Z problematyki rozstrzygania sporów wynikających z handlu między krajami członkowskimi RWPG : (dokończenie)

Jerzy Jakubowski

Z problematyki rozstrzygania sporów

wynikających z handlu między

krajami członkowskimi RWPG :

(dokończenie)

Palestra 11/1(109), 57-63

1967

JERZY JAKUBOWSKI

Z problematyki rozstrzygania sporów wynika jqcycb

z handlu między krajami członkowskimi R W P G

(dokończenie P

3. Z A G A D N IE N IA PR O C E S O W E O R A Z U Z N A W A N IE I W Y K O N Y W A N IE O R Z E C ZE Ń

W S T O S U N K A C H M IĘ D Z Y K R A JA M I R W P G

Zgodnie z paragrafem 65 ust. 3 Ogólnych W arunków Dostaw RWPG 1958 roz­ strzyganie sporów odbywa się na podstaw ie procedury obowiązującej w arbitrażu, w którym rozpoznaw ana jest spraw a. Tę sam ą zasadę zaw iera § 47 Ogólnych W a­ runków M ontażu RWPG 1962. Ogólne W arunki Obsługi Technicznej RWPG 1962 odsyłają w te j m ierze do Ogólnych W arunków Dostaw RWPG 1958 (§ 28).

P rzyjęto w ten sposób zasadę stosowania w zakresie procedury przepisów praw a sądu ( lex fori), panującą w dziedzinie międzynarodowego procesu cywilnego w e wszystkich k ra ja c h .54

Sądy arbitrażow e przy izbach handlow ych krajów należących do RWPG działają n a podstaw ie regulam inów zaw ierających nie tylko przepisy dotyczące ich organi­ zacji, ale także przepisy określające tryb postępow ania przed n im i.55 Regulam iny te pochodzą od organów izb handlowych, przy których sądy te istnieją. N ato­ m iast sam e sądy arbitrażow e zostały powołane w różny sposób. Jedne z nich zo­ stały powołane rozporządzeniem naczelnych organów państwowych, jak np. K om i­ sja A rbitrażow a H andlu Zagranicznego przy Związkowej Izbie H andlowej w M oskw ie.5t> Inne znów zostały powołane przez samą izbę handlow ą, przy czym a k t norm atyw ny o powołaniu izby zaw iera postanow ienie o zorganizowaniu przy niej sądu arbitrażowego. Tak było np. w Polsce, gdzie dekret o powołaniu PIHZ z dnia 28.IX.1949 r . 57 zaw iera postanowienie o prow adzeniu przez tę Izbę K ole­ gium A rbitrów (art. 5 p k t 4).

Niezależnie od tego, czy dany sąd arbitrażow y został powołany aktem norm atyw ­ nym naczelnego organu państwowego, który to ak t zaw iera pew ne ogólne zasady dotyczące jego organizacji oraz postępow ania przed nim, czy też aktem , który nie zaw iera tego typu zasad, trzeba przyjąć, że obow iązują go im peratyw ne prze­ pisy w dziedzinie postępow ania cywilnego zaw arte w odpowiedniej ustaw ie. W Polsce chodzi o kodeks postępowania cywilnego z 17.XI.1964 r . 58, w CSRS n a to ­ m iast takim aktem norm atyw nym , który stanow i podstaw ę praw ną działania są ­ dów polubownych w dziedzinie obrotu międzynarodowego, jest cytow ana ustaw a z dnia 4.XII.1963 r. o m iędzynarodowym a rb itra żu handlowym. Sądy arbitrażow e

*4 H . T r a m m e r : Z a ry s p r o b le m a ty k i m ię d z y n a ro d o w e g o p r o c e s u c y w iln e g o p a ń s tw k a p ita lis ty c z n y c h , W a rsz a w a 1956, s. 127. 55 P r z e k ła d p o ls k i ty c h re g u la m in ó w z a w ie ja w y d a w a n e p rz e z P IH Z a k tu a liz o w a n e w y d a w ­ n ic tw o p t.: R e g u la m in y n ie k tó r y c h są d ó w a r b itra ż o w y c h . *» R o z p o rz ą d z e n ie C e n tr a ln e g o K o m ite tu W y k o n a w c z e g o i R a d y K o m is a rz y L u d o w y c h Z S R R z d n ia 17.VI.1932 r . «7 D z. U . z 1919 r . N r 53, p oz. 403. 5* Dz. U . z 1964 r . N r 43, poz. 296.

58 J e r z y J a k u b o w s k i _{N r 1 (103)}

przy izbach handlow ych k rajów socjalistycznych są bowiem sądam i polubownymi, podlegają więc przepisom regulującym sądownictwo polubowne w ogóle lub je­ go specjalną formę, ja k ą jest międzynarodowy arb itraż handlowy.

W ten sposób sądy arbitrażow e krajów socjalistycznych, rozstrzygając spór m ię­ dzy podm iotam i z dwu różnych krajów członkowskich RWPG, stosują w zakresie procedury postanow ienia swych regulam inów i przepisy ogólnego ustaw odaw stw a k ra ju siedziby sądu, dotyczącego postępowania cyw ilnego.59 Obowiązane są stoso­ w ać przede w szystkim im peratyw ne przepisy tego ustaw odaw stw a. Jeżeli chodzi o przepisy dyspozytywne, to pierwszeństwo m ają postanow ienia regulam inu, a te ­ go typu przepisy ustaw y stosuje się pomocniczo w razie b rak u uregulow ania d a ­ nej kw estii w regulam inie.

Rozróżnianie przepisów im peratyw nych i dyspozytywnych, rzecz norm alna w praw ie cywilnym m aterialnym , m a niew ątpliw e zastosowanie w dziedzinie pro­ cedury w odniesieniu do sądów polubownych.

Stw ierdzenie, że sądy arbitrażow e przy izbach handlow ych krajów socjalistycz­ nych podlegają nie tylko swoim regulaminom, ale i ogólnemu ustaw odaw stw u w dziedzinie procesu cywilnego, m a istotne znaczenie praktyczne. W Polsce powoduje to m. in., że orzeczenie Zespołu Orzekającego Kolegium A rbitrów przy PIH Z m o­ że być uchylone w razie naruszenia przez nie pew nych zasad postępowania na mocy art. 712 k.p.c. P odstaw ą uchylenia może być pozbawienie strony możności obrony swych p raw przed sądem polubownym (art. 712 § 1 p k t 2 k.p.c.) i n a ru ­ szenie przepisów o składzie sądu, głosowaniu, w yłączeniu sędziego i o w yroku (art.

712 § 1 p k t 3 k.p.c.).60

Orzeczenie sądów arbitrażow ych przy izbach handlow ych krajów członkowskich RWPG są ostateczne i nie przysługują przeciwko nim zwyczajne środki praw ne z w yjątkiem skargi o wznowienie postępowania i skargi o uchylenie orzeczenia sądu polubownego. Zgodnie z przepisem § 65 ust. 4 Ogólnych W arunków Dostaw RWPG 1958 orzeczenie sądu arbitrażow ego jest ostateczne i obowiązuje obie stro ­ ny. Taki sam przepis zaw iera § 47 ust. 4 Ogólnych W arunków M ontażu RWPG 1962.

W tych państw ach należących do RWPG, które uczestniczą w K onw encji ge­ new skiej z 1961 r., uchylenie orzeczenia arbitrażow ego w jednym z państw kon­ w encyjnych będzie przyczyną odmowy uznania lub w ykonania tego orzeczenia tylko wtedy, gdy nastąpiło ono na podstawie jednego z powodów przewidzianych w art. IX tej Konwencji.

W stosunkach między k rajam i RWPG nie zachodzi potrzeba przymusowego w y ­ konyw ania orzeczeń, ponieważ przedsiębiorstw a handlu zagranicznego tych k ra ­ jów w ykonują zapadłe przeciwko nim orzeczenia dobrowolnie. Jednakże podstaw a p raw n a egzekucji przym usowej istnieje. *

Orzeczenie zapadłe w k raju , w którym dochodzi się przymusowego w ykonania, może być w ykonane przymusowo według praw a wewnętrznego, tzn. w edług u sta ­ w odaw stw a dotyczącego postępowania cywilnego tego k raju . Orzeczenie w ydane w innym k ra ju należącym do RWPG może być uznane i w ykonane na podstawie przepisów albo dw ustronnej konw encji o brocie praw nym i pomocy praw nej w spraw ach cywilnych, rodzinnych i karnych albo w ielostronnych konw encji o uzna­ w aniu i w ykonyw aniu zagranicznych orzeczeń arbitrażow ych (genewskiej z 1927 r.

58 P o r . J . J a k u b o w s k i : Z u e in ig e n F r a g e n d e r A u s s e n h a n d e ls c h ie d s g e ric h ts b a rk e it i n d e n so z ia lis tis c h e n L ä n d e rn , „ R e c h t im A u s s e n h a n d e l” , 1962, z. 1, s. 7.

oo w p r a k t y c e K o le g iu m A r b itr ó w p r z y P IH Z b y ło k ilk a w y p a d k ó w w n ie s ie n ia p r z e a J e d n ą ze s tr o n s k a rg i o u c h y le n ie o rz e c z e n ia K o le g iu m , je d n a k ż e ż a d n a z ty c h s k a r g n ie z o s ta ła u w z g lę d n io n a .

№ 1 (109) S p o ry w y n ik a ją c e z h andlu m ię d z y czło n ka m i R W P G ₅₉

t now ojorskiej z 1958 r. oraz art. IX Konwencji genew skiej z 1&61 r.). W krajach, k tó re nie są związane takim i konwencjami, obowiązują — co do uznaw ania i w y­ konyw ania orzeczeń zagranicznych — przepisy ich p raw a wewnętrznego.

W yraźnie reguluje tę kw estię konw encja między Polską a NRD, k tóra w art. 54 ust. 2 zrów nuje orzeczenia sądów polubownych jednej strony z tego rodzaju orze­ czeniami krajow ym i drugiej strony.

Przykład b rak u zobowiązania konwencyjnego w zakresie uznaw ania i w ykony­ w an ia orzeczeń arbitrażow ych mamy w stosunkach Polski z Albanią, bo A lbania « n i nie uczestniczy w konw encji nowojorskiej, ani nie m a konwencji dw ustron­ n e j z Polską.

W związku z zagadnieniem uznaw ania i w ykonyw ania orzeczeń w stosunkach m iędzy k rajam i RWPG w yłania się problem, czy w razie istnienia w państw ie, k tóre należy do RWPG i w którym dochodzi się uznania i w ykonania orzeczenia arbitrażow ego, podstaw y do uznania i w ykonania orzeczenia zapadłego w innym państw ie członkowskim RWPG (zarówno w postaci konw encji wielostronnej, jak i konw encji dw ustronnej) należy stosować w tym zakresie przepisy konwenciji w ielostronnej, czy też d w u stro n n e j.61

Zagadnienie nie jest łatw e, jako że z p u nktu w idzenia uczestnictw a w konwencji konw encja dw ustronna jest bezspornie le x specialis w stosunku do konwencji w ielostronnej, ale — n a odwrót — konw encja w ielostronna jest lex specialis wzglę­ dem konwencji dw ustronnej z punktu w idzenia przedm iotu regulow ania. K on­ w encja bowiem now ojorska z 1958 r. i konw encja genewska z 1961 r. (art. IX) dotyczą uznaw ania i w ykonyw ania orzeczeń arbitrażow ych, gdy tymczasem kon­ w encje dw ustronne o obrocie praw nym i pomocy praw nej dotyczą uznaw ania i w y­ konyw ania również orzeczeń sądów powszechnych, a także w ielu innych zagad­ nień. Decydujące m uszą tu być m omenty następujące: szczegółowość i dokładność ujęcia w arunków i try b u uznaw ania i w ykonyw ania orzeczeń oraz zakres lib e­ ralizm u bądź rygoryzm u w tych sprawach.

Jeśli chodzi o szczegółowość i dokładność ujęcia w arunków oraz try b u uznaw ania i w ykonyw ania orzeczeń, to — jak się w ydaje — trzeba uznać, że K onwencja now ojorska zaw iera regulację bardziej szczegółową i dokładną oraz obejm uje sw oi­ s te kw estie uznaw ania i w ykonyw ania orzeczeń sądów polubownych, czego nie ma w konw encjach dwustronnych. Z drugiej jednak strony konwencje dw ustronne w ykazują większy liberalizm w dziedzinie w arunków , od których zależy uzna­ n ie i w ykonanie orzeczenia. Uwzględniając ten ostatni m om ent oraz fakt, że są to konw encje dw ustronne, a nie konw encje wielostronne, trzeba uznać, że powinny tu one być uznane za le x specialis. Nie znaczy to, że w konkretnej kwestii, prze­ de wszystkim w razie b rak u szczegółowego przepisu w konw encji dw ustronnej, nie pow inien być zastosowany odpow iedni' przepis konwencji wielostronnej. Ja k a

M T a k ą s y tu a c ję m o ż n a p r z y ją ć n p . w r e la c ji P K L — W ę g ry , ja k o że K o n w e n c ja P o lsk i z W ę g ra m i w sp o só b d o ść o g ó ln y o k r e ś la o rz e c z e n ia p o d le g a ją c e u z n a n iu i w y k o n a n iu . A r t. 58 te j K o n w e n c ji d a je n a s tę p u ją c ą d e f in ic ję o rz e c z e ń w s p r a w a c h c y w iln y c h p o d le ­ g a ją c y c h u z n a n iu (i z g o d n ie t. a r t . 60—61 ta k ż e w y k o n a n iu ) : „ W y d a n e n a o b s z a rz e j e d n e j z U m a w ia ją c y c h się s t r o n p r a w o m o c n e o rz e c z e n ia w s p r a w a c h c y w iln y c h i ro d z in n y c h o d ­ n o sz ą c e się d o ro sz c z e ń m a ją tk o w y c h b ę d ą u z n a w a n e n a o b sz a rz e d r u g ie j U m a w ia ją c e j się s tr o n y , je ż e li w y d a n e z o s ta ły p o w e jś c iu w ż y c ie n in ie js z e j u m o w y ” . W t e j d e f in ic ji m ie ­ sz c z ą się ta k ż e o rz e c z e n ie są d ó w p o lu b o w n y c h . J e ż e li p r z y ją ć p o g lą d w y r a ż o n y p rz e z P . K e - 1 e n s k y ’ e g o i W . S t e i n e r a (W o p ro sy m ie ż d u n a r o d n o g o g ra ż d a n s k o g o p ro c e ss u a ln o g o p r a w a w d o g o w o ra c h o p ra w o w o j p o m o sz czi C z e c h o sło w a c k o ] S o c y a listic z e sk o j R ie s p u b - lik i, w z b io rz e p r a c ; P ra w o w o je s o tr u d n ic z e s tw o m ie ż d u so c y a listic z e s k im i g o s u d a rs tw a m i, M o sk w a 1962, s. 276), n ie m a t u z b ie g u n o rm , b o k w e s tia u z n a w 'a n ia i w y k o n y w a n ia o rz e c z e ń s ą d ó w p o lu b o w n y c h z o s ta ła o b ję ta k o n w e n c ja m i d w u s tr o n n y m i ty lk o w te d y , g d y k tó r e ś z p a ń s tw k o n w e n c y jn y c h n ie n a l e i y d o o d p o w ie d n ie j k o n w e n c ji w ie lo s tr o n n e j.

«0 J e r z y J a k u b o w s k i Nr 1 (10&>

le x generalis, ta ostatnia konw encja m a zastosowanie zawsze wtedy, gdy kon­

wencja dw ustronna — jako lex specialis — nie daje jasnej i w yczerpującej odpo­ wiedzi n a określone pytanie praw ne.

W tym kontekście interesujący w ydaje się przepis a rt. V II Konwencji now o­ jorskiej z 1958 r. Przepis ten staiiowi, że postanow ienia konw encji nie pozbawia­ ją strony, zainteresow anej w uznaniu i w ykonaniu orzeczenia, praw a do docho­ dzenia praw z orzeczenia arbitrażow ego w takim try b ie i w takim zakresie, ja k n a to zezw alają praw o i um ow y międzynarodowe, obowiązujące w k raju , w k tó ­ rym dochodzi się p raw z tego orzeczenia. Przepis te n m ożna zastosować w oma­ w ianej tu kw estii.

4. P E R S P E K T Y W Y D A L S Z E G O R O Z W O JU A R B IT R A Ż U W RA M A C H R W PG

W ostatnim czasie pojaw iają się tendencje do pew nej m odyfikacji istniejącego system u rozstrzygania sporów w stosunkach między k rajam i RWPG. Z najdują one w yraz w propozycjach, k tóre są zaw arte w literatu rze specjalistycznej tych k r a ­ jów.

I ta k w pierw szej kolejności wspomnieć trzeba o propozycjach ujednolicenia procedury przed sądam i arbitrażow ym i przy izbach handlowych -krajów należą­ cych do RWPG. Motywem tych propozycji je st ułatw ienie pracy radcom p ra w ­ nym przedsiębiorstw handlu zagranicznego tych krajów , w ystępującym bardzo czę­ sto jako pełnomocnicy procesowi swoich przedsiębiorstw w procesach przed sąd a­ mi arbitrażow ym i b ratnich krajów .

W kw estii tej zabrał ostatnio głos sekretarz Sądu Arbitrażow ego przy Izbte Handlu Zagranicznego NRD, H. S tro h b ac h .62 Zdaniem Strohbacha, ujednolicenie regulam inów sądów arbitrażow ych przy izbach handlow ych krajów RWPG m o­ głoby się przyczynić także do jednolitości w ykładni i stosowania norm p raw a m aterialn eg o .83 A utor podkreśla praktyczny aspekt unifikacji: unifikacja praw a oznacza racjonalizację pracy p raw n ik ó w .64 Podnosi, że ujednolicone regulam iny postępow ania arbitrażow ego umożliwiałyby praw nikom łatw iejsze i dokładniejsze opanow anie postanow ień tych regulam inów 65.

A utor stw ierdza fa k t istnienia znacznych różnic w zasadach postępow ania przecf sądam i arbitrażow ym i RWPG, co tłum aczy w zględam i n a tu ry historycznej oraz tym, że nie pow stały one w związku ze w spółpracą w ram ach RWPG, lecz ■«kształtowały się przed rozwinięciem się te j w sp ó łp racy es.

Strohbach nie idzie ta k daleko, by proponow ać zupełne ujednolicenie regulam i­ nów; w ystarczy — jego zdaniem — ujednolicenie lub zbliżenie niektórych kw estii, doniosłych w praktycznej działalności sądów arb itrażo w y ch .67

Jeśli idzie o drogę, k tórą powinno się pójść w celu doprowadzenia do tak iej jednolitości lub takiego zbliżenia, to autor opowiada się za m odyfikacją istnie­ jących regulam inów stosownie do uzgodnionych zasad i dyrektyw unifikacyjnych, natom iast jest przeciwny rozbudow yw aniu w tym celu § 65 Ogólnych W arunków

•2 H . S t r o h b a c h : W s p r a w ie u je d n o lic e n ia r e g u la m in ó w s ą d ó w a r b itra ż o w y c h , „ P r a ­ w o w h a n d lu z a g r a n ic z n y m ” , 1966, z. 11, s. 71—ai. • i T a m ż e , s . 73. • 4 T a m ż e . «5 T a m ż e . «« T a m ż e , s. 73—74. T a m ż e , s. 74.

N r 1 (109) S p o ry w y n ik a ją c e z h a n d lu m ię d z y c zło n ka m i R W P G ₆₁

Dostaw RWPG 19 5 8 68. W ypowiada się przeciw specjalnem u sądowi arbitrażow em u w ram ach R W PG .69

Zwolennicy ujednolicenia regulam inów 70 w skazują n a to, że w skutek b rak u jednolitości try b u postępow ania strony znajdują się w nierów nej sytuacji w posz­ czególnych sądach arbitrażow ych. W ynikają stąd niekiedy — ich zdaniem — nie

uspraw iedliw ione korzyści dla jednej z nich i uszczerbek dla drugiej, a przez to, w ostatecznym rachunku, różnice w ochronie p ra w n e j.71

Strohbach przytacza tytułem przykładu kw estie, które w ym agają ujednolicenia, i uzasadnia potrzebę unifikacji lub zbliżenia w tym zakresie.

Oprócz tych propozycji co do ujednolicenia lub zbliżenia regulam inów sądów arbitrażow ych obserw uje się tendencję znacznie dalej idące, a mianowicie dążenie do przekształcenia istniejącej stru k tu ry sądow nictw a arbitrażow ego w ram ach RWPG.

Zwolennicy tej bardziej radykalnej tendencji wychodzą z założenia, że dotych­ czasowa p rak ty k a orzecznictwa sądów arbitrażow ych przy izbach handlow ych k ra ­ jó w RWPG w ykazała rozliczne i istotne w swych następstw ach praw nych rozbież­ ności w ykładni i stosow ania ujednoliconych norm praw a m aterialnego zaw artych w Ogólnych W arunkach R W PG .72 Podkreślają oni, że likw idacja tego stanu rze­ czy i osiągnięcie jednolitości w ykładni i stosow ania jest możliwe tylko przez do­ prow adzenie do jednolitości systemu sądow nictw a arbitrażow ego krajów RWPG. Z azw yczaj73 proponuje się powołanie w ram ach RWPG sądu arbitrażow ego jako sądu drugiej instancji od orzeczeń sądów arbitrażow ych przy izbach handlowych krajów RWPG oraz stw orzenie dla rozstrzygania sporów między przedsiębiorstw am i różnych krajów RWPG specjalnego regulam inu postępow ania arbitrażowego.

B rak jednolitości w ykładni Ogólnych W arunków RWPG jest faktem . Je st to zjawisko z pewnością negatyw ne. Nie zaprzeczając potrzeby zapewnienia rozw ią­ zania tego zagadnienia, trzeba jednak wskazać n a trudności w tym względzie.

Stw orzenie możliwości odwołania się do drugiej instancji od orzeczeń sądów arbitrażow ych przy izbach handlowych oznaczałoby praktycznie zmianę ch arak ­ te ru tych sądów. Sądy te bowiem, jako sądy polubowne, są — podobnie jak z re- ;guły sądy arbitrażow e wszędzie — jednoinstancyjne.

Sądy arbitrażow e przy izbach handlow ych rozstrzygają zarówno spory ze sto­ sunków między przedsiębiorstw am i z krajów RWPG, jak i spory z przedsiębior­ stw am i z innych krajów . Zdarza się także rozstrzyganie przez sądy arbitrażow e krajów socjalistycznych sporów między dwoma przedsiębiorstw am i z innych k ra ­ jów. Istnienie odwołania tylko od niektórych orzeczeń tego samego sądu, zapadłych w sporach między k rajam i należącymi do RWPG, prowadziłoby do stosow ania dwu systemów proceduralnych w zależności od przynależności państw ow ej stron sporu.

T ak samo nie do przyjęcia jest propozycja druga, a mianowicie postulat roz­ strzygania przez sądy arbitrażow e przy izbach handlow ych sporów między przed­ siębiorstw am i krajów RWPG nie na podstaw ie ich w łasnych regulam inów, lecz na

«8 T a m ż e , s. 75. o.» T a m ż e .

70 P ró c z H . S t r o h b a c h a n a le ż y d o n ic h w k a ż d y m ra z ie p r a w n i k b u łg a r s k i p ro f. z . s t a l e w i . S e k r e t a r z G e n e r a ln y S ą d A r b itra ż o w e g o W ę g ie rs k ie j I z b y H a n d lo w e j L . P a - r a g ó (zob. H . S tro h b a c h , o p . c it., s. 76).

T a m ż e .

72 M. K e m p e r , L. R ü s t e r : P ro b le m e d e r A n g le ic h u n g i n t e r n a tio n a l- e in h e itlic h e r S p e z ia ln o r m e n in d e n R G W -L ä n d e r, „ R e c h t im A u s s e n h a n d e l” , 1965, s. 11—12, s. 1—12.

73 N a p r z y k ła d M. K e m p e r , J. K i r s t e n : R e c h ts f ra g e n d e r n e u e n E ta p p e i n t e r n a t io ­ n a l e r ö k o n o m is c h e r B e z ie h u n g e n z w is c h e n d e n M itg lie d s s ta a te n d e s R a te s f ü r G e g e n s e itig e W ir ts c h a f ts h ilf e , „ S ta a t u n d R e c h t” , 1962, z. 12, s. 2187.

62 J e r z y J a k u b o w s k i _{N r 1 (109>}

podstaw ie jednolitego regulam inu postępowania, uzgodnionego specjalnie w odnie­ sieniu do tej kategorii sporów. Takie rozwiązanie prowadziłoby do zróżnicowania sytuacji procesowej stron w tych sporach oraz stron pozostałych procesów przed tym i sądami. Byłoby to ponadto utrudnienie dla arbitrów , którzy m usieliby dzia­ łać — v/ zależności od ch arak te ru sporu — na podstaw ie dw u różnych zbiorów reguł postępowania.

Dlatego propozycji tych nie uważam za możliwa do przyjęcia. N atom iast ostroż­ na propozycja ujednolicenia regulam inów — w takiej postaci, w jakiej została ona przedstaw iona przez H. S trohbacha — w ydaje mi się słuszna i możliwa do- urzeczywistnienia. Byłby to postulat na najbliższą przyszłość i swego rodzaju „program m inim um ”. Poza tym pracę na rzecz jednolitości orzecznictwa w dziedzi­ nie stosunków między k rajam i RWPG można prowadzić przez w ym ianę dośw iad­ czeń i poglądów, a także przez regularne ogłaszanie orzeczeń arbitrażow ych i ich. krytyczną analizę w postaci artykułów i glos do orzeczeń.74

Program em m aksym alnym byłby natom iast dla m nie postulat pow ołania w d al­ szej przyszłoici — po rozstrzygnięciu w ielu trudnych zagadnień, które się z tym w iążą — sądu specjalnego w ram ach RWPG, a może naw et dwu sądów.

Taki sąd specjalny istnieje np. w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej n a mocy tra k ta tu rzymskiego z 25.III.1957 r., który 'powołał EWG do życia. T rybunał Spraw iedliwości EWG ma za zadanie zapewniać poszanowanie p raw a w zakresie w ykładni i stosowania trak ta tu . Ma praw o kontroli legalności i decyzji organów EWG — Rady i Komisji (art. 173 trak tatu ) i ustalania, że w brew trak tato w i or­ gany te pow strzym ały się od podjęcia decyzji (art. 175), rozstrzyga spory doty­ czące statu tu i działalności Europejskiego B anku Inw estycyjnego (art. 180), spory powstałe między EWG a jej funkcjonariuszam i (art. 179), spory o w ynagrodzenie szkody wyrządzonej przez jej funkcjonariuszy (art. 178) oraz orzeka w sposób prejudycjalny w kw estiach w ykładni tra k ta tu , ważności i w ykładni aktów w y­ daw anych przez instytucje EWG i w ykładni statutów organizacji, któfe zostały powołane do życia decyzją Rady, jeżeli określony sta tu t to przewiduje. Inna grupa spraw należących do właściwości T rybunału Spraw iedliwości dotyczy w y­ konyw ania przez państw a członkowskie obowiązków ciążących na nich na mocy tra k ta tu rzymskiego (art. 171, 172, 182). T rybunał ma być przede wszystkim orga­ nem kontroli sądowej nad działalnością organów wykonawczych EWG i pozosta­ łych dwu wspólnot europejskich: Europejskiej W spólnoty W ęgla i Stali oraz E u r­ atomu. „T rybunał odgryw a w ażną rolę i w pewnym sensie stoi ponad innym i orga­ nam i W spólnot”. 75

J a k widzimy z przeglądu kw estii należących do kom petencji T rybunału EWG,, je st to przede w szystkim swego rodzaju sąd konstytucyjny i adm inistracyjny. Nie należą natom iast do jego kom petencji spory m ajątkow e między przedsiębiorstw am i krajów członkowskich EWG, a więc nie jest to sąd handlowy.

Po tym krótkim wywodzie porównawczym w róćm y do RWPG. W ydaje się, że- w przyszłości mogłyby być powołane dwa sądy specjalne:

M P o d o b n ie H . S p i l l e r : D ie o b je k tiv e T e n d e n z z u r I n te rn a tio n a U s ie r u n g d e s W irt- s c h a fts le b e n s u n d d ie R e c h ts e n tw ic k lu n g , „ S ta a t u n d R e c h t” , 1963, £. 7—8, s. 1188 o r a z M. P o s c h i V. P e t e v : P r o b le m e d e r A n g le ic h u n g u n d V e r e in h e itlic h u n g z iv ilr e c h tlic h e r M a te rie n d e r s o z ia lis tis c h e n L ä n d e r , ta m ż e , 1964, z. 5, s. 865.

75 w. M o t a w i e c k i : O r g a n iz a c je m ię d z y n a ro d o w e , w y d . I I , W a rsz a w a 1965, s. 452- P o r . M. W e s e r : K o liz je j u r y s d y k c j i w r a m a c h W sp ó ln e g o R y n k u — T ru d n o ś c i i ś r o d k i z a ra d c z e , „ S tu d ia e t D o c u m e n ta ” , 1961, s. 44 (je s t to p r z e k ła d p r a c y z a m ie s z c z o n e j w „ R e v u e - C r itiq u e d e D r o it I n t e r n a t i o n a l P r i v e ” , 1959—1961, z. 48, 49 i 50).

N r 1 (109) S p o r y w y n ik a ją c e z h a n d lu m ię d z y c zło n ka m i RW PG ₆₃

1. Sąd o charakterze ogranu RWPG m ający n a celu rozstrzyganie sporów zw ią­ zanych z funkcjonow aniem RWPG jako wspólnoty gospodarczej. Byłby on złożony z przedstaw icieli państw członkowskich; sędziowie byliby funkcjonariuszam i RWPG w m yśl K onwencji o zdolności, praw nej, przyw ilejach i im m unitetach RWPG z 14.XII.1959 r . 76 Szczególną rolę mógłby odegrać ten sąd w dziedzinie nadzoru nad w ykonyw aniem zaleceń RWPG.

2. S ąd handlowy. Byłby to sąd polubowny ta k jak sądy arbitrażow e działające przy izbach handlowych. Do jego właściwości należałoby rozstrzyganie sporów handlow ych między przedsiębiostw am i z różnych k rajów członkowskich RWPG. Tym samym istniałyby oczywiście nadal sądy arbitrażow e przy izbach handlow ych tych krajów i rozstrzygałyby spory, w których przynajm niej jedną ze stron byłby podmiot spoza RWPG, a także spory w stosunkach między krajam i należącym i do RWPG, które nie wchodziłyby do kręgu jurysdykcji tego wspólnego sądu h a n ­ dlowego RWPG. Ten wspólny sąd arbitrażow y mógłby być powołany i prowadzony w spólnie przez izby handlow e krajów RWPG, tak jak to jest z Międzynarodowym Sądem A rbitrażow ym dla Spraw Żeglugi M orskiej i Śródlądowej w Gdyni, utw o­ rzonym i prowadzonym przez izby handlowe PRL, CSRS i NRD (na mocy ukła­ du tych izb z 1959 r.).

Ten sąd arbitrażow y prowadziłby listę arbitrów złożoną z obywateli w szyst­ kich państw członkowskich, przy czym liczba obyw ateli każdego państw a byłaby n a liście równa.

Powołanie takiego wspólnego sądu arbitrażow ego dałoby w konsekw encji co najm niej trzy istotne korzyści:

a) byłby to ogromny krok naprzód w kierunku ujednolicenia w ykładni i sto ­ sow ania takich aktów norm atyw nych pow stałych w ram ach RWPG ja k ogólne w aru n k i RWPG,

b) zlikwidowałoby to dotychczasowe niedogodności związane z rozbieżnościami w zakresie try b u postępowania,

c) zwiększyłoby zaufanie do bestronności sądu dzięki faktow i, że z reguły spór byłby rozstrzygany przez zespół orzekający złożony z następujących arbitrów : oby­ w atela państw a, do którego należy strona powodowa, obyw atela państw a przyna­ leżności strony pozwanej i obywatela państw a trzeciego, należącego do RWPG. Byłoby tak dlatego, że strony procesowe powoływałyby norm alnie jako arbitrów obyw ateli swych krajów , a arbitrzy z kolei w ybieraliby w zasadzie n a przew odni­ czącego zespołu orzekającego obyw atela innego państw a.

N

Nie sądzę, żeby zachodziła potrzeba w prow adzania zasady wyłącznej w łaści­ wości tego wspólnego sądu arbitrażowego; strony pow inny mieć swobodę uzgod­ nienia albo jego jurysdykcji, albo właściwości sądu przy którejś z izb handlo­ wych krajów RWPG. Można się spodziewać, że w spraw ach drobniejszych strony będą się skłaniały do prorogacji sądu przy izbie handlowej.

Poniższe propozycje m ają — rzecz jasna — charakter dyskusyjny i dotyczą, jak już zaznaczono, dalszej przyszłości. Nie powinno to jednak pow strzym yw ać nas od rozw ażania tych kwestii, bo nie należy szczędzić wysiłków w celu rozwoju sto ­ sunków w ram ach RWPG i ich bazy praw nej.