L. KOWALKOWSKI, F. PRZYBYLSKI, A. ZEMBACZYŃSKI
METODYKA POBIERANIA PRÓB GLEBOWYCH Z ROZDROBNIO NYCH GOSPODARSTW INDYWIDUALNYCH
(Ze S ta c ji C h em iczn o -R o ln iczej — G orzów W lkp.)
Najważniejszym problemem, od którego zależy praktyczna przydat ność w yników analiz chemicznych, jest reprezentatywne pobranie próby. Zagadnienie to nabiera szczególnej wagi w chemii rolnej, gdzie mamy do czynienia nie z prostym i związkami, lecz produktami bardzo zło żonym i, o skomplikowanej budowie i składzie chemicznym.
Przykładem szczególnym takiego materiału jest gleba, dlatego też przy analizach jej, w wypadku gdy próby mają reprezentować jakiś obszar, stosujem y tzw. próbki średnie mieszane. Powstają one ze zm ie szania równych ilości materiału pobranego z punktów rozrzuconych po całej powierzchni badanego pola.
Od roku 1955 w związku z organizacją sieci wojewódzkich Stacji Chemiczno-Rolniczych, które podjęły masowe badania stanu zakwasze nia i zasobności naszych gleb, powstał problem, jak należy traktować rozdrobnione działki gospodarstw indywidualnych. Duża ich ilość z jed nej strony w poważnym stopniu zwiększa ogólną sumę prób, które winny być pobrane i przeanalizowane, z drugiej strony indywidualne traktowanie poszczególnych działek jest konieczne do celów racjonal nego poradnictwa nawozowego.
Praca nasza ma na celu na przykładzie porównania prób pobranych z terenu dwóch wsi województwa zielonogórskiego podkreślić kilka m o m entów, które winny być brane pod uwagę przy pobieraniu prób z te renów podobnych.
Badania terenow e były przeprowadzone w roku 1955 na terenie wsi Lipki W ielkie, powiat Gorzów, oraz w roku 1956 na terenie wsi M usz- kowo, pow. Sulęcin.
Obie wyżej w ym ienione wsie leżą na przejściu gleb dolin rzecznych (Warty i Noteci) w pasie gleb bielicow ych. W związku z powyższym
164 L. K o w a lk o w sk i, F. P rz y b y ls k i, A. Z em baczyń ski
prócz dużej ilości gleb przejściowych można wyróżnić dwa charakte rystyczne kom pleksy glebowe:
1) kompleks gleb dolinowych — pochodzenia bagiennego (silnie zmi- neralizowane torfy i mursze),
2) kompleks gleb bielico w y ch wytworzonych na piaskach luźnych, słabo gliniastych lub gliniastych całkowitych.
Wieś L i p k i W i e l k i e zajmuje obszar około 500 ha. Wielkość gospodarstw waha się w granicach 5 — 10 ha przy powierzchni pól 0,2 — 2 ha.
Północną część w si zajmują gleby pochodzenia bagiennego przecho dzące w kierunku południowym w typowe bielice. Duży procent tych gleb jest lub był użytkowany jako łąki i pastwiska. Południową część wsi zajmują gleby bielicow e wytworzone z piasków słabo gliniastych, a naw et częściowo luźnych.
Wieś M u s z k o w o zajmuje obszar około 450 ha. Struktura gospo darstw jest podobna jak w Lipkach W ielkich, a rozdrobnienie pól trochę m niejsze.
Gleby pochodzenia bagiennego w obu w ym ienionych wioskach po wstałe na torfach dolinowych mają duży procent części mineralnych wzrastających w kierunku południowym. Użytkowane jako grunta orne są w dużym stopniu rozpylone w warstwie ornej, co zmniejsza ich wartość rolniczą mimo stosunkowo wysokiego poziomu wody gruntowej.
Gleby bielicow e w ystępujące na omawianym terenie należą w w ięk szości do słabych produkcyjnie z uwagi na znikomy procent części spławialnych (3 — 7%). W yjątek stanowi około 40 ha piasków glinia stych występujących w północnej części Muszkowa.
W każdej z badanych w si zostały pobrane próbki glebowe dwukrot nie przez dwóch pracowników. Pierw szy raz na podstawie luźno na rzuconej siatki o powierzchni około 4 ha, nie uwzględniającej poszcze gólnych pól, tylko najważniejsze granice terenow e, jak drogi czy rowy oraz wyraźną zmienność glebową (próbki te w dalszej części naszej pracy będziem y nazywać p r ó b a m i z b i o r c z y m i ) , drugi raz — z poszczególnych działek (próbki te nazw iem y p r ó b k a m i i n d y w i d u a l n y m i ) .
Próba zbiorcza powstała z połączenia 30 — 40 prób punktowych, natomiast indywidualna z połączenia 15 — 20 prób w zależności od wielkości działki.
Ogółem pobrano z terenu w si Lipki 128 prób zbiorczych i 620 prób indywidualnych, z w si Muszkowo — 110 prób zbiorczych i 320 prób indywidualnych.
M etodyka pobierania prób glebow ych 165
Zgodność między wynikam i analiz chemicznych prób zbiorczych i indywidualnych stwierdzono:
przy p H we w si Lipki w 30,8% we w si Muszkowo w 53,1%,
P2O5 „ „ „ 40,3% „ „ „ 53,4%,
K2O „ „ „ 35,0% „ „ „ 66,2%.
Za zgodne przyjęto próbki, których wyniki były w tej samej klasie kwasowości lub zasobności (według Rhiema). Ogółem zgodność przy oznaczeniach kwasowości wynosiła około 40%, fosforu 45%, a potasu 50%.
Analizując przyczyny takiego stanu zwróciliśm y uwagę na następu jące m omenty:
1) poważne różnice m iędzy poszczególnym i wsiami m imo pozornie' podobnych warunków glebowych i ekonomicznych,
2) zależność w yników analiz chemicznych od stosunku obszarów działek indywidualnych połączonych w obrębie jednej próbki zbiorczej,
3) w pływ łączenia w ramach jednej próbki zbiorczej różnych kultur, a głów nie okopowych.
Większą niezgodność m iędzy wynikam i analiz prób z terenu wsi Lipki należy w ytłum aczyć m niejszym przystosowaniem siatki prób 4 hektarowych do terenow ych warunków oraz większym rozdrobnieniem pól. Naszym zdaniem, dla warunków Polski północno-zachodniej bar dziej typowe będą stosunki wsi Muszkowo, dlatego przy omawianiu dalszych m om entów będziem y posługiw ali się przykładami z tego te renu. Zależność wyników analiz chem icznych od powierzchni łączonych działek ilustruje tablica I, a szkice pokazują kształt i stosunki wielkości powierzchni poszczególnych pól.
419 415 Pr. zb. 412 408 Pr. zb.
420 156 165 483 482 481
418 414 413 409
Z załączonej tabeli widzimy, iż jednym z najczęstszych powodów niezgodności w yników analiz prób indywidualnych z próbą zbiorczą jest dominacja obszaru jednej z prób indywidualnych.
N ie zawsze jednak łączym y działki o tak dużych różnicach powierz chni, a raczej staramy się, by powierzchnie poszczególnych pól wcho dzących razem w próbę zbiorczą b yły do s ie b ie , zbliżone. W tym w y padku jednym z najważniejszych i najczęstszych powodów niezgodności jest łączenie pól o różnym poziomie nawożenia. Przy dużej ilości dzia łek indywidualnych często dokładne i wiarygodne stwierdzenie
aktual-166 L. K o w a lk o w s k i, F. P rzy b ylsk i, A. Z em baczyń ski T a b l i c a I N r próby zbior czej Od czyn pH w 1-n KC1 Z aw artość m g w g E gnera N r próby in d yw . O dczyn pH w 1-n KC1 Z aw artość m g w g E gnera O bsiew p2o5 K aO p2o5 k2o 156 4,6 4,0 8,5 414 415 418 419 420 4.2 - 0,4 5.3 + 0,7 4,1 - 0,5 4.5 - 0,1 4.5 - 0,1 5.0 + 1,0 6 . 0 + 2 , 0 5,4 + 1,4 8,0 + 4,0 3,2 - 0,8 4.0 - 4,5 3.5 - 5,0 3.0 - 5,5 3.5 - 5,0 9.0 + 0,5 śred n ia 4,5 - 0,1 5,5 + 1,5 4,6 - 3,9 163 4,3 3,8 8,5 403 404 405 406 4,6 + 0,3 4,1 - 0 , 2 4.3 -4.3 -3.2 - 0,6 6.4 + 2,6 6.2 + 2,4 6.4 + 2,6 10,1 + 1,5 4.5 - 4,0 4,0 - 4,5 1.5 - 7,0 śred n ia 4,3 5,5 + 1,7 5,0 - 3,5 ■ 165 4,4 3,4 8,5 408 409 412 413 4.2 - 0,2 4,4 4.3 - 0,1 4,9 + 0,5 7,4 + 4,0 6 , 2 + 2 , 8 2.0 - 1,4 5.1 + 1,7 5.0 - 3,5 1,5 - 7,0 10,0 + 1,5 6.0 - 2,5 śred n ia 4,4 - 5,1 + 1,7 5,6 - 2,9 219 5,2 2,5 5,0 477 478 479 480 5.5 + 0,3 5,0 - 0,2 6.5 + 1,3 5,9 + 0,7 6,4 + 3,9 2,2 - 0,3 3.0 + 0,5 3.0 + 0,5 9.5 + 4,5 5,0 -3.5 - 1,5 1.5 - 3,5 śred n ia 5,7 + 0,5 3,8 + 1,3 4,9 - 0,1 2 2 0 4,7 3,6 5,0 481 482 483 6,7 + 2,0 6,5 + 1,8 4,4 - 0,3 2 , 8 - 1 , 2 2.4 - 0,8 4.4 + 0,8 4.0 - 1,0 6 . 0 + 1 , 0 5,5 + 0,5 śred n ia 5,8 + 1Д 3,2 - 0,4 5,1 + 0,1 225 4,4 2 , 2 5,0 490 491 494 495 4.2 - 0,2 6 . 2 + 1 , 8 6 , 2 + 1 , 8 6,3 + 1,9 2,6 + 0,4 1 , 2 - 1 , 0 1,8 - 0,4 2 , 0 - 0 , 2 6 , 0 + 1 , 0 3.5 - 1,5 3.5 - 1,5 3.5 - 1,5 śred n ia 5,7 + 1,3 1,9 - 0,3 4,1 - 0,9 169 4,6 4,6 1 0 , 0 421 423 424 4,6 - 5,2 + 0,6 4,8 + 0,2 2 , 6 - 2 , 0 2 , 8 - 1 , 8 8,0 + 3,4 5,0 - 5,0 6,5 - 3,5 15,0 + 5,0 żyto orka po zboż. ziem n iak i średnia 4,8 + 0,2 4,4 - 0 , 2 8,9 - 1,1
M eto d yk a pobierania prób glebow ych 167
ciąg dalszy tab licy I N r próby zbior czej Od czyn pH w 1-n KC1 Zaw artość m g w g E gnera N r próby indyw . O dczyn pH w 1-n KC1 Z aw artość m g w g E gn era O bsiew p2o5 k2o p2o5 k2o 173 4,6 7,4 4,0 432 433 434 4,8 + 0,2 5,3 + 0,7 4,6 -3,0 - 4,4 3,8 - 3,6 8 , 2 + 0 , 8 7.0 + 3,0 5.0 + 1,0 3 ,0 — 1,0 żyto żyto z iem n iak i śred n ia 4,9 + 0,3 5,0 - 2,4 5,0 + 1,0 238 7,0 15,6 5,0 522 523 524 525 4,5 - 2,5 4.4 - 2,6 5.4 - 1,6 7.4 + 0,4 2.0 - 13,6 2.0 - 13,6 2 , 8 - 1 2 , 8 1 9 ,0 + 3,4 3.5 - 1,5 7.0 + 2,0 5.0 -3.5 - 1,5 orka po zboż. orka po zboż. orka po zboż. buraki średnia 5,4 - 1,6 6,4 - 9,2 4,7 - 0,3 199 6,4 1 0 , 2 7,0 603 604 605 4,1 - 2,3 6 , 6 + 0 , 2 4,8 - 1,6 7,0 - 3,2 10,6 + 0,4 5,4 - 4,8 5.0 - 2,0 7.0 -5.0 - 2,0 orka po zboż. buraki orka po zboż. śred n ia 5,1 - 1,3 7,6 - 2,6 5,6 - 1,4
U w a g a : Odchylenia przy próbach indywidualnych i średniej, obliczono od próby zbiorczej.
nego stanu nawożenia jest niem ożliw e, a najlepszym kryterium w tym wypadku jest uprawiana roślina. Przy wynikach analiz chemicznych decydujący w pływ mają, jak widać z załączonych przykładów, działki pod roślinami okopowymi (próby pobierano późną jesienią, tzn. odle głość od nawożenia obornikiem wynosiła od 7 m iesięcy do 1 roku).
423 Pr. zb. Pr. zb. 525 522
421 169 434 433 432 173
424 524 523
Tak długo, dopóki różnice m iędzy próbą zbiorczą a próbami z po szczególnych działek nie powodują przesunięcia w yników do innej klasy zasobności, powstałe przy różnej technice pobierania prób różnice nie są istotne w praktyce rolniczej (zalecenia nawozowe). W naszym w y padku stw ierdziliśm y jednak, że w około 50% różnice były większe, a zalecenia na podstawie prób zbiorczych są niew łaściw e w odniesieniu do działek indywidualnych rolników.
168 L. K o w a lk o w sk i, F. P rzy b ylsk i, A. Z em baczyń ski
Wnioski
Z przedstawionych powyżej przykładów wynika, że należy dążyć do ppbierania prób w wioskach indywidualnych z każdej jednolicie zagospodarowanej działki. W wypadku gdy z powodu zbyt silnego roz drobnienia m usim y łączyć kilka działek, należy przede wszystkim w y dzielić pola pod roślinami okopowymi (nawożenie obornikiem) i unikać łączenia pól o rażących różnicach w powierzchni. Przy pobieraniu prób zbiorczych z kilku działek o zbliżonych obszarach należy dążyć do za chowania na każdej z nich stałej ilości ukłuć świdra.
Praca niniejsza nie rozwiązuje problemu pobierania próbek na po lach rozdrobnionych, jednak daje pew ne w ytyczne do dalszych, szcze gółowych badań, które będą przedmiotem prac Stacji Chem iczno-Rolni- czej w roku bieżącym.
JI. К О В А Л Ь К О В С К И , Ф. П Ж И Б Ы Л Ь С К И , А. З Е М Б А Ч И Н С К И МЕТОДИКА ВЗЯТИЯ ПОЧВЕННЫХ ПРОБ ДЛЯ ХИМИЧЕСКОГО АНАЛИЗА С РАЗДРОБЛЕННЫХ ЧАСТНЫХ СЕЛЬСКИХ ХОЗЯЙСТВ (А грохимическая станция — Гожов Влкп.) Р е з ю м е С огласно нашим данным около 50% результатов химических анализов почв на p H (в 1-п KCl), Р2О5, КоО (по м етоду Эгнера) с проб, взятых с отдельны х участков (как это часто имеет место в р аздробленны х частных сельских хозя й ствах) не совпадает с результатам и обобщ енны х проб, взятых с бол ее крупных площ адей (около 4 га). С огласно нашим наблю дениям несоответствие это обусловлено тем, что в обобщ енной пробе подавливаю щ ую роль мож ет играть одна проба с какого- -либо самого больш ого участка или ж е проба, взятая с участка, бол ее интен сивно удобрен н ого (например, участки с пропашными культурами) — к орне плодами. Чтобы получить точны е результаты , а тем самым, и збеж ать неправильных инструкций для практиков сельского хозяйства, надо брать пробы с участков одинаково возделы ваем ы х. В случае смеш ивания проб с разны х с агротехнической точки зр ен и я участ ков, необходим о обязательно избегать полей с пропашными культурами.
M eto d yk a pobierania prób glebow ych 169 L. K O W ALK O W SK I, F. PR Z Y BY L SK I, A . Z EM BA CZY ŃSK I
THE METHODICS OF SOIL SAMPLING FROM DISPERSED INDIVIDUAL FARMS
(A groch em ical S ta tio n — G orzów W lkp.)
S u m m a r y
The authors observed, in about 50% of analyzed cases that the re sults of chemical analyses (pH expressed in 1-n K C1 and P2O5, K 2O according to Egner) are discordant w ith collective samples from larger regions (4 ha). This discrepancy is m ostly due, presumably, according to observations, to the predominance of one individual parcel in the collective sample or to differences in fertilizing lev el (e.g. fields w ith wot — crops).
To avoid transmission of false recommendations to the agricultural practice (to the farmers and agricultural service) the samples should possibly be collected from every uniform ly improved parcel. In cases of joint parcels of different improvem ent and crops the fields w ith wot-crops should be om itted from the sampling.
