Niezdobiony naszyjnik brązowy z haczykowatym zapięciem ze zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie

BULLETIN ARCHÉOLOGIQUE POLONAIS

WIADOMOŚCI

AR CHE OLO GICZ NE

PAŃSTWOWE MUZEUM ARCHEOLOGICZNE

w

Warszawie

WARSZAWA 2006 VARSOVIE

TOM (VOL.) LVIII

r

WIADOMOSCI

ARCHEOLOGICZNE

Redaguj

e

_zespó?

1 Editorial staff:

mgr Jacek

Andrzejowski

(sekretarz

redakcji

1

managing

editor),

dr

Wojciech

Brzezi?ski

(redaktor

naczelny

1 editor in

chief),

prof.

dr hab. Teresa _D?browska

_(zast?pczyni

redaktora

_naczelnego

1

_subeditor),

mgr

Gra?yna

Orli?ska,

mgr Rados?aw Prochowicz, mgr

Andrzej

Jacek _Tomaszewski, doc. dr hab. Teresa

_W?grzynowicz

T?umaczenia 1 Translations:

Anna _Kinecka, Marta

_{Stasiak-Cyran,}

_Andrzej

Jacek Tomaszewski

Jacek Andrzejowski

Sk?ad i ?amanie 1 _Layout:

]R]

Rycina

na ok?adce: emaliowana

_zapinka

br?zowa

z

_Babiego

_{Do?u-Borcza, pow. Kartuzy (rys.} L.

_Kobyli?ska)

Cover

picture:

enamelled bronze disc brooch

from Babi Dó?-Borcz, distr. _Kartuzy

(drawn

by

L.

_Kobyli?ska)

© Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

w _Warszawie, 2006

©

_Autorzy,

2006

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

_jest

_instytucj?

_kultury

finansowan? przez

Urz?d Marsza?kowski

Województwa

Mazowieckiego

Sprzeda?

detaliczna

_publikacji

_Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego,}

w _tym

_egzemplarzy

_{archiwalnych,}

_prowadzona

_jest

w salach

_wystawowych

muzeum, ul.

D?uga

52

_(Arsena?),

00-241 Warszawa. P?atno??

_gotówk?;

_wystawiamy

rachunki i

_faktury.

Ponadto nasze _ksi??ki i

_czasopisma

mo?na zamawia? w PMA, tel. +48

₍₂₂₎

831 3221-25/110 lub

_pod

adresem

_internetowym

wydawnictwapma@pma.pl

Cennik

_wydawnictw,

_wykaz

_publikacji

i

_pe?en

_spis

zawarto?ci

_czasopism

PMA:

_{http://www.pma@pma.pl/wydawnictwa}

Adres

_redakcji

1 Editorial office: Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

ul.

_D?uga

52

_(Arsena?),

00-241 Warszawa

,

WIADOMOSCI

ARCHEOLOGICZNE

Tom

_(VoI.)

LVIII

SPIS

TRE?CI

Contents

ROZPRAWY

El?bieta C i e_{p i} ele w s k a,

Schy?kowopaleolityczne

i

mezolityczne

materia?y

krzemienne z bada?

_{powierzchniowych}

w

_mi?dzyrzeczu

_Pilicy

i

_Wis?y

3

Final Paleolithic and Mesolithic :flint materials from surface surveys between the Pilica and Vistula rivers

Barbara B a r_{g i}e

_?,

Kultura

_strzy?owska

w ?wietle znalezisk

_grobowych

The Strzy?ów Culture in the light of burial finds

65

Jan S chu s te r, O

pó?nych

zapinkach

kapturkowych

(A 1141)

Late _spring-cover brooches _(A II ₄₁₎

101

MISCELLANEA

Anna D r z e w ic_z,

_Niezdobiony

_naszyjnik

_br?zowy

z

_haczykowatym

_zapi?ciem

ze zbiorów

_Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego}

w Warszawie 121

Bronze _plain neck _ring with hooked terminal sfrom the collection of the State _{Archaeological} Museum in Warsaw

Anna St r o b in,

P?setka

br?zowa

z

_cmentarzyska

_kultury

_oksywskiej

w

_Wyczechowie,

_pow. kartuski

Bronze tweezers from Oksywie Culture cemetery at Wyczechowo, distr. _Kartuzy

127

Magdalena

M ?c z _y

?

sk a,

Agnieszka

U rb a n i

_ak,

_Prowincj

_{onalnorzymska}

_zapinka

tarczowata z

_cmentarzyska

kultury

wielbarskiej

w Babim

_Dole-Borczu,

_pow. kartuski 145

Provincial Roman disc brooch from Wielbark Culture _cemetery at Babi Dó?

-Borcz, distr. _Kartuzy

Magdalena

M ?c z _y

?

sk a,

Uwagi

o

_niektórych

_typach

_zapinek

II _grupy serii

_wschodniej

Oscara

_Almgrena

On selected variants of Oscar _Almgren group II, eastem series, brooches

159

Jacek A ndr z

_ej

ow s

_ki,

?ukasz

_Maurycy

S tan a s z

_ek,

Hanna Ma?k ow sk a- Pl i

s zk _a,

_Mod?a,

_grób

169

-pierwsza

trepanacj

a czaszki z okresu

_wp?ywów

_rzymskich

z ziem

_polskich

185

Mod?a, grave 169

-first skull trepanation from the Roman Period at the territory of Poland

Aleksandra ? ó r a w sk a, Grób

kultury

wielbarskiej

z

_cmentarzyska

z

_wczesnej

_epoki

?elaza w

_Tynwa?dzie

na

_Pojezierzu

I?awskim 201

AWielbark Culture grave from an _Early Iron _{Age cemetery} at _Tynwa?d in Ilawa Lake District

MATERIA?Y

Andrzej

Jacek T o m as z e w s

_ki,

_{Schy?kowopaleolityczne}

i

_mezolityczne

_materia?y

krzemienne z

_cmentarzyska

kultury

grobów

kloszowych

w Wieliszewie 209

Final Paleolithic and Mesolithic :flint materials from a Cloche Grave Culture cemetery at Wieliszew

Teresa _{W ? g} r z_y n o wi c_z,

_Cmentarzysko

_kultury

_grobów

_kloszowych

w

_Wieliszewie,

_pow.

_legionowski

Cemetery of Cloche Grave Culture at Wieliszew, distr. _Legionowo

215

Rados?aw P r o c h o wi c_z, Osada z

_m?odszego

okresu

_{przedrzymskiego}

i okresu

_rzymskiego

w

_Strzy?owie,

pow.

hrubieszowski,

w ?wietle bada? z lat 1935-1937 i 1939 265

Late Pre-Roman and Roman Period settelment from _Strzy?ów, distr. Hrubieszów. _Insights from _{investigation}

Andrzej

Ma ci a?o w i c_z,

_Cmentarzysko

_kultury

_przeworskiej

z

_m?odszego

okresu

_{przedrzymskiego}

w

_Suchodole,

_pow. sochaczewski 283

Przeworsk Culture _cemetery from Late Pre- Roman Period at Suchodó?, distr. Sochaczew

ODKRYCIA

Marek Z ale w s k

_i,

_Rogowy

_harpun

z rzeki

_Wilgi

An antler _harpoon from the _Wilga river

371

Jerzy

L ib e r _a,

_Niecodzienny

_zabytek

z Polesia

_Lubelskiego

An unusual artefact from Polesie Lubelskie

372

Jerzy

L ib e r a, Barbara Ma tr a s z e

_k,

Znaleziska

_grobowe

_(?)

_kultury

_{mierzanowickiej}

na Mazowszu

Burial finds _(?) from the Mierzanowice Culture in Mazowsze

374

Tadeusz W i ?

n ie w s k

i,

Unikatowy

zabytek

spod

Starachowic

A_uniqe find near Starachowice

375

Marek F lor e

_k,

Siekierka

_br?zowa

z

_miej

scowo?ci

_Senis?awice,

_pow. kazimier ski

Bronze axe from Senis?awice, distr. Kazimierza Wielka

377

Miros?awa A ndr z

_ej

o w s k a, ?ukasz

Maurycy

St a n a s z e

_k,

_Groby

kloszowe na

_warszawskiej

_Sadybie

Cloche graves from Sadyba in Warsaw

378

Rados?aw Pr o ch o w ic _z,

_Szpila

_holszty?ska

ze stanowiska 4 w

_Tomaszach,

_pow.

_ostro??cki

Holstein pin from Tomasze, distr. Ostro??ka, site 4

384

Zbigniew

N o w ako w s k

_i,

Nowe znaleziska z

_Kamie?czyka,

_pow.

_wyszkowski

New finds from _Kamie?czyk, distr. _Wyszków

388

Piotr ?u c z k i e w i c_z,

_Perespa

-kolejne

cmentarzysko

z okresu

_rzymskiego

ze

_wschodniej

_{Lubelszczyzny?}

390

Perespa

-a_previously unknown Roman Period cemetery from the eastem Lublin Region?

Renata

_{Madyda-Legutko,}

_Judyta

Rodzi?ska-Nowak,

Joanna

_{Zagórska-Telega,}

Prusiek,

pow.

sanocki,

stan. 25. Pierwsze

_cmentarzysko

ludno?ci

_kultury

_przeworskiej

w

_polskich

_Karpatach

Prusiek, distr. Sanok, site 25. The first Przeworsk Culture _cemetery recorded in the Polish _Carpathians

394

Jacek An dr z

_ej

ow s

_ki,

?ukasz

_Maurycy

St an a s z e

_k,

_Andrzej

Gr

_zymkow

s

_ki,

Nieznane

_cmentarzyska

z okresu

_wp?ywów

_rzymskich

w

?mijewie

_Ko?cielnym

i

_?mijewie

_Gajach,

w _pow. m?awskim 401

New cemeteries from the Roman Period at

_?mijewo

Ko?cielne and

_?mijewo

_Gaje, distr. M?awa

Aleksandra Rz e s z o ta r sk a -N

o w a k ie w ic_z,

_Cezary

S o b c z a

_k,

A?urowa

_zapinka

ze wsi

_Szczeberka,

pow.

augustowski

-import

czy na?ladownictwo? 407

Openwork brooch from Szczeberka, distr. _{Augustów: import} or imitation?

Marek F lor e

_k,

_{Wczesno?redniowieczny}

_pochówek

_szkieletowy

z Sandomierza

Early Medieval inhumation burial from Sandomierz

410

s

c

A

A

M

I

E

L

L

N

E

Wiadomo?ci

_{Archeologiczne,}

t. LVIIL 2006

ANNA DRZEWICZ

NIEZDOBIONY

NASZYJNIK

_BR?ZOWY

Z

HACZYKOWATYM

_ZAPI?CIEM

ZE

ZBIORÓW

PA?STWOWEGO

MUZEUM

ARCHEOLOGICZNEGO

W

WARSZAWIE

BRONZE PLAIN NECK RING WITH HOOKED TERMINALS FROM THE COLLECTION OF THE STATEARCHAEOLOGICALMUSEUM INWARSAW

W zbiorach

_Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego}

(PMA)

w Warszawie

_znajduje

_si?

_uszkodzony

niezdo-biony

naszyjnik

br?zowy

z

_haczykowatym

_zapi?ciem

_(nr

inw.

_{PMAlIII/5930).}

_Zabytek

ten wchodzi? w sk?ad

ko-lekcji

Józefa Tomasza

_{Przyborowskiego}

_(1823-1896),

filologa,

historyka

i

_{bibliotekarza,}

_profesora

_Szko?y

G?ównej,

a tak?e redaktora

_"Wiadomo?ci

Archeologicz-nych"

w latach

1873-18821•

Nie wiadomo

_jednak,

_kiedy

i w

_jaki

_sposób

omawiana ozdoba trafi?a do

_jego

zbiorów.

Nie s? równie? znane

_{okoliczno?ci,}

czas i

_miejsce

_jej

znalezienia. Mo?na

_jedynie

_{przypuszcza?,}

?e

-podobnie

jak

wi?kszo??

wyrobów

br?zowych

z

_kolekcji

J. T.

Przy-borowskiego

-pochodzi

ona z terenu

_pó?nocnej

lub

?rodkowej

Wielkopolski'.

Po ?mierci

_kolekcjonera

_ca?y

nale??cy

do

_niego

zbiór

_zabytków

_{archeologicznych}

zosta? na _mocy testamentu

_ofiarowany

Muzeum

Przemy-s?u i Rolnictwa

_(MPR)

w Warszawie.

_Naszyjnik

zainwen-taryzowano

tam

_pod

numerem MPR 900 razem z

_innymi

wytworami

br?zowymi

z

_nieznanych

_miej

scowo?ci '.

W 1928 roku Dzia?

_Wykopalisk

_{Przedhistorycznych}

MPR,

wraz z

_ca?o?ci?

_dokumentacji

i

_zabytkami,

wcielo-no do

_Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego}

w

War-szawie

_(R.

Jakimowicz

_1935,

s.

_273).

.c::, /)/ / / / / /" / / / / / / / / / / / / I / / / I / / / / I I I I I I I I I I f I I I,

Zgodnie

z

_opisem

z

_pocz?tku

XX wieku

prezento-wany

naszyjnik

(

...

)jest

okr?g?y

i ma tak?e

okr?g?y

przekrój.

Ko?cejego,

z

_{którychjeden}

_tylko

ocala?

(dru-gi

zosta?

_zagubiony)

_zagi?te

_by?y

_haczykowato

i

zacze-pione

o siebie.

_Z?amany

na boku _zreperowany zosta?

₍

...

)

..

:??Y>?.

"c

:???I •,." .; '" . . o 3cm .' -

-Ryc. l. _{Niezdobiony naszyjnik br?zowy} z_{haczykowato zagi?tymi}

ko?cami z_kolekcji J. T. _{Przyborowskiego.}

Lini? przerywan? zaznaczono _fragment obecnie _zaginiony

(rekonstrukcja na _podstawie materia?ów _archiwalnych ze zbiorów

Walerego Przyborowskiego, Archiwum Miasta _{Sto?ecznego Warszawy,} Zb. _Przyb. XXXIII: _{147). Rys.} B. Karch

l

Przyborowski Józef Tomasz _(Polski S?ownik _{Biograficzny,}

tom XXXIX, z. 1,1986, s. 76-79 [Ro?cis?aw Skr?t]). 2

Katalog kartkowy Dzia?u _{Wykopalisk Przedhistorycznych} Muzeum

Prze-mys?u i Rolnictwa, nr MPR 830-1052 (z zapisu J. T. _{Przyborowskiego),}

Pracownia _{Inwentaryzacji} i Ruchu Muzealiów PMA.

Fig. 1. Bronze _plain neck ring with ahook-like fastening from

the collection of J. T. _{Przyborowski.} Stroke line marks the _{missing part}

(reconstruction based on the archival records from the collection 3Pod numerem MPR 900 zainwentaryzowano: Karton _naszytych fragmen-tów _{br?zowych: naszyjników,} bransolet drucikowatych, 3_spirale br?zowe (Katalog kartkowy ... ).

of _{Walery Przyborowski,} State Archive of the _{Capital City} of Warsaw,

przez oblanie metalem

(A.

Karpi?ska

1925,

s.

_27).

Po-wierzchnia

_wyrobujest

dok?adnie

_wyg?adzona

i

wy?wie-cona,

barwy

ciemnoz?otej

,

miej

scami

pokryta

plamami

ciemnozielonej

patyny

szlachetnej.

Obecnie oba ko?ce

zabytku

s? od?amane. Zachowa?a

si?

tylko

jego

?rodko-wa

_cz???

ze ?ladem _naprawy w

_postaci

starannie

opra-cowanej

"?aty",

która sta?a

_si?

_zapewne elementem

de-koracyjnym

tej

niezbyt

efektownej

ozdoby.

?rednica

analizowanego

przedmiotu

wynosi

17,0

cm, a

pr?-ta

-0,5-0,55

cm

_(Ryc.

_1).

(1

egz.),

oraz

_{B?dzinie-?agiszy,}

_pow.

_b?dzi?ski

_(grób

222

-1

_egz.),

_u?ytkowanych

w V okresie

_epoki

_br?zu

i w okresie halsztackim C

_(F.

_{Hufnagel1941,}

_ryc. 24:

_1;

T.

_Kubiczek,

L. Malicki

_1948,

s.

_41,

_ryc.

_4:7;

T.

Malino-wski

_1961a,

s.

_231;

_1961b,

s.

_169-172;

M.

_Ged11962,

s.

104,

281;

W. Galasi?ska-Hrebendowa

_1989,

s.

_90,

tabl.

LXXe

_{), j}

ak równie? w

_Nadziej

ewie,

_pow. ?redzki

_{(1 egz.),}

Gorszewicach,

pow. szamotu?ski

(grób

XLI

-1

_egz.),

?odzi-Rudzie

_Pabianickiej

,pow. ?ódzki

(grób

44-1

egz.),

Laskowicach

_Ma?ych,

_pow. kluczborski

_(groby

_IV,

_VIII,

XXI

-po 1

egz.),

Brudzewie,

pow. kaliski

(2 egz.),

Gu-?owie,

pow. strzeli?ski

(1 egz.)

i

?wibiu,

stan.

16,

pow.

gliwicki

(groby

71,

181,

209

-po 1

egz.),

wi?zanych

z _wczesn?

_epok?

?elaza

_(K.

Koehler

_1900,

s.

_28,

tabl.

XXXIII:3;

Z.

_Pieczy?ski

_1954,

s.

_118,

_ryc.

_27:2;

H. A.

Z?bkiewicz-Kosza?ska

1958,

s.

_255-256,283;

T.

Malino-wski

_1961a,

s.

_175;

E.

_Dobrza?ska,

M.

_Ged11962,

s.

_124,

126,

133,

161-162;

L.

_D?ugopolska

_1968,

s.

_280,293,

ryc.

20b.e;

H. Wiklak

1972,

s.

_77,

tabl.

X:4;

M.

W?grzyn-Langer

1977,

s.

_{225-226,238-239,243,}

tabl. XXV:

10,

XXVI:2,

XXVII:

5;

J. Pietrzak

_1983,

s.

_142;

G. Bieli?ska

1989,

s.

_128,

tabl. XXV:

_16).

_Egzemplarz

z

_Nowego

Kisielina,

pow.

zielonogórski,

prawdopodobnie

tak?e

pochodzi

z

_cmentarzyska

_(E.

Petersen

_1929,

s.

_204,

tabl.

XV:

_11),

a okoliczno?ci znalezienia

_zabytku

ze

_Z?otoryi,

pow.

z?otoryjski,

nie s?znane

(G.

Bieli?ska

_1989,

s.

_209,

tabl.

_LXIII:2).

Jeden

_wyrób

_tego

_typu

wchodzi? równie?

w sk?ad _grupy ozdób

_br?zowych

z

_Kruchowa,

_pow.

gnie-?nie?ski,

datowanej

na

_pó?ny

okres

_epoki

_br?zu

i okres

halsztacki C

_(A.

_{Drzewicz2005).}

_Reasumuj?c:

10

naszyj-ników stwierdzono w

_skarbach,

18 na

_{cmentarzyskach,}

1

_by?

_cz??ci?

zestawu

_wytworów

_br?zowych

o

nieusta-lonym

charakterze,

a o warunkach

_odkrycia

1 okazu

ma-my

?adnych

informacji.

Niezdobione

_naszyjniki

_br?zowe

z

_haczykowatym

zapi?ciem,

wykonane

z

_pr?ta

o

_przekroju

_okr?g?ym

lub

owalnym,

nie

_nale??

do znalezisk

_zbyt

_cz?stych.

_By?

mo?e z

_tego

_powodu

_{dotychczasowa}

literatura

przedmio-tu

_traktuje

_je

do?? lakonicznie.

_Wyroby

takie uwa?ane _s?

w

_polskim

_{pi?miennictwie}

za

_form?

_typow?

dla terenów

pó?nocnych,

po?o?onych

na zachód od

_Odry.

Szczegó?o-wa analiza

_dost?pnych

?róde?

_wykaza?a,

?e na

wspomnia-nym obszarze

skupiaj?

si?

one

_g?ównie

na

_wyspach

du?skich

-Zelandii,

Fionii i Lollandii

-oraz wschodnim

wybrze?u

pó?wyspu

Jutlandzkiego.

Zapewne

nale?a?oby

wi?c

uzna?

_naszyjniki

znalezione na ziemiach

_polskich

za

_importy

z

_tego

w?a?nie

_regionu

_(G.

Kossinna

_1917,

s.

33;

H. Ch. Broholm

1946;

W. Szafra?ski

_1955,

s.

_151;

E.

_Sprockhoff

1956,

s.

_159;

J.-P. Schmidt

_1993a,

s.

_58;

1993b,

s.

_3,72,218;

J. Jensen

1997,

tabl.

_51:8.9,

_52:7-10,

56:8-11,57:2,59:2,61:1.2,65:1,66:2,85:2,90:15.16,

93:1-3).

Omawiane

_ozdoby

_zwykle

datowane s? na

schy?ek

V okresu

_epoki

_br?zu

i

_pocz?tek

okresu

hal-sztackiego"

(M.

Kaczmarek

_2002,

s. 172-173

-tam

lite-ratura).

Wydaje

si?,

?e

_analizowany

_zabytek

równie? mo?na umieszcza? w takich

_samych

ramach

chronolo-gicznych.

Analogiczne

naszyjniki

na ziemiach

_polskich

znane

s? ze skarbów': z

_{W?adys?awowa-Wielkiej}

Wsi

_I,

_pow.

pucki

(l?

egz.),

i

Buku,

pow.

policki

(2 egz.),

pochodz?-cych

z

_pó?nego

okresu

_epoki

_br?zu

_(G.

Kossinna

1919,

s.

_163,

tabl.

XIX:32a;

R. Maraszek

1998,

s.

_124,

_poz.

B17:5),

ze

_S?upów,

_pow. aleksandrowski

_{(4 egz.),}

i

_??ki,

pow.

??czycki

(1 egz.),

datowanych

na okres halsztacki

C

_(W.

Szafra?ski

_1955,

s.

_152,

_ryc.

_328,330-332;

D.

Dur-czewski

_1961,

s.

_55-57,

_ryc.

_50-52;

H. A.

Z?bkiewicz--Kosza?ska

_1966,

s.

_134,146,

tabl.

_111:1),

orazU?cików-ca, pow. obomicki

(2

egz.),

??czonego

z V okresem

epoki

br?zu

i

_(lub)

okresem halsztackim C

_(L.

J. ?uka

1953,

s.

_63,

_68,

_ryc.

_4h.i;

W. Szafra?ski

_1955,

s.

_153,

_ryc.

419;

W.

_Blajer

_2001,

s.

_62,

_357,

_poz.

_49;

M. Kaczmarek

2002,

s.

_198,

tabl. 55

_:28).

Wszystkie

znane z terenu Polski niezdobione

_naszyj

ni-ki

_br?zowe

z

_haczykowatym

_zapi?ciem,

_wykonane

z

_pr?ta

o

_okr?g?ym

lub

_owalnym

_przekroju

_poprzecznym,

_s?pod

wzgl?dem

formy

niemal

_identyczne.

Ich ?rednice

_wahaj?

si?

w

_granicach

_8,0-18,3

_cm, a

_grubo??

_pr?ta

_wynosi

od

0,3

do

1,2

cm. Jednak nawet ma?e

_egzemplarze

mo?na

uzna? za

_ozdoby

_szyi,

a nie

_r?k,

_j

ak

_wskazuj

? znaleziska

z

_grobów

_{szkieletowych,}

_np. ze

?wibia,

Laskowic

Ma-?ych

czy

B?dzina-?agiszy.

Prezentowany

w

_tym

_artykule

wyrób

nale?y

do okazów

_wi?kszych,

ale

wyprodukowa-nych

z

_relatywnie

_cienkiego

_pr?ta.

_Zachowany

na nim

?lad

_reperacji

nie

_jest

_zjawiskiem

_wyj?tkowym.

Napra-wy

uszkodzonych

przedmiotów

br?zowych

zdarza?y

4

W_Hammoor, Kr. Stormam _{(Niemcy), naszyjnik tego typu} wyst?pi?jed-nak w _{zespole (grób 1) prawdopodobnie pochodz?cym} zIV okresu epoki br?zu (J.-P. Schmidt 1993a, s. _{58; 1993b,} s. _72, kat. _105).

Kilka okazów

_znalezionych

zosta?o tak?e na

cmenta-rzyskach

ludno?ci

_kultury

_?u?yckiej:

w

?rodzie

Wielko-polskiej,

pow. ?redzki

(1

egz.),

wykorzystywanym

w

schy?kowych

okresach

_epoki

_br?zu

i okresie halsztackim

(T.

Malinowski

1961b,

s.

_200-201;

A. Mirek

1992,

s.

334-335,

tabl.

_CLVII);

w Strzelcach

Opolskich-Adamo-wicach,

pow. strzelecki

(1 egz.),

Katowicach-Szopieni-cach,

pow. katowicki

(1 egz.),

Korzekwicach,

pow.

nyski

5

W_{tym miejscu chcia?abym podzi?kowa? prof.} dr. hab. Wojciechowi Blajerowi za _pomoc w _{poszukiwaniu analogii,} oraz _prof. dr. hab. Janowi

Chochorowskiemu, dyrektorowi Instytutu Archeologii Uniwersytetu

Ja-giello?skiego, za _pozwolenie na _{wykorzystanie niepublikowanych} prac

magisterskich, znajduj?cych si? wArchiwum lA UJ. Do _{analizy wybrano}

wy??cznie niezdobione naszyjniki o _{okr?g?ym b?d? owalnym przekroju}

poprzecznym, pomijaj?c egzemplarze wykonane z _pr?tów o _przekroju

wielobocznym, cho? ich _pochodzenie i _{dystrybucja wydaj? si?} zbli?one.

o 100km

--====--===--Ryc. 2. Znaleziska g?adkich naszyjników br?zowych z _{haczykowato zagi?tymi} ko?cami na ziemiach polskich na tle sieci domniemanych

wa?niejszych szlaków _{wymiany ponadregionalnej} u _{schy?ku epoki br?zu} iwe _{wczesnej epoce} ?elaza _{(na podstawie} L. J. ?uka 1959; F. Horst _1990; J. _Fogel 1993; Z. Bukowski 1998): sugerowany przebieg szlaków handlowych (a), hipotetyczne w?z?y komunikacyjne (b). Rys. B. Karch.

Fig. 2. Bronze _plain neck _rings with ahook-like _fastening in the _territory ofPoland, against a_background of anetwork of _{suspected prior interregional}

trade routes _during the cIose _ofBronzeAge and Early IronAge (based on L. J. Luka 1959; F. Horst 1990; J. _Foge11993;

Z. Bukowski _{1998): suggested} course oftrade routes _{(a), hypothetical} route _{junctions (b).} Drawn _by B. Karch.

1- _{Buk, pow./distr. Police;} 2

-W?adys?a wowo -WieI ka Wie?

I, pow./distr. Puck; 3

-Go rszewic e, pow./distr. Szamotu?y;

4 - U

?c i k ów iec, pow./distr. Oborniki; 5 - N

adziej e wo, p ow./di str. ?roda Wielkopolska; 6 - ?

rod a Wi el k opolska, p ow./di str. loco;

7

-Kruchowo, pow./distr. Gniezno; 8

-S?upy, pow./distr. Aleksandrów _Kujawski; 9

-Brudzew, pow./distr. Kalisz; 10

-?? ka, pow./distr. ??czyca; ll-?ód?-Ruda Pabian icka, m-to ?ód?; 12

-Nowy Ki si e_{lin, pow./distr.} Zielona Góra; 13

-Z?otoryj a, pow./distr. loco;

l4

-Gu?ów, pow./distr. Strzelin; l5 - Kor

zekwice, pow./distr. Nysa; 16 - L

a sk o wic e Ma?e, pow./distr. Kluczbork;

l7

-Strze lc e _Op olskie, pow./distr. loco; 18 - ?wi

bie, pow./distr. Gliwice; 19 - B

?dzin-?agi sza, m-to _B?dzin;

20 - K

ato wic e-S_zo

p ie n ic e, m-to/town Katowice

si?

W

_pradziejach

do??

_cz?sto.

W taki sam

_sposób,

_jak

omawiany

wytwór,

zreperowano na

_przyk?ad

datowane na

_pó?ny

okres

_epoki

_br?zu

_naszyjniki

z

_Szadka,

_pow.

kaliski,

Be?dowa,

pow.

zgierski,

czy Ostrowa nad

Go-p?em,

pow. inowroc?awski

(A.

Karpi?ska

1925,

s.

_27,

_ryc.

4;

W.

_Blajer

_2001,

s.

_341,

_348),

a

_uszkodzon?

_ozdob?

tego

rodzaju

ze skarbu z U?cikówca

_naprawiono

_przez

owini?cie

miejsca

z?amania

_ta?m?

_br?zow?

_(L.

J. ?uka

1953,

s.

_69).

polskich,

w literaturze

_przedmiotu

uwa?ane _s? za

impor-ty

z obszarów

_zaj?tych

_przez

_kultur?

_nordyjsk?.

Przyjmu-j?c

t?

hipotez?

mo?na

_{przypuszcza?,}

?e ich

_nap?yw

_móg?

by?

efektem

_wyra?nej

_{intensyfikacji}

stosunków

handlo-wych

mi?dzy

mieszka?cami terenów

_{nadodrza?skich,}

a

_ludno?ci?

_wschodniej

Jutlandii i wysp

_du?skich,

która

nast?pi?a

od

_pó?nych

okresów

_epoki

_br?zu.

_Dopuszcza

si?

przy

tym

mo?liwo??

_{wykorzystywania}

w

_owych

kon-taktach nie

_tylko

_dróg

_l?dowych,

ale i

_morskich,

wiod?-cych

ze

_Skandynawii

a? do

_uj?cia

_Odry

_(Z.

Bukowski

1998,

s.

_67-69,

_261).

Rozmieszczenie

_omawianych

Jak

_ju?

_wcze?niej

_zauwa?ono,

niezdobione

naszyjni-ki z

_haczykowatym

_zapi?ciem,

znalezione na ziemiach

ozdób na terenie

Polski6

równie?

_wykazuje

_pewien

ich

zwi?zek

przestrzenny

z

_przebiegiem

_domniemanych

g?ównych

szlaków

_wymiany

_{ponadregionalnej}

_(Ryc.

_2),

funkcjonuj?cych

u

_schy?ku

_epoki

_br?zu

i we

_wczesnej

epoce ?elaza

(L.

J. ?uka

_1959,

s.

_84-85,

_mapa

_4;

F. Horst

1990,

ryc.

2;

J.

_Fogel

_1993,

s.

_142-144,

_ryc.

_lA,

_1B;

Z. Bukowski

_1998,

s.

_358-361,

_ryc.

_178,

_179).

_Wi?kszo??

z

_tych

znalezisk zlokalizowana

_jest

bowiem w

_zasi?gu

b?d?

w

_pobli?u

_{hipotetycznych}

_w?z?ów

komunikacyj-nych

lub

_sugerowanych

tras

_handlowych.

_Miejsca

odkry-cia

_pozosta?ych

okazów

_maj?

za?

_dogodne

_po??czenie,

g?ównie

wodne,

z

_owymi

szlakami. Widoczna

_jest

te?

kumulacja

analizowanych

naszyjników

w

_rejonie

?rod-kowych

dorzeczy

Warty

i

_Odry,

a

_skarby

_{je zawieraj?ce}

znane s?

wy??cznie

z terenów

_wybrze?a

_Ba?tyku

i

?rod-kowego

dorzecza

_Warty.

okre?li? ?ród?a

_g?ównych

_komponentów

_tego

_stopu

_(por.

J.

_Fogel

1988,

s.

_47-51;

Z. Bukowski

_1998,

s.

_47-51,

368-371

-tam dalsza

_literatura).

Pewien niewielki

przy-czynek

do

_tocz?cej

_si?

_dyskusji

stanowi? _mog?

_wyniki

analiz

_chemicznych

kilku z

_omawianych

_{naszyjników.}

Zgodnie

bowiem z

_podzia?em

_grup

_stopowych

Z.

Hen-sla

-opracowanym na

_podstawie

znalezisk z

_Kujaw

Inowroc?awskich

_(importów

i

_wytworów

_miejscowych)

-br?z,

z

_którego

_{wyprodukowano}

_egzemplarz

z Kruchowa

nale?a?oby

zaliczy?

do _grupy

_Cla7•

_Sugeruje

_to,

?e z?o?a

wchodz?cej

w

_jego

sk?ad

_rudy

miedzi

_znajdowa?y

_si?

za-pewne na

_po?udniu

_Europy,

_{najprawdopodobniej}

w

o?-rodku

_{ba?ka?sko-karpackim.}

_Okazy

ze

_S?upów

wykona-no natomiast ze

_stopów

_nale??cych

do _grupy

_Bla,

a

_wi?c

z

_rudy

_{przypuszczalnie}

_wywodz?cej

_si?

z obszarów

al-pejskich

(por.

Z.

_Hense11996,

s.

_137-138,

s.

_165,

_170,

ryc.

10;

A. Drzewicz

_2005).

Pozosta?e

_ozdoby

wspomnia-nego

typu

nie

_zosta?y

_poddane

badaniom

metalograficz-nym

b?d?

opublikowano

je

w

_sposób

_{uniemo?liwiaj?cy}

okre?lenie _grupy

_surowcowej

_(np.

H. A.

Z?bkiewicz--Kosza?ska

_1966,

s.

_143,

tab.

_1,

_poz.

_4).

Wkontek?cie stosunków

_wymiennych

warto równie?

zauwa?y?,

?e w czterech z

_pi?ciu

skarbów ze

wspomnia-nymi

zabytkami

(S?upy,

U?cikówiec,

Buk,

W?adys?awo-wo-Wielka

_Wie?)

_znajdowa?y

_si?

-oprócz

licznych

wytworów

gotowych

-tak?e

_przedmioty

niedoko?czone

lub

_uszkodzone,

oraz surowiec

_br?zowy

_(G.

Kossinna

1919,s.

163;W.

Szafra?ski

_1955,

s.

_{200-204,210-217;}

R. Maraszek

_1998,

s.

_124,

_poz.

_B17).

_{Niewykluczone}

wi?c,

?e

_pierwotnie

_mog?y

one stanowi? w?asno??

w?-drownych

metalurgów,

a zarazem

_kupców

-by?

mo?e

niekiedy

wywodz?cych

si?

z

_pó?nocy

lub

pó?nocnego-zachodu

-którzy

nie

_tylko

_{rozprowadzali}

_wyroby,

ale

tak?e

_produkowali

_je

na

_miejscu,

a

_ponadto

_skupowali

z?om i surowiec w

_ró?nej

_postaci.

W

_takiej

_sytuacji

mie-liby?my

do

_czynienia

nie

_tyle

z

_faktycznymi

_importami,

co

_raczej

z

_{przeniesieniem}

w nowe ?rodowisko kulturo-we wzorów

_obcych

_(Z.

Bukowski

_1998,

s.

_90,

_376).

W?wietle

_wy?ej

_{przedstawionych}

_informacji

prezen-towany

naszyjnik

rysuje

si?

jako

zabytek

interesuj?cy

i do?? rzadki na ziemiach

_polskich.

Analiza

_pochodzenia

i

_dystrybucji

_tego

_typu

_wyrobów

stanowi natomiast

cie-kawy

przyczynek

do

_problematyki

_{dalekosi??nej}

wymia-ny na

_prze?omie

_epoki

br?zu

i

_wczesnej

_epoki

?elaza,

zw?aszcza w obliczu coraz

_cz?stszego

_{przypisywania}

obr?czowym

ozdobom

_szyi

nie

_tylko

_funkcji

dekoracyj-nych,

ale te? roli

_pieni?dza

_{przedmiotowego}

_(W.

_Blajer

2001,

s.

_165).

Podstawowym

problemem

nordyjskich

centrów

me-talurgii

br?zu

by?o

zaopatrzenie

w

_rud?

_miedzi,

niedo-st?pn?

na

_miejscu

w

_wymaganej

ilo?ci.

_Zagadnieniu

_jej

pochodzenia

po?wi?cono

ju?

szereg

publikacji,

próbuj?c

Mgr

Anna Drzewicz

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

w Warszawie

ul.

_D?uga

52 00-241 Warszawa

BIBLIOGRAFIA

Bieli?ska, G. _Dobrza?ska, E., Gedl, M.

1989

_Naszyjniki

_kultury

_?u?yckiej

z

_m?odszych

okresów

_epoki

br?zu i_wczesnej

_epoki

?elaza na terenie Polski

po?udniowo--zachodniej,

m-pis

pracy

magisterskiej

w

_Instytucie

Archeo-logii

Uniwersytetu

Jagiello?skiego.

1962

_Cmentarzysko

_kultury

_?u?yckiej

w Laskowicach

_Ma?ych,

pow. Olesno, "Silesia

Antiqua"

IV, s. 121-164.

Blajer,

W. 6

Niewykluczone, ?e _wymienione w_{artykule naszyjniki} nie s? wszystkimi

okazami omawianego typu, znalezionymi na terenie Polski, niemniej

znane mi _{egzemplarze odzwierciedlaj? chyba generaln? tendencj?} ich

rozmieszczenia, atak?e zasi?g ich wyst?powania na

?l?sku,

w Wielkopol-sce ina _{pobrze?u Ba?tyku.}

2001

_Skarby

_przedmiotów

_metalowych

z

_epoki

_br?zu iwczesnej

epoki

?elaza na ziemiach

_polskich,

Kraków.

Broholm, H. Ch.

1946 Danmarks bronzealder, t. III, Kobenhavn. 7

Nierównomiemy rozk?ad sk?adników chemicznych w_stopach oraz ró?nice

wynikaj?ce z odmienno?ci _stosowanych metod _{analitycznych sk?aniaj?}

jednak do _pewnej ostro?no?ci w_{bezpo?rednim porównywaniu konkretnych}

analiz i wnioskowaniu na ich podstawie (Z. Hensel 1996, s. _132).

Okre?lenie _proweniencji rud miedzi utrudnia tak?e to, ?e _pradziejowi

metalurdzy potrafili eliminowa? niepo??dane sk?adniki, awskutek

wielo-krotnego przetapiania z?omu _zmniejsza? si? te? _{stopie? jego}

zanieczysz-czenia _(J. Fo_gel 1983, s. _144).

Bukowski, Z.

1998 Pomorze w _{epoce br?zu} w?wietle

dalekosi??nych

kontak-tów

_wymiennych,

Gda?sk.

D?ugopolska,

L.

1968

_Cmentarzysko

_kultury

_?u?yckiej

w _Brudzewie, MS XI, s.

259-302.

?uka, L. J.

Drzewicz, A.

2005

_Ozdoby

_br?zowe z _{Kruchowa, pow.}

_{gnie?nie?ski,}

_woj. 1953 Skarb

_br?zowy

z V okresu

_epoki

_br?zowej

z U?cikówca

w_{pow. obornickim,} PArch. IX, s. 52-71.

wielkopolskie,

WALVII, 2004-2005, s. 101-110.

1959 _Importy italskie i

_{wschodnio-alpejskie}

oraz ich

na?ladow-nictwa na obszarze

_kultury"

_?u?yckiej"

okresu

halsztackie-go w Polsce, "Slavia

Antiqua"

VI, 1957-1959, s. 1-99.

Durczewski, D.

1961

_Skarby

halsztackie z

_{Wielkopolski,}

PArch. XIII, s. 58-162.

Fogel,

J.

1983 Mied? imetale

pochodne,

[w:] Cz?owiek i?rodowisko w

pra-dziejach

(red.

1. K. _Koz?owski, S. K.

_Koz?owski),

Warszawa,

s. 141-152.

Malinowski, T.

1961 a

_Katalog

_cmentarzysk

ludno?ci

_kultury

_?u?yckiej

w Polsce,

tom _I, Warszawa.

1988 _"Import"

_nordyjski

na ziemiach

_polskich

u

_schy?ku

_epoki

br?zu, Pozna?.

1961 b

Katalog

cmentarzysk

kultury

?u?yckiej

w Polsce, tom II,

Warszawa.

1993 _Uwagi o

_niektórych

_faktorach

iszlakach _wymiany

_ponad

re-gionalnej

na Pomorzu na

_prze?omie

_epoki

_br?zu i?elaza,

[w:] Miscellanea

_{archaeologica}

Thaddaeo Malinowski dedicata _quae Franciscus Ro?nowski

_redigendum

_curavit,

S?upsk-Pozna?,

s. 137-146.

Maraszek, R.

1998

_{Spdtbronzezeitliche}

_Hortfunde

_entlang

der _Oder,

Univer-sitatsforschungen

zur Prahistorischen

_Archaologie

49,

Bonn.

Mirek, A.

Galasi?ska-Hrebendowa, W.

1992 Pó?no _br?zowe i halsztackie

_naszyjniki

z obszaru Ziemi

Lubuskiej,

Wielkopolski,

Kujaw iPolski

_?rodkowej,

_m-pis

pracy

magisterskiej

w

_Instytucie

_Archeologii

Uniwersyte-tu

_{Jagiello?skiego.}

1989

_Materia?y

z

_cmentarzyska

_kultury

_?u?yckiej

w

B?dzinie-?a-giszy, Rocznik Muzeum

_{Górno?l?skiego}

w

_Bytomiu,

Ar-cheologia

12, Bytom, s. 1-258.

Gedl, M.

1962 Kultura

?u?ycka

na _Górnym

?l?sku,

Wroc?aw. Petersen, E.

1929 Neue

_Ergebnisse

iiber die

_{friihgermanische}

Kultur in

Schlesien, .Altschlcsien" 2, s. 196-240.

Hensel, Z.

1996

_Produkcja

_vtyrobów

ze _stopów miedzi na

_Kujawach

w

?wie-tle bada?

_chemicznych,

_[w:] Aleksandra

Cofta-Broniew-ska

_(red.),

_Metalurgia

br?zu

pradziejowych

spo?ecze?stw

Kujaw, Studia i

_Materia?y

do

_Dziejów

_Kujaw

7, Pozna?,

s. 129-193.

Pieczy?ski,

Z.

1954

_Cmentarzysko

z _wczesnego okresu

_?elaznego

_(700-400

przed

n.

_e.)

w Gorszewicach, wpow. szamotulskim, FAP

IV, 1953, s. 10 1-152.

Horst, F. _Pietrzak, J.

1989 Zur Geschichte und Kultur der

_{jungbronzezeitlichen}

Stdm-me im unteren

_Odergebiet,

_[w:]

_Problemy

_kultury

_?u?yckiej

na Pomorzu

_(red.

T.

_Malinowski),

_S?upsk,

s. 89-98.

1983

_Sprawozdanie

_{wojewódzkiego}

konserwatora ds.

_zabytków

archeologicznych

na _woj. katowickie za rok _{1981, "Silesia}

Antiqua"

25, s. 141-144.

Hufnagel,

F.

Schmidt, J.-P.

1941 Die

_{friiheisenzeitlichen}

_Graberfelder

von Gross

Strehlitz--Adamowitz und

_{Tschammer-Ellguth}

im Kreise Gross

Strehlitz, .Altschlcsicn" X, s. 54-105.

1993a Studien zur _jiingeren Bronzezeit in

_{Schleswig-Holstein}

und dem nordelbischen

_Hamburg,

Teil1: Text und Karten,

Uni-vcrsitatsforschungen

zur Prahistorischen

_Archaologie

15,

Bonn.

Jakimowicz, R.

1935

_Sprawozdanie

z dzia?alno?ci _Pa?stwowego Muzeum

Ar-cheologicznego

za 1928 _rok, WA _XIII, s. 232-278.

1993b Studien zur _jiingeren Bronzezeit in

_{Schleswig-Holstein}

und dem nordelbischen

Hamburg,

Teil 2:

_Katalog

und

Tafeln,

Universitatsforschungen

zur Prahistorischen

_Archaologie

15, Bonn.

Jensen, J.

1997 Fra Bronze- til Jernalder

-en

_kronologisk

_{undersogelse,}

Nordiske Fortidsminder _B/15, Kobenhavn.

Sprockhoff,

E.

Kaczmarek, M.

1956

_{Jungbronzezeitliche}

_Hortfunde

der Siidzone

_(Periode

_V),

tom _I, Mainz.

2001

_{Zachodniowielkopolskie}

_spo?eczno?ci

_kultury

_?u?yckiej

w _{epoce br?zu,} Pozna?.

Szafra?ski, W.

Karpi?ska,

A.

1955

_Skarby

_br?zowe z

_epoki

_wspólnoty

_pierwotnej

_(IV

i Vokres

epoki

br?zowej)

w

_{Wielkopolsce,}

Warszawa-Wroc?aw.

1925 _Reparacje

_{prehistoryczne}

wPolsce, PArch. II, 1922-1924,

s.25-37.

W?grzyn-Langer, M.

Koehler, K.

1977

_Naszyjniki

grupy

górno?l?sko-ma?opolskiej

kultury

?u?yc-kiej,

m-pis

pracy

magisterskiej,

Instytut

Archeologii

Uni-wersytetu

Jagiello?skiego.

1900 Album

_zabytków

_{przedhistorycznych}

_Wielkiego

Ksi?stwa

Pozna?skiego

zebranych

wMuzeum _Towarzystwa

Przyja-ció? Nauk w_Poznaniu, z. _II, Pozna?.

Wiklak, H.

Kossinna, G.

1972 _Pó?niejsze stadia _rozwojowe

_{?rodkowopolskiej}

_grupy

kultury

?u?yckiej,

PMMAE _19, s. 15-172.

1917 Die

_goldenen

_.Jiidringe"

und die _jiingere Bronzezeit in

Ostdeutschland, .Jvlannus" VIII, s. 1-133.

1919 Meine Reise nach West- und _Ostpreussen und meine

Beru-fung

zu

_{Generalfeldmarschall}

von

_Hindenburg

im _August

1915, .Jvlannus" IX

_(1917),

s. 119-195.

Z?bkiewicz-Kosza?ska, H. A.

1958

_Cmentarzysko

ludno?ci

_kultury

_?u?yckiej

w ?odzi-Rudzie

Pabianickiej,

PArch. X, 1954-1956, s. 237-285.

1966 Skarb ozdób

_br?zowych

_kultury

_?u?yckiej

z okresu

halsz-tackiego

z _??ki ko?o Pi?tku, pow. ??czyca, PMMAE _13,

s. 131-159.

Kubiczek, T., Malicki, L.

1948

_Zabytki

z

_cmentarzyska

_"?u?yckiego"

z _{Szopienic, pow.}

Katowice, ZOW _XVII/3--4, s. 34--42.

BRONZE PLAIN NECK RING WITH HOOKED TERMINAL S FROM THE COLLECTION

OF THE STATE ARCHAEOLOGICAL MUSEUM IN WARSAW

SUMMARY

The State _{Archaeological} Museum in Warsaw has in its collection a

dam-aged bronze _plain neck _ring with ahook-like _{fastening (Fig. l), formerly}

owned _{by historian, philologist} and collector Józef Tomasz _Przyborowski

(1823-1896).

of Poland as a result of _increasing trade _exchange, also _by sea _routes,

between the areas on the Odra River and areas ofDenmark named above,

registered starting from late _periods of the Bronze _Age. Most neck _ring

finds may be traced to areas which are _thought to have lain on or close to

junction points of communication routes. Others occurred in locations

found within easy reach of these routes.

According to a_description made _early in the 20th cent. the neck _ring is:

'circular, with acircular cross-section. Both its terminals, of which one is

at _{present missing,} were :flexed into hooks for _fastening. Acrack in its side,

was _{repaired (}... ), also by coating with metal' (A. Karpi?ska 1925, p. 27).

The neck _ring has a_carefully smoothed and _polished surface, dark _gold in

hue, with specks of dark green noble patina. At _present, both terminal s are

missing, only the middle section with traces of _repair survives. Diameter

ofneck _ring: 17.0 cm, diameter ofbronze rod: 0.5-0.55 cm.

Results of _{metallography analysis} made of some of these neck _ring s

indicates that the copper ore _present in the bronze _alloy may originate

from the _{Alpine region (neck ring} from _S?upy) and the Balkan -C arpathian

centre (neck ring from Kruchowo ). This is interesting given the debate

ongoing in Iiteraturc on sources of raw materials which were used in

Nordic centres ofbronze _metallurgy.

In Polish _{archaeologicalliterature} this kind of neck _ring sis considered

typical for the Nordic environment _{(particularly,} eastern Jutland and

Dan-ish islands

-Zealand, Fyn and _Lolland) and is dated to the close of the

Bronze _Age and onset of Hallstatt C. In Poland they are _relatively rare

(Fig. 2): 10 neck _ring s were noted in 5hoards, 18 occurred at 13 _gravefields, l is a _stray find and another _belonged to a set of bronze ornaments of

unknown character. Neck _{rings presumably} found their way to the area

The _{unprovenanced} neck _ring from State _{Archaeological} Museum

collection is a _striking ornament, rare in Poland; analysis of _origin and

distribution of this class of finds could shed more _light on the _question

of distant trade exchange during the period of transition from the Bronze

Age to _Early Iron _Age.

t?um. A. Kinecka

WYKAZ

SKRÓTÓW

TYTU?ÓW

CZASOPISM

I

WYDAWNICTW

WIELOTOMOWYCH

LIST OF ABBREVIATIONS OF PERIODICALS AND SERIAL PUBLICATIONS

"Acta

Archaeologica

Carpathica",

Kraków

"Acta

Archaeologica

Academiae Scientiarum

Hungaricae",

Budapest

"Materia?y

Zachodniopomorskie"

, Szczecin

.Pamatky

archeologicke"

(wcze?niej:

.Pamatky

archeologick?

a

_{mistopisn?"),}

Praha

AAC AAHung.

MZP

PA

.Arbeits- und

_{Forschungsberichte}

zur sachsichen

AFB _PArch.

PMMAE

"Przegl?d

Archeologiczny",

Pozna?

Bodendenkmalpfiege",

Berlin

_(Stuttgart)

"Archeologia

Polski", Warszawa

"Prace i

_Materia?y

Muzeum

_{Archeologicznego}

i

_{Etnograficznego}

w ?odzi. Seria

Archeologicz-na", ?ód? APolski

AR

_{"Archeologicke}

_rozhledy",

Praha

- British

Archaeological

Reports, International

Series, Oxford

B.A.R. Int. Series

PomAnt .Pomorania

Antiqua",

Gda?sk Prahistoria ziem

_polskich

-Prahistoria ziem

_polskich,

tom I: Paleolit

imezolit

_(red.

W. _Chmielewski, W.

_Hensel),

Wroc-?aw- Warszawa- Kraków-Gda?sk 1975; tom II:

"Bericht der Romisch-Gcrmanischen

Kommis-sion", Frankfurt a.M.-Berlin BerRGK

BJahr. BMJ

.Bonner J_ahbucher", Koln/Bonn

.Bodcndcnkrnalpflcgc

in

_Mecklenburg-

Vorpom-mern", Lubstorf

(wcze?niej:

.Bodcndcnkmal-pfiege

in

_Mecklenburg.

Jahrbuch ... ", Schwerin/

Rostock! /Ber

lin)

Neolit

_(red.

W. _Hensel, T.

_Wi?la?ski),

Wroc?aw--Warszawa-Kraków-Gda?sk 1979; tomIl!:

Wcze-sna _{epoka br?zu}

_(red.

A. _Gardawski, J.

Kowal-czyk),

Wroc?aw- Warszawa-Kraków-Gda?sk 1978;

tom IV: Od

_?rodkowej

_{epoki br?zu} do

_?rodkowego

okresu _late?skiego

_(red.

J. _D?browski, Z.

Rajew-ski),

Wroc?aw- Warszawa- Kraków-Gda?sk 1979;

tom V: _Pó?ny okres late?ski iokres

_rzymski

_(red.

J.

_{Wielowiejski),}

Wroc?aw-

Warszawa-Kraków--Gda?sk 1981

Corpus

der romischen Funde im

_europaisohen

Barbaricum CRFB

"F ontes

_{Archaeologici}

Posnanienses"

_(wcze?niej:

.Fontes

Praehistorici"),

Pozna?

FAP

Inf.Arch. "Informator

Archeologiczny.

Badania rok ... ",

Warszawa

InvArch. .Juventaria

Archaeologica,

Pologne",

Warszawa--?ód?

"Sitzungsberichte

der

_{Altertumsgesellschaft}

Prussia"

(pó?niej:

.Prussia, Zeitschrift fur

Heimat-kunde"),

Konigsberg

i.Pr.

Prussia

"J ahresschrift fur mitteldeutsche

_{Vorgeschichte",}

Halle/Saale

JmV

.Praehistorische Zeitschrift" , Berlin-New York

.Recherches

_{Arch?ologiques",}

Kraków "Rocznik Bia?ostocki",

Bia?ystok

PZ

RArch. RB RO

"Jahrbuch des Romisch-Gcrmanischcn

Zentral-museums Mainz" ,Mainz

JRGZM

"Kwartalnik Historii

Kultury

Materialnej",

War-szawa

KHKM

"Rocznik

Olszty?ski",

Olsztyn

SJahr. SIA SovArch

"Saalburg

Jahrbuch", Berlin-New York

"Slovenska

archeológia",

Bratislava

"Sovetskafi

Arheologia"

(CoBeTCKa5I

apxeono-rM5I),

Moskva

- Kratkie soob?enia

Instituta

arheologii

Akademii

nauk SSSR

_(KpaTKMe

C006rn;eHM5I IIHcTMTyTa

apXeOJIOrMM AKa,IJ;eMMM nayx

CCCP),

Moskva KSIA

-Materialy

iisslcdovania po

arheologii

SSSR

(Ma-TepMaJIbI MMCCe,IJ;OBaHM5I no _apXeOJIOrMM

_CCCP),

Moskva MIA

SprArch.

SprPMA

WA ZNUJ

"Sprawozdania

Archeologiczne",

Kraków

"Sprawozdania

P.M.A.", Warszawa

"Wiadomo?ci

Archeologiczne",

Warszawa

"Zeszyty Naukowe

Uniwersytetu

J

agiello?skie-go", Kraków MatArch.

MS MSiW

"Materia?y

Archeologiczne",

Kraków

"Materia?y

Staro?ytne",

Warszawa

"Materia?y

Staro?ytne

i W

czesno?redniowie-czne", Warszawa

"Z otch?ani _wieków", Warszawa

ZOW

"Materia?y

i

_Sprawozdania

_{Rzeszowskiego}

O?-rodkaArcheologicznego",

Rzeszów-Krosno-San-domierz- Tarnów

_{(-Przemy?l/Tarnobrzeg)}

MSROA

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne.}

Warszawa 2006.

_Wydanie

I. Nak?ad 500 _egz. Druk _{i oprawa:} DRUKARNIA Janusz

_Bieszczad,

ul. Moszczenicka

_2,

03-660 Warszawa