Andrzej Rembieliński
Odpowiedzialność za wypadki
samochodowe w nowym kodeksie
cywilnym
Palestra 8/10(82), 20-31
1964
20 A n d r z e j R e m b i e l i ń s k i N r 10 (82) 127 k.z. P rz e p is y te ła g o d n ie t r a k t u j ą o so b ę z o b o w ią z a n ą do z w r o tu n ie n a le ż n e g o ś w ia d c z e n ia i d la te g o n ie m a o b a w y , b y in t e r e s y p o s z k o d o w a n e g o m o g ły t u d o z n a ć u s z c z e r b k u . P o d o b n ie p r z e d s ta w ia s ię s p r a w a z w r o tu n ie n a le ż n e g o ś w ia d c z e n ia n a g ru n c ie p r o j e k t u k o d e k s u c y w iln e g o z 1962 r., k tó r y n o r m u je tę k w e s tię w a r t . 870 i 871. P o d n ie ś ć je d n a k n a le ż y , że p rz y ję c ie p ro p o n o w a n e g o r o z w ią z a n ia m o ż e s p o w o d o w a ć ró w n ie ż p e w n e u je m n e s k u t k i. D o ty c h s k u tk ó w z a lic z y ć tr z e b a p rz e d e w s z y s t k im m o żliw o ść w s z c z y n a n ia b e z z a s a d n y c h p ro c e s ó w o p o d w y ż s z e n iu je d n o r a z o w e g o o d sz k o d o w a n ia . Z d r u g ie j je d n a k s tro n y p rz y p r z y z n a w a n iu r e n t y i s tn i e j e ró w n ie ż m o ż liw o ść w y ta c z a n ia b e z p o d s ta w n y c h p o w ó d z tw o p o d w y ż s z e n ie r e n ty . W y d a je się , że są d y , d o p u s z c z a ją c m o ż liw o ść ż ą d a n ia p o d w y ż s z e n ia je d n o r a z o w e g o o d sz k o d o w a n ia , p o w in n y p o s tę p o w a ć t u b a rd z o o s tro ż n ie i s to s u n k o w o r z a d k o . Z r e s z tą z n a t u r y rz e c z y o ra z z teg o , że z r e g u ły p r z y z n a w a n a j e s t r e n t a , w y n i k a w sp o só b o c z y w isty , że w y p a d k i, w k tó r y c h b y ła b y u z a s a d n io n a z m ia n a j e d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia , n a le ż e ć b ę d ą d o b a rd z o r z a d k ic h .
ANDRZEJ REMBIELIŃSKI
O dpow iedzialność za wypadki samochodowe
w nowym kodeksie cywilnym
i U c h w a lo n y u s ta w ą z d n ia 23 k w ie tn i a 1964 r . k o d e k s c y w iln y (Dz. U . N r 16, p o z . 93) s t a n ie s ię z d n ie m 1 s ty c z n ia 1965 r . p r a w e m o b o w ią z u ją c y m .
J a k w ia d o m o , k a ż d a z m ia n a u s ta w o d a w s tw a w y w o łu je o ż y w ie n ie w r u c h u p r a w n ic z y m , s k ła n ia do z a s ta n o w ie n ia s ię n a d tr e ś c ią n o w y c h p rz e p is ó w , n a s u w a c a ły s z e r e g r e f le k s ji i u w a g . W i n t e r e s u j ą c e j n a s d z ie d z in ie u w a g i t a k i e s ą t y m b a r d z ie j k o n ie c z n e , że p ro b le m w y p a d k ó w sa m o c h o d o w y c h i o d p o w ie d z ia l n o ś c i c y w iln e j z a te w y p a d k i n ie ty lk o n ie p r z e s ta je b y ć a k tu a ln y , le c z w rę c z p rz e c iw n ie , z k a ż d y m r o k ie m n a b ie r a c o ra z w ię k s z e g o z n a c z e n ia , a w m i a r ę r o z w o j u m o to r y z a c ji i r u c h u k o m u n ik a c y jn e g o n a d r o g a c h p u b lic z n y c h z n a c z e n ie to je s z c z e b ę d z ie w z ra s ta ło . G o d n e u w a g i je s t w ię c s p o jrz e n ie n a n o w e p rz e p is y n ie ty l k o p o d k ą te m w id z e n ia z m ia n , ja k ie o n e w p r o w a d z a ją , a le p r z e d e w s z y s t k i m p o d k ą te m w id z e n ia a k tu a ln o ś c i d o ty c h c z a s o w e g o d o r o b k u n a u k i i o rz e c z n ic t w a , k tó r e te m u d z ia ło w i p r a w a c y w iln e g o p o ś w ię c iły sz c z e g ó ln ą u w a g ę .
Z a s łu g ą u s ta w o d a w c y je s t to, że w y d a ją c n o w e p rz e p is y , u tr z y m a ł w z a s a d z ie d o ty c h c z a s o w ą k o n c e p c ję o d p o w ie d z ia ln o śc i, że d z ię k i te m u z a c h o w a n a z o s ta n ie -ciągłość d o ty c h c z a s o w y c h o s ią g n ię ć w te j d z ie d z in ie , co m a o g ro m n e z n a c z e n ie z a ró w n o d la b a d a ń te o r e ty c z n y c h , ja k i — co je s t sz c z e g ó ln ie w a ż n e — d la p r a k t y k i s ą d o w e j. W sz e lk ie z m ia n y o c h a r a k t e r z e r a d y k a l n y m s ą z ja w is k ie m r a c z e j n ie p o ż ą d a n y m , i d o b rz e s ię s ta ło , że w ła ś n ie w z a k r e s ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i s a m o c h o d o w e j z m ia n y te n ie n a s t ą p ił y , że z o s ta ły p rz e z w y c ię ż o n e p e w n e w a h a n i a s y g n a liz o w a n e p rz e d te m w n ie k tó r y c h w e r s j a c h p r o j e k tu k o d e k s u c y w iln e g o . P o n iż s z e u w a g i b ę d ą m ia ły n a c e lu a n a liz ę n o w y c h p rz e p is ó w z p u n k tu w id z e n ia d o k o n a n y c h z m ia n i m o ż liw o śc i w y k o r z y s ta n ia d o ty c h c z a s o w e g o s t a n u n a u k i i o rz e c z n ic tw a .
N r 10 (82) O d p o w i e d z i a l n o ś ć za w y p a d k i s a m o c h o d o w e w k o d . c y w .
I
1. K o d e k s c y w iln y p o ś w ię c ił o d p o w ie d z ia ln o śc i z a w y p a d k i s a m o c h o d o w e t r z y p rz e p is y , m ia n o w ic ie a r t. 435 — 437 w t y t u le V I k s ię g i tr z e c ie j. Z a m ie sz c z e n ie ty c h p rz e p is ó w w k o d e k s ie ś w ia d c z y o ty m , że u s ta w o d a w c a n ie w y b r a ł in n y c h m o ż liw o śc i u r e g u lo w a n ia teg o z a g a d n ie n ia , a w sz c z e g ó ln o ś c i n ie w y b r a ł sy s te m u , w k tó r y m o d p o w ie d z ia ln o ść t ę o k re ś la u s t a w a s z c z e g ó ln a ( ja k n p . w N R F , S z w a jc a r ii czy A u s tr ii) . W p ra w d z ie te n d e n c ja t a k a w z a s a d z ie w P o ls c e n ie w y s tę p o w a ła 1 i n ie b y ła b r a n a p o d u w a g ę w p r a c a c h k o d y f ik a c y jn y c h , je d n a k ż e p o d k re ś lić w y p a d a , że s ta n o w is k o u s ta w o d a w c y p o tw ie r d z a p rz e w a g ę s y s te m u k o d e k s o w e g o 2 n a d in n y m i ro z w ią z a n ia m i, co z n a la z ło j u ż a p r o b a t ę w li te r a tu r z e p o d rz ą d e m k o d e k s u z o b o w ią z a ń . 2. K o d e k s c y w iln y u tr z y m y w a ł z a s a d ę r y z y k a ja k o p o d s ta w ę o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a w y p a d e k , re a liz u ją c k o n s e k w e n tn ie te n d e n c ję p r z e w ij a ją c ą s ię w p o sz c z e g ó l n y c h w e r s ja c h p r o je k tu . D o d a le k ie j p rz e s z ło śc i n a le ż ą g ło s y p o d a ją c e w w ą t p l i w o ść p r z y d a tn o ś ć t e j z a s a d y w u s t r o ju s o c ja lis ty c z n y m . D ziś n i k t n ie t w ie r d z i s e rio , że z a s a d a ry z y k a u tr a c ił a sw e z n a c z e n ie , k r y t y k a z aś s p r o w a d z a s ię je d y n ie d o o k re ś le n ia je j tr e ś c i i sp o s o b u u z a s a d n ie n ia .3
Z a g a d n ie n ie to p o z o s ta je w d a ls z y m c ią g u a k tu a ln e n a g ru n c ie k o d e k s u c y w il n e g o , s k o ro s f o rm u ło w a n ie a r t. 435 § 1 w ty m z a k re s ie n ie r ó ż n i się o d p r z y j ę te g o w a r t . 152 § 1 k.z. W ty m m ie js c u n ie m a celu b a d a n ie m o ty w ó w u s t a w o d a w cz y c h , a w szczeg ó ln o ści sk o m p lik o w a n e g o p ro b le m u , ja k im je s t r a tio le g is o d p o w ie d z ia ln o ś c i n a z a s a d z ie ry z y k a . W li te r a tu r z e p o ls k ie j i o b c e j p r o b le m t e n je s t ż y w o d y s k u to w a n y . W y s ta rc z y p o w ie d z ie ć , że d o ty c h c z a s o w e o s ią g n ię c ia w t e j d z ie d z in ie z a c h o w u ją w p e łn i sw ą a k tu a ln o ś ć i że n a g ru n c ie n o w y c h p r z e p is ó w z a s a d ę r y z y k a u z a s a d n ia ją ró w n ie ż ta k ie m o m e n ty , j a k szczeg ó ln e n ie b e z p ie c z e ń s tw o d la o to c z e n ia , g w a r a n c ja p r a w p o sz k o d o w a n e g o , sz e ro k o r o z u m ia n a k o r z y ś ó z e k s p lo a ta c ji sa m o c h o d ó w , ro z ło ż e n ie c ię ż a ru s z k o d y n a s p o łe c z e ń s tw o p o p rz e z s y s te m u b e z p ie c z e ń .
W k a ż d y m ra z ie u tr z y m a n ie z a s a d y ry z y k a w k o d e k s ie c y w iln y m n a le ż y o c e n ić w y so ce p o z y ty w n ie ja k o p r z e ja w n o w o c z e sn e j m y ś li le g is la c y jn e j. N ie n a le ż y j e d n a k z a p o m in a ć o ty m , że je s t to z a s a d a w y ją tk o w a , p rz e w id z ia n a — p o d o b n ie j a k w k o d e k s ie z o b o w ią z a ń — ty lk o d la sp e c y fic z n y c h s ta n ó w fa k ty c z n y c h i że o g ó ln ą p o d s ta w ą o d p o w ie d z ia ln o śc i p o z o sta je w d a ls z y m Ciągu w in a w r o z u m ie n iu a r t. 415 k.c.
i i
1. K o d e k s c y w iln y n ie w p ro w a d z ił ż a d n y c h z m ia n w z a k r e s ie p r z e s ła n e k o d p o w ie d z ia ln o ś c i. Z a ró w n o b o w ie m w a r t . 153 § 1 k.z., ja k i w a r t. 436 § 1 k .c . c h o d z i o sz k o d ę w y rz ą d z o n ą p rz e z r u c h m e c h a n ic z n e g o ś r o d k a k o m u n ik a c ji p o r u s z a n e g o z a p o m o c ą s ił p rz y ro d y . L is ta ty c h śro d k ó w je s t d o ść d łu g a , a b e z s p o r n ie n a le ż y d o n ic h z a lic z y ć sa m o c h o d y w s z e lk ic h ty p ó w (oso b o w e, c ię ż a ro w e , a u to b u s y , a u to k a r y , f u r g o n e tk i, m ik ro b u s y , sa m o c h o d y s p e c ja ln e — p o g o to w ia ra tu n k o w e g o » p o ż a rn ic z e , k in a o b ja z d o w e itp.), a ta k ż e c ią g n ik i, m o to c y k le , s k u t e r y , m o to r o 1 P o r . R . A r t k e : U n if ik a c ja p r a w a d o ty c z ą c e g o o d p o w ie d z ia ln o ś c i p r z e d s ię b io r s tw k o m u n ik a c y jn y c h za n ie s z c z ę ś liw e w y p a d k i, D P P 1—2/1947, s. 65—67. 2 S y s te m te n w y s tę p u je ta k ż e w p r a w ie ra d z ie c k im ( a r t. 90 u s ta w y z 8.XII.1961 r . o z a tw ie r d z e n iu z a s a d u s ta w o d a w s tw a c y w iln e g o , k t ó r y j e s t o d p o w ie d n ik ie m a r t . 404 k .c . R S F R R z r . 1922). 3 P o r . w sz c z e g ó ln o śc i A . O h a n o w i c z : O d p o w ie d z ia ln o ś ć z a c z y n y n ie d o z w o lo n e w p r o je k c ie k o d e k s u c y w iln e g o P R L , R P E iS 4/1961, s. 60; W . W a r k a l ł o : O d p o w ie d z ia l n o ść o d sz k o d o w a w c z a , W a rsz a w a 1962, s. 125—128.
2 2 A n d r z e j R e m b i e l i ń s k i N r 10 (82)
w e ry , t a k ja k z d r u g ie j s tr o n y b e z s p o r n ie n a le ż y w y łą c z y ć z n ic h p o ja z d y , k tó r e a lb o n ie są p o ru s z a n e z a p o m o c ą s ił p rz y r o d y (np. ro w e r y , p o ja z d y k o n n e ), a lb o te ż n ie s ą ś r o d k a m i m e c h a n ic z n y m i (np.. ża g ló w k i), a lb o w re s z c ie n ie s łu ż ą c e lo m "k o m u n ik a c y jn y m (np. m a s z y n y ro ln ic z e czy b u d o w la n e , d ź w ig i e le k try c z n e ) .
N ieco o d m ie n n ie k o d e k s c y w iln y w a r t. 435 § 1 o k r e ś la p r z y k ła d o w o , o ja k i e s iły p rz y r o d y ch o d zi. W y m ie n ia ją c — p o d o b n ie ja k a r t. 152 § 1 k.z. — p a rę , gaz, e le k try c z n o ś ć , n ie z a lic z a d o n ic h w o d y i w p r o w a d z a w to m ie js c e p o ję c ie p a liw p ły n n y c h . J e d n a k ż e z m ia n a t a n ie p o w in n a m ie ć w ię k s z e g o z n a c z e n ia w ła ś n ie ze w z g lę d u n a p rz y k ła d o w y c h a r a k t e r te g o w y lic z e n ia , a to ty m b a r d z ie j, że n ig d y n ie b u d z iło w ą tp liw o ś c i, iż w ła ś n ie s a m o c h o d y — k o r z y s ta ją c e z p a liw p ły n n y c h — są p o ja z d a m i w p r a w i a n y m i w r u c h z a p o m o c ą s ił p rz y ro d y . T e o s t a tn i e n a le ż y je d n a k o d ró ż n ić od ta k ic h m e c h a n ic z n y c h ś r o d k ó w k o m u n ik a c ji w p r a w i a n y c h w r u c h z a p o m o c ą s ił p rz y r o d y , k tó r e n ie p o r u s z a ją s ię sa m o d z ie ln ie , lecz p o z o s t a j ą w ś c isły m z w ią z k u z s z y n a m i ( tra m w a je , k o le je ) lu b z t r a k c j ą n a p o w ie tr z n ą 1 (tro le jb u s y ). S ą on e z a w sz e e le m e n te m p r z e d s ię b io r s tw a k o m u n ik a c y jn e g o i d la te g o o d p o w ie d z ia ln o ś ć z a w y p a d e k sp o w o d o w a n y ru c h e m ta k i c h p o ja z d ó w o p ie r a ć się b ę d z ie z a w sz e n a a r t. 435 § 1 k.c. (p o d o b n ie j a k n a a r t . 152 § 1 k.z.), p o n ie w a ż ch o d z i t u n ie o p o je d y n c z y ś r o d e k k o m u n ik a c ji, lecz o d z ia ła ln o ś ć p r z e d s ię b io r s tw a ja k o cało ści. N a to m ia s t a u to b u s y m o g ą b y ć b ą d ź p o ja z d a m i in d y w i d u a ln y m i, b ą d ź w c h o d z ić w s k ła d ta k ie g o p r z e d s ię b io r s tw a (np. P K S , M P K ).
R o z ró ż n ie n ie m ię d z y o d p o w ie d z ia ln o ś c ią z a r t . 152 i 153 k.z. je s t w p e łn i a k t u a ln a n a g ru n c ie p rz e p is ó w a r t . 435— 436 k.c. i w ty m z a k re s ie z a c h o w u ją sw ó j w a lo r d o ty c h c z a so w e r o z w ią z a n ia p r z y ję te w n a u c e .5
2. a). P o d o b n ie j a k k o d e k s z o b o w ią z a ń , ró w n ie ż k o d e k s c y w iln y n ie m ó w i
e x p r e s s is v e r b is o w y p a d k u sa m o c h o d o w y m ja k o o p r z e s ła n c e o d p o w ie d z ia ln o ś c i.
J e d n a k ż e o k re ś le n ie to je s t p o w s z e c h n ie p r z y ję te w o rz e c z n ic tw ie , w p r z e p is a c h s z c z e g ó ln y c h c i w n a u c e , g d z ie z o sta ło te ż d o s ta te c z n ie w y ja ś n io n e .7 Z b ę d n a z a te m w y d a je się w ty m m ie js c u b liż sz a jeg o a n a liz a , m im o że je g o p r z y d a tn o ś ć n a g ru n c ie k o d e k s u c y w iln e g o je s t n ie w ą tp liw a .
W szczeg ó ln o ści p o d rz ą d e m k.c. n ie u le g ły z m ia n ie p o sz c z e g ó ln e e le m e n ty w y p a d k u sam o ch o d o w eg o ', ta k ie j a k m ie js c e w y p a d k u , a z w ła sz c z a r u c h s a m o c h o d u i r u c h p rz e d s ię b io r s tw a ja k o p o d s ta w o w a p r z e s ła n k a o d p o w ie d z ia ln o ś c i.8 N a le ż y je d y n ie z u z n a n ie m p o d k re ś lić s ta n o w is k o u s ta w o d a w c y , k tó r y z a c h o w a ł k o n c e p c ję d o ty c h c z a s o w ą , n ie w y m a g a ją c ą z w ią z k u m ię d z y d z ia ła n ie m sił p r z y r o d y a s z k o d ą ; k o n ie c z n e je s t je d y n ie is tn ie n ie z w ią z k u m ię d z y r u c h e m p r z e d s ię b io r s tw a (a ta k ż e sa m o c h o d u ) a sz k o d ą . S ta n o w is k o to u tr w a lo n e w p r a k ty c e i p o p a r t e w ię k s z o ś c ią g ło s ó w w n a u c e je s t ja k n a jb a r d z ie j tr a f n e , d o b rz e s ię w ię c < W e d łu g a r t. 4 K o n w e n c ji o r u c h u d ro g o w y m , p o d p is a n e j w G e n e w ie 19.IX.1949 r. i r a t y - f ik o w a n e j p rz e z P o ls k ą 25.I X .1959 r. (Dz. U. N r 54, p o z. 321), p o ja z d s a m o c h o d o w y o z n a c z a k a ż d y p o ja z d p o r u s z a ją c y się p o d r o g a c h (...), a n ie b ę d ą c y p o ja z d e m p o r u s z a ją c y m się p o s z y n a c h lu b p o łą c z o n y m z p r z e w o d a m i e le k tr y c z n y m i. 5 P o r . k r y ty c z n ą g lo sę A. S z p u n a r a do o rz e c z . S. N . z 5.IX .1961 r. (P iP 11 1962, s. 904), w k tó r y m S ąd N a jw y ż s z y p r z y ją ł o d p o w ie d z ia ln o ś ć M P K za w y p a d e k t r o le jb u s o w y z a r t . 153 § 1 k .z . A u to r g lo sy s łu s z n ie p o d k r e ś la , że p o d s ta w ą o d p o w ie d z ia ln o ś c i j e s t t u a r t . 152 § l k.z. c N a p r z y k ła d § 26 i n s t r u k c j i d la k ie ro w c ó w p o ja z d ó w m e c h a n ic z n y c h ( z a łą c z n ik d o z a r z ą d z e n ia M in is tra K o m u n ik a c ji z 2.I X .1948 r. — D z. T a r. i ż a r z . K o m . z 17.IX .1918 r . N r 29, p oz. 209).
7 T a k W. W a r k a ł ł o : L a r e s p o n s a b ilité c iv ile d e s a c c id e n ts d ’a u to m o b ile e n d r o i t p o lo n a is , W a rs z a w a —P o z n a ń 1961, s. 3.
0 P o r. A. R e m b i e l i ń s k i : R u c h s a m o c h o d u j a k o p r z e s ła n k a o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j za w y p a d e k , „ P a i e s t r a ” 9/1963, s. 21—28.
N r 10 (82) O d p o w ie d zia ln o ś ć za u n /p ad łci sa m o c h o d o w e w k o d . c y w . 23
s t a ło , że p r a k ty k a n a g ru n c ie n o w y c h p rz e p is ó w p ó jd z ie w ty m sa m y m k ie r u n k u . b). P r z e s ła n k ą k a ż d e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j je s t sz k o d a i is tn ie n ie osoby, k t ó r a s z k o d y d o k o n a ła . W d z ie d z in ie w y p a d k ó w sa m o c h o d o w y c h p o s z k o d o w a n y m z re g u ły je s t p rz e c h o d z ie ń lu b p a s a ż e r sa m o c h o d u ja k o p o sz k o d o w a n y b e z p o ś r e d n io w w y n ik u w y p a d k u , a ta k ż e — w ra z ie jego ś m ie rc i — o so b y n ie b io rą c e u d z ia ł u w w y p a d k u , z re g u ły w ię c n a s tę p c y p r a w n i z m a rłe g o . T e o s ta tn ie o so b y m o g ą d o ch o d zić d w o ja k ie g o r o d z a ju ro sz c z e ń z w ią z a n y c h ze ś m ie rc ią o fia ry w y p a d k u : m o g ą m ia n o w ic ie ż ą d a ć n a p r a w ie n i a szkód, k tó r y c h n a p r a w ie n ia m ó g ł b y ż ą d a ć sa m b e z p o ś re d n io p o s z k o d o w a n y , g d y b y ż y ł (np. o d s z k o d o w a n ia za z n is z c z o n e u b ra n ie , ro w e r, z w r o tu k o sz tó w le c z e n ia itp .), o ra z n a p r a w ie n i a sz k ó d p o n ie s io n y c h o so b iście (np. r e n t y z w ią z a n e j z u t r a t ą z a ro b k ó w p rz e z z m a rłe g o , z a d o ś ć u c z y n ie n ia za ś m ie rć o so b y b lis k ie j itp .).
N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że w o b u ty c h w y p a d k a c h m o ż n a m ó w ić o o so b ie p o sz k o d o w a n e g o i że n o w e p rz e p is y n ie d a ją ż a d n e j w s k a z ó w k i co do o d m ie n n e g o ro z w ią z a n ia . W y p a d a je d y n ie p o d k re ś lić , n ie w d a ją c się w b liż sz ą a n a liz ę p r o b le m a ty k i o d sz k o d o w a n ia , że p o ję c ie z a d o ś ć u c z y n ie n ia z o s ta ło w k o d e k s ie c y w iln y m u tr z y m a n e ty lk o w ra z ie u s z k o d z e n ia c ia ła lu b r o z s tr o ju z d ro w ia (a rt. 444 § 1 ■w z w ią z k u z a rt. 445 § 1 k.c.), n a to m ia s t n a jb liż s i c z ło n k o w ie r o d z in y z m a r łe g o m o g ą — z g o d n ie z a r t. 446 § 3 — d o c h o d z ić ro s z c z e ń o z a są d z e n ie sto so w n e g o o d s z k o d o w a n ia , je ż e li w s k u te k je g o ś m ie rc i n a s tą p iło z n a c z n e p o g o rs z e n ie ic h s y t u a c ji ż y c io w e j.9
c) A r ty k u ł 435 § 1 k.c., p o d o b n ie ja k a r t. 152 § 1 k.z., p r z e w id u je o d p o w ie d z ia l n o ś ć za sz k o d ę w y rz ą d z o n ą k o m u k o l w i e k . Je ż e li je d n a k p o s z k o d o w a n y m b ę d zie p ra c o w n ik , a w sz czeg ó ln o ści k ie r o w c a u sp o łe c z n io n e g o z a k ła d u p ra c y , to p o w s ta ję k w e s tia d o p u sz c z a ln o śc i z a s to s o w a n ia te g o p rz e p is u , p o n ie w a ż k o d e k s c y w iln y w a r t. V III § 2 p k t 5 p rz e p is ó w w p ro w a d z a ją c y c h u tr z y m a ł w m o c y a r t . 24 — 27 d e k r e tu z d n ia 25 c z e rw c a 1954 r. o p o w sz e c h n y m z a o p a tr z e n iu e m e r y t a l n y m p r a c o w n ik ó w i ic h ro d z in (Dz. U. z 1958 r. N r 23, poz. 97). P r z e p is y te o g r a n ic z a ją , ja k w ia d o m o , t r a d y c y jn ą z a s a d ę o d p o w ie d z ia ln o śc i w y ra ż o n ą wT a r t. 134 lu b 152 — 153 k.z. M a o n a b o w ie m z a s to s o w a n ie ty lk o do s y tu a c ji, g d y w y p a d e k je s t n a s tę p s tw e m w in y p o le g a ją c e j n a n a r u s z e n iu p rz e z z a k ła d p r a c y o b o w ią z k ó w w y n ik a ją c y c h z p rz e p is ó w o o c h ro n ie życia i z d ro w ia p ra c o w n ik ó w (w i n a k w a lif ik o w a n a ). A rt. 24 d e k r e t u je s t w ię c o g ra n ic z e n ie m o d p o w ie d z ia ln o śc i, w p r a k ty c e je d n a k u w a ż a n y je s t za p o d s ta w ę o d p o w ie d z ia ln o śc i u sp o łe c z n io n e g o z a k ła d u p ra c y . Z ty m te ż z a s trz e ż e n ie m o k re ś le n ie to b ę d z ie d a le j u ż y w a n e . Z a g a d n ie n ie to od w ie lu la t b u d z iło w ą tp liw o ś c i w o rz e c z n ic tw ie i w l i t e r a t u r z e i ż a ło w a ć w y p a d a , że u s ta w o d a w c a n ie ro z s trz y g n ą ł ic h w n o w y m k o d e k s ie . S p r o w a d z a ły się o n e do u d z ie le n ia o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , czy a r t. 24 s to s u je s ię d o w y p a d k u sa m o c h o d o w e g o , d la k tó r e g o w ła ś c iw y je s t p rz e c ie ż re ż y m k o d e k s o w y a r t . 152 — 153 k.z. (o b e c n ie 435 — 436 k.c.). P r a k t y k a w ty m z a k r e s ie b y ła r ó ż n a . O d p o w ie d z ia ln o ś ć o p ie r a n o b ą d ź n a a r t . 152 k .z .10, b ą d ź n a a r t. 24. d e k r e t u . 11 S p o rn e b y ło n a d to , czy a r t . 24 je s t p o d s ta w ą w s z e lk ic h ro s z c z e ń p r a c o w n ik a w y n ik a ją c y c h z w y p a d k u sa m o c h o d o w e g o p rz e c iw k o p r a c o d a w c y 12, czy te ż 9 P rz e p is te n n a w ią z u je d o z n a n e j u c h w a ły C ałej Iz b y C y w iln e j S.N . z 29.1.1957 r . (N P 12/1957, s. 133). P o r. z a m ie s z c z o n ą ta m ż e g lo sę Z. R a d w a ń s k i e g o co do p r z e s ła n e k s to s o w a n ia a r t . 166 k.z. 10 P o r . n p . o rz e c z . S.N . z 13.11.1957 r. (O SN z r . 1959, s. 66). 11 P o r . n p . G K A z 25.IV.1956 r. (P iP 7—8/1957, s. 29). 12 T a k o rz e c z . S.N . z 25.1.1957 r. (O S PiK A 9/1958, poz. 222) i S. G a r l i c k i : O d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln a za n ie s z c z ę ś liw e w y p a d k i, W a rsz a w a 1959, s. 149.
24 A n d r z e j R e m b i e l i ń s k i N r 10 (82) ty lk o sz k ó d n a z d ro w iu i c ie le .13 W li te r a t u r z e p o s tu lo w a n o z n ie s ie n ie ty c h ró ż n ic d e le g e fe r e n d a i u je d n o lic e n ie p o d s ta w y o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a w y p a d e k sa m o c h o d o w y b ę d ą c y je d n o c z e ś n ie w y p a d k ie m w z a tr u d n ie n i u .14 P o d k r e ś la n o r ó w n ie ż w o rz e c z n ic tw ie , że je ż e li w y p a d k o w i u le g ł p r a c o w n ik , a w ła ś c ic ie le m s a m o c h o d u n ie b y ł p ra c o d a w c a , to p ra c o w n ik o w i p r z y s łu g u ją ro s z c z e n ia z a r t. 24 p rz e c iw k o p ra c o d a w c y , a z a r t . 153 k.z. p rz e c iw k o w ła ś c ic ie lo w i,15 o ra z że je ż e li p r a c o w n ik je d z ie p o ja z d e m p ra c o d a w c y w c h a r a k t e r z e p a s a ż e r a , to o d p o w ie d z ia l n o ść o p ić r a się a r t. 152 i 153 k .z.15 W d w ó c h o s ta tn ic h w y p a d k a c h a n a lo g ic z n ie n a le ż a ło b y s to s o w a ć p rz e p is y a r t. 435 i 436 k.c.
S k o ro k o d e k s c y w iln y n ie d a ł o d p o w ie d z i n a p o w y ż sz e w ą tp liw o ś c i, to n a le ż y u z n a ć za o b o w ią z u ją c e ro z s trz y g n ię c ie , k tó r e z n a la z ło w y r a z w u c h w a le S ą d u N a jw y ż sz e g o z 21.111.1963 r. (O S N C P 11/1963, poz. 236), w e d łu g k tó r e j a r t. 24 d e k r e t u w y łą c z a w s to s u n k u d o u sp o łe c z n io n e g o z a k ła d u p r a c y w z m o ż o n ą o d p o w ie d z ia ln o ś ć z a r t. 152 — 153 k.z., o p a r tą n a z a s a d z ie ry z y k a . R o z w ią z a n ie to je s t a k tu a l n e ró w n ie ż n a g ru n c ie k o d e k s u c y w iln e g o . U tr z y m a n ie w m o c y a r t . 24 d e k r e t u p rz e s ą d z a o w y łą c z e n iu s to s o w a n ia p rz e p is ó w a r t . 435 — 436 k.c., je ż e li w y p a d k o w i u le g ł k ie r o w c a lu b in n y p r a c o w n ik u s p o łe c z n io n e g o z a k ła d u p ra c y . N a le ż y te ż p rz y ją ć , że d o ty c z y to sz k ó d t a k o s o b is ty c h , j a k i rz e c z o w y c h , p o n ie w a ż ro z g r a n ic z e n ie re ż y m ó w o d p o w ie d z ia ln o ś c i w z a le ż n o ś c i od r o d z a ju s z k o d y w p ro w a d z iło b y n a d m ie r n e k o m p lik a c je , ty m b a r d z ie j że o s ta tn io — j a k to z o s ta n ie n iż e j w y k a z a n e — ró ż n ic a m ię d z y ty m i re ż y m a m i z a
c ie r a s ię s to p n io w y c o ra z b a r d z ie j. W y p a d a w re s z c ie p o d k re ś lić , że n a r u s z e n ie p rz e p is ó w o r u c h u p o ja z d ó w m e c h a n ic z n y c h , a ty m s a m y m o n a le ż y ty m s t a n ie te c h n ic z n y m u ż y w a n e g o p o ja z d u , s ta n o w i z a w s z e n a r u s z e n ie p rz e z d y s p o n u j ą c y s a m o c h o d e m z a k ła d p r a c y o b o w ią z k ó w d o ty c z ą c y c h ż y c ia i z d r o w ia p r z e w o ż o n y c h p ra c o w n ik ó w , co p o w o d u je je g o o d p o w ie d z ia ln o ś ć n a p o d s ta w ie a r t . 24 d e k r e t u .17 C zy s y tu a c ja p o s z k o d o w a n e g o -p ra c o w n ik a je s t g o rs z a od s y t u a c ji in n y c h p o s z k o d o w a n y c h w w y p a d k u sa m o c h o d o w y m ? N a p ie r w s z y r z u t o k a w y d a je się , ż e ta k , s k o r o o d p o w ie d z ia ln o ś ć n a z a s a d z ie ry z y k a je s t n ie z a le ż n a od w in y c z y je j k o lw ie k , n a to m ia s t n a g ru n c ie a r t . 24 d e k r e t u p r a c o w n ik je s t o b o w ią z a n y u d o w o d n ić w in ę p o le g a ją c ą n a n a r u s z e n iu p rz e p is ó w d o ty c z ą c y c h b e z p ie c z e ń s tw a i h ig ie n y p ra c y . R ó ż n ic a b y ła b y z a te m is to tn a , g d y b y n ie to, że o s ta tn io p o ja w iły s ię w n a u c e p o ls k ie j p o g lą d y z m ie rz a ją c e do o b ie k ty w iz a c ji o d p o w ie d z ia ln o ś c i p ra c o d a w c y p rz e z o d e jś c ie od k o n ie c z n o śc i u s t a la n i a s u b ie k ty w n y c h e le m e n tó w w in y i p r z e s u n ię c ia je j w p ła s z c z y z n ę ry z y k a . P o g lą d y te s p r o w a d z a ją s ię d o s tw ie r d z e n ia , że n a g ru n c ie a r t. 24 w y s ta r c z y o b ie k ty w n e n a r u s z e n ie p rz e p is ó w , a n a d to że je ż e li w y p a d e k w z a tr u d n ie n i u je s t s p o w o d o w a n y p rz e z in n e g o p r a c o w n ik a , to z a n ie g o p ra c o d a w c a o d p o w ia d a ja k o p rz e ło ż o n y , o d p o w ie d z ia ln o ś ć zafc z a p o d w ła d n e g o o p ie r a się n a r y z y k u .18 13 T a k W . ' W a r k a ł ł o : L a r e s p o n s a b ilité ..., o p . c it., s. 20—21; W . C z a c h ó r s k i : Z a r y s p r a w a z o b o w ią z a ń , W a rs z a w a 1963, s. 340. i* T a k A . S z p u n a r w c y to w a n e j ju ż g lo sie (P iP 11/1962). 15 T a k . o rz e c z . S .N . z 3.V.1961 r . (O S P iK A 5/1962, p o z. 123). J« T a k c y to w a n e o r z e c z . S .N . z 5.I X .1961 r . z g lo są A . S z p u n a r a. 17 T a k o rz e c z . S .N . z 7.V.1962 r . (O S P iK A 10/1963, p o z . 248). i» Z w o le n n ik ie m te j te z y j e s t w sz c z e g ó ln o śc i W . W a r k a ł ł o : W in a o so b y p r a w n e j n a ' t l e p r o b le m a ty k i o d p o w ie d z ia ln o ś c i o d sz k o d o w a w c z e j d e lik to w e j i u b e z p ie c z e n io w e j, N P 12/1961, s. 174 i n a s t.; g lo sa d o o rz e c z . S. N. z 7.IV .1962 r . (P iP 12/1963, s. 967), g lo s a d o o rz e c z . S .N . z 30.VII3.1960 r . (O S P iK A 11/1961, p o z. 313). P o r . te ż g lo s ę S. G a r l i c k i e g o d o o rz e c z . S.N . z 2.X.1961 r . (O S P iK A 4/1963, p o z. 100).
N r 10 (82) O d p o w ie d zia ln o ść z a w y p a d k i s a m o c h o d o w e w k o d . c y w . 25* P r a k t y k a s ą d o w a p o tw ie r d z a s łu sz n o ść t e j k o n c e p c ji. J e ż e li z a te m w y p a d k o w i s a m o c h o d o w e m u u le g n ie p r a c o w n ik u sp o łe c z n io n e g o z a k ła d u p ra c y , to o d p o w ie d z ia ln o ść — m im o o d m ie n n e j f o r m a ln ie p o d s ta w y p r a w n e j — b ę d z ie m ia ła p r a k ty c z n ie c h a r a k te r o b ie k ty w n y i n ie z a le ż n y od w in y (a p r z y n a j m n i e j je j e le m e n tu su b ie k ty w n e g o ) o soby o d p o w ie d z ia ln e j. i i i 1. N a jw a ż n ie js z a z m ia n a , ja k ą w p ro w a d z ił k o d e k s c y w iln y , d o ty c z y o k r e ś le n ia o so b y o d p o w ie d z ia ln e j. K o d e k s z o b o w ią z a ń w a r t. 152 § 1 i 153 § 1 w ią z a ł o d p o w ie d z ia ln o ś ć n a z a s a d z ie ry z y k a z o so b ą w ł a ś c i c i e l a sa m o c h o d u . W te n s p o s ó b p r a w n y s to s u n e k w ła s n o ś c i p rz e s ą d z a ł o p o d m io to w e j s tr o n ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i, w y ją w s z y w y p a d e k p rz e w id z ia n y w a r t . 153 § 2 k.z. R o z w ią z a n ie p r z y ję te w k.z. b y ło c h a r a k te r y s ty c z n e w z a s a d z ie d la p r a w a p o l s k ie g o . W in n y c h s y s te m a c h o d p o w ie d z ia ln o ś ć w ią ż e s ię n ie z f o r m a ln y m p r a w e m , le c z z fa k ty c z n y m w y k o n y w a n ie m w ła d z tw a n a d sa m o c h o d e m . P r z y k ła d o w o m o ż n a t u w y m ie n ić o b o w ią z u ją c ą w N R F u s ta w ę z 19.X II.1952 r.; g d z ie o d p o w ia d a
H a lte r , a r t . 1384 u st. 1. k.c., g d zie o d p o w ia d a g a r d ie n , czy a r t . 90 z a s a d u s t a w o
d a w s tw a c y w iln e g o Z S R R lu b u s ta w ę a u s tr ia c k ą z 21.1.1959 r., o b c ią ż a ją c ą o d p o w ie d z ia ln o ś c ią p o s ia d a c z a sa m o c h o d u .
R o z w ią z a n ie p r z y ję te w k o d e k s ie z o b o w ią z a ń m ia ło s w o je d o b re i z łe s tro n y . D o b re , b o u s ta w a s a m a w y r a ź n ie p r z e s ą d z a ła , k to z a w y p a d e k o d p o w ia d a ł, i n i e p o z o s ta w ia ła ż a d n y c h w ą tp liw o ś c i, ja k ie m o g ły b y s ię n a s u w a ć p rz y o k r e ś le n iu o so b y p o sia d a c z a . Z łe, b o o d p o w ia d a ć p o w in ie n n ie te n , k o m u p r z y s łu g u je f o r m a ln e p ra w o , a le te n , k to m a m o żn o ść u ż y w a n ia , d y s p o n o w a n ia i k o n tr o li n a d s a m o ch o d e m . P r o j e k t k o d e k s u c y w iln e g o z r o k u 1962 (p o d o b n ie j a k i p o p rz e d n ie p r o je k ty ) d o k o n a ł w ty m w z g lę d z ie z a s a d n ic z e j z m ia n y , z a s tę p u ją c p o ję c ie w ła ś c ic ie la p o ję c ie m s a m o i s t n e g o p o s i a d a c z a sa m o c h o d u . K o d e k s c y w iln y p r z e j ą ł t o ro z w ią z a n ie . Z g o d n ie z a rt. 336 k o d e k s u p o s ia d a c z e m s a m o is tn y m je s t te n , k to r z e c z ą f a k ty c z n ie w ła d a j a k w ła śc ic ie l. K o d e k s z a te m z a s t ę p u je p o ję c ie p o s ia d a c z a rz e c z y z a r t. 296 § 1 p r . rzecz, p o ję c ie m s a m o is tn e g o p o s ia d a c z a , p o d k r e ś la ją c w y k s z ta ł c o n ą w d o k tr y n ie z a s a d ę , że ta k ie p o s ia d a n ie o d p o w ia d a tr e ś c i p r a w a w ła s n o ś c i.19 N a to m ia s t z a m ia s t p o s ia d a n ia p r a w z a r t. 296 § 2 p r . rz e c z , k o d e k s w p r o w a d z a p o s ia d a n ie z a l e ż n e . P o sia d a c z e m z a le ż n y m rz e c z y j e s t te n , k to n ią f a k t y c z n ie w ła d a , m a ją c p o te m u p ra w o , z k tó r y m łą c z y s ię o k re ś lo n e w ła d z tw o n a d c u d z ą rz e c z ą (a r t. 336 zd. 2). P r z e p r o w a d z e n ie sz c z eg ó ło w eg o r o z r ó ż n ie n ia m ię d z y p o s ia d a n ie m rz e c z y a p o s ia d a n ie m s a m o is tn y m o ra z m ię d z y p o s ia d a n ie m p r a w a p o s ia d a n ie m z a le ż n y m p rz e k r a c z a ło b y r a m y n in ie js z e j p r a c y . N a to m ia s t r o z r ó ż n ie n ie m ię d z y p o s ia d a n ie m z a le ż n y m a w ła d z ą ro z p o r z ą d z a n ia w r o z u m ie n iu a r t . 153 § 2 k.z. n ie je s t t a k b a rd z o is to tn e , p o n ie w a ż — ja k to ju ż w y ja ś n io n o — w n a u c e (o czy m n iż e j) z m ia n a p r z e p r o w a d z a n a w k o d e k s ie n ie m a c h a r a k t e r u z a s a d n ic z e - czego. K o n s e k w e n c je n o w e g o r o z w ią z a n ia n ie s ą z b y t d a le k o id ą c e . J u ż n a g ru n c ie k o d e k s u z o b o w ią z a ń a r t . 153 § 2 p o w a ż n ie o g ra n ic z a ł f o r m a ln ą p r z e s ła n k ę w ła s n o ś c i n a rz e c z fa k ty c z n e j m o ż n o śc i r o z p o r z ą d z a n ia sa m o c h o d e m . W ś w ie tle k o d e k s u c y
19 P o r. J . W a s i l k o w s k i : Z a ry s p r a w a rz e c z o w e g o , W a rs z a w a 1963, s. 61; M. R a i a c z - - K r z y ż a n o w s k a : P o s ia d a n ie w p r o je k c ie k o d e k s u c y w iln e g o , P i P 7/1960, s. 103.
■26 A n d r z e j R e m b i e l i ń s k i N r 10 (82)
w iln e g o s a m o is tn y m p o s ia d a c z e m b ę d z ie z r e g u ły w ła ś c ic ie l sa m o c h o d u , p o n ie w a ż p o s ia d a n ie je s t n a jc z ę ś c ie j p rz e ja w e m w y k o n y w a n ia u p r a w n ie ń w ła ś c ic ie la .
B o g a ta p r o b le m a ty k a d o ty c z ą c a p o ró w n a n ia r o z w ią z a ń k o d e k s u z o b o w ią z a ń z p r o j e k te m z r o k u 1962, k tó r e w z a s a d z ie p r z e j ą ł k o d e k s c y w iln y (w p ro w a d z a j ą c je d y n ie p o ję c ie p o s ia d a n ia z a le ż n e g o z a m ia s t p o ję c ia p o s ia d a n ia n ie s a m o is tn e - go), z o s ta ła w y c z e rp u ją c o o m ó w io n a w l i te r a tu r z e .20 W y s ta rc z y t u p o d k re ś lić , że d o ty c h c z a s o w y d o ro b e k o rz e c z n ic tw a i n a u k i z n a jd z ie p e łn e z a s to s o w a n ie ró w n ie ż n a g ru n c ie n o w e g o k o d e k s u , w szczeg ó ln o ści w z a k r e s ie u n o r m o w a n y m o b e c n ie w a r t . 436 § 1 zd. 2 co d o o d p o w ie d z ia ln o śc i p o s ia d a c z a z a le ż n e g o (n a je m c y , u ż y t k o w n ik a ) o ra z co do o d p o w ie d z ia ln o śc i s a m o is tn e g o p o s ia d a c z a n a z a s a d a c h o g ó l n y c h lu b o d p o w ie d z ia ln o śc i w s p ó łp o s ia d a c z y . T r z e b a je s z c z e d o d ać, że k o d e k s n ie p r z e j ą ł s f o r m u ło w a n ia a r t . 153 § 2 zd. 2 k.z., je d n a k ż e je s t rz e c z ą o c z y w istą , że w ś w ie tle p rz e p is ó w k o d e k s u o p o s ia d a n iu z ło d z ie j, ja k o p o sia d a c z sa m o is tn y , b ę d z ie o d p o w ia d a ć n a p o d s ta w ie a r t . 436 k.c. R ó w n ie ż f a k t s a m o w o ln e j ja z d y k ie ro w c y n ie z w o ln i s a m o is tn e g o p o sia d a c z a , p o n ie w a ż ja z d a t a k a n ie o z n a c z a u t r a ty p o s ia d a n ia .21 2. N a le ż y jesz c z e z w ró c ić u w a g ę n a o k re ś le n ie p o d m io to w e j s t r o n y o d p o w ie d z ia l n o ś c i w te d y , g d y o so b ą o d p o w ie d z ia ln ą n ie je s t o s o b a fiz y c z n a . K o n ie c z n o ść ta w y n ik a s tą d , że w w ię k sz o ś c i w y p a d k ó w k o r z y s ta ją z sa m o c h o d ó w je d n o s tk i u s p o łe c z n io n e (p r z e d s ię b io rs tw a p a ń s tw o w e , in s ty tu c je , s p ó łd z ie ln ie itp .), a ta k ż e s tą d , że w p rz e c iw ie ń s tw ie do k o d e k s u z o b o w ią z a ń , g d z ie o d p o w ia d a ł i w ła ś c ic ie l p r z e d s ię b io r s tw a , i w ła ś c ic ie l s a m o c h o d u , k o d e k s c y w iln y w o b u w y p a d k a c h in a c z e j o k r e ś la o so b ę o d p o w ie d z ia ln ą .
R o z ró ż n ie n ie to p ro w a d z i do n a s tę p u ją c y c h w n io s k ó w : p o ję c ie s a m o is tn e g o p o s ia d a c z a w w y ż e j p o d a n y m ro z u m ie n iu n a le ż y z a r e z e r w o w a ć — p o z a o so b a m i f i z y c z n y m i — d la ty c h je d n o s te k (ta k u sp o łe c z n io n y c h , ja k i n ie u sp o łe c z n io n y c h ), k tó r e n ie s ą p rz e d s ię b io rs tw e m lu b z a k ła d e m w r o z u m ie n iu a rt. 435 § 1 k.c., a w ię c d la w s z e lk ie g o ro d z a ju in s ty tu c ji, s to w a r z y s z e ń , sp ó łd z ie ln i, z w ią z k ó w itp . Z a s a m o is tn y c h p o s ia d a c z y n a le ż y ró w n ie ż u w a ż a ć p rz e d s ię b io r s tw a lu b z a k ła d y w p r a w i a n e w r u c h za p o m o c ą s ił p rz y ro d y , a le ty l k o te (ja k n p . p rz e d s ię b io rs tw a p ro d u k c y jn e ), d la k tó r y c h p o s łu g iw a n ie się s a m o c h o d a m i s ta n o w i e le m e n t u b o c z n y o b o k z a s a d n ic z e j i p r o d u k c y jn e j d z ia ła ln o ś c i. J e d n o s tk i t e p o w in n y b y ć t r a k to w a n e ta k sa m o ja k in d y w id u a ln i p o sia d a c z e s a m o c h o d ó w i o d p o w ia d a ją n ie z a r u c h p rz e d s ię b io rs tw a , lecz za r u c h p o szc z e g ó ln e g o p o ja z d u . N a to m ia s t je ś li c h o d z i o p r z e d s ię b io rs tw a , k tó r y c h z a s a d n ic z ą f u n k c j ą je s t d z ia ła ln o ś ć k o m u n ik a c y j n a (M F K , P K S ), to o d p o w ia d a ją on e n ie z a r u c h p o sz c z e g ó ln e g o p o ja z d u , lecz za r u c h p r z e d s ię b io r s tw a ja k o cało ści, i w ła ś c iw ie d la n ic h k o d e k s c y w iln y — p o d o b n ie j a k i d la w s z y s tk ic h in n y c h p r z e d s ię b io rs tw w p r a w i a n y c h w r u c h za p o m o c ą s ił p rz y r o d y p oza s f e r ą o d p o w ie d z ia ln o ś c i s a m o c h o d o w e j — w p r o w a d z a p o ję c ie o so b y p r o w a d z ą c e j p r z e d s i ę b i o r s t w o l u b z a k ł a d n a w ł a s n y r a c h u n e k (a rt. 435 § 1 k.c.). O z n a c z a to n a w ią z a n ie d o a r t . 152 § 2 k.z., w y j ą t k o w ą w ię c z a s a d ę te g o p rz e p is u k o d e k s c y w iln y p r z y jm u j e ja k o re g u łę . J e s t to w y r a z o g ó ln e j te n d e n c ji w y e lim in o w a n ia k r y t e r i u m fo r m a ln e g o n a rz e c z k r y te r iu m , w k tó r y m o d p o w ie d z ia ln o ś ć p o w in n a p o n o sić o so b a m a j ą c a f a k ty c z n ą m o ż
20 S z c z e g ó ło w e j a n a liz ie p o d d a ł te p r o b le m y A. S z p u n a r : L e g ity m a c ja b ie r n a p rz y o d p o w ie d z ia ln o ś c i za w y p a d k i sa m o c h o d o w e , „ P a l e s t r a ” 5/1963, s. 6—15. Z g a d z a ją c się z w y
w o d a m i a u to r a , o d sy ła m do te j p r a c y je d y n ie c e le m u n ik n ię c ia z b ę d n y c h p o w tó r z e ń (p o r u s z a m ty lk o p e w n e z a g a d n ie n ia sz c z e g ó ln e ).
21 T a k s a m o j a k n ie o z n a c z a p r z e jś c ia n a k ie r o w c ę w ła d z y r o z p o rz ą d z a n ia sa m o c h o d e m •w m y ś l u c h w a ły C a łe j Iz b y C y w iln e j S .N . z 29.X .1960 r. (O S P iK A 9/1961, poz. 258), k tó r a w ty m z a k r e s ie z a c h o w u je sw ą a k tu a ln o ś ć .
■Nr 10 (82) O d p o w ie d z ia ln o ś ć za w y p a d k i s a m o c h o d o w e w k o d . c y w . 27
n o ś ć d y s p o n o w a n ia p o ja z d e m b ą d ź p rz e z s a m o is tn e p o s ia d a n ie , b ą d ź — ja k w o s t a t n i m w y p a d k u — p r z e z p ro w a d z e n ie p rz e d s ię b io rs tw a lu b z a k ła d u n a w ła s n y r a c h u n e k . R ó w n ie ż je d n a k i t a z m ia n a n ie m a, ja k się w y d a je , c h a r a k t e r u r a d y k a ln e g o , p r z y n a jm n ie j je ś li c h o d z i o p rz e d s ię b io rs tw a lu b z a k ła d y p a ń s tw o w e w y p o s a ż o n e w o so b o w o ść p r a w n ą . B ę d ą to z r e g u ły te s a m e je d n o s tk i, k tó r e o d p o w ia d a ły p o d rz ą d e m k o d e k s u z o b o w ią z a ń ja k o „ w ła ś c ic ie le ” z r a c j i s p r a w o w a n ia n a rz ą d u n a d sa m o c h o d e m , ja k o p o w ie rz o n y m im s k ła d n ik ie m m ie n ia p a ń s tw o w e g o . K o d e k s ro z s tr z y g n ą ł je d y n ie te o r e ty c z n ą k w e s tię o d p o w ie d z ia ln o ś c i p r z e d s ię b io r s tw lu b i n n y c h o rg a n iz a c ji p a ń s tw o w y c h , k tó r e n ie b ę d ą c w ła ś c ic ie la m i p o ja z d ó w (w m y ś l z a s a d y je d n o ś c i f u n d u s z u w ła s n o ś c i p a ń s tw o w e j)22, o d p o w ia d a ły ja k w ła ś c ic ie le z a r t. 152— 153 k.z. N a g r u n c ie k o d e k s u c y w iln e g o s ą o n e b ez w ą tp ie n ia s a m o is t n y m i p o sia d a c z a m i sa m o c h o d u b ą d ź p ro w a d z ą c y m i p rz e d s ię b io rs tw o lu b z a k ła d n a w ła s n y r a c h u n e k , s to s u n k i zaś w ła sn o ś c io w e p r z e s ta ły o d g ry w a ć z a s a d n ic z ą ro lę .
3. N ie u le g a z m ia n ie k w e s tia o d p o w ie d z ia ln o śc i k ie ro w c y . T a k j a k n a g r u n c i e k .z. (a rt. 134), ró w n ie ż i o b e c n ie o d p o w ia d a ć on m o że ty lk o n a z a s a d z ie w in y (a rt. 415 k.c.), c h y b a że k ie r o w c a n a b ę d z ie s a m o is tn e p o s ia d a n ie sa m o c h o d u w s k u te k je g o k ra d z ie ż y . W ó w czas b o w ie m — p o d o b n ie ja k w w y p a d k u k r a d z ie ż y p rz e z o s o b ę tr z e c ią — n a s t ę p u je u t r a t a p o s ia d a n ia p rz e z p o s ia d a c z a sa m o is tn e g o , a z n ią o d p o w ie d z ia ln o ś ć n a z a s a d z ie ry z y k a , k tó r a p rz e c h o d z i n a k i e r o w c ę 23. N ie m n ie j j e d n a k o d p o w ie d z ia ln o ś ć k ie r o w c y w o b e c p o s z k o d o w a n e g o r ó w n ie ż w o b e c n y m s t a n ie p r a w n y m b ę d z ie m ia ła c h a r a k t e r w y ją tk o w y , ja k o w y so c e d la n ie g o — ze w z g lę d u n a tr u d n y c z ę s to k ro ć d o w ó d w in y , a ta k ż e z n ik o m ą z r e g u ły m o ż liw o ś ć śc ią g n ię c ia o d s z k o d o w a n ia — n ie k o r z y s tn a . N a jc z ę ś c ie j b ę d z ie on o d p o w ia d a ł łą c z n ie z p o s ia d a c z e m s a m o is tn y m , i to s o li d a r n i e w m y ś l a r t . 441 § 1 k.c. N a g ru n c ie k.z. s o lid a rn o ś ć w y n ik a ła z a r t . 146.24 T a k ie ro z w ią z a n ie b y ło m o ż liw e ty lk o d z ię k i te m u , że w ła ś c ic ie l s a m o c h o d u b y ł je d n o c z e ś n ie p rz e ło ż o n y m k ie r o w c y - p o d w ła d n e g o i o d p o w ia d a ł ró w n ie ż i a r t . 145 k.z. W b r a k u te g o s t o s u n k u a r t. 146 k.z. m ó g ł w e jś ć w z a s to s o w a n ie ty lk o w d ro d z e a n a lo g ii, p o n ie w a ż d o ty c z y ł o d p o w ie d z ia ln o ś c i osób w y m ie n io n y c h w p rz e p is a c h p o p rz e d z a ją c y c h , tj. w a r t. 134 — 145, n a to m ia s t w ła ś c ic ie l o d p o w ia d a ł z a r t. 152 lu b 153 k.z. P o d s ta w ą s o lid a rn o ś c i n ie m ó g ł b y ć te ż — je ż e li s z k o d ę w y rz ą d z ił ty lk o k ie r o w c a —. a rt. 137 k.z., p o n ie w a ż p rz e p is te n m ó w ił ■o s z k o d z ie w y rz ą d z o n e j w s p ó ln ie p rz e z k ilk a osób. P o n a d to p rz e p is te n d o ty c z y ł o d p o w ie d z ia ln o ś c i n a z a s a d z ie w in y , g d y ty m c z a s e m w ła ś c ic ie l s a m o c h o d u o d p o w ia d a n a z a sa d z ie r y z y k a . T a k w ię c ró w n ie ż i t u t a j m o ż liw a b y ła ty lk o d o ść s z e r o k a a n a lo g ia . O b e c n ie a r t. 441 § 1 k.c. w p ro w a d z a s o lid a rn o ś ć w k a ż d y m w y p a d k u , g d y k i l k a o só b p o n o si o d p o w ie d z ia ln o ś ć za sz k o d ę w y rz ą d z o n ą c z y n e m n ie d o z w o lo n y m , a w ię c n ie z a le ż n ie od r o d z a ju o d p o w ie d z ia ln o śc i d e lik to w e j, od s to s u n k ó w p r a w n y c h łą c z ą c y c h te o so b y o ra z n ie z a le ż n ie od te g o , czy sz k o d a z o s ta ła w y r z ą d z o n a w s p ó ln ie , czy te ż n ie . , Z a s z k o d ę w y rz ą d z o n ą s a m o is tn e m u p o s ia d a c z o w i (u s z k o d z e n ie s a m o c h o d u w w y p a d k u ) k ie r o w c a z g o d n ie z d o ty c h c z a s o w y m o rz e c z n ic tw e m , k tó r e w d a ls z y m c ią g u p o z o s ta je a k tu a ln e , o d p o w ia d a e x c o n tr a c tu .2i B ęd zie t u m ie ć z a s to s o w a n ie
22 p o r . co do te g o z a g a d n ie n ia M. M a d e y : S to s u n k i w ła s n o ś c io w e p r z e d s ię b io r s tw p a ń s tw o w y c h , W a rsz a w a 1964, s . 123 i n a s t. 23 w ty m z a k r e s ie a k tu a ln o ś ć z a c h o w u je c y to w a n a u c h w a la z 29.X .1960 r. 24 P o r . A . S z p u n a r : W y r z ą d z e n ie s z k o d y p rz e z k ilk a o só b , P iP 2/1957, s . 196. T a k n p . o rz e c z . S .N . z 18.VII.1957 r. (P iP 10/1958, s. 684) i o rz e c z . S .N . z 27.I X .1960 r . <O SN 11/1962, poz. 43).
28
A n d r z e j
R e m b l e l t A s k i N r 10 (82) a r t . 471 k.c., o d p o w ia d a ją c y tr e ś c ią a r t. 239 k.z. K ie ro w c a b ę d z ie z w o ln io n y o d o d p o w ie d z ia ln o ś c i, je ż e li n p . z w r a c a ł u w a g ę n a t r u d n e w a r u n k i ja z d y , a m im o t o o tr z y m a ł p o le c e n ie w y ja z d u ,2' n a to m ia s t b ę d z ie o d p o w ia d a ć p r z y n a jm n ie j w c z ę ści, je ż e li m im o z m ę c z e n ia n ie o d m ó w ił p r o w a d z e n ia sa m o c h o d u .2’ 4. S a m o is tn y p o s ia d a c z s a m o c h o d u b ę d z ie o d p o w ia d a ć z g o d n ie z a r t. 436 § 1 k .c . n a z a s a d z ie r y z y k a ta k ż e w te d y , g d y k o r z y s ta z p o ja z d u n ie w c e la c h w ła s n y c h . M a to m ie js c e w ó w c z a s, g d y z b r a k u s łu ż b o w y c h sa m o c h o d ó w o so b o w y c h w j e d n o s tk a c h o r g a n iz a c y jn y c h a d m i n is tr a c j i p a ń s tw o w e j, g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j i o r g a n iz a c ji sp o łe c z n y c h u ż y w a się w s p r a w a c h s łu ż b o w y c h s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h s ta n o w ią c y c h w ła s n o ś ć o s o b is tą p r a c o w n ik ó w 28 z a z w ro te m w ła ś c ic ie lo w i k o s z tó w u ż y c ia p o ja z d u . W te j s y tu a c ji, m im o że p o ja z d słu ż y c e lo m s łu ż b o w y m , n ie n a s t ę p u je u t r a t a s a m o is tn e g o p o s ia d a n ia , t a k j a k n a g ru n c ie a r t. 153 § 2 k .z. n ie n a s tę p o w a ła u t r a t a w ła d z y r o z p o r z ą d z a n ia s a m o c h o d e m , w z w ią z k u z aś z ty m c e l ja z d y je s t ju ż o b o ję tn y . P o d o b n ie j a k k o r z y s ta n ie z s a m o c h o d u słu ż b o w e g o d la c e ló w p r y w a tn y c h ,29 t a k s a m o k o r z y s ta n ie z s a m o c h o d u p r y w a tn e g o d la c e ló w s łu ż b o w y c h n ie m o ż e w y łą c z y ć z a o s trz o n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i s a m o is tn e g o p o s ia d a n ia . 5. P o n ie w a ż a r t. 437 k .c. p r a w ie d o sło w n ie p o w tó r z y ł tr e ś ć a r t. 155 k.z., p r z e to a k tu a l n y p o z o s ta je p ro b le m r o z r ó ż n ie n ia u m o w n e g o p rz e n ie s ie n ia u p r a w n ie ń d o d y s p o n o w a n ia s a m o c h o d e m p rz e z o d d a n ie go w p o s ia d a n ie z a le ż n e (a rt. 436 § 1 zd . 2 k.c.) od u m o w n e g o p r z e n ie s ie n ia n a in n ą o s o b ę o d p o w ie d z ia ln o śc i za w y p a d e k (a r t. 437 k.c.). Z w ró c e n ie u w a g i n a to z a g a d n ie n ie w y d a je s ię k o n ie c z n e , p o n ie w a ż w d o ty c h c z a s o w y m o rz e c z n ic tw ie n a tle a r t. 153 § 2 i 155 k.z. r o z r ó ż n ie n ie to n ie b y ło d o s trz e ż o n e , co z k o le i p ro w a d z iło do p e w n y c h n ie p o ro z u m ie ń . O tó ż w o rz e c z e n iu z 17.1.1961 r.. (O S P iK A 12/1961, poz. 34) S ą d N a jw y ż s z y p r z y ją ł , że u m o w a , m o c ą k tó r e j w sp ó łw ła ś c ic ie l sa m o c h o d u o d d a je d ru g ie m u w s p ó ł w ła ś c ic ie lo w i p o ja z d u n a je g o w ła s n y r a c h u n e k i n ie b e z p ie c z e ń s tw o , p o w in n a b y 6 o c e n ia n a n ie z p u n k tu w id z e n ia a r t. 153 § 2 k.z., le c z w e d łu g a r t. 155 k.z. i ja k o t a k a je s t o n a z m o cy a r t . 41 p.o.p.c. n ie w a ż n a . S ta n o w is k o to p o d d a ł s ł u s z n e j k r y ty c e S z p u n a r w g lo s ie d o te g o o rz e c z e n ia p o d k r e ś la ją c , że o d p o w ie d z ia ln o ś ć p o w in ie n p o n o sić te n , k to d y s p o n u je sa m o c h o d e m , o sią g a k o rz y ś c i z r u c h u p o ja z d u i s p r a w u j e n a d n im k o n tr o lę , o so b ą z aś t ą n ie z a w sz e m u s i b y ć w ła ś c ic ie l s a m o c h o d u , je ż e li u p r a w n ie n i a te p rz e n ió s ł u m o w n ie n a in n ą osobę. P o g lą d te n n a le ż y p r z y ją ć ta k ż e n a g ru n c ie k o d e k s u c y w iln e g o r ó w n ie ż w te d y , g d y n ie c h o d z i o w s p ó łw ła ś c ic ie li czy w s p ó łp o s ia d a c z y p o ja z d u . W z a s a d z ie k a ż d a u m o w ą , m o c ą k tó r e j p o s ia d a c z s a m o is tn y o d d a je s a m o c h ó d w p o s ia d a n ie z a le ż n e , z a w ie r a w so b ie e le m e n t w y łą c z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i p o s ia d a c z a s a m o is tn e g o , 20 T a k o rz e c z . S .N . z 29.IX . 1960 r . (OSN 11/1962, p o z. 45). 27 T a k . o rz e c z . S .N . z 9.X.1961 r . (R P E iS III/1962, s. 384). 28 Z a s a d y t a k ie g o k o r z y s ta n ia r e g u l u j e z a r z ą d z e n ie M in is tra T r a n s p o r tu D ro g o w e g o i L o tn ic z e g o z 25 c z e rw c a 1956 r . w s p r a w ie u ż y w a n ia s a m o c h o d ó w p r y w a tn y c h w s p r a w a c h s łu ż b o w y c h (M P N r 59, p o z. 723). 29 p o d s ta w ą p r a w n ą u ż y c z e n ia s a m o c h o d u p r a c o w n ik o w i j e s t 8 11 u s t. 2 z a r z ą d z e n ia M in is tra K o m u n ik a c ji z 28.XI.1957 r . w s p r a w ie g o s p o d a ro w a n ia p o ja z d a m i s a m o c h o d o w y m i i z a s a d ic h u ż y w a n ia (M P N r 90, p o z . 171). A k tu a ln e w t y m z a k r e s ie p o z o s ta je o rz e c z n ic tw o - s ą d o w e (n p . o rz e c z . S .N . z 11.V III.1956 r . — OSN 1/1957, p o z. 28) i a r b itr a ż o w e (n p . G K A z 11.X .1960 r . — O S P iK A 3/1961, poz. 64), w e d łu g k tó r e g o u ż y c z e n ie p r a c o w n ik o w i p rz e z p r z e d s ię b io r s tw o s a m o c h o d u w r a z z k ie r o w c ą za z w ro te m k o s z tó w b e n z y n y d la je g o o s o b is ty c h c e ló w n ie o z n a c z a o d d a n ia s a m o c h o d u te j o so b ie n a j e j w ła s n y r a c h u n e k i n ie b e z p ie c z e ń s tw o , c h o ć b y n a w e t t a k p o s ta n o w io n o w u m o w ie . T e z a t a m a a n a lo g ic z n e z a s to s o w a n ie n a g r u n c ie a r t . 436 § 1 zd . 2 k .c . O d d a n ie , o k tó r y m m o w a , n ie j e s t o d d a n ie m w p o sia d a n ie -z a le ż n e .N r 10 (82) o d p o w i e d z i a l n o ś ć z a w y p a d k i s a m o c h o d o w e w k o d . c y w . s k o r o z a m ia s t n ie g o o d p o w ia d a p o sia d a c z z a le ż n y . C h o d z i je d n a k o to , że to w y łą c z e n ie n ie je s t e le m e n te m w y łą c z n y m tr e ś c i u m o w y , p r z e c iw n ie , je s t o n o z j a w is k ie m w tó rn y m i n a s tę p s tw e m p rz e n ie s ie n ia w d ro d z e u m o w y p o s ia d a n ia s a m o c h o d u (a rt. 436 § 1 zd. 2 k.c.). N a to m ia s t w a r t . 437 (ta k j a k w a r t . 155 k.z.) c h o d z i o w y łą c z e n ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i s a m o is tn e , n ie z w ią z a n e z p r z e n ie s ie n ie m p o s i a d a n ia ; tu t a j je s t o no je d y n y m e le m e n te m u m o w y . D la te g o te ż ty l k o t a k a u m o w a b ę d z ie n ie w a ż n a z m o cy a r t . 437 w z w ią z k u z a r t . 58 § 1 k.c. IV A r ty k u ł 436 § 2 k .c. p r a w ie d o s ło w n ie — z w y ją tk ie m p e w n y c h d r o b n y c h z m ia n r e d a k c y jn y c h — p o w tó rz y ł tr e ś ć a r t . 154 § 1 i § 2 k.z., u tr z y m u j ą c w te n s p o só b w y ją tk o w ą o d p o w ie d z ia ln o ś ć n a z a s a d z ie w in y (a rt. 415 k.c.) w s to s u n k a c h w z a je m n y c h m ię d z y p o s ia d a c z a m i w ra z ie z d e r z e n ia s ię m e c h a n ic z n y c h ś r o d k ó w k o m u n ik a c ji p o ru s z a n y c h z a p o m o c ą s ił p r z y r o d y o ra z w r a z ie p rz e w o z u z g rz e c z n o śc i. W ty m z a k r e s ie z a te m w y s ta r c z y o d w o ła ć się do d o ty c h c z a s o w e g o d o ro b k u n a u k i i o rz e c z n ic tw a , k tó r e z a c h o w u ją p e łn y w a lo r i a k tu a ln o ś ć r ó w n ie ż p o d r z ą d e m n o w e g o k o d e k s u c y w iln e g o . v O k o lic z n o śc i w y łą c z a ją c e o d p o w ie d z ia ln o ść u s ta w o d a w c a u k s z t a łt o w a ł w n o w y m k o d e k s ie c y w iln y m a n a lo g ic z n ie ja k w a r t . 152 § 1 k.z. W a r t. 435 i 436 s ą n im i: w in a p o sz k o d o w a n e g o , w in a o so b y tr z e c ie j i s iła w y ż sza. R ó w n ie ż co d o p o ję ć n ie je s t k o n ie c z n a w ty m m ie js c u b liż s z a ic h a n a liz a , p o n ie w a ż z a c h o w u je s w ą a k tu a ln o ś ć to , co z o s ta ło n a te n t e m a t d o ty c h c z a s p o w ie d z ia n e w n a u c e i w o rz e c z n ic tw ie . W y p a d a je d y n ie z w ró c ić u w a g ę n a p e w n e z m ia n y r e d a k c y jn e , k tó r e m o im z d a n ie m m o g ą się p rz y c z y n ić d o u s u n ię c ia p e w n y c h w ą tp liw o ś c i te o r e ty c z n y c h w y s tę p u ją c y c h n a tl e a r t . 152 § 1 k.z.
1. N a tle te g o o s ta tn ie g o p rz e p is u m o g ła is tn ie ć w ą tp liw o ś ć co d o z n a c z e n ia sło w a „ w y łą c z n ie ”, a w szczeg ó ln o ści, czy te r m in te n d o ty c z y ty l k o w in y p o s z k o d o w a n e g o , czy te ż ró w n ie ż i s iły w y ż sz e j. W sz c z e g ó ln o śc i W a r k a łło 30 tw ie r d z ił, że n ie o d n o si się on do s iły w y ż sz e j, p o n ie w a ż p rz y z a ło ż e n iu z e w n ę tr z n o ś c i je j d z ia ła n ia s z k o d a n ie b y ła b y z w ią z a n a z r u c h e m s a m o c h o d u ja k o j e j p rz y c z y n ą . P o g lą d p rz e c iw n y m o ż n a b y ło o p rz e ć n a z a ło ż e n iu , że w y łą c z n o ś ć w a r t . 152 § 1 k.z. d o ty c z y n ie w in y , lecz p rz y c z y n y sz k o d y , a p rz y c z y n ą t ą — o b o k w in y p o s z k o d o w a n e g o lu b o s o b y tr z e c ie j — m o g ła b y b y ć s iła w y ższa. Z w ią z e k z r u c h e m s a m o c h o d u n ie n iw e c z y łb y te j w y łą c z n o ś c i p rz y z a ło ż e n iu , że r u c h t e n j e s t p r z e s ła n k ą o d p o w ie d z ia ln o ś c i, a n ie p rz y c z y n ą p o ró w n y w a ln ą z p rz y c z y n a m i e g z o n e r a c y j- n y m i.
S fo r m u ło w a n ie a r t . 435 § 1 k.c. k ła d z ie k r e s ty m ro z b ie ż n o ś c io m . W y n ik a z n ie go, że sło w o „ w y łą c z n ie ” o d n o si się ty lk o do w in y p o sz k o d o w a n e g o i o so b y t r z e c ie j, a n ie d o s i ły w y ż sz e j. T a k ie r o z w ią z a n ie je s t n a jz u p e łn ie j t r a f n e , p o n ie w a ż s iła w y ż sz a ja k o o k o lic z n o ść z w a ln ia ją c a m a n a t u r ę o d r ę b n ą i z p o z o s ta ły m i p r z y c z y n a m i je s t n ie p o r ó w n y w a ln a , n ie m o ż n a z a te m o c e n ia ć j e j d z ia ł a n ia k r y t e r ia m i p r z y d a tn y m i d la w in y p o sz k o d o w a n e g o lu b o so b y tr z e c ie j. „ W y łą c z n o ść ”
je s t z ro z u m ia ła i k o n ie c z n a p rz y d z ia ła n iu osób, ty lk o ta m b o w ie m w y s tę p u j e p r o b le m p o r ó w n y w a n ia p rz y c z y n i ic h z b ie g u , b a d a n ia , czy p rz y c z y n a je s t w y łą c z n a, czy te ż n ie . N a to m ia s t s iła w y ż sz a ja k o „ z d a rz e n ie p o c h o d z ą c e z z e w n ą tr z . 30 w . w a r k a ł ł o : L a r e s p o n s a b ilité ..., o p . c it., s. 11 o ra z O d p o w ie d z ia ln o ś ć o d sz k o d o w a w c z a , o p . c it., s. 183—184.
30 A n d r z e j R e m b i e l i ń s k i N r 10 (82> n a d z w y c z a jn e , n ie u c h r o n n e , k tó r e g o n ie m o ż n a p rz e w id z ie ć ” , te g o p r o b le m u w ogóle n ie d o p u sz c z a : s a m a w so b ie — n a g ru n c ie te o r ii o b ie k ty w n e j — z a k ł a d a o n a w y łą c z n o ś ć d z ia ła n ia , a je ż e li obok w y s tę p u je in n a p rz y c z y n a , to o s i le w y ż sz e j w ogóle n ie m o ż n a m ó w ić. I n n y m i sło w y , s iła w y ż s z a a lb o is tn ie je i w te d y p o w o d u je w y łą c z e n ie o d p o w ie d z ia ln o śc i, a lb o n ie is tn i e je i w te d y p o w o d u je p e łn ą o d p o w ie d z ia ln o ść . T rz e c ie j d ro g i — m o żliw ej p rz y d z ia ła n iu osób w p o s ta c i o b n iż e n ia o d s z k o d o w a n ia p rz y w in ie p o sz k o d o w a n e g o ja k o je d n e j z p rz y c z y n s z k o d y lu b w p o s ta c i r e g r e s u do o so b y tr z e c ie j w ra z ie je j w in y ja k o je d n e j z p r z y c z y n s z k o d y 31 — p rz y s ile w y ż sz e j n ie m a.
2. I s tn ie ją c y od la t sp ó r, czy w a r t. 152 § 1 k.z. c h o d z i o w y łą c z n ą p rzy czy n ę- sz k o d y , czy te ż o w y łą c z n ą w in ę p o s z k o d o w a n e g o , b ę d z ie — j a k s ię w y d a je — a k tu a ln y w d a ls z y m c ią g u p o d rz ą d e m k o d e k s u c y w iln e g o .
A r ty k u ł 435 § 1 k.c. p o w tó rz y ł o k re ś le n ie z k o d e k s u z o b o w ią z a ń i s ta n o w i w y ra ź n ie , że sz k o d a m u s i n a s tą p ić „ w y łą c z n ie z w in y ”, a n ie „z w y łą c z n e j w in y ”’ p o sz k o d o w a n e g o . M o żn a b y są d z ić , że n ie je s t to d z ie łe m p r z y p a d k u . O k r e ś le n ie „ w in a w y łą c z n a ” b y ło w ie lo k r o tn ie s to s o w a n e w o rz e c z n ic tw ie i li te r a t u r z e 32, g d z ie s tw o rz o n a z o s ta ła n a w e t „ z a sa d a w in y w y łą c z n e j” .33 M im o to o k re ś le n ie o w o n ie z n a la z ło u z n a n ia w o czach u sta w o d a w c y , p o d o b n ie ja k n ie b y ło o n o b r a n e p o d u w a g ę w to k u p ra c k o d y fik a c y jn y c h .'14
N ie n a le ż y c h y b a u w a ż a ć , żeb y u s ta w o d a w c a u w a ż a ł t e n p ro b le m z a n ie i s tn i e ją c y i ż e b y do ró ż n ic y m ię d z y ty m i s f o rm u ło w a n ia m i n ie p r z y w ią z y w a ł ż a d n e g o z n a c z e n ia . N a le ż y r a c z e j sąd zić, że u z n a ł d o ty c h c z a so w e o k r e ś le n ia z a p r a w id ło w e, a je ż e li ta k , to jeg o k o n s e k w e n c ją m oże b y ć k o n c e p c ja , w k tó r e j w y łą c z n o ś ć d o ty c z y n ie w in y , lecz p rz y c z y n y szk o d y , co z k o le i o z n a c z a , że o d p o w ie d z ia ln o ś ć n ie b ę d z ie w y łą c z o n a , je ż e li w in a p o sz k o d o w a n e g o b ę d z ie w y łą c z n a , a o b o k n ie j is tn ie ć b ę d z ie in n a p rz y c z y n a , n a w e t n ie z a w in io n a p o s t r o n ie o so b y o d p o w ie d z ia ln e j. J e ż e li m im o to tw ie r d z ę , że s p ó r p o w y ż sz y j e s t w d al« zy m c ią g u a k t u a ln y , to d la te g o , że o s ta tn io p o d n ie s io n o w li te r a tu r z e , iż n a g ru n c ie a r t. 152 § 1 k.z. z w r o t u s ta w o w y d o ty c z ą c y te g o z a g a d n ie n ia b r z m ia łb y p o p ra w n ie , g d y b y s z k o d a p o w s ta ła „z w y łą c z n e j w in y p o s z k o d o w a n e g o ” .35 J e s t to w ię c u w a g a p od a d r e s e m s f o r m u ło w a n ia u s ta w o w e g o , i to w a rz y s z ą c a je j a r g u m e n ta c j a b ę d z ie a k t u a l n a — w o b e c je d n a k o w e g o b r z m ie n ia u s ta w y — r ó w n ie ż p o d rz ą d e m a r t. 435 § 1 k.c. N ie n a le ż y w re s z c ie z a p o m in a ć , że is tn ie ją jeszcze in n e k o n c e p c je d o ty c z ą c e m o cy z w a ln ia ją c e j w in y p o s z k o d o w a n e g o , a w sz czeg ó ln o ści k o n c e p c ja sz czeg ó ln eg o c ię ż a ru g a tu n k o w e g o te j w in y i a b s o r b o w a n ia p rz e z n ią in n y c h p rz y c z y n sz k o d y .36 Z a ró w n o p o d rz ą d e m k.z., ja k i n o w e g o k o d e k s u m o że o n a n a s u w a ć z a s trz e ż e n ia ze w z g lę d u n a to, że p o ró w n y w a n ie p rz y c z y n s z k o d y m o ż e d o ty c z y ć o k o lic z n o śc i je d n o r o d z a jo w y c h , a w ię c w in y p o sz k o d o w a n e g o z w in ą o so b y o d p o w ie d z ia ln e j, t a zaś o d p o w ia d a i b ez w in y , a p o n a d to ze w z g lę d u n a to , że t a k ja k a r t. 152 § 1 31 P o r. A . R e m b i e l i ń s k i : W in a o so b y tr z e c ie j ja k o o k o lic z n o ś ć w y łą c z a ją c a o d p o - w ie d z ia ln o ś ć w ła ś c ic ie la s a m o c h o d u , N P 4/1964, s. 334.
32 P o r . n p . o rz e c z . S. N. z 17.IV .1957 r. (OSN II 1958, p oz. *6), o rz e c z . S .N . z ®. V I.1959 r. (N P 6/1960, s. 685); S. G a r l i c k i : O d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln a , o p . c it., s. 44, A. S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln a za w y p a d k i sa m o c h o d o w e , N P 12/1955, s. 14. 33 T a k W . W a r k a i ł o : O d p o w ie d z ia ln o ś ć o d sz k o d o w a w c z a , o p . c it., s. 184. 34 J e d y n i e p r o j e k t z r. 1955 w a r t. 741 m ó w ił o w y łą c z n e j w in ie p o sz k o d o w a n e g o . 35 A. O l i a r o w i c z , W. G ó r s k i : Z o b o w ią z a n ia — C zęść sz c z e g ó ło w a , W a rs z a w a —P o z n a ń , 1964, s. 391. 36 W y ra z ic ie le m je j j e s t A. S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln a za w y p a d k i k o le jo w e , N P 11/1960, s. 1433 o ra z g lo sa d o o rz e c z . S .N . z 13.V I.1960 r . (O S P iK A 7—8,1961, p oz. 204) i d o o rz e c z . S .N . z 18.XII.1961 r. (N P 11/1962, s. 1526).
N r 10 (82) K ie r o w a n ie ro z p r a w ą są d o w ą 31 k.z., r ó w n ie ż a r t. 435 § 1 k.c. n ie u z a le ż n ia w y łą c z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i od s to p n ia w in y . 3. A r ty k u ł 435 § 1 k.c. ro z s z e rz a w s t o s u n k u do a r t . 152 § 1 k.z. p o ję c ie o soby tr z e c ie j, k tó r e j w in a , ja k o w y łą c z n a p rz y c z y n a szk o d y , p o w o d u je w y łą c z e n ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i. N a g r u n c ie k o d e k s u z o b o w ią z a ń je s t to o so b a, za k tó r e j c z y n y w ła ś c ic ie l n ie p o n o si o d p o w ie d z ia ln o śc i. (N ato m iast k.c. p rz y jm u je , że o so b y w y m ie n io n e w a r t . 435 § 1 n ie p o n o sz ą o d p o w ie d z ia ln o śc i za o so b ę tr z e c ią , a z a te m n ie ty lk o za je j czy n y , a le w ogóle za n ią n ie o d p o w ia d a ją . O so b ą tr z e c ią je s t w ię c o b e c n ie o so b a, k tó r a w ż a d n y m z a k re s ie n ie p o d le g a o so b ie o d p o w ie d z ia ln e j n ie ty lk o w s f e rz e czy n ó w , a le i w s fe rz e c a ło k s z ta łtu sw ej d z ia ła ln o ś c i.
Z n a c z e n ie te j z m ia n y w y k a ż e d o p ie ro p r a k t y k a . N ie n a le ż y są d z ić , że je s t o n a z a s a d n ic z a , s k o ro ju ż p o d rz ą d e m k.z. p o ję c ie o soby tr z e c ie j je s t r o z u m ia n e sz e ro k o i n ie z a lic z a się do te j k a te g o r ii osób, z a k tó r e w ła ś c ic ie l s a m o c h o d u z j a k ie g o k o lw ie k t y t u łu p o n o s i o d p o w ie d z ia ln o ść . V I O d p o w ie d z ia ln o ś ć ‘c y w iln a za w y p a d k i s a m o c h o d o w e łą c z y się b e z p o ś re d n io z z a g a d n ie n ie m u b e z p ie c z e ń . O b o w ią z u ją c e w ty m z a k re s ie a k ty p r a w n e 37 z a c h o w a ły s w ą m o c p o d rz ą d e m n o w e g o k o d e k s u 38, a w sz c z e g ó ln o śc i p o d rz ą d e m p r z e p is ó w t y t u ł u X V II (a rt. 805 i n a s t., n o r m u ją c e szczeg ó ło w o u m o w ę u b e z p ie c z e n ia : a r t. 821 i n a s t. co do u b e z p ie c z e n ia o d p o w ie u z ia ln o śc i c y w iln e j, a r t. 821 i n a s t. co do u b e z p ie c z e n ia n a s t ę p s tw n ie s z c z ę śliw y c h w y p a d k ó w ). J a k p o d n ie s io n o w l i t e r a t u r z e 39, w c h w ili o b e c n e j tr u d n o jeszcze m ó w ić, ja k i w p ły w m oże w y w rz e ć u b e z p ie c z e n ie n a e w o lu c ję z a s a d o d p o w ie d z ia ln o śc i c y w iln e j. M im o 'n ie z a p r z e c z a ln e j r o li o b u p o s ta c i u b e z p ie c z e n ia g łó w n ie w z a k re s ie o c h ro n y p r a w p o s z k o d o w a n eg o , z n a c z e n ie o d p o w ie d z ia ln o śc i c y w iln e j n ie m oże b y ć o s ła b io n e p r z y n a jm n ie j w te d y , g d y sz e re g o g ra n ic z e ń lu b w y p a d k i w y łą c z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i Z a k ła d u U b e z p ie c z e ń ■(§ 7 i § 16 ro z p o r z ą d z e n ia R a d y M in i tr ó w z 1 g r u d n ia 1?61 r.) k w e s tię o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j p o z o s ta w ia ją o tw a r tą .
37 U s ta w a z 2.X I I .1958 r. o u b e z p ie c z e n ia c h o s o b o w y c h i m a ją tk o w y c h (D?. U. N : 7 , poz. 317) i r o z p o rz ą d z e n ie R a d y M in is tró w z 1.X I I.1961 r. w s p r a w ie o b o w ią z k o w y c h u b e z p ie c z e ń n a s tę p s tw n ie s z c z ę ś liw y c h w y p a d k ó w i o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j z r u c h u p o ja z d ó w m e c h a n ic z n y c h (Dz. U . N r 55, poz. 311). 38 A r t. V II p k t ^ p r z e p is ó w w p r o w a d z a ją c y c h k .c . u c h y lił j e d y n ie a r t . 8 i 9 o r a z w z a k r e sie u b e z p ie c z e ń d o b r o w o ln y c h a r t. 10 u s ta w y z 2.X I I .1953 r. 39 a. S z p u n a r : L e g ity m a c ja b ie r n a ..., o p. c it., s. 15. STANISŁAW WALTOŚ
Problemy kontradyktoryjności w procesie karnym
K ierow anie rozpraw q sqdowq*
I. K a ż d e ś c ie r a n ie się p rz e c iw n y c h p o g lą d ó w , je ś li m a d o p ro w a d z ić do ja k ie g o ś ra c j o n a ln e g o w y n ik u , m u s i b y ć u ję t e w p e w n e fo rm y i p o d d a n e p rz y n a .,n n i i
