Wykluczenie członka ze spółdzielni

Mirosław Gersdorf

Wykluczenie członka ze spółdzielni

Palestra 9/6(90), 12-24

12 M i r o s ł a w G e r s d o r f Nr 6 (90)

uspołecznionymi nie sprzeciwia się tego rodzaju porozum ieniu, które dla

obu stron jest korzystne i nie w ym aga prow adzenia ścisłej biurowości,

uciążliwej dla zespołów i bardzo już rozbudow anej.

Byłoby pożądane, żeby nowe przepisy o w ynagrodzeniu adwokatów

również tak ą formę świadczenia usług przez zespół adwokacki przew i­

działy i odpowiednio określiły zasady obliczania należności.

Mówię o określeniu zasad, a nie sztyw nej staw ki kwotowej, bo nakład

p racy przy usługach tego rodzaju może być bardzo różny i ustalenie

.w taksie kw oty sztyw nej nigdy n ie będzie adekw atne do nakładu pracy.

Poza ram am i niniejszego arty k u łu pozostawiam omówienie źródła, z ja ­

kiego zleceniodawca opłaca usługi i obsługę świadczoną p r z e z , zespół

adwokacki. Ten temat, ciekaw y i bynajm niej nie pozbawiony niejasności

i niedopowiedzeń, zasługuje na odrębne opracowanie. Podkreślić jedynie

hależy, że przepis § 6 zarządzenia n r 36 pozostaje w sprzeczności z uchw a­

łą n r 21 Rady M inistrów z dnia 17.1.1962 r.18 i zarządzeniem n r 10 P re­

zesa Rady M inistrów z dnia 1.II.1962 r.19, k tó re zezwalają na pokryw a­

nie z bezosobowego funduszu płac jedynie należności za usługi świad­

czone przez osoby fizyczne.

A utor będzie zobowiązany, jeżeli niniejsze opracowanie wywoła dys­

kusję osób i organów adw okatury zainteresow anych poruszonymi zagad­

nieniam i, które bynajm niej nie są błahe, bo dotyczą usług adwokackich,

społecznie pożytecznych i niezbędnych oraz możliwości przychodowych

zespołów adwokackich.

18 M .P . z 1962 r. n r 11, p o z. 35. 19 M .P . z- 1962 r. n r 11, p o z . 36. MIROSŁAW GERSDORF P o n iż s z y a r t y k u ł M ir o sła w a G e r s d o r f a o b e j m u j e p r o ­ b le m a t y k ę w s p ó ln ą d la w s z y s t k ic h t y p ó w s p ó łd z ie ln i. N ie o m a w ia o n z a g a d n ie ń s z c z e g ó l n y c h d o t y c z ą c y c h t y l k o s p ó ł­ d z ie lc z o ś c i p r a c y , a z w ła s z c z a k w e s t ii w z a je m n e j z a le ż n o ś c i m ię d z y r o s z c z e n ia m i o n a w ią z a n ie s t o s u n k u p r a c y i o o d ­ s z k o d o w a n ie w r a z ie b e z z a s a d n e g o w y k lu c z e n ia , c h a r a k te r u w y r o k u o r z e k a j ą c e g o n a w ią z a n ie s t o s u n k u p r a c y (d e k la r a ­ t y w n e g o c z y k o n s t y t u t y w n e g o , d z ia ła j ą c e g o e z t u n c c z y e z n u n c ), b ie g u te r m in u p r e k lu z y j n e g o d o d o c h o d z e n ia od-* s z k o d o w a n ia z t y t u ł u r o z w ią z a n ia s t o s u n k u p r a c y n a s k u ­ t e k b e z z a s a d n e g o w y k lu c z e n ia , m o ż n o ś c i d o c h o d z e n ia w j e d ­ n y m p o z w ie u c h y le n i a u c h w a ły o w y k lu c z e n iu z r o s z c z e ­ n ie m o n a w ią z a n ie s to s u n k u p r a c y i o o d s z k o d o w a n ie . Z a­ g a d n ie n io m ty m z o sta n ie , p o ś w ię c o n y o s o b n y a r ty k u ł. R e d a k c j a

Wykluczenie członka ze spółdzielni

I. Podstawy wykluczenia

Jednym z najczęściej pojaw iających się na w okandach sądowych procesów z dziedziny praw a spółdzielczego jest proces o uchylenie uchw ały walnego zgro­ madzenia spółdzielni dotyczącej wykluczenia członka.

Nr 6 (90) W y k lu c z e n ie członka ze spółdzielni ₁₃ Problem atyka związana z uchylaniem uchw ał walnych zgromadzeń była już n ie­

jednokrotnie poruszana w naszej prasie prawniczej Celem niniejszego artykułu

jest przedstaw ienie zagadnień wiążących się ze sporem o wykluczenie członka, a zarazem jest to próba podsumowania dotychczasowego dorobku orzecznictwa w tym względzie, jak rćjwnież rozwiązania kwestii jeszcze nie wyjaśnionych i do­ tychczas spornych.

W m yśl art. 21 § 1 ustaw y o spółdzielniach i ich związkach wykluczenie człon­ ka ze spółdzielni może nastąpić tylko wtedy, gdy z jego w iny dalsze pozostawanie Vv spółdzielni nie da się pogodzić z postanowieniam i statutu spółdzielni lub z za­ sadam i współżycia społecznego. Ustawa, stojąc na straży praw członkowskich, wymaga przy tym , by sta tu ty spółdzielni bliżej określały podstaw y w ykluczenia, tworząc tym samym ścisłe ram y dla decyzji organów statutow ych w tym wzglę­ dzie.

Zasadniczymi i powszechnie przewidywanym i przez statuty przyczynami w y~ k l u c z e n i a są:

1) działanie na szkodę spółdzielni; 2) popełnienie czynu hańbiącego;

3) u trata praw obywatelskich; ,

4) zawiniona u tra ta wymaganych przez sta tu t kw alifikacji członkowskich; 5) uporczywe — na skutek złej woli lufo niedbalstw a — uchylanie się od w yko­

nywania obowiązków statutow ych (np. w spółdzielniach m leczarskich pow ta­ rzająca się sprzedaż mleka lub jego przetw orów poza spółdzielnią);

6) korzystanie z usług bądź świadczeń spółdzielni w celach spekulacyjnych. Na tle sporów o bezzasadne wykluczenie w yrosło bogate orzecznictwo sądowe. W świetle tego orzecznictwa członek spółdzielni może być z niej wykluczony dopie­ ro wówczas, gdy zastosowanie względem niego łagodniejszej kary statutow ej było­ by niecelowe lub bezprzedmiotowe ’. Niecelowe byłoby np. stosowanie przez spół­ dzielnię innych środków niż wykluczenie w razie popełnienia przez członka czynu hańbiącego albo w razie u tra ty przez niego praw obywatelskich, zawinionej u tr a ­ ty kw alifikacji członkowskich, w ykorzystyw ania spółdzielni do celów spekulacyj­

nych.

Przy ocenie naruszenia przez członka innych postanow ień statutow ych (np. w za­ kresie organizacyjnych obowiązków Członkowskich) oraz zasad współżycia społecz­ nego należy wszechstronnie i z całą wnikliwością zbadać, czy istotnie zachodzi konieczność zastosowania wobec członka tak ostrej sankcji jak wykluczenie, które poza m om entem dyskrym inacji pociąga za sobą nieraz dotkliw e skutki w zakre­ sie spraw bytowych członka. Dotyczy to w szczególności spółdzielni o silnych, eko­ nomicznych powiązaniach z członkami, jak np. spółdzielni pracy czy spółdzielni budownictwa mieszkaniowego. Przy rozpatryw aniu spraw y wykluczenia należy też brać pod uwagę, że jednym z celów spółdzielni jest w spółdziałanie w wychowy­ w aniu członka, podnoszenie jego świadomości społeczno-obywatelskiej. Z drugiej jednak strony niedopuszczalne jest stosowanie tu taj szerokiej „taryfy ulgow ej”, gdyż w konkretnych w ypadkach dalsze pozostawienie członka w spółdzielni może

> P o r . M . G e r s d o r f : D r o g a s ą d o w a w s p r a w a c h z e s p ó łd z ie lc z e g o s to s u n k u c z ł o n k o ­ s tw a n a t le n o w e g o p r a w a s p ó łd z ie lc z e g o , „ ljlo w e P r a w o ” 1962 r. n r 2; t e n ż e a u t o r : Z p r o b le m a t y k i p r a w n e j u c h w a ł w a ln y c h z g r o m a d z e ń s p ó łd z ie ln i, „ P a l e s t r a ” 1963 r. n r 7—8; M. P i e k a r s k i : „ K o n t r o la u c h w a ł w a ln y c h z g r o m a d z e ń s p ó łd z ie ln i, „ N o w e P r a w o " 1962 r. n r 10. ł P o r . o r z e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n . 8 g r u d n ia 1960 r. 4 CKi 702/60, „ N o w e P r a w o ” z 1962 r. n r 5, s. 720; p a t r z r ó w n ie ż o r z e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n . 26 k w ie t n ia 1961 r. 4 CR 449/60, „ N o w e F r a w o ” z 1962 r. n r 1, s. 125.

14 M i r o s ł a w G e r s d o r f _{Nr 6 (90)} rozszerzać wywołany przez niego ferm en t wśród członków i utrudniać realizowanie jej celów. Sąd Najwyższy w yjaśnił w tej kwestii, że „podważanie przez członka dyscypliny pracy i wszelkie w ystąpienia naruszające na szwank autorytet lub

dobre imię spółdzielni nie mogą być tolerow ane”.

Za naruszenie tej dyscypliny Sąd uznał p r z e k r o c z e n i e g r a n i c p r a w a k r y t y k i . W prawdzie krytyka działalności spółdzielni jest nie tylko prawem , lecz także obowiązkiem każdego członka, jednakże musi to być krytyka twórcza, nie będąca tylko wyrazem „złości” do spółdzielni (do członków jej kierowniczych organów) oraz przejaw em chęci szkodzenia jej 3. Taka krytyika może stanow ić cięż­ kie naruszenie obowiązków członka spółdzielni, a niekiedy naw et szczególne dzia­ łanie na szkodę spółdzielni i przez to stanowić w ażną przyczynę wykluczenia członka. Umyślnym działaniem na szkodę spółdzielni będzie zwłaszcza celowe roz­ siewanie nieuzasadnionych plotek „w celu zdyskredytow ania w ładz spółdzielni, jeżeli postępowanie tych władz jest nienaganne i dla spółdzielni pożyteczne”4.

Podstawę w ykluczenia stanowi, zdaniem Sądu Najwyższego, również n i e-

u m i e j ę t n o ś ć w s p ó ł ż y c i a z k o l e k t y w e m c z ł o n k o w s k i m , odnosze­ nie się w sposób lekceważący czy wręcz obraźliwy zarówno do pracowników spół­ dzielni, jak i do zarządu. Sąd Najwyższy w yjaśnił, że „dla żadnego zakładu pracy, a tym bardziej dla spółdzielni, która zrzesza ludzi dobrowolnie do niej przystę­ pujących, nie może być obojętne, jak u k ład ają się stosunki między tymi p raco ­ wnikam i. Gdy stosunki te ulegają zadrażnieniu do tego stopnia, że samo istnienie zakładu pracy jest zagrożone, musi za to odpowiadać ten pracow nik-członek spół­ dzielni, który swoim zachowaniem się do tego doprowadził, wobec czego w yklucze­ nie go w tych w arunkach przez w alne zgromadzenie ze spółdzielni należy uznać za uzasadnione”5. W takich jednak i tym podobnych w ypadkach należy brać pod uwagę c a ł o k s z t a ł t p o s t ę p o w a n i a w y k l u c z o n e g o . W określonych okolicznościach jednorazowe i niewłaściwe zachowanie się (noszące w sobie naw et cechy obrazy), przy właściwym w zasadzie zachowaniu się członka, może być w y­ nikiem chwilowego podrażnienia czy nieopanowania, zasługującego w praw dzie na naganę, ale nie dającego jeszcze podstaw y do w ykluczenia 6.

Zbadanie całokształtu okoliczności w innych w ypadkach może ugruntow ać po­ gląd o konieczności wykluczenia członka. Trzeba bowiem podkreślić, że podstawą w ykluczenia może być szereg przewinień, z których każde z osobna nie stanowi jeszcze poważnego naruszenia obowiązków członkowskich, ale łącznie, przez u s ta ­ wiczne ich pow tarzanie się, n abierają one cech tak poważnych, że dalsze pozo­

staw ienie członka w spółdzielni staje się z jego winy niem ożliw e7.

W ypada wreszcie dodać, że ja k to w yjaśnił Sąd Najwyższy, podstaw y w yklucze­ nia członka nie może stanow ić jego postępowanie znane już przedtem w alnem u zgromadzeniu i przez zgromadzenie d a ro w a n e 8.

o P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 7 g r u d n ia 1961 r. 4 CR 69/61, „ S p ó łd z ie lc z o ś ć P r a c y ” 1962 r. n r 20. * P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 30 w r z e ś n ia 1960 r. 1 CR 634/59, P U G z 1961 r. n r 1, s. 26. 5 P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 19 lis to p a d a 1960 r. 2 CR 533/60, O S N 1962 r. z e s z . II, p o z . 50. t « Patrz; o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 12 w r z e ś n ia 1963 r. II P R 600/62 (n a p o d s ta w ie n o t a t k i M . P i e k a r s k ie g o , z a m ie s z c z o n e j w „ S p ó łd z ie lc z o ś c i P r a c y ” z 1963 r . n r 51—52). • Z u z a s a d n ie n ia d o o r z e c z e n ia S ą d u N a j w y ż s z e g o w s p r a w i e 1 CR 842/57 (n ie o p u b lik o ­ w a n e ) . , . » P o r . o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z 3 k w ie t n ia 1964 r. I CR 240/63 (n ie o p u b lik o w a n e ) .

Nr 6 (90) W y klu cz e n ie członka ze spółdzielni ₁₅

II. Postępowanie w ewnqtrzspółdzielcze w sprawie wykluczenia

W myśl art. 21 § 4 praw o w ykluczenia przysługuje tylko radzie lub w alnem u zgromadzeniu. W ykluczenie przeto członka przez zarząd nie ma znaczenia p ra w ­ nego.

Stosownie do tego przepisu, jeżeli praw o wykluczenia przysługuje radzie, wy­ kluczony ma p raw o odwołać się od decyzji o wykluczeniu do walnego zgrom adze­ nia oraz być obecny na jego obradach przy rozpatryw aniu jego odwołania i popie­ rać to odwołanie. Uczestnictwo wykluczonego w tej części obrad zgromadzenia nie ma jednak charakteru osobistego wykonyw ania na tym zgromadzeniu „władzy” w zakresie samorządu spółdzielczego, gdyż z chwilą wykhiczenia stracił on tc prawo. Dlatego też jest on jedynie uczestnikiem w charakterze strony, popierają­ cej swoje odwołanie. W ykluczony może więc występować zarówno osobiście, jak'

i przez ustanowionego w tym celu pełnomocnika.

Dyspozycja art. 21 § 4 będzie przy tym przez spółdzielnię w pełni zachowana,, jeśli spółdzielnia:

a) zawiadomi odwołującego się o term inie walnego zgromadzenia pod w skaza-. nym przez niego w odwołaniu adresem,

b) udostępni mu obecność na obradach walnego zgromadzenia oraz c) w toku tych obrad nie naruszy jego praw a do popierania odwołania.

Dlatego też jeśli członek — mimo prawidłowego zawiadomienia go — nie przy­ był na obrady, uchw ała zapadła w czasie jego nieobecności będzie ważna.

Sąd Najwyższy w yjaśnia w omawianej tu m aterii, że „okoliczność, iż Członek spółdzielni, którego wykluczenie ma być przedmiotem obrad walnego zgromadzenia spółdzielni, nie przybył na to posiedzenie z powodu choroby, nie uzasadnia jeszcze' sama przez się konieczności odroczenia posiedzenia i nie powoduje niemożności powzięcia uchw ały w spraw ie wykluczenia ze spółdzielni nieobecnego na posiedze­

niu członka albowiem „choroba członka spółdzielni nie uniemożliwia mu

jeszcze obrony, ponieważ może on przedstaw ić na posiedzeniu swoje w nioskr na; piśmie lub złożyć oświadczenia i w yjaśnienia przez ustanowionego pełnomocnika*, a naw et sam uznać swoje staw iennictw o za zbędne”9.

O mawiany przepis art. 21 § 4 sankcjonuje zasady ukształtow ane przez dotych­

czasowe orzecznictwo sądowe, które jeszcze za rządów ustaw y o spółdzielniach

z 1920 r., nie zawierającej podobnego przepisu, uznało, że rozpatrzenie przez w a l­ ne zgromadzenie spraw y odwołania członka od decyzji o wykluczeniu bez dopusz­ czenia go do bezpośredniej obrony „byłoby sprzeczne z zasadam i współżycia spo­ łecznego w Państw ie Ludowym, a w szczególności z zasadam i współżycia w spół­ dzielniach”10.

Aczkolwiek przepis art. 21 § 4 dotyczy tylko walnego zgromadzenia ro zp atru ją­ cego odwołanie od uchw ały rady, to jednak zasada w nim w yrażona powinna być,, moim zdaniem, w praktyce spółdzielczej stosowana także do obrad rady, na k tó ­ rych rozpatryw ana jest spraw a wykluczenia członka. Za tym stanowiskiem przem a­ w iają te s’ame przesłanki, które zadecydowały o treści cytowanych wyżej orzeczeń Sądu Najwyższego. Niektóre statuty przew idują zresztą w yraźnie obowiązek w e z ­ 9 P o r . o r z e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n . 11 g r u d n ia 1962 r; 2 CR 138/62, O S N C P 1964 r - zesz:. 1, p o z . 12. * 10 P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n . 9 g r u d n ia 1957 r. 4 CR 1188/56, O S N 1958 r - z e s z . III, p o z . 85. P a t r z r ó w n ie ż o r z e c z e n ia S ą d u N a jw y ż s z e g o : z d n . 2 9 m a r c a 1958 r. 4 CR ’ 336/57, O SP iK A , z 1958 r. z e s z . 9r p o z. 234; z d n . 26 lis t o p a d a 1955 r. 4 CR 1011/55, P i P 1957 r - n r 10; z d n . 14 m a ja 1958 r. 1 CR 946/57, „ N o w e P r a w o ”1 z 1958 r. n r 12; z d n . 14 s ie r p n ia 1956 r. 1 CR 932/55, O SN z 1957 r . z esz.. III,- p o z .. 81.

16 M i r o s ł a w C e r s d a r f Nr 6 (90) w ania zainteresowanego na posiedzenie rady, na którym m a być rozpatryw any wniosek o wykluczenie (np. staty ty spółdzielni pracy i budownictwa m ieszkanio­

wego).

Uchybienie tej zasadzie nie powoduje jednak — w odróżnieniu od uchw ały w al­ nego zgromadzenia — jej nieważności, gdyż nie wpływ a na ostateczny w ynik sp ra­ wy. Uchwała bowiem rady nie załatw ia w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym spraw y definitywnie. Ostateczna decyzja w tym postępowaniu należy zawsze do p a ln eg o zgromadzenia, które może bądź przesłać radzie sprawę do ponownego roz­ w ażenia, bądź też samo podjąć ostateczną uchw ałę po dokładnym zbadaniu przed­ staw ionych przez odwołującego się faktów i dowodów. Może też w tym celu, jeśli uzna to za konieczne, powołać specjalną komisję.

W myśl art. 21 § 3 wykluczenie staje się skuteczne nie z datą powzięcia uchw a­ ły właściwego organu spółdzielni, lecz z datą doręczenia członkowi zawiadomienia o niej n a p i ś m i e w raz z u z a s a d n i e n i e m . Do skuteczności zatem w yklucze­

nia konieczne jest doręczenie członkowi tego zawiadom ienia także wtedy, gdy uchw ałę o wykluczeniu podjęło w alne zgromadzenie działające jako organ wyłącz­ nie upraw niony w myśl statutu do podejm ow ania tego rodzaju uchwał, mimo że w zgromadzeniu tym zainteresow any brał udział jeszcze jako pełnopraw ny czło­ nek.

Doręczenie może nastąpić bezpośrednio za potwierdzeniem odbioru lub listem poleconym. W tym ostatnim w ypadku adresem właściwym do doręczenia jest adres podany ostatnio przez członka spółdzielni. W istotnym więc interesie członków leży zaw iadam ianie spółdzielni o każdej zmianie adresu, a w interesie spółdzielni — wciąganie zgłoszonych zmian do prowadzonych przez nią dokum entów dotyczących członkostw a (deklaracji, rejestru członków').

Przepis art. 21 § 3 dotyczy tylko uchw ał w ykluczających członka, nie obejm uje on więc uchwał walnego zgromadzenia podjętych na podstawie odwołania się człon­ ka od uchw ały rady. O takiej uchwale odwołujący się może być zawiadomiony także w innej formie (rap. przez odczytanie mu treści uchwały przez przew odni­ czącego1 zgromadzenia). Dla celów dowodowych pożądane jest jednak zaw iadam ia­ nie na piśmie. Niektóre zresztą zasady statutow e (rap. zasady uchwalone przez Cen­ tra ln y Związek Spółdzielczości Pracy i „Społem”, Związek Spółdzielni Spożywców)

rsłusznie przew idują obligatoryjne zawiadam ianie zainteresow anych na piśmie

o wszelkich uchw ałach organów .spółdzielni, dotyczących spraw w ynikających ze stosunku członkostwa. Do takich zaś spraw należą przede wszystkim sprawy do ty ­

czące wykluczenia członka.

Szczególny nacisk należy położyć na obowiązek w ł a ś c i w e g o u z a s a d n i e ­ n i a u c h w a ł y o w y k l u c z e n i u . Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach, zapadłych jeszcze za rządów dawnej ustawy, w yjaśnił, że zarówno uchwała rady, js k i uchwała walnego zgromadzenia w spraw ie wykluczenia członka ,,powinny zaw ierać uzasadnienie, tj. powinny podawać konkretnie sform ułowane ważne przy­ czyny w ykluczenia oraz fa k ty i dowody m ające uzasadniać te przyczyny”11. Co w ię­ cej, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że uchwała, która by nie odpowiadała tym zasadom , będzie niezgodna z praw em i jako taka nieważna 12. W świetle obowiązu­

jącej wówczas ustaw y o spółdzielniach z 1920 r. stanowisko to budziło słuszne w ą t­ pliwości. Ustawa ta bowierrj nie staw iała żądania, by do zawiadomienia załączać

u F a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 27 lis to p a d a 1960 r. 4 CR 384/59, „ N o w e P r a w o ” 1961 r. n r 7—8. P a t r z ta m ż e o r z e c z e n ie S N z d n . 8 g r u d n ia 1959 r. 1 CR 120?/56.

12 P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 14 s ie r p n ia 1955 r. 1 CR 932/35, O SN 1957 r . ■zesz. III, p o z . 81.

№ 6 (90) W y k lu c z e n ie czło n ka ze spółdzielni ₁₇ uzasadnienie. S tąd też zarówno w orzecznictwie, ja k i w doktrynie w yrażano po­ gląd, że podstaw y uniew ażnienia uchw ały z przyczyn wyżej omawianych istn ieją ty lk o wtedy, gdy członek spółdzielni, którego wykluczenie dotyczyło, zwalczając je , nie orientow ał się w przyczynach, którym i właściwy organ spółdzielni kiero- -wał się przy podjęciu uchw ały o wykluczeniu

W św ietle art. 21 § 3 obecnie obowiązującej ustaw y pogląd ten nadal zachował, m oim zdaniem, sw oją aktualność, ale tylko co do u c h y b i e ń w s a m e j t r e ś c i u z a s a d n i e n i a , a nie co do jego b raku w ogóle.

Z cytowanego przepisu wynika pośrednio także nieważność samej uchw ały -o wykluczeniu, jeżeli nie zaw iera ona uzasadnienia. Oczywiste jest bowiem, że ■uzasadnić wykluczenie w ładny jest tylko organ, który podjął decyzję o w yklucze­

n iu (rada lub w alne zgromadzenie), a nie organ dokonujący zawiadomienia (zarząd). Jeżeli natom iast uzasadnienie zostało sporządzone, lecz zaw iera uchybienia (np. nie podaje w sposób szczegółowy przyczyn wykluczenia, nie wym ienia dowodów w y­ k azujących te przyczyny), to zarówno uchw ała, jak i zawiadomienie a niej z za­ łączonym do '“niego uzasadnieniem zaw ierającym tego rodzaju uchybienia będą ważne, chyba że uchybienia istotnie uniemożliwiły wykluczonemu obronę. Będą to bowiem najczęściej uchybienia typu formalnego, które mogą decydować o nie­ ważności w ykluczenia tylko wtedy, gdy mogły w płynąć na w ynik spraw y (będzie 0 tym jeszcze mowa dalej). Trzeba też tu mieć n a uwadze, że zbytnie form alizo- w an ie w tym zakresie przerasta faktycznie możliwości członków spółdzielni, od których nie można żądać um iejętności precyzyjnego — z p unktu widzenia p raw ­ nego — dokum entowania swoich czynności. In n a rzecz, że spółdzielnia pow inna we w łasnym interesie dokładać jak n ajdalej idących starań, by mieć konkretne uza­

sadnienie swoich decyzji w przedmiocie w ykluczenia w raz ze wskazaniem w łaści- -wego m ateriału dowodowego. B rak należytej staranności w tym zakresie naraża ją

n a długotrw ałe procesy.

Należy wreszcie podkreślić, że w w ypadku uchw ały walnego zgromadzenia za­ tw ierdzającej uchw ałę rady, która wykluczyła członka, w ystarczy, gdy w alne zgro­ m adzenie podzieli poglądy rady przez powołanie się na treść uzasadnienia uchw a­ ły rady, znanego już członkowi na skutek doręczenia m u w swoim czasie decyzji

rad y w raz z uzasadnieniem.

Zarówno uchw ała rady, jak i uchw ała walnego zgromadzenia pcw inny być w raz

x uzasadnieniem zaprotokołowane. Uzasadnienie nie m usi znaleźć w yrazu w odręb­

nym dokumencie; w ystarczy, gdy przyczyny w ykluczenia oraz dowody, na których się ono opiera, w ynikają z treści protokołu w alnego zgromadzenia lub załącznika -do niego l4. Jednakże załącznik do protokołu walnego zgromadzenia, sporządzony ;przez uczestnika zgromadzenia i nie podpisany przez przewodniczącego zgromadze­ n ia, nie stanow i integralnej części protokołu tego zgromadzenia i w razie siporu sądowego .podlega przez sąd ocenie jako pozasądowe pisemne oświadczenie osoby, k tó ra sporządziła taki załącznik. Może on mieć bowiem charakter tendencyjny

1 niezgodny z rzeczywistym przebiegiem zebrania 15.

W określonych wypadkach członkowi, który już zna treść uchw ały rad y o w y­ k luczenie, może zależeć — ze względu na przyspieszenie spraw y — na w niesieniu

13 P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 5 c z e r w c a 1959 r. 4 CR 1168/58, „ N o w e P r a w o ” 1960 r. n r 3. P a t r z r ó w n ie ż M . P i e k a r s k i : P o w ó d z t w o o u t iie w a ż n ie n ie u c h w a ły w a ln e g o z g r o m a d z e n ia , „ N o w e P r a w o ” 1959 r. n r 12. 14 P o r . u z a s a d n ie n ie d o o r z e c z e n ia S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n . 24 lis to p a d a 1962 r. II P R 390/62, O S N 1953 r . z e s z . 7—8, p o z , 184. *5 P o r . o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 8 g r u d n ia 1959 r. I C 1202/56, „ N o w e Prawo** 1961 r. n r 7—8. 12 — P a le s t r a

18 M i r o s ł a w G e r s d o r f Ńr 6 (90> odwołania do walnego zgromadzenia przed otrzym aniem zawiadomienia o w yklu­ czeniu na piśmie (np. dlatego, że może zachodzić obawa, iż zawiadomienie to nie zostanie m u doręczone przed najbliższym w alnym zgromadzeniem). Jeśli na skutek w niosku takiego członka spraw a jego odwołania zostanie umieszczona na porządku dziennym, uchw ałę walnego zgromadzenia w tym przedmiocie należy uznać za ważną, a członkowi nie będzie przysługiwać zarzut, że nie m iał on możności nale­ żytej obrony swych p raw na skutek niedoręczenia mu na piśmie uchwały rady. W w ypadku takim członka należy traktow ać w trakcie obrad walnego zgromadze­ nia, dotyczących jego sprawy, tak, jak b y był już wykluczony. Nie będzie więc ón m iał praw a brania udziału w głosowaniu nad jego sprawą.

III. W ykluczenie członka rady spółdzielni

Ustawowe zasady postępowania wewnątrzspółdzielczego dotyczą wszystkich

członków w sposób jednakowy. Ustawa nie czyni tu żadnej różnicy między człon­ kam i rad y i zarządu a pozostałymi członkami. Przewidziana przez ustaw ę szcze­ gólna ochrona członka rady w yraża się jedynie w przepisie art. 40 § 5 stanowiącym, że do czasu odwołania członka rady spółdzielnia nie może wypowiedzieć m u sto­ sunku pracy ani zmienić w arunków pracy na gorsze, chyba że członek rady w y ra­ zi na to zgodę.

Natom iast żaden przepis ustaw y nie uzależnia wykluczenia członka rad y od uprzedniego jego odwołania, podobnie jak nie uzależnia od tego fak tu rozwiązania stosunku pracy ze skutkiem natychm iastowym . Dlatego też trudno zgodzić się z poglądem, że skoro odwołanie członka rady należy w myśl ustaw y tylko do w al­ nego zgromadzenia, to wykluczenie go przed tym odwołaniem, jako pozbawiające' członka spółdzielni autom atycznie także członkostwa w radzie, przekraczałoby ustawowe kom petencje walnego zgromadzenia i tym samym byłoby działaniem

in fraudem legis, le.

Pogląd taki zaciera różnicę, jak a istnieje między odwołaniem członka rad y a w y­ kluczeniem ze spółdzielni. Odwołanie pozbawia udziału w organie samorządu spół­ dzielczego przy zachowaniu wszelkich praw członkowskich, natom iast wykluczenie powoduje u tra tę tych p raw i obowiązków. „Odwołany może okazać się nieprzydat­ ny do pełnienia funkcji członka rady (...) mimo okazywania dobrej woli w należy­ tym sprawowaniu tej funkcji. Wykluczenie zaś ma charakter dyskw alifikacji mo­ ralnej, godzi w cześć wykluczonego i może nastąpić tylko z ważnych przyczyn, które m uszą być konkretnie podane”17. Gdyby ustawodawca uznał za konieczne udzielenie specjalnej ochrony praw nej członkom rady w zakresie wykluczenia, to niechybnie rozszerzyłby odpowiednio treść art. 40 § 5. Udzielenie takiej och­ rony jest jednak zbędne, albowiem na straży prawidłowości wykluczenia stoi sze­ reg innych przepisów praw nych, przew idujących m. in. kontrolę w tym względzie w a'nego zgromadzenia i sądu, które dostatecznie chronią i n t e r e s y każdego

członka.

K rytykow any pogląd może więc mieć zastosowanie tylko do wypadków , w któ­ rych znajduje oparcie w specjalnych norm ach statutow ych, w yraźnie stanow ią­ K r y t y k o w a n y p o g lą d w y p o w ia d a H . P o p i o ł e k w g lo s ie d o o r z e c z e n ia S ą d u N a j w y ż ­ s z e g o z d n . 15 m a r c a 1960 r. 4 CH 413/59, O S P iK A 1961 r. z e s z . 11, p o z . 310. N a to m ia s t t a k ie s a m o s t a n o w is k o ja k r e p r e z e n t o w a n e w n in ie j s z y m a r t y k u le z a j m u j e M . P i e k a r s k i w ,,U w a g a c h ” d o g lo s y H . P o p io łk a , O S P iK A 1961 r. z e s z . II, p o z . 310. n P o r . „ U w a g i” M. P i e k a r s k i e g o d o g lo s y H . P o p io łk a , O S P iK A 1961 r. z e s z . 11*. p o z . 310.

Nr 6 (90) W y k lu c z e n ie członka ze spółdzielni ₁₉ cych ponad treść ustaw y, że wykluczenie członka rad y może nastąpić dopiero po jego odwołaniu z tej funkcji przez w alne zgromadzenie. Takie postanow ienie za­ w ierają np. — zgodnie z zasadam i statutow ym i uchwalonymi przez C entralny Związek Spółdzielczości P racy — statuty spółdzielni pracy. Niektóre znów statuty w ym agają do w ykluczenia przez radę jej członka zgody walnego zgromadzenia. Oceniając ważność wykluczenia w świetle tego rodzaju postanowienia, Sąd N aj­ wyższy uznał że zgoda ta musi być w yrażona przed podjęciem przez radę uchwały 0 wykluczeniu. Zdaniem Sądu Najwyższego „zatwierdzenie post fa ctu m ” takiej uchwały jest niew ystarczające, gdyż „walne zgromadzenie w jednej uchw ale nie może udzielić ex post zgody na wykluczenie członka prezydium rady nadzorczej oraz zatwierdzić uchw ałę rady o w ykluczeniu”. Zdaniem Sądu Najwyższego istota szczególnej ochrony członka rady polega tu na tym , że „sprawa jego wykluczenia ze spółdzielni powinna być dw ukrotnie om awiana na w alnym zgromadzeniu: po raz pierwszy w spraw ie udzielenia zgody na wykluczenie i pow tórnie w trybie no r­ malnego statutow o przewidzianego odwołania wykluczonego członka”18.

W literaturze przedm iotu w ystępuje także pogląd odmienny, w myśl którego do ważności wykluczenia w omawianym w ypadku „wystarcza uchw ała rady zatw ier­ dzona następnie przez w alne zgromadzenie, jeśli decyzja walnego zgromadzenia nie zostanie unieważniona przez sąd (~.)”19. Powyższy pogląd uzasadniany jest tre ś ­ cią przepisu art. 46 p.o.p.c. (obecnie art. 63 k.c.), przy czym za osobę trzecią w ro ­ zum ieniu tego przepisu jest uw ażane w alne zgromadzenie. Skoro jednak zw aży’ się, że walne zgromadzenie jest jednocześnie organem odwoławczym od decyzji rady 1 że tym samym kontroluje już i tak na wniosek zainteresowanego każdą uchwałę rady) to w yrażenie na nią zgody post factum przekreśla albo celowość uzyska­ nia tej zgody, albo celowość odwołania. Ten argum ent podważa zresztą także ce­ lowość uzyskiwania zgody walnego zgromadzenia ex post. Toteż w ydaje się, że wprowadzenie tego rodzaju postanowień statutow ych nie jest uzasadnione.

IV. Powództwo o uchylenie uchwały

Od uchwały walnego zgromadzenia zarówno w ykluczającej bezpośrednio członka ze spółdzielni, jak i oddalającej jego odwołanie od uchw ały rady przysługuje w y­ kluczonemu praw o wniesienia do ;sądu powództwa o uchylenie uchw ały w trybie przewidzianym w art. 38 § 2 i § 3, jako w trybie szczególnym w yłączającym sto­ sowanie zasad ogólnych 20. Natom iast wykluczony nie ma praw a zaskarżyć bezpo­

10 P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 23 lis t o p a d a 1960 r. 2 CR 562/59, O S P iK A 1962 r. z e s z . 2, p o z . 38. 19 P a t r z : g lo s a M . P i e k a r s k i e g o d o o r z e c z e n ia S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 15 m a r c a 1960 r. 4 CR 413/59, O S P iK A 1961 r. z e s z . 11, p o z . 310. 20 O r z e c z n ic tw o m ię d z y w o j e n n e , p o d o b n ie ja k i o r z e c z n ic tw o w p ie r w s z y c h la ta c h p o w o j ­ n ie , d o p u s z c z a ło p o w ó d z t w o n a w a r u n k a c h o g ó ln y c h o u z n a n ie , że w y k lu c z e n ie j e s t b e z s k u ­ te c z n e (p a tr z n p . o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o w s p r a w ie III C 1034/45, „ O r z e c z n ic tw o p o w o ­ j e n n e w s p r a w a c h c y w i l n y c h , Ł ó d ź 1948 r., poz.1. 245). T a k ie t e ż s t a n o w is k o b y ło w y r a ż a n e w w i e l u p u b lik a c j a c h . P a t r z w t e j k w e s t ii: R . B i e r z a n e k : Z a r y s p r a w a s p ó łd z ie lc z e g o , Ł ó d ź 1948 r ., s. 86; S . B i a ł e k : G lo sa d o o r z e c z e n ia S ą d u N a jw y ż s z e g o 1 ĆR 247/58, O S P iK A 1959 r. z e s z . 9, p o z . 249; M . P i e k a r s k i : P o w ó d z t w o o u n ie w a ż n ie n i e u c h w a ły w a ln e g o z g r o m a d z e n ia s p ó łd z ie ln i, P i P 1959 r. z e s z . 12, s. 1458 o r a z t e n ż e a u t o r : G lo sa d o o r z e ­ c z e n ia S ą d u N a jw y ż s z e g o I CR 668/53, „ N o w e P r a w o ” 1960 r. n r 2, s. 267 i n. J e d n a k ż e p ó ź n ie jS z e o r z e c z n ic tw o s t a n ę ło n a s t a n o w is k u ta k im , j a k ie z a jm u je a u t o r w n i ­ n ie j s z y m a r t y k u le . P a t r z w te j k w e s t ii o r z e c z e n ia S ą d u N a jw y ż s z e g o w s p r a w ie 4 CR 573/55, O S N 1958 r. z e s z . IV , p o z . 95 o r a z I C 942/53, P iP 1954 r. n r 4—5, s. 788. S t a n o w is k o to , w y r a

-20 M i r o s t a u ? G e r s d o r f _{. Nr 6 (90)} średnio do sądu uchw ały rad y spółdzielni. Zgodnie bowiem z art. 30 ustaw y docho­ dzenie w drodze sądowej roszczeń w ynikających ze stosunku członkostwa — a ta ­ kim roszczeniem jest przede wszystkim roszczenie o utrzym anie samego członko­ stw a — jest dopuszczalne dopiero po w yczerpaniu postępow ania wewnątrzspółdziel- czego. Niewniesienie więc przez członka w term inie przew idzianym w statucie od­ w ołania do walnego zgromadzenia uniemożliwia m u skuteczne kwestionow anie uch­ w ały w drodze sądowej. Jeżeli natom iast wykluczony wniósł odwołanie do w alne­ go zgromadzenia, a w alne zgromadzenie w term inie przew idzianym przez sta tu t nie zostało zwołane albo odw ołania tego nie rozpatryw ało, to wykluczonemu pozo­ sta je — również w myśl art. 30 — droga sądowa bez skrępow ania term inam i prze­ w idzianym i w art. 38.

Zgodnie z art. 38 § 3 powództwo o uchylenie uchw ały walnego zgromadzenia po­ w inno być wniesione w ciągu 6 tygodni od daty w alnego zgromadzenia, a jeżeli powództwo wnosi członek nieobecny na walnym zgromadzeniu na skutek jego w ad ­ liwego zwołania, to w ciągu 6 tygodni od daty powzięcia wiadomości przez tegoż członka o uchwale, nie później jednak niż w ciągu jednego roku od daty walnego zgrom adzenia. Ciężar dowodu co do zachowania przez takiego członka term inu w niesienia powództwa spoczywa na nim.

Pow staje pytanie, czy wym ienione term iny dotyczą również członka skarżącego uchw ałę w alnego zgromadzenia, które działało jako organ jedynie upraw niony do w ykluczenia, a nie jako orgąn odwoławczy, jeśli członek tak i nie został jeszcze

zawiadom iony n a piśmie o wykluczeniu. Należy uznać, że ta okoliczność nie

w strzym uje biegu term inu do zaskarżenia uchwały. W praktyce może się więc zdarzyć, że członek, którego uchw ała o wykluczeniu dotyczy, będzie musiał — dla zachow ania tego term inu — zaskarżyć uchwałę, mimo że jej skutki z braku zaw ia­ dom ienia jeszcze nie nastąpiły -1.

Z chwilą wejścia w życie nowego kodeksu cywilnego pow staje pytanie, czy ma tu zastosowanie art. 117 tego kodeksu. W ydaje się, że n a to pytanie należy dać odpowiedź przeczącą.

Art. 117 kodeksu norm uje term in do dochodzenia roszczeń m ajątkow ych, n ato ­ m iast term in przew idziany w art. 38 § 3 .dotyczy nie „dochodzenia roszczeń” lecz p raw a dom agania się odpowiedniego ukształtow ania praw a lub stosunku praw nego

ukształtowanego w zaskarżonej uchw ale niezgodnie z wolą skarżącego.

Sądem właściwym miejscowo do wytoczenia powództwa jest zgodnie z art. 40 k.p.c. sąd m iejsca siedziby spółdzielni (właściwość wyłączna). N atom iast sądem właściwym rzeczowo jest stosownie do art. 17 pkt 1 k.p.c. sąd wojewódzki. Aczkol­ wiek bowiem z członkostwa w ynika szereg praw m ajątkow ych, to jednak wiąże się z nim ponadto wiele elementów o charakterze organizacyjno'zrzeszeniow ym , choćby ze względu na cele spółdzielni nie tylko gospodarcze

Uprawnionym, do wniesienia powództwa jest — stosownie do art. 38 § 2 zda­ nie pierwsze — tylko członek, którego praw a dana uchw ała naruszyła, a więc je ­ dynie członek wykluczony, gdyż tylko jego dotyczy treść uchw ały i dlatego tylko

ż a n e z r e s z t ą t a k ż e w p iś m ie n n ic t w ie p r a w n ic z y m (p a tr z M . G e r s d o r f : N ie k tó r e z a g a d n ie ­ n ia p r a w a s p ó łd z ie lc z e g o , „ N o w e P r a w o ” 1959 r. n r 9, s. 979 i n . o r a z t e n ż e a u t o r : G lo ­ sa d o o r z e c z e n ia S ą d u N a j w y ż s z e g o I CJR 669/58, „ N o w e P r a w o ” 1960 r. n r 2, s. 275 i n .) z a ­ a p r o b o w a li n a s t ę p n i e t a k ż e je g o p r z e c iw n i c y . u T a k i s a m p o g lą d w y r a ż a M . P i e k a r s k i w n o t a t c e p t.: Z n a c z e n ie d r o g i w e w n ą t r z - s p ó łd z ie lc z e j w r a z ie s p o r u z e s p ó łd z ie ln ią , „ S p ó łd z ie lc z o ś ć P r a c y ” 1964 r. n r 42. P a tr z r ó w ­ n ie ż Z. Z e c k i : P o s t ę p o w a n i e w s p r a w ie u s u n i ę c ia c z ło n k a s p ó łd z ie ln i, P U G 1961 r., n r 5. 32 P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 20 lip c a 1955 r. II CR 2072/5?, O S N 1936 r. z e s z . 1, p o z . 22.

Nr 6 (90) W y klu cz en ie czło n ka ze spółdzielni ₂₁ on ma interes praw ny w jej zaskarżeniu. Je st to w literaturze przedm iotu bez­ sporne.

W piśm iennictwie praw niczym w ystępuje natom iast kontrow ersyjność poglą­ dów co do podstaw y wytoczenia powództwa, a mianowicie co do tego, czy w św ie­ tle zdania drugiego art. 38 § 2 uchw ała może być uchylona tylko wtedy, gdy jej t r e ś ć narusza praw a m aterialne powoda '-13, czy także wtedy, gdy została ona p o d j ę t a w sposób niepraw idłow y, a więc z naruszeniem przepisów praw nych i postanowień statutow ych, dotyczących postępow ania wewnątrzspółdzielczego -4.

Jestem zdania, że pogląd pierw szy jest w yrazem krańcow ej in terp retacji g ra ­ m atycznej przepisów art. 38.

Słusznie tw ierdzi d r P iekarski, że członek, którego treść uchw ały nie dotyczy, „nie może takiej uchwały zaskarżyć do sądu dla sam ej — rzeq można — sztuki czy przyjem ności zaskarżenia, chociażby uchw ała nie była zgodna ze statutem spółdzielni lub praw em ”35. Członkowi takiem u nie przysługuje — w braku jego interesu prawnego — praw o wytoczenia pow ództw a bez względu na to, jakie za­ rzuty fonmalne lub m erytoryczne staw iałby uchwale.

Jeśli jednak zostanie stwierdzone, że treść uchw ały dotyczy p raw członka, to sąd powinien zbadać — zgodnie ze zdaniem drugim art. 38 § 2 — czy uchw ała nie naruszyła przepisów praw a i statutu. Naruszenie to może przy tym nastąpić za­ równo przez n i e p r a w i d ł o w e p o d j ę c i e u c h w a ł y , j a k i p r z e z s a m ą j e j t r e ś ć . Rozłączanie treści uchw ały od sposobu jej podjęcia jest tu nie do przy­ jęcia! choćby z tego względu, że uchw ała ma w yrażać wolę walnego zgromadzenia, za wolę zaś tę można uznać tylko uchw ałę zapadłą w w arunkach przewidzianych przez ustawodawcę dla w yrażenia tej woli i przeciw działających jej zniekształce­ niu. Jeśliby sąd nie wiedział, jak a jest rzeczywista wola spółdzielni, nie mógłby w ogóle rozstrzygnąć, czy treść uchw ały jest zgodna z prawem. Stąd też sąd obo­ w iązany jest p r z e d e w s z y s t k i m rozpoznać — w razie podniesienia zarzu­ tów w tym względzie — czy uchw ała zapadła zgodnie z przepisam i norm ującym i odbywanie się w alnych zgromadzeń. Zadaniem bowiem sądu nie jest zastępowanie woli spółdzielni, lecz ocena zgodności tej woli z praw em w celu zapewnienia n a ­ leżytej ochrany p raw członka spółdzielni. W ypada zarazem podkreślić, że uchylenie uchwały uzasadniają oczywiście tylko takie uchybienia n atu ry form alnej, które w p ł y n ę ł y l u b m o g ł y w p ł y n ą ć n a j e j t r e ś ć . T aki też pogląd był w yra­ żony w ielokrotnie w orzecznictwie wyrosłym pod rządem ustaw y o spółdzielniach z 1920 r. Nowa ustaw a kładzie jeszcze silniejszy nacisk niż ustaw a poprzednia na praw idłow e zwoływanie i odbywanie w alnych zgromadzeń, nakazuje więc dalsze jeszcze pogłębianie tego kierunku orzecznictwa u .

Za powyższym poglądem przem aw ia jeszcze i ta okoliczność, że wiele spraw może być rozstrzygniętych przez w alne zgromadzenie w różny sposób, przy czym każdy z nich może nie naruszać praw a. Do kategorii tych spraw należy spraw a 0 wykluczenie. W ykluczenie członka jest praw em spółdzielni, a nie jej obowiąz­

kiem. Zarów no uchw ała wykluczająca z uzasadnionych przyczyn członka, jak

1 uchwała, k tóra mimo istnienia tych przyczyn utrzym uje członkostwo, nie n a ru ­ szają praw a. Na decyzję walnego zgromadzenia w tym względzie może mieć de­ cydujący w pływ sposób zwołania walnego zgromadzenia, a w szczególności to, czy

23 P o g lą d ta k i r e p r e z e n tu j e M . P i e k a r s k i w a r t y k u le c y t o w a n y m w p r z y p is k u 1. 24 P o g lą d t e n w y r a ż a łe m w a r ty k u ła c h c y t o w a n y c h w p r z y p is k u 1. f P a t r z M . P i e k a r s k i : P r a w o c z ło n k a s p ó łd z ie ln i d o z a s k a r ż e n ia d o s ą d u u c h w a ły w a ln e g o z g r o m a d z e n ia , „ S p ó łd z ie lc z o ś ć p r a c y ” 1964 r . n r 2. 36 P o r . toliżej n a te n t e m a t M . G e r s d o r f : K ilk a u w a g w s p r a w ie u c h y le n ia u c h w a ł w a ln y c h z g r o m a d z e ń s p ó łd z ie ln i, „ N o w e P r a w o ” 1963 r. n r 12.

22 M i r o s ł a w G e r s d o r f Nr 6 (90) został o nim zawiadomiony zainteresow any członek, którego wysłuchanie mS tu istotne znaczenie.

Reasum ując, uważam, że podstaw ą powództwa o uchylenie uchw ały walnego zgromadzenia w ykluczającej członka mogą być:

a) zarzuty n atu ry form alnej, a więc naruszenie przepisów art. 21 § 4 i art. 35— —37 ustawy, jeśli m iało ono lub mogło mieć w pływ na treść uchw ały.263 N ale­ ży przy tym przyjąć, że zarówno nieobecność członka na w alnym zgromadze­ niu na skutek niezawiadom ienia go, jak i uniemożliwienie m u — mimo obec­ ności — popierania odwołania stanowią same przez' się dostateczną podstawę do uchylenia uchwały, niezależnie od tego, czy w yw arły one lub mogły wyw­ rzeć w pływ na treść uchwały. Jest to bowiem naruszenie podstawowej zasady postępowania wewnątrzspółdzielczego, godzące w zasady współżycia społecz-

negb; I

b) zarzuty m erytoryczne dotyczące treści uchwały, a więc naruszenie przepisów art. 21 § 1 oraz postanowień statu tu odnoszących się do przyczyn w yklucze­ nia.

V. Postępowanie sądowe i wyrok

Sąd bada przede wszystkim , czy dany członek ma legitym ację do wytoczenia powództwa. Następnie, jeżeli powództwo opiera się na zarzutach typu formalnego, sąd, uznawszy je za .zasadne, w ydaje w yrok uchylający uchwałę. Z mocy takiego w yroku zostaje uchylona tylko dana uchwała. Jeżeli więc dana uchw ała została podjęta przez w alne zgromadzenie na podstawie odwołania od decyzji rady, to uch­ w ała rady pozostaje nadal w mocy. Zostaje więc przywrócony tak i stan praw ny, jak i istniał przed podjęciem uchwały. W skutek tego w alne zgromadzenie musi roz­ patrzyć spraw ę ponownie.

Jeżeli jednak powództwo jest oparte zarówno na zarzutach form alnych, jak i na zarzutach m erytorycznych, sąd może, gdy zarzuty n a tu ry form alnej okażą się bezpodstawne, uchylić uchwałę z przyczyn tylko m erytorycznych. Wyrok, uchyla­ jący uchw ałę z przyczyn m erytorycznych, uchyla nie tylko zaskarżoną uchwałę, ale uniew ażnia także poprzedzające ją uchw ały niższych organów w tej samej sprawie. Przesądza on m erytorycznie o załatw ieniu spraw y w sposób odm ienny od zaskarżonej uchw ały 27. Z chwilą uprawomocnienia się takiego w yroku w yklucze­ nie staje się bezskuteczne i członek pozostaje nadal członkiem spółdzielni, tak ja k ­ by nie był w ogóle wykluczony. Jednakże jeżeli członek po w ykluczeniu w ystąpił ze spółdzielni z w łasnej woli, to skutek w yroku uchylającego uchwałę walnego zgromadzenia polega tylko na tym , że „były członek będzie uw ażany za takiego, który w ystąpił ze spółdzielni w okresie <...) w ystąpienia, a nie został z niej w yklu-

czony”aa.

K ontrola sądowa uchw ał walnego zgromadzenia m a na celu zapewnienie nale­

żytej ochrony praw członka spółdzielni przed możliwymi nadużyciami ze stro­

ny jej organów.

Ja k to podkreślił Sąd Najwyższy, kontrola sądu pow inna tu być szczególnie w nikliw a, gdyż „sprawy tego rodzaju — poza podłożem m aterialnym — z reguły

2«a T a k ie' t e ż s ta n o w is k o z a j ą ł S N w s k ła d z ie 7 s ę d z ió w w u c h w a le z d n . 30.1.1965 r. III CO 75/63, P iZ 1965, n r 7.

27 P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o 4 CR/59, p r z y to c z o n e p r z e z M . P i e k a r s k ie g o w a r t y ­ k u l e p t . P o w ó d z t w o o u n ie w a ż n ie n i e u c h w a ły w a ln e g o z g r o m a d z e n ia , „ N o w e P r a w o ” 1959 r. n r 12.

Nr 6 (90) W y klu cz en ie członka ze spółdzielni ₂₃ dotyczą ochrony dobrego imienia członka spółdzielni”3, wykluczenie zaś może być stosowane do usuw ania wartościowych, aktyw nych członków niewygodnych dla niektórych osób00.

Sąd, oceniając m erytorycznie zgodność uchw ały z przepisami praw a i statutem , pow inien brać pod uwagę jedynie przyczyny wykluczenia podane w uchwale rady i walnego zgromadzenia.

W orzecznictwie sądowym został wyrażony pogląd, że sąd w procesie o uchyle­ nie uchw ały w przedmiocie wykluczenia nie powinien uwzględniać faktów i dowo­ dów powołanych dopiero w procesie, gdyż sprowadziłoby to rolę sądu do jedynej instancji kontrolnej z pominięciem szerszej kontroli społeczności spółdzielni, co byłoby niedopuszczalne ze względu na istotę spółdzielczości i unorm owanie praw członka spółdzielni do obrony w ustaw ie o spółdzielniach i w statucie spółdzielni’31.

W orzecznictwie tym podkreślono nadto, że „fakty, które nie dotyczyły przed­ m iotu obrad walnego zgromadzenia w zakresie wykluczenia, nie mogą stanowić podstaw y do utrzym ania uchwały o wykluczeniu w mocy, choćby w ocenie sądu stanow iły podstaw ę wykluczenia ze spółdzielni. W takim bowiem w y p a d k u w y k l u c z e n i a d o k o n a ł b y s ą d a n i e w a l n e z g r o m a d z e n i e , c o b y ł o b y s p r z e c z n e z p r z e p i s a m i p r a w a ”02 (podkreślenie moje — M.G.).

W ydaje się, że powyższy pogląd może dotyczyć tylko faktów i dowodów na po­ tw ierdzenie zarzatów , które w ogóle nie były przedm iotem rozważań rady czy

walnego zgromadzenia i które tym samym nie zadecydowały* o treści uchw ały

o wykluczeniu, choćby ją naw et w pełni uzasadniały (np. w toku przewodu sądo­ wego zarzuca się wykluczonemu, że ten w godzinach pracy pił wódkę, a podstaw ą w ykluczenia było znieważenie członka zarządu).

Sąd, orzekając na podstawie tego rodzaju zarzutów, istotnie w kroczyłby w kom ­ petencje walnego zgromadzenia, podjąłby bowiem decyzję o w ykluczeniu na pod­ staw ie przesłanek, którym i w alne zgromadzenie się nie kierowało, gdy tymczasem rzeczą sądu jest dokonanie kontroli prawidłowości zarzutów staw ianych przez w alne zgromadzenie. S ą d w i ę c p o z a t e z a r z u t y w y j ś ć n i e m o ż e . Nie można by natom iast m. zdaniem dopatryw ać się przekroczenia kom petencji sądu w ocenie przez niego faktów i dowodów, które w praw dzie nie zostały wskazane ani w uchwale rady lub walnego zgromadzenia, ani w uaasadnieniu do nich, jed ­ nakże stanowią potwierdzenie podanych w uchw ale przyczyn wykluczenia (np. w ocenie wskazanego dopiero w toku przewodu sądowego fak tu popierającego po­ staw iony w uchw ale o wykluczenie zarzut złośliwej, „rozrabiackiej” krytyki spół­ dzielni). Te „nowe” fa k ty bowiem mogą dodatkowo i w pełnym św ietle wykazać słuszność zarzutów postawionych przez spółdzielnię, a nieraz zbyt lakonicznie czy niedokładnie uzasadnionych w samej uchwale. Z tego zaś rodzaju usterek w doku­ m en tacji spółdzielni nie można wyciągnąć zbyt daleko idących skutków proceso­ w ych. W ymagania bowiem form alistyczne staw iane postępowaniu w ew nątrzspół-

dzielczemu muszą się zmieścić w granicach faktycznych możliwości przeciętnej

spółdzielni. , 3» P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n . 26 lis to p a d a 1955 r. 4 CR 1011/53, P i P 1957 r . z e s z . 10. •30 p a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 14 s ie r p n ia 1956 r . 1 CR 932/55, O S N 1957 r . z e s z . 3, p o z1. 81. >3i P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n . 27 l u t e g o 1960 r. 4 CR 384/59, „ N o w e P r a w o ’* 1961 r. n r 7—8. P a t r z ta m ż e o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 8 g r u d n ia 1956 r. 1 CR 1202/56. P a t r z o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 24 lis t o p a d a 1962 r. II P R 390/62, O S N 1963 r . n r 7—8, p o z . 184.

24 J a n u s z Ł a w r y n o w i c z _{Nr 6 (90»}

VI. Zm iana przez walne zgrom adzenie własnej uchwały

Pozostaje jeszcze do rozważenia zagadnienie, czy w alne zgromadzenie może- sam o zanienić swoją uchw ałę o w ykluczeniu członka.

Na pytanie to należy dać odpowiedź przeczącą, jeśli chodzi o uchw ałę przyw ra­ cającą członkostwo (uchylającą uchw ałę rad y o w ykluczeniu członka). Tego rodza­

ju

uchw ała stanow i bowiem czynność praw ną (czy sui generis zdarzenie prawne> będącą źródłem nabycia praw przez członka. W ykluczenie takiego członka mogło­ by nastąpić tylko w tedy, gdyby zostały ujaw nione lub zaszły 'nowe okoliczności uzasadniające wykluczenie, które nie były znane w alnem u zgromadzeniu w chw ili podejm ow ania przez nie poprzedniej uchwały.'33

Inaczej się rzecz m a, jeśli chodzi o uchw ały wykluczające. Ponowne rozpatrze­ nie przez w alne zgromadzenie spraw y za zgodą członka w celu ew entualnego anulow ania wykluczenia nie narusza niczyich praw nabytych, przeciwnie — mo­ że przyznać p raw a członkowskie osobie, k tóra tych praw została pozbaw iona34. Ponowne podjęcie przez w alne zgromadzenie uchw ały o w ykluczeniu danego człon­ k a m a pewne znaczenie praw ne naw et wtedy, gdy treść nowej uchw ały jest zgod­ n a z treścią1 poprzedniej. Należy bowiem uznać, że „walne zgromadzenie decydu­ jąc się na ponowne rozpatrzenie spraw y wykluczonego, czyni poprzednią swoją, uchw ałę w tej kwestii niebyłą”. Tym samym więc ta ostatnia uchw ała może b yć zaskarżona w trybie i w term inach przewidzianych przez prawo.

33 O d m ie n n e s ta n o w is k o S N w y r a ż o n e w o r z e c z e n iu z 8.11.1964 r. II P R 872/63, w m y ś l k t ó ­ r e g o u c h w a ła w a ln e g o z g r o m a d z e n ia o p r z y w r ó c e n iu p r a w c z ło n k a n ie w ią ż e w a ln e g o z g r o ­ m a d z e n ia — b u d z i p o w a ż n e z a s t r z e ż e n ia (O S P iK A z 1965 r. z e s z . 3, p o z . 61).

•4 P a tr z 1 o r z e c z e n ie S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 5 w r z e ś n ia 1961 r . 1 CR 724/60, O S N 1963 r - z e s z . 1, p o z . 15.

JANUSZ ŁAWRYNOWICZ

Pojęcie nieszczęśliwego wypadku

w umowie ubezpieczenia

Powód B. zaw arł z Państw ow ym Zakładem Ubezpieczeń umowę ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków. Umowa została zaw arta na okres od dnia 1 kw ietnia 1957 r. do dnia 1 kw ietnia 1958 r. W umowie tej strony ustaliły, że Państw ow y Zakład Ubezpieczeń wypłaci:

1. w razie śm ierci ubezpieczonego w skutek nieszczęśliwego w ypadku — kw otę 25 000 zł;

2. w razie doznania przez ubezpieczonego trw ałego inw alidztw a w skutek nie­ szczęśliwego w ypadku — kw otę 50 000 zł;

3. w razie niezdolności do pracy pow stałej w związku z nieszczęśliwym w ypad­ kiem — kwotę 50 zł za każdy dzień niezdolności do pracy.

W pierwszych dniach grudnia 1957 r. strony zaw arły dodatkową umowę z w aż­ nością od dnia 4 grudnia 1957 r., w myśl której pierw otne staw ki ubezpieczeniowe zostały zmienione w sposób następujący: