez n iek tó re środow iska z a g ra niczne była dodatk ow y m a rg u m e n te m przem aw iającym za potrzebą u p am iętn ien ia zarów no masowego m ordow ania, jak i „odczłowieczania” stosow anego przez hitlerow ców , a także uk azan ia b o h a te rs k ie j. postaw y pracow ników służby zdrow ia, k tó rz y czy to w obozach, czy poza nim i okazyw ali innym pomoc. Te w szystkie w zględy21 przyczyniły się do w y d an ia w 1961 r. specjalnego n u m e ru „ P rze g ląd u ” oznaczonego n u m e re m l a z okolicznościową okładką zaw ierającą czerw ony n ad ru k : Ośw ięcim n a tle kolczastych drutów . B ył to „dodatkow y zeszyt pośw ię cony zagadnieniom lek a rsk im obozu k on cen tracy jnego O św ięcim -B rze- zinka, w y d a n y s ta ra n ie m K rakow skiego O ddziału Polskiego T o w arzy stw a Lekarskiego, Z arządu Głównego Zw iązku Bojow ników o W olność i D em okrację i K rakow skiego K lu bu Oświęcim skiego p rz y Zarządzie O ddziału ZBoW iD”. T en p o d ty tu ł p odany b y ł rów nież w w e rsji ro syjskiej, angielskiej i niem ieckiej. Zeszyt zaw ierał Słow o w stę p n e J ó zefa Bogusza, a rty k u ły wygłoszone n a w spom nianych posiedzeniach T ow arzystw a i Słowo końcowe, rów nież pióra Bogusza, w k tó ry m m. in. w y m ieniał on 11 rodzajów ek sp ery m en tó w na ludziach p rze p ro w ad zany ch przez hitlerow ców i nazw iska 12 u ty tu ło w a n y c h lek arzy niem ieckich, p raw ie w yłącznie profesorów , biorących w nich udział. Z eszyt zaw ierał streszczenia rosyjskie, angielskie i niem ieckie. Ukazał się w zwiększonym nakładzie 3500 egzem plarzy w objętości 62 stronic.
Zeszyt oświęcim ski w zbudził duże zainteresow anie. R edak cja po s ta ra ła się o obcojęzyczne w e rsje w y d aw n ictw a (francuską, angielską, niem iecką i rosyjską) i postanow iła k o n tyn uo w ać publikację, rozsze rzając te m a ty k ę n a „zagadnienia lekarskie okresu h itlerow skiej o k u
20 O d R e d a k c ji , P L , 1945, n r 1.
„ P R Z E G L Ą D L E K A R S K I ” 119
p a c ji”22, co zostało uwidocznione w p o d ty tu le dalszych num erów . W 1962 r. został w yłoniony specjalny K o m itet R e dakcyjny zeszytów oś więcim skich, w skład którego weszli Józef Bogusz, S tanisław K łodziń ski, A ntoni K ępiński23 i P io tr Bożek (od 1964 r. m iejsce Bożka zajął J a n Masłowski). W ko lejn y ch zeszytach u k azał się apel do T ow arzystw L ekarskich w k r a ju i za granicą inform ujący , że K rako w ski Oddział Polskiego T ow arzystw a Lekarskiego p o d jął „ in icjaty w ę naukow ego opracow ania zagadnień lek arsk ich zw iązanych z dziejam i hitlerow skiej okupacji, h itlero w skich obozów k o n cen tracy jn y ch , a przede w szyst kim najw iększego i najstraszliw szego obozu zagłady O św ięcim ia-B rze- zinki” i że prosi się ch ę tn y c h o włączanie się do p o d jęty c h p rac 24.
Z eszyty oświęcim skie u k a z y w a ły się odtąd system atycznie ra z w roku. W lata ch 1961, 1962 i 1963 jako n u m e ry oznaczane la , od 1964 r. — jako n u m e ry 1. Od 1963 r. p rz y pracach red a k c y jn y c h w spółpraco w ał rów nież M iędzynarodow y K o m itet Oświęcim ski. O bjętość zeszytów stale w zrastała: od 64 stronic w 1961 r. do ponad 200 od 1966 r., w 1970 r. osiągając n a w e t 300 stronic. N akład y w ynosiły około 3500 egzem plarzy. Z eszyty redagow ane były w edług przyjętego sch em a tu: otw ierało je Słowo w stępn e Józefa Bogusza, potem następo w a ły m niej lub więcej stałe działy, ja k „Dział n a u k o w y ” , „Z agadnienia odszkodow ań i orzecznictw a” , „Dział h isto ry cz n o -d o k u m e n tarn y ” , „W spom nienia”, „Różne”, „S praw o zdania”, „S y lw etki zasłużonych le k a rz y ” , „O ceny” . W śród ty c h o statn ich począw szy od 1965 r. J a n M asłowski zamieszczał p rzegląd polskich p rac dotyczących o k u p a c y j nej tem a ty k i lek arskiej za okres od 1944 r. w układzie działow ym , a od
1966 r. — rów nież spisy treści w szystkich poprzednich zeszytów oś więcim skich. Z in ic ja ty w y i p rz y w spółpracy Głównej K om isji B ada nia Z brodni H itlerow skich w Polsce u k azał się w 1971 r. w y b ó r a r t y k ułów z 10 zeszytów (1961— 1970) pt. Okupacja i m e d y c y n a 25, a s ta r a niem M iędzynarodow ego K o m ite tu Ośw ięcim skiego siedm iotom ow a w e r sja obcojęzyczna w y b ra n y c h m ateriałów , przeznaczona dla zagranicznego czy teln ik a26.
T E M A T Y K A H U M A N IS T Y C Z N A W „ P R Z E G L Ą D Z I E L E K A R S K I M ”
Jednocześnie przez cały czas swojego istnienia „P rze g ląd ” p am ię tał o potrzebie w szechstronnego k ształcenia lekarzy , czem u służyć m iały p race ty p u hum anizującego. Do tej g ru p y m ożna zaliczyć pu
-22 T e n ż e , S ł o w o w s t ę p n e , ta m ż e , 1962, n r l a , s. 35. 23 A n to n i Ig n a c y K ę p iń s k i (1918— 1972), p r o f e s o r p s y c h ia tr i i w K ra k o w ie . 24 Do T o w a r z y s t w L e k a r s k i c h w k r a j u i za granicą, P L , 1962, n r la . 25 O k u p a c j a i m e d y c y n a . W y b ó r a r t y k u ł ó w z „ P r z e g lą d u L e k a r s k i e g o — O ś w i ę c im ’’ z lat 1961— 1970, W a r s z a w a 1971. T o m d ru g i, o b e jm u ją c y m a t e r i a ł z l a t 1961— 1973, m a się u k a z a ć w 1974 r. 26 J . B o g u s z , S ł o w o w s t ę p n e , P L , 1971, n r 1, s. 3.
blikacje z dziejów m edycyny i farm ac ji pióra history kó w m ed y cy n y — R om ualda W iesława G utta, J a n a L achsa27, M ieczysława Skulim ow - skiego, W ładysław a Szum owskiego28, Zdzisław a W ik tora29, L ud w ika Z em brzuskiego30 i W itolda Ziem bickiego31 oraz lek a rzy o zain teresow a n iach h istorycznych — B ronisław a Giędosza i in., prace Eugeniusza Brzezickiego i Antoniego Kępińskiego dotyczące psychologii lekarskiej, a rty k u ły R om ana M irka i S tanisław a S terkow icza om aw iające w y b itn e postacie (Boya, K rasińskiego, Szekspira, Towiańskiego) i ich tw ó r czość w aspekcie m edycznym , prace: Tadeusza Bilikiewicza M ed y c y n a
na przełom ie św iatów (1946), Jerzego D ubla N o r m y i wartości zawarte w kodeksach deontologii lekarskiej (1971), W ładysław a F e jk ła E k s p e r y m e n t lekarski, jego pojęcie i granice praw no -etyczne (1959), H en ry k a
G a e rtn e ra M u z y k a a m e d y c y n a (1955), W łodzim ierza M ikułow skiego32 O triu m fa c h i porażkach m e d y c y n y (1949), Rola le k tu r y w kształceniu
lek a rsk im (1956), O c z y n n ik u h isto r y c z n y m w p ra k ty c e lekarza pediatry
(1964), O p a ram ed yczn ej lek tu rze Szeksp ira (1965), O p ow inow actw ie
nauki, tech n iki i s z tu k i (1966), O zagadnieniu twórczości lekarskiej
(1971), J a n a M iodońskiego33 O talencie lek a rsk im (1946), S tefan a Schw arza O zawodzie lekarza (1973) i w iele innych.
U K Ł A D „ P R Z E G L Ą D U L E K A R S K I E G O ”
U kład „P rzeglądu L ekarskieg o” niew ielkim u legał zmianom . W 1945 r. w dalszych n u m e ra c h w prow adził przegląd codziennych pism, chcąc zapew nić czytelnikom serw is inform acyjny , oraz spisy treści polskich czasopism lekarskich, które k o n ty n u o w a ł aż do 1951 r., obejm ując stop niowo coraz w ięcej tytułów . Od 1946 r. zamieszczał „P rzeg ląd piśm ien nictw a zagranicznego”, początkowo w form ie spisów treści czasopism a n gielskich, a od półrocza 1946 r. w form ie streszczeń w y b ra n y c h a rty k u łów zagranicznych. W 1947 r. p ojaw iły się „L isty do R edak cji” i „K ores p o n d en cja”. W 19*48 r. doszły streszczenia angielskie lub fran cu skie za m ieszczanych artykułów . W 1950 r. m iejsce ich zajęły streszczenia ro sy j skie, pojaw iły się d a ty w płynięcia arty k u łó w do R edakcji i ad resy au to rów. Od lipca 1963 r. zamieszczał „P rze g ląd ” dw ujęzyczne streszczenia
27 J a n L a c h s (1869— 1954), d o c e n t h is to r i i m e d y c y n y i f a r m a c j i w e W ro c ła w iu , K r a k o w ie , p ó źn iej p r o f e s o r h is to r i i f a r m a c j i w K ra k o w ie .
28 W ła d y s ła w S z u m o w s k i (1875— 1954), p r o f e s o r h is to r ii i filo zo fii m e d y c y n y w K ra k o w ie . 29 Z d z is ła w J a n W ik to r (1911— 1970), a d iu n k t Z a k ła d u H is to r ii M e d y c y n y w e W ro c ła w iu do 1949, p ó ź n ie j p ro f e s o r n e fr o lo g ii w e W ro c ła w iu . 80 L u d w ik Z e m b r z u s k i (1871— 1962), p r o f e s o r h is to r i i m e d y c y n y w L u b lin ie . 31 W ito łd Z ie m b ic k i (1874— 1950), p ro f e s o r h is to r i i m e d y c y n y w e L w o w ie , K r a k o w ie , W ro c ła w iu . 32 W ło d z im ie rz M ik u ło w s k i (1886— 1972), p r o f e s o r p e d ia t r i i w K ra k o w ie . 33 J a n M io d o ń s k i (1902— 1963), p ro f e s o r la r y n g o lo g ii w K ra k o w ie .
„P R Z E G L Ą D L E K A R S K I ” 121
bezpośrednio pod a rty k u łem , a od 1964 r. w pro w ad ził „jaskółki” (synop sis). W 1968 r. w dziale „W iadomości bieżących” pojaw iły się in fo rm acje 0 n ad an y ch stopniach naukow ych. W 1971 r. p rzy b y ły działy: „V aria”
1 „ Z b adań n a d lek iem ”, a od· g ru d n ia „A rty k u ły od R edakcji” poprze dzone c h a ra k te ry sty k ą autora. W 1972 r. „P rzeg ląd ” zyskał now ą szatę zew nętrzną, w prow adził p rz y a rty k u ła c h „D odatkow e słowa kluczow e” w polskim i angielskim języku, now y u k ład piśm iennictw a (bibliografii załączonej do a rty k u łu ) i ograniczył się do streszczeń w języku ro s y j skim. W 1973 r. p rzy b y ł dział „K ształcenie zaw odow e” .
S P R A W Y F IN A N S O W E „ P R Z E G L Ą D U L E K A R S K IE G O ”
W swoim w czesnym okresie „P rzeg ląd ” b o ry k ał się z w ielkim i t r u d nościam i finansow ym i. Ukazanie i k o n ty n u ac ję zawdzięczał w d użym stopniu dobrow olnym składkom n a „fundusz p raso w y ” k ilk u se t lekarzy, k tó ry c h nazw iska b yły w ym ien iane w zeszytach. Innej subw encji nie uzyskał, a p re n u m e ra ta nie po k ry w ała w szystkich kosztów. W 1946 r. trzeb a było n a w e t d w u k ro tn ie podnieść cenę p ren u m e ra ty . W tej sy tu ac ji „P rzeg ląd ” u kazyw ał się n iereg ularnie, n a k ła d w 1949 r. spadł z 2500 n a 1500 egzem plarzy, czasopismu groziła fu zja lub zawieszenie. Szczęśliwie jed n a k „P rze g ląd ” p rzetrw ał. W 1949 r. u zyskał subw encję Polskiej A kadem ii U m iejętności n a w ydanie k ilk u zeszytów 34, w 1950 w spółw ydaw cą czasopisma zostało W rocław skie Tow arzystw o L ekarskie, a od n u m e ru trzeciego „P rzeg ląd ” został p rz e ję ty przez P a ń stw o w y Za k ład W ydaw nictw L ekarskich. W n a stę p n y m ro k u „P rzeg ląd ” p rzek ształ cił się w m iesięcznik p rzy tej sam ej objętości zeszytów (około 35 stronic), czyli o d tąd objętość roczna w yd aw nictw a b y ła o połowę m niejsza. Do piero od 1965 r. n astąp iła k o rzy stn a zm iana. P rzez kilk a la t u trz y m y w a ły się niskie n ak ład y, w 1955 r. doszły do 2000 egzem plarzy, a w la tach późniejszych przekroczyły tę liczbę.
S P R A W Y O R G A N IZ A C Y J N E „ P R Z E G L Ą D U L E K A R S K I E G O ”
„ P rzeg ląd ” w 1945 r. b y ł organem trzech in sty tu cji. Od 1946 r. do łączył się Zw iązek L ek arzy Ubezpieczeń Społecznych, od 1948 r. — W rocław skie Tow arzystw o L ekarskie, od 1951 r. — B ytom skie T o w arzy stw o Lekarskie. Od 1956 r. czasopismo nie w ym ieniało żadnej p a tro n u jącej in sty tu cji i dopiero od października 1962 r. nosiło p o d ty tu ł: „O rgan K rakow skiego O ddziału Polskiego T ow arzystw a L ek arsk ieg o”. K o m itet R e d ak cyjn y podlegał zmianom , zw iększała się liczba członków i r e p r e zentow anych p rzez nich ośrodków . P rzew odniczącym K o m itetu b y ł po czątkowo Józef K ostrzew ski (1945—-1955), n astęp nie W łodzim ierz M iku
łowski (1956— 1962) i Józef Bogusz (od 1963). R ed ak to rem naczelnym był J a n Hozer (1945—lipiec 1946), następn ie Bronisław Giędosz (sierpień 1946— 1970)3S i Leon Cholewa (od lipca 1971).
„Przegląd L e k a rsk i” s ta ra się nie pozostawać w cieniu swojego po przed n ika, do którego tra d y c ji stale naw iązuje, nazyw ając siebie jego II serią (na obwolucie) i jako ro k założenia pism a podając 1862 (na obwo lucie ód 1969 r.). W spółpracują z n im a utorzy z całego k ra ju , a także z k rajó w socjalistycznych i kapitalistycznych. P ro śb y o odbitki o trz y m u je red a k c ja z E uro py i in n y ch części św iata. „P rzeg ląd ” jest cy to w a ny w m iędzynarodow ych lek arskich bibliografiach, m. in. w „Ind ex Me dicus”. R edakcja u trz y m u je k o n ta k ty bądź prow adzi w ym ianę z z ag ra nicznym i ośrodkam i nau k o w y m i i w y d aw n ictw am i36.
35 G iędosz i i g u r o w a ł w s k ła d z ie r e d a k c j i aż do c z e rw c a 1971 r., p o d c z a s g d y w r z e c z y w is to ś c i o b o w ią z k i zm arłego, r e d a k t o r a p e łn ił je g o z a s tę p c a W ło d z im ie rz O s tr o w s k i.
