Partnerstwo publiczno-prywatne jako jedna z metod efektywnego rozwoju przedsiębiorstw komunalnych

PIOTR BARTKOWIAK

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

Streszczenie

Procesy zmian zapoczątkowane w latach 90-tych XX wieku doprowadziły do ja-koĞciowej i iloĞciowej restrukturyzacji polskich przedsiĊbiorstw. ObjĊły one zarówno duĪe przedsiĊbiorstwa paĔstwowe róĪnych branĪ, jak i przedsiĊbiorstwa sektora uĪy-tecznoĞci publicznej. Obecnie poszukuje siĊ najlepszego modelu zarządzania tymi ostatnimi czyli przedsiĊbiorstwami komunalnymi. Jednym z nich moĪe byü model partnerstwa publiczno-prywatnego. Wykorzystanie jego w praktyce i wskazanie wy-miernych efektów jest głównym problemem prezentowanego opracowania.

Słowa kluczowe: zarzdzanie przedsibiorstwem komunalnym, partnerstwo publiczno-prywatne, zadłuenie samorzdów lokalnych, ródła finansowania działalnoci komunalnej.

1. Wprowadzenie

Przedsibiorstwa komunalne, w tym przedsibiorstwa ciepłownicze odgrywaj istotn rol w gospodarce, jak i w yciu codziennym kadego obywatela. S producentami i dystrybutorami energii cieplnej oraz ciepłej wody. Ich prawidłowy rozwój uwzgldniajcy obszary ekonomiczne, społeczne, ekologiczne oraz techniczno-technologiczne jest wysoce podany, a wrcz konieczny dla dobra lokalnych rodowisk. Niestety ta czsto przytaczana symbioza czterech obszarów jest trudna do osignicia. Przyczyny niepowodze naley wskaza ju w momencie transformacji systemowej w Polsce i powstania podstawowej jednostki samorzdu terytorialnego – gminy.

Nim jednak proces ten si rozpoczł w Polsce funkcjonowało 51 przedsibiorstw energetyki cieplnej, których włacicielem był Skarb Pastwa (rys. 1). Podmioty te wiadczc usług, czsto nie realizowały zasady racjonalnoci uytkowania energii (sezon grzewczy padziernik-marzec) zwizanej midzy innymi z analiz i potrzebami rynku. Nie uwzgldniały one w swym rozwoju nowoczesnych technologii grzewczych, ograniczajcych emisj zanieczyszcze czy te zmniej-szenia strat energii cieplnej w momencie jej przesyłu. Dopiero stopniowe przejmowanie i komunalizowanie przedsibiorstw ciepłowniczych przez gminy stworzyło dogodne warunki do analizy rentownoci działalnoci. Nie oznaczało to jednak likwidacji tej formy uytecznoci pu-blicznej, ale miało prowadzi do zmian sposobu zarzdzania. Ju w pierwszym okresie funkcjo-nowania podstawowej jednostki samorzdu terytorialnego mona zauway gwałtowny wzrost liczby zakładów budetowych, wielobranowych przedsibiorstw gospodarki komunalnej i mieszkaniowej oraz spółek prawa handlowego gminy. Sprzyjał temu fakt, e mienie wojewódz-kich i okrgowych przedsibiorstw energetyki cieplnej, jako podmiotów pastwowych, które były podporzdkowane organom administracji pastwowej stopnia wojewódzkiego, mogło zosta prze-kazane gminom na podstawie decyzji komunalizacyjnej wojewody zgodnie z art. 5, ust. 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 roku – Przepisy wprowadzajce ustaw o samorzdzie terytorialnym i ustaw o pracownikach samorzdowych [Dz.U. Nr 32, poz. 191 z póniejszymi zmianami].

Komunaliza-cja mienia przyczyniła si do [Passaris, Sokólska, Vinaver 2004: 28]: - uporzdkowania spraw własnociowych,

- powstania lokalnego systemu zarzdzania finansami publicznymi, - podniesienia jakoci wiadczonych usług,

- zwikszenia zakresu wiadczonych usług,

- optymalizacji kosztów przedsibiorstw komunalnych.

Według stanu na koniec pierwszego kwartału 1993 roku nie wszystkie przedsibiorstwa ener-getyki cieplnej zostały przekazane gminom. Spowodowane to zostało nastpujcymi okoliczno-ciami:

- cz gmin nie wystpiło do wojewody z odpowiednim wnioskiem o przekazanie im czci wydzielonego mienia przedsibiorstwa, które znajdowało si na ich terenie, z uwagi na brak jakiegokolwiek dowiadczenia w zarzdzaniu gospodark komunaln oraz obaw skutków fi-nansowych wywołanych przejciem mienia;

- duymi trudnociami wywołanymi wydzieleniem czci mienia podmiotów, w taki sposób, aby powstały z nich odrbne – samodzielne przedsibiorstwa ciepłownicze w poszczególnych gminach – przykład Przedsibiorstwa Energetyki Cieplnej w Katowicach;

- niechci samych wojewodów do procesów komunalizacji.

0 10 20 30 40 50 60 70

Wojewódzkie Przedsibiorstwo Energetyki Cieplnej Okrgowe Przedsibiorstwo Energetyki Cieplnej Miejskie Przedsibiorstwo Energetyki Cieplnej Zakład Budetowy Wielobranowe Przedsibiorstwo Gospodarki Komunalnej i

Mieszkaniowej

Zwizek Komunalny Spółka prawa handlowego gminy Spółdzielnia mieszkaniowa Firma i spółka prywatna

[%] stan na 31.03.1993 stan na 01.10.1992 stan na 01.01.1988

Rys. 1. Charakterystyka własnoĞciowo-organizacyjna przedsiĊbiorstw ciepłowniczych w Polsce w latach 1988–1993

ródło: Opracowanie własne na podstawie [Dytczak 1996b: 17].

W zwizku z tym w dalszym cigu cz przedsibiorstw ciepłowniczych miała status przed-sibiorstw pastwowych. Dopiero kolejne lata, w których zdobywano dowiadczenia praktyczne i dostosowywano ustawodawstwo, stały si czasem istotnych zmian ilociowych i jakociowych przedsibiorstw ciepłowniczych (rys. 2).

W ich wyniku w 2008 roku komunalne przedsibiorstwa ciepłownicze miały w przewaajcej czci form prawn spółek prawa handlowego – spółek z ograniczon odpowiedzialnoci w 86,7% oraz spółek akcyjnych w 5,6%. Natomiast przedsibiorstw ciepłowniczych jako

zakła-dów budetowych było w tym samym okresie ponad 7,7%. Na niekorzy rejestrowania spółek akcyjnych ma niewtpliwie wpływ wysoko kapitału zakładowego, który nie moe by mniejszy ni 100tys. złotych, gdy dla spółek z ograniczon odpowiedzialnoci kapitał zakładowy nie moe by niszy ni 5tys. złotych. Niewtpliwie systematycznie zmienia si liczba podmiotów, w któ-rych funkcj włacicielsk sprawuje samodzielnie samorzd gminny.

0 10 20 30 40 50 60 70 jednostki budetowe zakłady budetowe spółki z ograniczon odpowiedzialnoci jednostkowe i z udziałem wielu JST spółki z ograniczon odpowedzialnoci o kapitale mieszanym spółki akcyjne jednostkowe i z

udziałem wielu JST spółki akcyjne o kapitale

mieszanym [%] stan na 31.12.2008 stan na 31.12.2007 stan na 31.12.2006 stan na 31.12.2005 stan na 31.12.2004 stan na 31.12.2003 stan na 31.12.2002 stan na 31.12.2001

Rys. 2. Charakterystyka własnoĞciowo-organizacyjna komunalnych przedsiĊbiorstw ciepłow-niczych w Polsce w latach 2001–2008

ródło: Opracowanie własne na podstawie [Informacja o przekształceniach i prywatyzacji mienia komunalnego 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008].

Na koniec 2008 roku ponad 23% komunalnych przedsibiorstw ciepłowniczych było spółka-mi z ograniczon odpowiedzialnoci, posiadajcyspółka-mi zrónicowane udziały. Jednak to 2005 rok był rokiem o najwikszym zrónicowanym procentowym udziale, bo wystpował a w ponad 25% komunalnych przedsibiorstw ciepłowniczych. Z jednej strony włacicielami udziałów były gmi-ny, a z drugiej strony inwestorzy zewntrzni. W przypadku spółek akcyjnych kapitał mieszany wystpował tylko w ponad 3,9% przedsibiorstw ciepłowniczych. wiadczy to o postpujcym procesie prywatyzacyjnym, który w ciepłownictwie komunalnym przyjmuje kilka scenariuszy:

- czciow sprzeda akcji lub udziałów inwestorowi zewntrznemu,

- całkowit prywatyzacj – np. WPEC Czstochowa, PEC Płock, PEC Wrocław, PEC Wałbrzych – przejte przez podmiot skandynawski FORTUM czy PEC Pozna przejty przez Dalki,

- powstanie spółki pracowniczej,

- dzieraw majtku terytorialnego przez podmiot prywatny – np. PEC Kalisz [Chochow-ski, Krawiec 2008: 205–206].

Przyczyn tego stanu rzeczy było, a moe i jest nadal, w niektórych przedsibiorstwach cie-płowniczych wiele. Wród nich pierwszoplanowym problemem jest fakt spalania wgla o gorszej jakoci, a przez to niemono osignicia maksymalnych mocy cieplnych dla stosowanych typów kotłów. Po drugie nisza klasa wgla negatywnie wpływa na czci wodne kotłów i urzdzenia odpylajce, a tym samym te ostatnie nie spełniaj funkcji ustalonych w dokumentacji. I po trzecie za, z uwagi na wysoki koszt zakupu wgla wysokokalorycznego, celowym staje si przeprowa-dzenie modernizacji rusztów mechanicznych łuskowych na narzutnikowe i paleniska fluidalne. Jak wida s to obszary czysto technologiczne, które w przypadku racjonalnego uytkowania paliw i energii prowadz do bezporedniej redukcji emisji zanieczyszcze uwalnianych do atmosfery. Wie to trwale wszelkie działania naprawcze systemów zaopatrzenia w ciepło z ochron rodo-wiska. Dlatego naley łczy wszystkie inwestycje proekologiczne z innymi procesami zmian, gdy s one jednym z istotnych elementów lokalnych systemów zaopatrzenia w ciepło [Dytczak 1996a: 76].

2. Analiza wskanika rentownoci przedsibiorstw komunalnych

Wykorzystujc wskaniki rentownoci w ujciu najbardziej syntetycznym dokonuje si anali-zy sprawnoci gospodarowania w przedsibiorstwie. W oparciu o rachunek anali-zysków i strat wyzna-cza si wskaniki rentownoci, do których mona zaliczy: stop mary brutto, rentowno sprze-day, rentowno operacyjn sprzesprze-day, rentowno sprzeday brutto czy rentowno sprzeday netto [Sierpiska, Jachna 2004: 195–199]. Rentowno sprzeday charakteryzuje w grupie komu-nalnych przedsibiorstw ciepłowniczych:

- wielko produkcji energii cieplnej,

- polityka marketingowa obejmujca likwidacj emisji niskiej zanieczyszcze, - prowadzona polityka cenowa w tym sektorze,

- poziom obcie finansowych dotyczcych kar za emisj ponadnormatywn zanieczysz-cze,

- struktura i poziom kosztów jednostkowych sprzeday, zwizanych ze stratami na przesyle energii cieplnej czy konstrukcj magistrali przesyłowych (instalacja w pianobetonie czy rury przeizolowane).

Oczywicie w tak specyficznym charakterze przedsibiorstwa, jakim jest uyteczno pu-bliczna, moe wystpowa nie tylko wskanik rentownoci, ale take wskanik deficytowoci, który okrela wielko strat zwizanych ze sprzeda usługi, jak jest dostarczanie ciepła i/lub ciepłej wody. Wówczas naley podda gruntownej analizie i ocenie:

- wielko udziału w rynku przedsibiorstwa,

- zmian ceny jednostkowej dla odbiorców indywidualnych i instytucjonalnych, - poziom kosztów ogólnych zarzdu,

- poziom kosztów sprzeday zwizany ze stratami,

- zmian poziomu wielkoci sprzeday energii cieplnej i z tym zwizanym optymalnym wykorzystaniem urzdze ciepłowniczych, majce swoje odzwierciedlenie w podejmo-wanych decyzjach strategicznych.

Dlatego, jeli jest to moliwe, rentowno sprzeday w ujciu ogólnym, powinna okrela działania kadry menederskiej, nie tylko z uwagi na osigane przychody z działalnoci operacyj-nej, które dotycz kosztów produkcji, zakupu surowców energetycznych i innych towarów oraz usług, kosztów ogólnych przedsibiorstwa czy ewentualnej obsługi zadłuenia, ale take premii z tytułu ryzyka charakteryzujcego komunalne przedsibiorstwa ciepłownicze [Helfert 2004: 151].

Dla komunalnych przedsibiorstw energetyki cieplnej rentowno sprzeday w latach 2002– 2007 kształtowała si rónie, w zalenoci od województwa. Przeprowadzajc analiz rentownoci sektora ciepłowniczego w Polsce naley stwierdzi, e jest on na poziomie do niskim. Nie ozna-cza to jednak, e produkcja i dostarozna-czanie energii cieplnej jest nieopłacalne. Rentowno sprzeda-y jest wielkoci dodatni, tym samym działalno ta nie wymaga np. z uwagi na charakter usprzeda-y- uy-tecznoci publicznej, interwencjonizmu samorzdu terytorialnego czy administracji pastwowej (tabela 1).

Tabela 1. RentownoĞü sprzedaĪy energii cieplnej w Polsce w latach 2002–2007

[%] 2002 2003 2004 2005 2006 2007 rentowno -0.56 1.39 1.50 1.45 1.57 2.26 odchylenie od roku po-przedniego - +1.95 +0.11 -0.05 +0.12 +0.69

ródło: Opracowanie własne.

Praktycznie z kadym kolejnym rokiem nastpuje wzrost tego wskanika odpowiednio o ponad 349% w 2003 roku, o 8% w 2004 roku (w odniesieniu do 2003 roku), o 9% w 2006 roku (w odniesieniu do 2005 roku) oraz o 44% w 2007 roku (w odniesieniu do 2006 roku). Jedynie w 2005 roku nastpił nieznaczny jego spadek do analogicznego okresu 2004 roku o 3%. Widoczna tendencja oznacza moe tylko cigły wzrost zainteresowania odbiorców usługami z jednej strony i dbałoci o ograniczenie kosztów w działalnoci ciepłowniczej z drugiej strony. Jednak, jak ju wspomniano wczeniej w podziale na województwa sytuacja przedstawia si odmiennie. W czterech województwach, tj. kujawsko-pomorskim, małopolskim, opolskim i podlaskim w ba-danym okresie odnotowano rentowno sprzeday na poziomie powyej wartoci redniej, 5a w niektórych latach nawet na poziomie bardzo wysokim, jak na charakter pełniony przez te podmioty. Natomiast, a w piciu województwach, tj. lubuskim, lubelskim, podkarpackim, l-skim oraz warmisko-mazurl-skim wskanik ten ilustruje strat na sprzeday, czyli wszystkie kosz-ty zwizane z wytworzeniem energii cieplnej, przewyszyły przychód. W pozostałych twach na przestrzeni czterech lat wystpowały wahania w wartoci tego wskanika. W wojewódz-twie mazowieckim wskanik rentownoci sprzeday jest najwikszy, przekroczył poziom 6%, chocia w 2002 roku miał warto ujemn.

Niewtpliwie interesujco przedstawia si analiza rentownoci przedsibiorstw ciepłowni-czych w rozbiciu na form prawn. Dla jej potrzeb przeprowadzono podział tego typu przedsi-biorstw według formy prawnej na: przedsiprzedsi-biorstwa pastwowe, jednostki samorzdu terytorial-nego, spółki akcyjne, spółki z ograniczon odpowiedzialnoci, przedsibiorstwa bdce w struk-turze spółdzielni mieszkaniowych, a take przedsibiorstwa o innej formie prawnej, jak np. part-nerstwo publiczno-prywatne. Z uwagi na liczb podmiotów wystpujcych w kadej z form odno-towa mona, e najwiksz grup stanowi, według Urzdu Regulacji Energetyki, spółki z ogra-niczon odpowiedzialnoci, a nastpnie spółki akcyjne. W dalszej kolejnoci znajduj si sibiorstwa bdce jednostkami samorzdu terytorialnego. W ostatniej grupie s pozostałe przed-sibiorstwa o innych wymienionych wczeniej formach prawnych.

-14 -12 -10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Ğredni przedsiĊbiorstwa paĔstwowe jednostki samorządu terytorialnego spółki akcyjne

spółki z o.o.

przedsiĊbiorstwa bĊdące w strukturze spółdzielni przedsiĊbiorstwa o innej formie

Rys. 3. WskaĨnik rentownoĞci przedsiĊbiorstw ciepłowniczych według formy prawnej w latach 2002–2007

ródło: Opracowanie własne na podstawie [Energetyka cieplna w liczbach – 2005, 2006: 209 oraz Energetyka cieplna w liczbach – 2007, 2008: 142].

Najwiksz rentownoci charakteryzuj si przedsibiorstwa ciepłownicze zaliczane do gru-py spółek akcyjnych (rys. 3). Z kadym rokiem rentowno ta systematycznie wzrasta. W 2007 roku była na poziomie ponad 4,32%. W przypadku pozostałych form organizacyjno-prawnych przedsibiorstwa były nierentowne. Dla odpowiednio przedsibiorstw ciepłowniczych majcych prawn form spółek z ograniczon odpowiedzialnoci na poziomie (-0,05%) oraz przedsi-biorstw pastwowych na poziomie (-1,86%). Jednostki samorzdu terytorialnego, przedsibior-stwa bdce w strukturze spółdzielni oraz podmioty o innej formie prawnej charakteryzowały si w 2007 roku najwiksz deficytowoci, odpowiednio (-4,88%), (4,05%) i (-4,79%). Ze wzgldu na przyjt form prawn mona zauway analogie wskanika rentownoci w poszczególnych latach okresu 2002–2007. Jedn tylko zmian jest przesunicie si w kolejnoci wskanika deficy-towoci rentownoci przedsibiorstw pastwowych w stosunku do przedsibiorstw ciepłowni-czych o innej formie prawnej.

Reasumujc naley stwierdzi, e wskanik rentownoci w przypadku przedsibiorstw cie-płowniczych, które zaliczane s do grupy przedsibiorstw komunalnych, nie jest zbyt wysoki. Jednake przychody uzyskiwane przez przedsibiorstwa ciepłownicze od 2002 roku umoliwiały w pełni pokrywanie ponoszonych kosztów. W 2007 roku wskanikiem deficytowoci charaktery-zowały si przedsibiorstwa z województwa: warmisko-mazurskiego (-1,88%) oraz lskiego (-1,72%), a najwysz rentownoci komunalne przedsibiorstwa ciepłownicze z województwa łódzkiego (+13,03%), mazowieckiego (+4,42%), podlaskiego (+3,17%) oraz wielkopolskiego (+3,00%). W skali całego kraju najbardziej rentownymi komunalnymi przedsibiorstwami cie-płowniczymi (+4,03%) były te, które zajmowały si wytwarzaniem energii cieplnej, przesyłaniem oraz dystrybucj [Energetyka cieplna w liczbach – 2007, 2008: 142–144]. Wartoci ujemne

wskanika rentownoci – deficytowoci wiadcz o nienajlepszych relacjach midzy kosztami działalnoci ciepłowniczej a przychodami ogółem z działalnoci ciepłowniczej.

Naleałoby w sposób gruntowny przeanalizowa system ustalania cen jednostkowych, zarów-no tych stałych, jak i zmiennych, energii cieplnej w stosunku do kosztów, jakie zwizane s z pro-dukcj energii cieplnej. Przy takim rozpatrywaniu problemu moe zosta zatracona istota i charak-ter uytecznoci publicznej. Niemniej powinno dy si w działalnoci sektora ciepłowniczego do osignicia wskanika rentownoci sprzeday równego w najgorszym przypadku zero. Pozwoli to na ograniczenie deficytu a tym samym czsto rónorodnych form subsydiowania przedsi-biorstw ciepłowniczych.

3. Koncepcja partnerstwa publiczno-prywatnego w przedsibiorstwach komunalnych Jedn z propozycji usprawnienia oraz optymalizacji funkcjonowania i zarzdzania przedsi-biorstwami komunalnymi moe by partnerstwo publiczno-prywatne. Partnerzy podejmujc wspólne przedsiwzicie dziel si odpowiedzialnoci, kosztami i ryzykiem. W efekcie powstaje nowoczesne przedsibiorstwo, wprowadzajce na rynek nowe produkty, nowe usługi oraz przyno-szce korzyci komercyjne.

Partnerstwo publiczno-prywatne jest porozumieniem midzy dwoma podmiotami, tj. podmio-tem publicznym i prywatnym. Porozumienie to ma charakter komercyjny, a strony przyjmuj na siebie moliwe ryzyko oraz korzyci, jakie bd wynika z prowadzonej działalnoci. Naley przy tym pamita, e oprócz charakteru komercyjnego, przedsiwzicie to ma take aspekt społeczny. Prywatny kapitał w tym przedsiwziciu zostaje zaangaowany w realizacj publicznych inwesty-cji na długi okres.

Dodatkowy wpływ na taki stan rzeczy ma niewtpliwie szereg prób mechanicznego przenie-sienia cieek prywatyzacji wypracowanych na potrzeby przedsibiorstw pastwowych, polegaj-cych na udostpnieniu akcji lub udziałów w spółkach i przeniesieniu w ten sposób własnoci mie-nia przedsibiorstw, lub te na sprzeday tych przedsibiorstw. Przeprowadzana w tak zintegro-wany sposób prywatyzacja dotyczca zarówno własnoci majtku, jak i zarzdzania nim napoty-ka bowiem na szereg ogranicze. Wiksza cz z nich ma charakter strukturalny i wyninapoty-ka midzy innymi z przejawów wystpujcego w gospodarce komunalnej monopolu naturalnego i wysokiej kapitałochłonnoci produkcji [Borowiak 2004: 257–259]. W konsekwencji w procesie zarzdza-nia kadra menederska wykorzystuje potencjał wiedzy i informacji.

4. Rozwój komunalnych przedsibiorstw wykorzystuj cych partnerstwo publiczno-prywatne – studium przypadku

Zmiany organizacji w sektorze ciepłowniczym w miecie Kaliszu rozpoczły si w padzier-niku 1991 roku w wypadzier-niku podziału Wojewódzkiego Przedsibiorstwa Energetyki Cieplnej i utwo-rzenia Miejskiego Przedsibiorstwa Energetyki Cieplnej Sp. z o.o., w którym 100% udziałów posiadała Gmina Miasto Kalisz. Koncepcja funkcjonowania nowego podmiotu opierała si o na-stpujce dowiadczenia i wzory:

- francuskie, przekazane w ramach współpracy z Grup Thion – autorami master planu modernizacji miejskiego systemu ciepłowniczego,

- brytyjskie, konsultowane z firmami Halcrow, Habitat oraz Booz&Allen, które to spółki prowadziły konsulting dla przedsibiorstw komunalnych miasta Kalisza w ramach pro-gramu PHARE,

- przekształcenia przeprowadzone przez Przedsibiorstwo Wdroe Technicznych „In-west” z Gorzowa Wielkopolskiego,

- wiedzy innych przedsibiorstw ciepłowniczych, a w szczególnoci DZT Wałbrzych. Analiza ta pozwoliła przygotowa (1994 rok) nowatorskiego projekt funkcjonowania przed-sibiorstwa komunalnego. Projekt w swych załoeniach zawierał osiem podstawowych kroków, do których zaliczy naley:

1) zmian organizacji zarzdzania – zawarcie umowy dzierawy mienia ciepłowniczego i umowy o wiadczenie usług ciepłowniczych na terenie miasta Kalisza, pomidzy samo-rzdem a prywatn spółk utworzon przez pracowników MPEC Sp. z o.o.,

2) bezpieczestwo energetyczne mieszkaców – własno urzdze ciepłowniczych po stro-nie Gminy,

3) czynsz dzierawny, jako substytut amortyzacji i zysku – stały dopływ rodków na rozwój i modernizacj ciepłownictwa,

4) utworzenie nowych miejsc pracy i lepsza, kompleksowa obsługa odbiorców – rozszerze-nie zakresu działania o inne produkty usługowe i handlowe w obszarze energetyki ciepl-nej.

5) ceny na poziomie przed zmian,

6) nowe inwestycje w infrastruktur techniczn – decyzj podejmuje kadorazowo samorzd terytorialny miasta Kalisza, a rodki finansowe pochodz z czynszu dzierawnego, 7) koszty zwizane z procedur przekształce ponosz akcjonariusze – Gmina nie jest

ob-ciana adnymi opłatami,

8) nalenoci i zobowizania przejmuje nowy podmiot.

Rozpatrujc ten problem z poziomu triady organizacyjnej tj. urzd regulujcy taryf opłat, samorzd oraz badany podmiot mona wskaza i przypisa odpowiednie obowizki i kompetencje dla kadego z tych szczebli.

Tabela 2. Obowiązki i kompetencje – z poziomu organizacyjnego

Rzd RP – Urzd Regulacji Energetyki zatwierdzenie taryf dla ciepła właciciel infrastruktury decydent inwestycyjny Miasto Kalisz

odbiorca czynszu dzierawnego odpowiedzialno za usługi odpowiedzialno za jako usług obowizek cigłoci dostaw energii cieplnej

kontynuacja umów z odbiorcami ustalanie rozwoju miejskiego systemu

ciepłow-niczego

dbało o remonty i konserwacje Przedsibiorstwo Energetyki Cieplnej

S.A.

zabezpieczanie rodków finansowych

ródło: Opracowanie własne.

W efekcie prac, poza przewidywanym wzrostem sprzeday energii cieplnej, zaplanowano sze-reg nowych produktów w szeroko pojtej brany ciepłowniczej i ich wprowadzanie na rynek. Za szczególnie wane produkty uznano:

- usługi inwestycyjne (doradztwo, projektowanie, nadzory i zastpstwo inwestycyjne, wy-konawstwo inwestycji),

- usługi eksploatacyjne (eksploatacja powierzonych systemów, urzdze i instalacji), - handel hurtowy urzdzeniami i materiałami brany ciepłowniczej i budowlanej oraz

pa-liwami stałymi (wgiel, koks).

Od pocztku swojej działalnoci podmiot poszukiwał kapitału, zarówno polskiego, jak i za-granicznego. Na złoon ofert odpowiedziały trzy firmy – wszystkie zagraniczne. Wród nich dwa due koncerny pastwowe (belgijski i francuski) oraz Grupa Thion reprezentujca prywatny francuski kapitał redniej wielkoci. Po wstpnych rozmowach, do dalszych negocjacji wybrano ofert Grupy Thion podpisujc we wrzeniu 1996 roku umow przedwstpn. Wybór ten poprze-dzony był szczegółow analiz wszystkich ofert oraz zbieraniem informacji o oferentach i ich celach strategicznych. O wyborze Grupy Thion zadecydowało wiele czynników. Wród nich, do najwaniejszych zalicza si:

- brak znacznej dysproporcji midzy wielkoci kapitałów,

- zainteresowanie udziałem kapitałowym, a nie wyłcznie kupnem PEC S.A., - zainteresowanie dystrybucj ciepła i pozostał działalnoci komercyjn,

- podobiestwo dowiadcze francuskich i polskich (we Francji w latach 80-tych XX wie-ku, nastpił dynamiczny rozwój prywatyzacji tzw. „naturalnych monopoli komunal-nych”),

- dobr znajomo polskich uwarunkowa oraz kaliskiego systemu ciepłowniczego (skutek prac nad master planem).

Najwaniejszym celem przeprowadzonej w przedsibiorstwie strategii prywatyzacyjnej było zapewnienie mieszkacom Kalisza bezpieczestwa w zakresie zaopatrzenia w ciepło, zagwaran-towanie cigłoci dostaw energii cieplnej oraz wiadczenie usług na wysokim poziomie jakoci i zyskownoci, a take prowadzenie w sposób cigły inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych infrastruktury ciepłowniczej nalecej do miasta Kalisz. Celem prywatyzacji było równie wiad-czenie kompleksowych usług w zakresie ciepłownictwa, technik grzewczych i klimatyzacji, po-czwszy od bezpłatnego doradztwa poprzez projektowanie, powiernictwo inwestycyjne, wyko-nawstwo, eksploatacj, serwis i dostawy energii cieplnej.

5. Efekty ekonomiczno-organizacyjne wdraania strategii prywatyzacji opartej na dziera-wie mienia komunalnego

Ponad 15 lat działalnoci gospodarczej PEC S.A. w Kaliszu jako prywatnej spółki ciepłowni-czej wiadczy o trafnoci wybranych kierunków rozwoju. Konsekwentnie realizowana strategia pozwala wskaza widoczne efekty. Przedsibiorstwo w sposób profesjonalny realizuje podpisan umow dzierawy miejskiego systemu ciepłowniczego i wiadczy usługi w tej dziedzinie. Dostar-cza ciepło do ok. 57tys. osób co stanowi 53% ogółu ludnoci zamieszkujcej miasto Kalisz, a jego cena jest jedn z najniszych w Polsce. Obsługuje wszystkie due spółdzielnie mieszkaniowe, a take wikszo małych, mieszczcych si na terenie Miasta. Z usług spółki korzystaj równie instytucje, urzdy, przedszkola, łobki, szkoły, przedsibiorstwa oraz odbiorcy indywidualni. Prowadzone przez przedsibiorstwo całodobowe pogotowie ciepłownicze, umoliwia utrzymywa-nie wysokiej sprawnoci eksploatacyjnej urzdze ciepłowniczych, dziki czemu awarie prawie nie wystpuj.

Wykorzystanie modelu spółki „lekkiej” w kaliskim ciepłownictwie jest przykładem udanej symbiozy prywatnego operatora systemu, którym jest PEC S.A. w Kaliszu i własnoci publicznej. Współpraca z samorzdem lokalnym z kadym rokiem jest lepsza z uwagi na dobr wol obu stron, ale przede wszystkim dziki instrumentom finansowym, takim jak czynsz dzierawny, który

zapewnia stały dopływ rodków finansowych i zabezpiecza nakłady na inwestycje. Dziki takiemu rozwizaniu w pierwszym okresie działalnoci, tj. w latach 1996–2004 na realizacj programów modernizacyjnych miejskiego systemu ciepłowniczego przeznaczono ponad 27 milionów złotych.

W 1998 roku firma zlikwidowała 51 niskoparametrowych kotłowni lokalnych, w wyniku cze-go powstało 31 wysokiej sprawnoci ródeł opalanych gazem oraz 20 wzłów cieplnych podł-czonych do miejskiego systemu ciepłowniczego. Modernizacja ta znacznie ograniczyła ilo emi-towanych do atmosfery zanieczyszcze pyłowych i gazowych. Zamiana kotłowni wglowych na gazowe pozwoliła całkowicie wyeliminowa emisj pyłu i sadzy, natomiast emisja dwutlenku siarki (SO2) spadła o 40 ton rocznie, a tlenku wgla (CO) o 152 tony rocznie. W przypadku

zamia-ny kotłowni wglowych na wzły wymiennikowe zmniejszono roczn emisj CO o 80 ton. Zmo-dernizowano izolacj ciepłochronn magistralnej sieci cieplnej z Elektrociepłowni Piwonice do Miasta, zmniejszajc straty ciepła o blisko 1.300GJ rocznie. Podobnie zmodernizowano izolacj ciepłochronn na napowietrznym odcinku sieci magistralnej „Rondo – Szpital”. W latach 1996– 2001 zmodernizowano take nakładem 10.717tys. złotych 221 wzłów cieplnych wprowadzajc urzdzenia automatycznej regulacji pogodowej i ultradwikowe liczniki ciepła. Efektem moder-nizacji wzłów jest ponad 12% oszczdnoci w zuyciu ciepła oraz zmniejszenie emisji zanie-czyszcze, przede wszystkim siarki o 12% i pyłów o 13%.

Dodatkowo w latach 1998–2003 roku nakładem 5.509tys. złotych przeprowadzono etapami modernizacj trzech kotłów WR–10 w Ciepłowni Rejonowej. Podstawowym celem modernizacji było podniesienie sprawnoci wytwarzania ciepła w kotłach oraz wprowadzenie automatycznej regulacji kotłów i pompowni. Efektem modernizacji Ciepłowni Rejonowej jest podniesienie sprawnoci wytwarzania energii o 10%. Od 1997 roku systematycznie modernizowana jest istnie-jca sie cieplna. W pierwszym okresie działalnoci wykonano w technologii rur preizolowanych 17,6 km sieci co stanowi 30% jej całoci.

Realizacja wspomnianych przedsiwzi stanowi istotny element misji przedsibiorstwa ro-zumianej przede wszystkim jako odpowiedzialno wobec odbiorców ciepła i klientów oraz wła-ciciela majtku powierzonego do eksploatacji, czyli społecznoci miasta Kalisza.

Analizujc działalno gospodarcz i inwestycyjn przedsibiorstwa naley wskaza ponad dwukrotny wzrost od roku 1995 rodków trwałych. Przyjty status prawny, model zarzdzania oraz utworzenie Grupy Kapitałowej stworzyły przedsibiorstwu moliwo funkcjonowania na dwóch obszarach: eksploatacyjnym – regulowanym przez ustaw Prawo energetyczne i nadzoro-wanym przez Urzd Regulacji Energetyki (URE) oraz komercyjnym – którym rzdz prawa ryn-ku. Dziki temu podmiot prowadzi obok sprzeday i rozdziału ciepła, działalno handlow i usłu-gow, czyli oferuje kompleksow obsług w zakresie ciepłownictwa, technik grzewczych i klima-tyzacji: projektowanie, powiernictwo inwestycyjne, wykonawstwo, eksploatacj, serwis i bezpłat-ne doradztwo. W tych latach wykonała wiele inwestycji: lokalnych sieci cieplnych, wzłów wy-miennikowych oraz kotłowni gazowych i olejowych w budynkach mieszkalnych, gospodarstwach rolnych, obiektach przemysłowych i usługowych oraz instytucjach uytecznoci publicznej.

Bardzo istotnym elementem współdziałania PEC S.A. z odbiorcami ciepła jest „Prawo ener-getyczne”, które uprawnia firmy ciepłownicze do opracowania i stosowania taryf w uzgodnieniu i pod nadzorem URE. W 1999 roku przedsibiorstwo prowadziło szerok dyskusj ze zbiorowymi odbiorcami ciepła i władzami Miasta nad projektem nowych taryf dla ciepła. W czerwcu 1999 roku została zatwierdzona przez URE pierwsza taryfa dla ciepła stosowana przez PEC S.A. W ko-lejnych latach była i jest ona weryfikowana oraz zmieniana zgodnie z obowizujcymi zasadami kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasadami rozlicze w obrocie ciepłem.

Pozyskanie partnera zagranicznego przez Przedsibiorstwo – Grupy THION, pozwoliło zwikszy kapitał i otworzy przed PEC S.A. nowe moliwoci rozszerzenia obszaru działania, take terytorialnego. Dziki francuskiemu partnerowi przedsibiorstwo zawizało konsorcjum z francuskimi firmami ABP (wchodzc w skład Grupy THION) oraz SOUVAGE zajmujc si wykonawstwem instalacji i podjło negocjacje z firm Carrefour na wykonawstwo instalacji w hi-permarketach budowanych w Polsce. Ponadto francuski partner wniósł prawo do korzystania z własnych dowiadcze tzw. know-how, oszczdzajc czas przedsibiorstwa na wypracowanie własnych procedur w zakresie działalnoci komercyjnej, która to działalno rekompensuje firmie rosnc tendencj zmniejszania sprzeday energii cieplnej. W zwizku z tymi faktami Przedsi-biorstwo Energetyki Cieplnej S.A. w Kaliszu wdroyło trzy systemy zarzdzania:

- jakoci – ISO 9002:1994 certyfikat z dnia 7 grudnia 2000 roku, ISO 9001:2000 certyfi-kat z dnia 25 padziernika 2002 roku,

- rodowiskiem – ISO 14001:1996 certyfikat z dnia 23 padziernika 2002 roku, - BHP – OHSAS 18001:1999, PN-N 18001:1999 z dnia 23 maja 2003 roku.

Trzy systemy tworz niejako triad systemów zarzdzania przedsibiorstwem, którego baz stanowi System Zarzdzania Jakoci. Wszystkie systemy tworzce w PEC S.A. Zintegrowany System Zarzdzania (zarzdzanie jakoci, rodowiskiem i BHP) obejmuj obszary objte konce-sjami tj. przesył, produkcje, dystrybucj i obrót ciepłem.

Wdroenie Systemu Zapewnienia Jakoci to:

- nowoczesna metoda zarzdzania przedsibiorstwem przez jako, której celem jest orien-tacja na rynek, klienta, sprostanie konkurencji, zawierajca mechanizmy cigłego udo-skonalania,

- znakomity sposób na wprowadzenie i przestrzeganie postanowie Prawa energetycznego, które s warunkiem utrzymania koncesji (obowizek opracowania Programu Pracy Sieci, standardów jakociowych obsługi odbiorcy),

- uporzdkowanie takich obszarów działania, jak dokumentacja techniczno-ruchowa obiek-tów cieplnych czy spełnienie wymaga Ustawy o dozorze technicznym,

- konsekwencja w postpowaniu przy powtarzalnych metodach pracy,

- atmosfera pracy zwizana z „postaw jakociow” na rynku, utosamianie si z nowocze-sn firm, działajc w oparciu o midzynarodowe standardy.

Wdroony System Zarzdzania rodowiskowego to przede wszystkim dowód szczególnej dbałoci przedsibiorstwa o ograniczenie emisji zanieczyszcze atmosferycznych, ograniczenie ubytków wody oraz znaczn popraw sprawnoci przesyłu ciepła, natomiast System Zarzdzania BHP gwarantuje zgodno firmy ze wszystkimi wymaganiami i regulacjami prawnymi w zakresie BHP, a na pracodawc nakłada obowizek oceny i minimalizacji ryzyka zawodowego wystpuj-cego na kadym stanowisku pracy.

Kierownictwo przedsibiorstwa zdecydowało si na wdroenie Zintegrowanego Systemu Za-rzdzania z uwagi na dobro odbiorców i klientów, pracowników oraz społecznoci lokalnej. Słusz-no podjtych i realizowanych przez firm przedsiwzi w cigu swojego istnienia potwierdza szereg elementów, lecz najbardziej wymiernymi s dane ekonomiczne, które w kadym kolejnym roku działalnoci s dobre i zadawalajce dla wszystkich interesariuszy PEC S.A.

Przykład Przedsibiorstwa Energetyki Cieplnej S.A. w Kaliszu dowodzi, i podmioty działa-jce w sferze usług komunalnych mog funkcjonowa na konkurencyjnym rynku i wiadczy usługi przynoszce zyski. Prawd zatem bdzie stwierdzenie, e przedsibiorstwo prawidłowo

funkcjonuje i właciwie si rozwija dziki zastosowaniu odpowiednich form organizacyjnych i prawnych, a zmiany własnociowe umoliwiły wprowadzanie na rynek nowych produktów i wy-korzystania nowoczesnych koncepcji zarzdzania. Przyjcie strategii prywatyzacyjnej przez przed-sibiorstwo funkcjonujce w sferze usług komunalnych i umiejtne przeprowadzenie przekształ-ce własnociowych poprzez powołanie spółki akcyjnej, bez udziału miasta, której akcjonariu-szami zostali pracownicy pozwoliło na wdroenie strategii dywersyfikacji przychodów i wydzie-lenie działalnoci komercyjnej z bogat ofert usług, która ma zasadnicze znaczenie dla jego roz-woju w warunkach zaostrzajcej si konkurencji. Analiza ta skłania do wysunicia tezy, i pra-cownicy bdc załoycielami spółki akcyjnej równie zyskali na przekształceniach. Przede wszystkim nie stracili zatrudnienia, a majc wiadomo, i s jej współwłacicielami silniej wi swoj przyszło z samym podmiotem. Bdc interesariszami podczas Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy mog decydowa o najwaniejszych sprawach spółki.

Zaprezentowane studium przypadku pozwala stwierdzi, i partnerstwo publiczno-prywatne ma liczne zalety. W praktyce nie znajduje jednak wielu naladowców w innych podstawowych jednostkach samorzdu terytorialnego. Przyczyn moe by obserwowany od 1994 roku narastaj-cy kryzys finansów publicznych, który sprzyja tendencji do przekształce własnociowych i pry-watyzacji poprzez wyprzeda majtku komunalnego w całoci lub czci. Władza centralna prze-kazuje coraz wicej zada samorzdom lokalnym, nie zabezpieczajc funduszy na ich realizacj, dlatego menederowie poszukujc pienidzy dla budetu sprzedaj przedsibiorstwa i nie myl o rozwizaniu porednim, jakim jest na przykład spółka „lekka” zarzdzajca mieniem komunal-nym.

%LEOLRJUDILD

[1] Bartkowiak P.: Zarzdzanie przedsibiorstwem komunalnym w realizacji koncepcji zrównowaonego rozwoju, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna 2008.. [2] Borowiak J.: Partnerstwo publiczno-prywatne, teoria i praktyka (na przykładzie

Przedsi-biorstwa Energetyki Cieplnej S.A. w Kaliszu). [w:] Zarzdzanie zmian. Kierunki i efektywno restrukturyzacji sprywatyzowanych przedsibiorstw w Polsce. Opracowanie i red. naukowa C. Glinkowski, WNT, Warszawa 2004.

[3] Chochowski A., Krawiec F. (red.): Zarzdzanie w energetyce. Koncepcje, zasoby, strategie, struktury, procesy i technologie energetyki odnawialnej, Difin, Warszawa 2008.

[4] Dytczak M.: Modele matematyczne systemów infrastruktury technicznej komunalnej, Raport PBZ-128/II-1.2.4.2., Warszawa 1996.

[5] Dytczak M.: Racjonalizacja uytkowania energii w gospodarce komunalnej, Raport PBZ-128/II-1.2.2.IGPiK, Warszawa 1996.

[6] Energetyka cieplna w liczbach – 2005, Wyd. Urzd Regulacji Energetyki, Warszawa 2006. [7] Energetyka cieplna w liczbach – 2006, Wyd. Urzd Regulacji Energetyki, Warszawa 2007. [8] Energetyka cieplna w liczbach – 2007, Wyd. Urzd Regulacji Energetyki, Warszawa 2008. [9] Glinkowski C., Bartkowiak P., Borowiak J.: Zarzdzanie wiedz w przedsibiorstwach

ko-munalnych. Studium przypadku. [w:] Wiedza jako czynnik midzynarodowej konkurency-jnoci w gospodarce. Red. naukowa B. Godziszewski, M. Haffer i M.J. Stankiewicz, Wyd. TNOiK „Dom Organizatora”, Toru 2005.

[10] Helfert E.A.: Techniki analizy finansowej, PWE, Warszawa 2004.

[11] Informacja o przekształceniach i prywatyzacji mienia komunalnego w 2001, Wyd. Minis-terstwa Skarbu Pastwa, Warszawa 2003.

[12] Informacja o przekształceniach i prywatyzacji mienia komunalnego w 2002, Wyd. Minis-terstwa Skarbu Pastwa, Warszawa 2004.

[13] Informacja o przekształceniach i prywatyzacji mienia komunalnego w 2003, Wyd. Minis-terstwa Skarbu Pastwa, Warszawa 2004.

[14] Informacja o przekształceniach i prywatyzacji mienia komunalnego w 2004, Wyd. Minis-terstwa Skarbu Pastwa, Warszawa 2005.

[15] Informacja o przekształceniach i prywatyzacji mienia komunalnego w 2005, Wyd. Minis-terstwa Skarbu Pastwa, Warszawa 2006.

[16] Informacja o przekształceniach i prywatyzacji mienia komunalnego w 2006, Wyd. Minis-terstwa Skarbu Pastwa, Warszawa 2007.

[17] Informacja o przekształceniach i prywatyzacji mienia komunalnego w 2007, Wyd. Minis-terstwa Skarbu Pastwa, Warszawa 2008.

[18] Informacja o przekształceniach i prywatyzacji mienia komunalnego w 2008, Wyd. Minis-terstwa Skarbu Pastwa, Warszawa 2009.

[19] Informacja o stanie przekształce i prywatyzacji mienia komunalnego. Warszawa 2001, www.mst.gov.pl z 15 czerwca 2002 roku.

[20] Passaris S., Sokólska J., Vinaver K (red.): Zrzeszenia midzygminne obszarami zrównowa-onego rozwoju, Wyd. Midzynarodowe, Centrum Bada nad rodowiskiem i Rozwojem, Białystok-Pary 2004.

[21] Sierpiska M., Jachna T.: Ocena przedsibiorstwa według standardów wiatowych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004.

THE PUBLIC AND PRIVATE PARTNERSHIP AS ONE OF METHODS OF EFFECTIVE DEVELOPMENT OF MUNICIPAL ENTERPRISES

Summary

The processes of changes begun in years 90 of XX age brought to qualitative and quantitative restructuring in the Polish enterprises. They include both the large national enterprises of different branch, as and the enterprise of sector of public use-fulness. It search the best model of management that is municipal enterprises at pre-sent. The model of partnership can be with one – public and private of them. Use of his in practice and the indication the rational effects is the main problem the pre-sented study.

Key words: the management the municipal enterprise, the public and private partnership, debts of local councils, of source of funding the municipal activity.

PIOTR BARTKOWIAK

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu e-mail: p.bartkowiak@ue.poznan.pl