Władysław Podlacha (1875-1951)
Ochrona Zabytków 5/2 (17), 143-144
polskich w zbiorach obcych, opublikowany •w Sprawozdaniach KHS jak np. „Dary z P olski dla Erazma z Rotterdamu w h i
storycznym muzeum bazylejskim “ (1897) i „Miniatury rękopisów polskiego pocho dzenia biblioteki publicznej w Petersbur gu“ (1900).
N ie jest rzeczą m ożliwą w ramach krót kiego artykułu dać obraz bogatej dzia łalności naukowej Kopery, obejmującej ■czasowo w szelkie dziedziny sztuki p ol skiej od romanizmu aż po w iek X X -ty. Trudno jednak nie w ym ienić pozycji te go rodzaju, jak pierwszej w polskiej lite raturze naukowej książki o Wicie S tw o szu (1907), jak — w spólnie ze Stan. Cer- chą napisanej — monografii Giov. Cini’e- go ze Sieny (1916), m onografii o Janie Ma rii Padovano (1938). Wyrazem skłonności do syntetyzowania jest opracowanie tek stu do 3-tom owego dzieła „Pomniki Kra kow a“ (1904), zawierającego rysunki z kra kowskiej rzeźby nagrobkowej M aksym i liana i Stanisław a Cerchów. W tekście tym potraktował Kopera rzeźbę nagrob kową na szerszym tle dziejów Krakowa i Polski. Szczególnie ważną pozycją jako pierwsze syntetyczne ujęcie tego tematu jest 3-tom ow e dzieło Kopery „Dzieje m a larstw a w Polsce“ (1925—29). Podobny charakter nosi również jego „Sztuka pol ska od czasów najdawniejszych do poło w y X IX w .“, wydana w publikacji „Pol
ska, jej dzieje i kultura“ (1931).
Szczególną cechą działalności Kopery była jego dążność do jak najw iększego publikowania zabytków, celem uratowa nia ich przynajmniej w tej formie na w y padek ewentualnego zniszczenia. Wyrazem tej troski były jego publikacje o charak terze inwentaryzatorskim , podjęte w spól n ie z L. Lepszym, jak „Kościoły drew nia ne w Galicji Zachodniej“ (1916) i „Ilum i now ane rękopisy księgozbiorów oo. domi nikanów i karm elitów w K rakowie“ (1926). W latach 1905—1918 był Kopera konser w atorem okręgu tam ow sko-rzeszow skiego i na tym stanowisku pracował ofiarnie i skutecznie. Jego zabiegom należy przy pisać m. i. uratowanie średniowiecznych m alow ideł ściennych w kościele w Czcho w ie. O trudnych warunkach w pracy kon serwatora w jej okresie pionierskim pisał
w „Ochronie Zabytków“ (1949, nr 2). Osobną, w łaściw ie główną dziedziną działalności Kopery było m uzealnictwo. Objąwszy po zgonie Wład. Ł uszczkiewi-
cza dyrekturę Muzeum Narodowego
w Krakowie (1901), położył w ciągu swej prawie 50-letniej pracy na tym stanow i sku olbrzymie zasługi około rozwoju tej instytucji, pomnażając 20-krotnie zbiory przez niestrudzoną zabiegliw ość w u zys kiwaniu darowizn (m. i. słynnych k olek cji E. Hutten-Czapskiego, E. Goldsteina, St. Rusieckiego, Fel. Jasieńskiego, E. B a- rącza i in.). Z połowy gmachu Sukiennic rozprzestrzeniło się muzeum pod jego kierownictwem na szereg oddziałów w m ieście. Uczynił też Kopera z instytucji krakowskiej jeszcze w czasach zaborczych placówkę kulturalną o znaczeniu ogólno krajowym, dążąc do m aksym alnego udo stępnienia zbiorów drogą w ystaw stałych i czasowych, licznych w ydaw nictw i pre lekcji.
W czasie okupacji, dzięki jego osobistej odwadze i um iejętności postępowania Mu zeum Narodowe w yszło w zględnie obron ną ręką. Jego autorytet w dziedzinie m u zealnictwa sięgał daleko poza m ury kra kowskiej placówki. Przez szereg lat p ia stował godność przewodniczącego Zw iąz ku Muzeów w Polsce i reprezentował przed w ojną m uzeologię polską na m ię dzynarodowych zjazdach.
Działalność Feliksa Kopery, naukowa, m uzeologiczna, konserwatorska i popula ryzatorska doczeka się n iew ątpliw ie w ła ś ciwej i dogłębnej oceny. Wkład jego d łu go letniej pracy i znaczenie jej na polu
kultury narodowej jest naprawdę w ielkie. Z jego odejściem zamknął się rozdział w dziejach polskiego muzealnictwa.
Z. B. WŁADYSŁAW PODLACHA
(1875— 1951)
Dnia 20 grudnia 1951 roku zmarł w e W rocławiu przeżyw szy 76 lat prof, dr W ładysław Podlacha. Młodość spędził w Krakowie studiując na U niw ersytecie Jagiellońskim historię sztuki pod kierun kiem Mariana Sokołowskiego. Dalsze sw e losy związał z U niw ersytetem Lwowskim , gdzie habilitow ał się w roku 1916, a w pięć lat później otrzymał katedrę. Studiow ał również za granicą na U niw ersytecie B er lińskim .
Pozostając w początkach sw ej działalno ści naukowej pod w pływ am i profesora U niw ersytetu L w ow skiego Jana Bołoza A ntoniewicza Podlacha kiei-uje sw e zain teresowania na sztukę cerkiewną Rusi i Bukowiny. Publikuje szereg prac z tej dziedziny jak np. „M alowidła ścienne w cerkwiach Bukow iny“ (Lwów 1912),
„Die göttliche Liturgie in den W andmale reien der Bukowiner K losterkirchen“ (Zeit schrift für christliche Kunst XX III, 1910), czy „Malarstwo cerkiewne na Rusi H alic kiej (Kwart. Hist. t. X X X , 1916).
Późniejsze zainteresowania zwraca Pod- lacha na zagadnienia średniowiecznego m alarstwa miniaturowego. W ydaje kilka m onografii rękopisów ilum inow anych jak „Miniatury tynieckich ksiąg liturgicznych w Bibliotece U niwersyteckiej w e L w ow ie“ (Księga pamiątkowa ku czci B. Orzechowi- cza, Lwów, 1916), „Miniatury psałterza floriańskiego“ (Rocznik Ossolineum 1927— 28), „Miniatury m odlitewnika W arneńczy ka“ (Lwów 1928), „Miniatury psałterzy śląskich w Bibliotece U niw ersytetu Wroc ław skiego“ (Spraw. T.N.L. 1935) „Miniatu
ry rękopisów śląskich X IV w .“ (Spraw. T .N .L . 1935) i inne.
Podlacha pośw ięcił dużą część sw ej pra cy zagadnieniom organizacji nauki, bada niom dziejów historii i teorii sztuki. Był jednym z pierwszych polskich profesorów wykładających estetykę, historiografię, m etodykę i teorię sztuki. O publikował sze reg prac z tego zakresu: „O przyszłości historii sztuki“ (Nauka Polska 1919), „Hi storia sztuki a historia kultury“ (Pam ięt nik IV Zjazdu historyków polskich, Po znań 1925), „Henryk W ölfflin i jego teo ria sztuki“ (Spraw. Wrocł. T.N., 1948), „Dia lektyczna teza im presjonizm u“ (Spraw. Wrocł. T.N., 1950).
O bliskim stosunku Podlachy do sprawy zabytków świadczy jego artykuł progra m owy „Współpraca prowincji w badaniu i ochronie zabytków“ (Nauka Polska 1923), w którym rzuca hasło, aby przez odpo w iednie popularyzowanie tego zagadnie nia, otoczyć zabytki opieką społeczeństwa. W artykule tym wyraża konieczność utw o rzenia instytutu inw entaryzacji zabytków. „Środkiem, który um ożliw iłby nam pozna nie sztuki prowincjonalnej w jej pełnej roli — pisał Podlacha — jest zarządzenie opisowej inwentaryzacji na całym obsza rze Rzeczypospolitej“.
Ostatnie lata życia pośw ięcił Podlacha organizacji i prowadzeniu Zakładu H i storii Sziuki U niwersytetu W rocławskiego. Zespół uczniów Podlachy, w ytw orzony trzydziestoletnią pracą profesorską jest bardzo znaczny: Blum ówna, Ciekliński, Gębarowicz, Güttler, Hornung, Majerska, Piwocki, Terlecki — to tylko kilka nazw isk z długiej listy w ychow anków zmarłego profesora.
S. K.
JERZY GÜTTLER (1904—1952)
Jerzy Güttler studia uniw ersyteckie od był w latach 1924—27 w e Lw ow ie, gdzie od sam ego początku w yróżniał się na se minariach prof. Podlachy. Domeną jego zainteresowań było m alarstwo realistycz ne drugiej poł. X IX w. (praca doktorska o W. Grabowskim, wzorowe katalogi w y staw). B ył jednak przede w szystkim m u- zeologiem. W tej dziedzinie zaczął pra ce jako asystent, a następnie kustosz Ga lerii Obrazów m iasta Lwowa; po wojnie św iatow ej objął stanowisko dyrektora mu zeum w Gdańsku, później w e Wrocła wiu. Każdą placów kę m uzealną traktował jako nowoczesną, żywą instytucję i swój twórczy stosunek do niej i oddanie potra fił zaszczepić zgromadzonemu i w yszkolo nemu przez siebie zespołowi współpracow ników. Bardzo w ielką uw agę przywiązy w ał do udostępnienia zbiorów, nie szczę dził w ysiłk ów w organizowaniu w ystaw czasowych i objazdowych, zajm ował się żywo losem m uzeów regionalnych (Brzeg, Jelenia Góra), opracowując w iele katalo gów i przewodników ułatwiających szer szemu ogółow i zrozumienie i przeżycie dzieła sztuki.
W ten w łaśn ie sposób nie tylko kształcił smak artystyczny społeczeństwa, ale rów nocześnie podnosił też szacunek do zabyt ków, współpracując niejako z wojew ódzki mi władzam i konserwatorskimi,
Do służby konserwatorskiej w stąpił do piero pod koniec życia, podejmując zada nie, które okazało się zbyt ciężkie na jego słabe zdrowie — funkcję konserwatora w ojew ództw a wrocławskiego. W ojewódz two to leżące na szlaku działań w ojen nych w r. 1945 ucierpiało bardzo silnie; zwłaszcza Wrocław, w momencie gdy Güt tler rozpoczął pracę konserwatorską (1. X. 1946), stanowił jedno w ielk ie rumo wisko, Przed zm ęczonym i schorowanym muzeologiem stanęło w ięc ogromne zada nie zabezpieczenia i odbudowy w ielu ze społów m iejskich, którym należało przy wrócić pierwotne, niesprusaczone obli cze. Zajęty równocześnie prowadzeniem Muzeum w e W rocławiu okazał się Güttler w dziedzinie konserwacji w ytrawnym fa chowcem o głębokiej wiedzy i oczytaniu w najnowszej literaturze, doskonale zna jącym teren. W dyskusjach metodologicz nych Stowarzyszenia Historyków Sztuki głos jego należał do najbardziej ważkich i pogłębionych.
