AGNIESZKA NOWACKA, MARIUSZ PTAK
ZMIANY POWIERZCHNI JEZIOR NA POJEZIERZU
WIELKOPOLSKO-KUJAWSKIM W XX W.
ZARYS TREŒCI
W opracowaniu przedstawiono zmiany powierzchni jezior na obszarze Pojezierza Wielkopolsko--Kujawskiego. Analiza œrodowiska przyrodniczego, w trzech przedzia³ach czasowych, pozwoli³a na wychwycenie zmian tego parametru i okreœlenie jego tendencji. W ci¹gu 100 lat liczba jezior zmniejszy³a siê o 23,0%, tj. z 1572 do 1212 obecnie. Powierzchnia jezior w tym okresie uleg³a zmniejszeniu o 19,2% i aktualnie wynosi 40037,7 ha (49542,9 ha na pocz¹tku XX w).
W opracowaniu przedstawiono zmiany powierzchni jezior na obszarze Pojezierza Wielkopolsko--Kujawskiego. Analiza œrodowiska przyrodniczego, w trzech przedzia³ach czasowych, pozwoli³a na wychwycenie zmian tego parametru i okreœlenie jego tendencji. W ci¹gu 100 lat liczba jezior zmniejszy³a siê o 23,0%, tj. z 1572 do 1212 obecnie. Powierzchnia jezior w tym okresie uleg³a zmniejszeniu o 19,2% i aktualnie wynosi 40037,7 ha (49542,9 ha na pocz¹tku XX w).
WSTÊP
Najdalej na po³udnie wysuniêtym ob-szarem m³odoglacjalnym jest Pojezierze Wielkopolsko-Kujawskie. Region ten, jak sama nazwa wskazuje, zosta³ wy-znaczony na podstawie du¿ej liczby je-zior znajduj¹cych siê w jego obrêbie. W niedalekiej przysz³oœci (analizuj¹c funkcjê czasu poprzez pryzmat geolo-giczny) na skutek zmian wp³ywaj¹cych na powierzchniê akwenów omawiany obszar, z jeziorami mo¿e ³¹czyæ tylko nazwa. Zmiany te uwidaczniaj¹ siê naj-wyraŸniej w³aœnie w tym regionie, gdy¿ omawiany obszar jako najszybciej „uwol-niony” od l¹dolodu skandynawskiego, jest najd³u¿ej poddawany czynnikom maj¹cych wp³yw na zanik mis jezior-nych. Celem pracy jest przedstawienie zmian powierzchni jezior oraz okreœle-nie tendencji tych zmian, które mia³y miejsce w XX w. Uwzglêdniaj¹c fakt, i¿ ostatnie dane okreœlaj¹ce powierzchniê
jezior pochodz¹ z po³owy lat 70. (CHOIÑ -SKI1995) poprzedniego stulecia, zasadne
wydaje siê podjêcie tego tematu w œwie-tle najnowszych danych. Okreœlenie po-wierzchni jezior oraz tendencji ich zmian stanowi jedno z g³ównych zadañ limnologii. Tematyka ta by³a podejmo-wana przez ró¿nych autorów i na ³a-mach ró¿nych opracowañ. Zmiany po-wierzchni jezior Pojezierza Wielkopol-sko-Kujawskiego s¹ tematem zaintereso-wañ g³ównie oœrodków uniwersyteckich w Poznaniu i Toruniu. Problematyka je-zior Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskie-go by³a poruszana w syntetycznych pra-cach dotycz¹cych obszaru ca³ego kraju, a wœród nich wymieniæ mo¿na Katalog jezior Polski (1954), sonda¿e jezior Insty-tutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsz-tynie (prze³om lat 50. i 60.), artyku³y SAKOWICZ(1953) i KALINOWSKIEJ(1961),
Ka-talog jezior Polski (CHOIÑSKI 1991a, b,
1995). Dane zawarte w obu katalogach bêd¹ stanowi³y podstawê dalszej
0 80 160
dury badawczej. Wœród prac ogranicza-j¹cych siê wy³¹cznie do analizowanego obszaru mo¿na podaæ opracowanie J AÑ-CZAKA (1991), w którym autor omawia
zmiany powierzchni jezior w odniesie-niu do ich typów morfometrycznych. Wœród wielu opracowañ o charakterze przyczynkowym (lecz równie istotnych, stanowi¹cych niekiedy sygna³ do dal-szych badañ), które dotyczy³y powierz-chni jezior opisywanego regionu, nale¿y wymieniæ m.in. artyku³ GALONA (1954),
gdzie spoœród czterech analizowanych arkuszy map dwa stanowi³y czêœæ Po-jezierza Wielkopolsko-Kujawskiego, pu-blikacjê PAS£AWSKIEGO(1962) oraz artyku³
TOMASZEWSKIEGO (1974).
CEL PRACY I OBSZAR BADAÑ
Celem pracy jest okreœlenie tendencji i tempa zmian powierzchni jezior.
Teren poddany analizie obejmowa³ 15,7 tys km2, co stanowi ok. 5%
po-wierzchni kraju. Jego granice stanowi¹: od pó³nocy Warta, Noteæ i Kana³ Byd-goski, od wschodu Wis³a, od po³udnia linia wyznaczona przez maksymalny siêg zlodowacenia ba³tyckiego, a od za-chodu Odra. Przyjmuj¹c podzia³ regio-nalny za KONDRACKIM(2002), mo¿na
wy-ró¿niæ nastêpuj¹ce pojezierza: £agow-skie (315.42), Poznañ£agow-skie (315.51), Cho-dzieskie (315.53), GnieŸnieñskie (315.54), Kujawskie (315.57), S³awskie (315.81) oraz Krzywiñskie (315.82).
Rys. 1. Lokalizacja obszaru badañ Fig. 1. Location of the area of investigations
METODY BADAÑ
Dysponuj¹c danymi (powierzchniami jezior) z trzech ró¿nych okresów, mo¿na dokonaæ analizy zmian tego parametru na tym obszarze. Dane dotycz¹ce powierzchni jezior odzwierciedlaj¹ stan: z lat 1900–1930 (Katalog jezior Polski, 1954), z po³owy lat 70. (CHOIÑSKI 1995)
oraz z lat 1995–2000 – obliczenia na mapach w skali 1:50000 (118 arkuszy wydanych w latach 1995–2000, w uk³a-dzie 92 w stosunku do poziomu odnie-sienia Kronsztad). Pracoch³onna okaza³a siê analiza dokonana w obrêbie arkuszy map topograficznych (1975) i póŸniej-szych (2000). G³ówny problem polega³ na tym, i¿ nie pokrywaj¹ siê one ramka-mi, co wynika z faktu, ¿e mapy edy-towane jako pierwsze s¹ wiêksze. Po-wierzchnia jezior by³a obliczana za po-moc¹ programu komputerowego Map-info Professional wersja 6.0. W tym celu odrysowano na kalkê zasiêgi linii brze-gowych wyznaczonych jezior. Stanowi³y one podstawê wektoryzacji w tym¿e prog-ramie, która zosta³a wykonana wed³ug zasady „po œladzie” (mo¿liwie dok³ad-nej linii ³amadok³ad-nej). Przyjêto tak¿e uk³ad kartezjañski lokalny, niezbêdny do wy-liczenia przez aplikacjê GIS powierzchni wektoryzowanych poligonów. Uzyska-ne wartoœci dla poszczególnych jezior stanowi¹ œredni¹ arytmetyczn¹ dwóch pomiarów. Opracowanie obejmuje jezio-ra o powierzchni równej i wiêkszej od 1 ha.
ANALIZA USYSKANYCH WYNIKÓW
W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, i¿ w granicach Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego znajduje siê obecnie (rok 2000) 1212 jezior (o po-wierzchni wiêkszej od 1 ha). Oznacza to, ¿e w ci¹gu niespe³na 25 lat nast¹pi³ zanik (lub zmniejszenie powierzchni
po-ni¿ej 1 ha) 135 (10,1%) jezior (1347 jezior, CHOIÑSKI 1995), i a¿ 360 (23,0%) jezior
w stosunku do stanu z pocz¹tku XX w. Pojawi³o siê tak¿e 21 nowych akwenów. £¹czna powierzchnia wszystkich jezior Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego (okreœlona dla 2000 r.) wynosi 40037,7 ha i jest mniejsza o 2015,4 ha (4,7%) od powierzchni zanotowanej w po³owie lat 70. (CHOIÑSKI1995) i o 9505,2 ha (19,2%)
od wartoœci z pocz¹tku XX w. (Katalog jezior Polski 1954). Zró¿nicowanie liczby i powierzchni jezior w ci¹gu ostatnich 25 lat XX w. w poszczególnych klasach wielkoœci przedstawiono w tab. 1 i 2. Zestawiaj¹c ze sob¹ dane z tych tabel, otrzymujemy obraz zmian, które nast¹-pi³y w ostatnim æwieræwieczu w po-szczególnych klasach wielkoœci. Tylko w dwóch z siedmiu wyznaczonych klas wielkoœci nie dosz³o do zmniejszenia licz-by jezior: zbiorniki o powierzchni z prze-dzia³u 5–10 ha (przyrost o jeden akwen) oraz pow. 1000 ha, która pozosta³a bez zmian w stosunku do danych z po³owy lat 70. Najwiêksze zmniejszenie liczby je-zior (o 105) nast¹pi³o w przedziale pierw-szym (1–5 ha), a najmniejsze w pi¹tym (50–100 ha) – o 2 jeziora. Mo¿na w tym miejscu stwierdziæ, i¿ najwiêksza podat-noœæ przedzia³u pierwszego na zmiany
Rys. 2. Zmiany powierzchni jezior w XX w. na terenie Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego Fig. 2. Change of surface of lakes in XX age on the terrain of Wielkopolsko-Kujawskie Lake
district
80,8%
iloœciowe jezior jest uwarunkowana mor-fometri¹ tych zbiorników. W pozosta-³ych klasach wielkoœci nast¹pi³o jej szenie. Najwiêkszym ³¹cznym zmniej-szeniem powierzchni cechuj¹ siê jeziora z przedzia³u wielkoœci 100–1000 ha – ubytek 1154,0 ha.
W celu zobrazowania tendencji ubyt-ków i przyrostów powierzchni do-konano ich zbilansowania w obrêbie map topograficznych w skali 1:50000 (rys. 3).
Spoœród 118 arkuszy 67 (57%) cha-rakteryzuje siê ujemnym bilansem po-wierzchni jezior, 32 (27%) arkusze cechu-je wzrost powierzchni cechu-jezior, a w gra-nicach 19 (16%) arkuszy odnotowany zosta³ brak jezior. Bardzo ciekawie przed-stawia siê rozk³ad poszczególnych stref. Widaæ dok³adnie, i¿ arkusze z tendencj¹ dodatni¹ lub ujemn¹ s¹ zgrupowane, tworz¹c wyraŸnie wzglêdnie zwarte ob-szary. Tym samym mo¿na wnioskowaæ, i¿ misy jeziorne w pewnych okreœlonych
Ta b e l a 2. Liczbowe i powierzchniowe zró¿nicowanie jezior Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego w klasach wielkoœci – stan z 2000 r.
T a b l e 2. The numerical and superficial differentiation of the lakes of Wielkopolsko-Kujawskie Lake district in the classes of the size – state from 2000
Klasa wielkoœci
[ha] Liczba jezior % ogó³u
Powierzchnia [ha] % powierzchni ca³kowitej 1–5 486 40,03 1442,0 3,57 5–10 189 15,47 1385,5 3,38 10–20 174 14,36 2439,4 6,27 20–50 179 14,78 5757,8 14,36 50–100 93 7,82 6835,0 17,03 100–1000 89 7,35 19171,7 47,78 powy¿ej 1000 2 0,19 3006,3 7,61 Razem 1212 100 40037,7 100 Wed³ug CHOIÑSKIEGO(1995)
Ta b e l a 1. Liczbowe i powierzchniowe zró¿nicowanie jezior Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego w klasach wielkoœci – stan z 1975 r.
T a b l e 1. The numerical and superficial differentiation of the lakes of Wielkopolsko-Kujawskie Lake district in the classes of the size – state from 1975
Klasa wielkoœci
[ha] Liczba jezior % ogó³u
Powierzchnia [ha] % powierzchni ca³kowitej 1–5 591 43,88 1368,6 3,25 5–10 188 13,96 1391,2 3,31 10–20 183 13,58 2604,8 6,19 20–50 192 14,25 6311,5 15,01 50–100 95 7,05 6833,0 16,25 100–1000 96 7,13 20325,0 48,33 powy¿ej 1000 2 0,15 3219,0 7,66 Razem 1347 100,00 42053,1 100,00 Wed³ug CHOIÑSKIEGO(1995)
strefach rozpatrywanego obszaru reagu-j¹ podobnie na bodŸce zewnêtrzne.
W celu poznania przyczyn prze-strzennych zmian powierzchni jezior zo-sta³o przeœledzonych kilka czynników œrodowiska geograficznego. Analiza ta ma daæ odpowiedŸ na pytanie, czy uwa-runkowania te maj¹ wp³yw na charakter powy¿szych zmian?
Jako pierwszy zosta³ wziêty pod uwa-gê rozk³ad opadów atmosferycznych. Jest to region o najni¿szych opadach w kraju. Wp³yw na deficyty wody ma, jak podaje KONDRACKI(2002), lokacja tego
obszaru. Jest on po³o¿ony niejako w cie-niu opadowym Pojezierza Pomorskiego od pó³nocy oraz Sudetów od po³udnia, co sprawia, ¿e roczne sumy opadów (450–500 mm) s¹ mniejsze ni¿ w innych czêœciach Ni¿u Polskiego. Wartoœci naj-ni¿sze (450 mm) ci¹gn¹ siê szerokim pasem w œrodkowej czêœci omawianego obszaru. W obrêbie tego regionu znaj-duj¹ siê tak¿e strefy najwiêkszego
(po-nad 20%) zmniejszenia powierzchni zbiorników wodnych (Obrzycko, Brzeœæ Kujawski). Rejon znacznych ubytków powierzchni jezior (rzêdu 10–20%) wy-stêpuje tak¿e w okolicy Goliny i Kle-czewa i równie¿ wi¹¿e siê z po³o¿eniem tego obszaru w strefie o najni¿szych opa-dach. Interesuj¹ca sytuacja wystêpuje w okolicach Swarzêdza, Inowroc³awia i Janikowa. Pomimo usytuowania tych terenów w pasie minimalnych opadów, zauwa¿alny jest wzrost powierzchni je-zior. Tak wiêc zmiany te s¹ tam uza-le¿nione od innych czynników ni¿ opad atmosferyczny, a wœród nich mo¿na wy-mieniæ np. podpiêtrzania.
Kolejnym elementem mog¹cym mieæ zwi¹zek ze zmianami stanów wody (a tym samym i ich powierzchni) jest odp³yw jednostkowy. Okreœla on iloœæ wody odp³ywaj¹cej z km2 w czasie se-kundy. Wspó³czynnik ten umo¿liwia po-równanie wodnoœci ró¿nych zlewni, któ-rych powierzchnie mog¹ siê znacznie
Rys. 3. Tendencja zmian powierzchni jezior w obrêbie analizowanych arkuszy map topograficznych (skala 1:50000 – nowa edycja) – schemat
Fig. 3. The tendency of the changes of the surface of lakes in the grounds of the analyses sheets of maps topographical (1:50000 – the new edition) – patern
ró¿niæ. Obszar Pojezierza Wielkopolsko--Kujawskiego charakteryzuje siê najni¿-szymi wartoœciami tego wskaŸnika w kraju. Minima wystêpuj¹ na obszarze od Mosiny po RogoŸno, w rejonie Wit-kowa oraz w okolicach Radziejowa i Brzeœcia Kujawskiego i wynosz¹ 2,5 l · s–1· km–2 (Atlas hydrologiczny… 1987). We wszystkich tych strefach w przewa¿aj¹cej ich czêœci (poza rejo-nem Swarzêdza i Buku) zosta³ odno-towany spadek powierzchni zbiorników wodnych. Na tej podstawie mo¿na stwierdziæ, i¿ ma³e wartoœci odp³ywu jednostkowego (niska zasobnoœæ wod-na poszczególnych zlewni) maj¹ prze-³o¿enie na zmniejszanie powierzchni jezior.
Tak¿e dane dotycz¹ce zarastania je-zior w zlewniach rzecznych mog¹ wy-jaœniaæ zmiany powierzchni akwenów wodnych. Analizê tak¹ przeprowadzi³a KOWALCZYK(1993). Autorka ta wykaza³a,
¿e wspó³czynnik zarastania jezior przyj-muje najwiêksz¹ wartoœæ dla Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego i wynosi 7,3%. Dla porównania warto podaæ wartoœæ dla Pojezierza Pomorskiego i Mazurskie-go, które odpowiednio wynosz¹ 2,8
i 4,0%. Zatem mo¿na wnioskowaæ, i¿ procesy zarastania rozwinê³y siê najin-tensywniej w³aœnie w misach jezior Po-jezierza Wielkopolsko-Kujawskiego, po-niewa¿ s¹ one najstarsze.
Zmiany powierzchni zbiorników œród-l¹dowych wi¹zane s¹ równie¿ ze struk-tur¹ u¿ytkowania terenu. Mo¿na w tym przypadku powiedzieæ o swego rodzaju dwudzielnoœci, a mianowicie czêœæ za-chodnia charakteryzuje siê przewag¹ tere-nów leœnych, a wschodnia – rolniczych. Wielkoœæ udzia³u gruntów rolnych i la-sów w powierzchni województw wcho-dz¹cych w sk³ad Pojezierza Wielkopol-sko-Kujawskiego przedstawia rys. 4.
Rozpatruj¹c zale¿noœæ miêdzy pokry-ciem terenu a tendencj¹ zmian powierz-chni jezior, mo¿na sformu³owaæ pewn¹ prawid³owoœæ. Na obszarach, gdzie udzia³ lasów jest znaczny, ma miejsce ubytek powierzchni jezior, natomiast tam, gdzie powierzchnie leœne s¹ ma³e, nastêpuje przyrost powierzchni jeziornych, co dos-konale ilustruje rys. 3. Powy¿sza sytua-cja wskazuje na to, ¿e warunki zbli¿one do naturalnych (lesistoœæ) nie zaburzaj¹ procesów naturalnych – zaniku wód sto-j¹cych. Natomiast œrodowisko w znacz-nym stopniu przekszta³cone mo¿e po-wodowaæ efekt odwrotny. Jednoczeœnie zaobserwowano sytuacjê, i¿ na terenach o zwartej lesistoœci wystêpuj¹ zarówno przyrosty powierzchni jezior (m.in. oko-lice Nak³a n. Noteci¹), jak i ich znaczny zanik (np. okolice Obrzycka).
Podobna sytuacja ma miejsce na ob-szarach rolniczych, gdzie obserwowane s¹ oba te zjawiska.
WNIOSKI
Z powy¿szych analiz powstaje konklu-zja, i¿ nie mo¿na jednoznacznie okreœliæ, które z analizowanych czyn-ników s¹ odpowiedzialne za przyrosty i ubytki powierzchni jezior. Z
pew-Rys. 4. Udzia³ gruntów rolnych i terenów leœnych w [%] na terenie województw
Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego Fig. 4. The part agricultural soils and forest terrains in [%] on the terrain of the provinces of
Wielkopolsko-Kujawskie Lake district
0 10 20 30 40 50 [%] Wielkopolskie Kujawsko -Pomorskie Lubuskie 60
noœci¹ wp³yw na ten proces ma splot bardzo wielu czynników, tak natural-nych, jak i antropogenicznych. Aby w sposób œcis³y odpowiedzieæ na to py-tanie, winno siê dokonaæ skompliko-wanej analizy wieloczynnikowej, okreœ-laj¹c dane czynniki, np. w siatkach rów-nopolowych o powierzchni 100 km2. Postêpowanie takie mo¿e daæ pozy-tywny rezultat, lecz jest ono niestety bardzo pracoch³onne i przerasta ramy tego opracowania.
Najbardziej dynamiczna jest jednak dzia³alnoœæ cz³owieka. W zale¿noœci od potrzeb ludzkich zaadaptowanie danego regionu mo¿e siê wi¹zaæ z okreœlonym dzia³aniem, które powoduje zwiêkszenie lub zmniejszenie interesuj¹cej nas wiel-koœci. To w³aœnie tym dzia³aniem mo¿na t³umaczyæ najszybsze oscylacje po-wierzchni jezior, a doskona³ym przyk³a-dem jest Jezioro Bronis³awskie (rys. 5). Zwiêkszy³o ono swoj¹ powierzchniê w okresie ok. 25 lat o 121,0 ha! Tak ogromny przyrost powierzchni wi¹¿e siê z lokalizacj¹ tego jeziora. Jest ono po³o¿one powy¿ej sztucznego Zalewu Pakoskiego. Utworzenie tego zbiornika spowodowa³o podniesienie poziomu wód gruntowych, co jednoczeœnie mia³o wp³yw na tak wielki przyrost powierzchni Je-ziora Bronis³awskiego.
W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono zanik 19,2% powierzchni jezior na obszarze Pojezierza Wielko-polsko-Kujawskiego w ci¹gu stu lat. Za-k³adaj¹c, ¿e obecny poziom zaniku je-zior bêdzie niezmienny (19,2% / 100 lat), mo¿na wnioskowaæ, i¿ ca³kowita absen-cja zbiorników œródl¹dowych na terenie Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego nast¹-pi za ok. 500 lat. Przedstawiona prognoza opiera siê tylko na zmianach powierz-chniowych (bez uwzglêdnienia depozy-cji osadów w obrêbie mis jeziornych, dziêki której tempo to mo¿e zostaæ przy-spieszone). W powy¿szym opracowaniu
zrezygnowano (ze wzglêdu na niewy-starczaj¹c¹ iloœæ danych empirycznych – przedzia³ów czasowych, mog¹cych pro-wadziæ do mylnej oceny) ze statystycz-nych metod wyznaczenia tendencji. Spa-dek tempa zaniku powierzchni jezior uwarunkowany jest dzia³alnoœci¹ cz³o-wieka, a ta z kolei wi¹zana jest najbar-dziej z podpiêtrzeniami oraz przeprowa-dzonymi pracami melioracyjnymi. Melio-racja bowiem, poza powszechnie znan¹ funkcj¹, tj. jako zabieg hydrotechniczny polegaj¹cy na osuszeniu danego obsru, ma równie¿ inne znaczenie. Jak za-uwa¿a MIKULSKI(1963): „Melioracje
wod-ne we wspó³czesnym pojêciu polegaj¹ zarówno na odwadnianiu, jak i nawad-nianiu terenu, w zale¿noœci od potrzeb wilgotnoœci gleby. Tote¿ projekt melio-racji terenu przewiduje jednoczeœnie
Rys. 5. Zmiana powierzchni Jeziora Bronis³aw-skiego na skutek dzia³alnoœci cz³owieka Fig. 5. The change of the surface of the Lake Bronis³awskie in the consequence of the man
activity
urz¹dzenia odwadniaj¹ce i nawadnia-j¹ce ró¿nych systemów, w zale¿noœci od warunków lokalnych”. Takie zabiegi (na-wadniaj¹ce) s¹ jak najbardziej uzasad-nione na terenie, gdzie zauwa¿alny jest obecnie wzrost powierzchni jezior. Na obszarze tym (m.in. na podstawie cha-rakterystycznych gatunków flory i fau-ny) jest zauwa¿alny pocz¹tkowy etap procesu „stepowienia”, a dzia³ania te mog¹ to zjawisko zahamowaæ.
LITERATURA
Atlas hydrologiczny Polski, 1987: praca zbior. pod kier. J. Stachy, t. 1. IMGW, Wyd. Geol. Warszawa
BABIÑSKI Z., 1988: Wp³yw melioracji na zmiany
zwierciad³a i powierzchni wody jeziora Pniewite. [W:] Naturalne i antropogeniczne przemiany jezior i mokrade³ w Polsce. UMK, Toruñ.
CHOIÑSKIA., 1988: Wybrane zagadnienia z
lim-nologii fizycznej Polski. Wyd. Nauk. UAM, Poznañ.
CHOIÑSKIA., 1991a: Katalog jezior Polski. Cz. I:
Pojezierze Pomorskie. Wyd. Nauk. UAM, Poznañ.
CHOIÑSKIA., 1991b: Katalog jezior Polski. Cz. II:
Pojezierze Mazurskie. Wyd. Nauk. UAM, Poznañ.
CHOIÑSKIA., 1995: Katalog jezior Polski. Cz. III:
Pojezierze Wielkopolsko-Kujawskie. Wyd. Nauk. UAM, Poznañ.
DYNOWSKAI., TLA£KAA., 1982: Hydrografia. PWN,
Warszawa–Poznañ.
GALONR., 1954: Wstêpna wiadomoœæ o
opraco-waniu dotycz¹cym zanikania jezior w Pol-sce. Przegl. Geogr., XXVI, 2.
JAÑCZAKJ., 1991: Fizycznogeograficzna typologia
i ocena jezior na przyk³adzie Pojezierza Wielkopolskiego. IMGW, Warszawa. KALINOWSKAK., 1961: Zanikanie jezior
polodow-cowych w Polsce. Przegl. Geogr., XXXIII, 3. Katalog jezior Polski, 1954. PAN, Instytut
Geo-grafii, Dokumentacja Geograficzna, V. KONDRACKIJ., 2002: Geografia regionalna Polski.
PWN, Warszawa.
KOWALCZYK V., 1993: Zró¿nicowanie zarastania
jezior w zlewniach w obrêbie wydzielonych pojezierzy.
MIKULSKI Z., 1963: Zarys hydrografii Polski. PWN, Warszawa.
NOWACKAA., 2005: Zmiany powierzchni jezior
w zachodniej czêœci Pojezierza Wielko-polsko-Kujawskiego. IGF UAM, Poznañ (mskr.).
PAS£AWSKI Z., 1962: O zaniku jezior bezodp³y-wowych na obszarze wydmowym Puszczy Noteckiej. Gaz. Obserw. PIHM, XV, 11 (176). PTAK M., 2005: Zmiany powierzchni jezior we
wschodniej czêœci Pojezierza Wielkopolsko--Kujawskiego. IGF UAM, Poznañ (mskr.). Rocznik Statystyczny Województw, 2005. GUS,
Warszawa.
SAKOWICZS., 1953: Próba obliczenia powierzchni
jezior w Polsce i ich charakterystyka ry-backa. Przegl. Geog., XXIII, Warszawa. TOMASZEWSKIH., 1974: Roœlinnoœæ i procesy
zara-stania jezior gostyniñskich. Not. P³oc., 2.
Recenzent: prof. zw. dr hab. Alfred Kaniecki Zak³ad Hydrologii
Instytut Geografii Fizycznej i Kszta³towania Œrodowiska Przyrodniczego Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
THE CHANGE OF THE SURFACE LAKES ON LAKE DISTRICT WIELKOPOLSKO-KUJAWSKIE IN XX AGE
S u m m a r y
The study presents the changes of lake sur-faces in Wielkopolsko-Kujawskie Lake District in the 20th century. The changes are the result of natural processes (the oscillations of climate, sedimentation) as well as artificial ones – caused
by man (the barring of rivers, the drainage of the terrain etc.). The above mentioned area, as one of the most economically developed in the country, was quite early subjected to hydo-technical works. It is stated, based on the
cal-culations, that in the discussed area there are 1212 lakes (of the surface bigger than 1 hectare) whose total surface is 40037,7 hectares and these are much smaller than the ones noted at the beginning of the 20 th century which were surface changes, this area was correlated with natural factors, such as for example the size of precipitation. This analysis, did not bring the clear answer to our question. To provide a
de-tailed answer to this question, one has to carry out a multi-faceted analysis however, this ex-ceeds the scope at the present study. Assuming that present disappearance, that is 19.2%, would remain constants for a hundred years (19.2%/100), we can state that the lakes of Wiel-kopolsko-Kujawskie Lake District will disap-pear in about 500 years.
