ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LIII NR 3/4 WARSZAWA 2002: 8 5-95
JANINA NOWAK, BEATA SMOLIK
WPŁYW AZOTANU (V) MIEDZI (II)
I AZOTANU (V) OŁOWIU (II)
NA AKTYWNOŚĆ ENZYMÓW GLEBOWYCH
IN F L U E N C E O F C U PR U M (II) N IT R A T E (V) A N D L EA D
(II) N IT R A T E (V) ON TH E SO IL EN ZY M ES A C T IV IT Y
Katedra Biochemii, Akademia Rolnicza w Szczecinie
A bstract: Laboratory experiments on the effects o f different concentration o f salts: cuprum (II)
nitrate (V ), lead (II) nitrate (V ) on enzym e activity: phosphatase, ß-glucosidase and dehydrogenase, in three different kinds o f arable soil in Western Pomerania were conducted. A ll applied substances were found to cause changes in the activity o f the examined enzym es. Very high concentrations o f chem ical substances strongly inhibited the activity o f the enzym es under study, in the majority o f cases without a reversible tendency in control soil. The greatest changes in the activity o f the applied salts were found in the soil with the sm allest amount o f silt and clay and organic matter.
Słow a kluczowe: aktywność enzym atyczna w glebie, metale ciężkie: Cu, Pb K ey w o rd s: enzym e activity in soil, heavy metals: Cu, Pb
WSTĘP
Żyzność i potencjał plonotwórczy gleby związane są z właściwościami fizykoche micznymi oraz jej aktywnością biologiczną. Zdaniem Russela [1974] biologiczna aktywność gleby to całość procesów mikrobiologicznych i biochemicznych przebie gających w glebie, które prowadzą do odbudowania zużytych lub zniszczonych jej składników. Jednym ze wskaźników aktywności biologicznej jest aktywność enzy matyczna gleb [Hoffmann 1962, Russell 1974, Furczak i in. 1991]. Aktywność enzymów glebowych wykorzystuje się często do oceniania wpływu antropogenicz nych zmian w środowisku. Jednym z czynników zagrażających żyzności gleby są metale ciężkie. Charakterystyczną ich cechą jest zdolność do gromadzenia się w glebie [Gorlach, Gambuś 1991, Gorlach 1995].
Metale ciężkie występujące w małych ilościach w środowisku glebowym mogą wpływać stymulująco na aktywność enzymów glebowych, w większych zaś ilościach -ham ująco [Badura i in. 1980, Badura i in. 1983, Bremner, Douglas 1971, Christensen
86 J. Nowak, В. Smolik
i in. 1982, Frankenberger i in. 1983, Nowak i in. 1999, Nowak i in. 2000]. Efekt działania metali ciężkich na aktywność enzymów glebowych zależy od wielu czyn ników, między innymi od właściwości fizykochemicznych gleby [Badr El-Din i in. 1985, Christensen i in. 1982]. Z właściwości fizykochemicznych gleby należy wy mienić głównie skład granulometryczny, od którego zależy pojemność sorpcyjna gleb w stosunku do kationów metali ciężkich. Obecność substancji organicznej w glebie bądź wprowadzenie substancji organicznej w formie torfu, kompostu lub węgla brunatnego, jak również ilość minerałów ilastych zmniejsza dostępność metali cięż kich dla roślin i mikroorganizmów glebowych [Galimska-Stypa 1986, Gambuś 1993, Gorlach, Gambuś 1991, Macek i in. 1993,Malakuliin. 1998, Pacha, Schumlas 1986].
Spośród metali ciężkich, największe powinowactwo do tworzenia kompleksów z substancją organiczną wykazuje miedź i ołów [Kabata-Pendias, Pendias 1999]. Biorąc pod uwagę właściwości substancji organicznych i minerałów ilastych postanowiono zbadać wpływ azotanu miedzi i azotanu ołowiu na wybrane enzymy glebowe (fosfa taza kwaśna i zasadowa, dehydrogenaza i ß-glukozydaza) w glebach o zróżnicowa nym składzie granulometrycznym i ilości węgla organicznego.
MATERIAŁ I METODY BADAŃ
Do oznaczeń laboratoryjnych pobrano zbiorcze próbki glebowe z poziomu orno- próchnicznego (0-30 cm) z trzech różnych miejsc województwa Zachodniopomor skiego różniących się składem granulometrycznym i ilością węgla organicznego (tab.
1).
Do części ziemistych pobranego materiału glebowego (do 1 kg próbek glebowych) wprowadzono roztwory wodne następujących soli Cu(N 03 ) 2 • 3H2 0 , Pb(N 03 ) 2 w
ilościach (przeliczonych na metal) podanych w tabeli 2 (stężenie I, II i III dla miedzi oraz I, I I , III i IV dla ołowiu). Pierwsze stężenie wymienionych soli mieściło się w zakresie dopuszczalnych zawartości tych związków w glebach wg Kabaty-Pendias i Pendias [1999]. Pozostałe dawki soli były wielokrotnością pierwszej (tab. 2). Po
T A BELA 1. Skład granulometryczny i zawartość w ęgla organicznego w badanych glebach TABLE 1. Size distribution and organic carbon content in examined soils
Nr gleby Soil N o
Typ i gatunek gleby - Soil type and kind Zawartość frakcji [%]
Fraction content [%] С org. [g* kg"1] piasek sand pył silt cz. spła-wialne clay
1 Gleba brunatno-rdzawa (piasek gliniasty lekki)
Brown rusty soil (light loamy)
72 16 12 7,0
2 Czarna ziem ia (glina lekka pylasta)
Black soil (silty light loam)
42 32 26 12,0
3 Czarna ziem ia
(glina ciężka przechodząca głębiej w ił) Black soil (heavy loam, in deeper layer clay)
Wpływ azotanów miedzi i ołowiu na aktywność
___________enzymów glebowych______________________ S7
naniesieniu roztwo rów wymienionych soli, wilgotność gle by doprowadzono do 60% m.p.w., gle bę dokładnie wy m iesza n o i przechowywano w szczelnie zamknię tych workach folio
wych w temperaturze 20°C. Każdorazowo przed pobraniem próbek gleby do wyko nania analiz laboratoryjnych, mieszano dokładnie zawartość każdego woreczka. Jako punkt odniesienia zastosowano glebę bez dodatku wymienionych soli. Oznaczenia wykonano w trzech powtórzeniach.
W odstępach kilkudniowych w początkowym okresie i w kilkutygodniowych w późniejszym okresie doświadczenia (0, 1, 3, 6, 12, 24, 48, 96 dni) badano w trzech
powtórzeniach aktywność fosfatazy kwaśnej i zasadowej, ß-glukozydazy i dehydro genazy.
Aktywność wymienionych enzymów oznaczano fotometrycznie przez pomiar ekstynkcji na spektrofotometrze firmy Zeiss Jena przy odpowiedniej długości fali. Aktywność obydwu fosfataz oznaczano wg metody Tabatabai, Bremner [1969] i Eivazi i Tabatabai [1977] w modyfikacji Margesin [1996], stosując fosforan p-nitro- fenolu jako substrat. Aktywność ß-glukozydazy oznaczano wg metody Hoffmanna i Dedekena [1965], w której salicyna służy jako substrat. Aktywność dehydrogenazy oznaczano wg zmodyfikowanej metody Malkomesa [1992], w której chlorek 2,3,5- trifenylotetrazolu (TTC) służy jako substrat.
WYNIKI I DYSKUSJA
Stosowane stężenia azotanu (V) miedzi (II) wpłynęły hamująco na aktywność fosfatazy kwaśnej we wszystkich trzech glebach (rys. la, b, с ). W miarę zwiększania się ilości substancji organicznej w glebie inhibicja enzymu zmniejszała się. W glebie 3 najbogatszej w substancję organiczną obserwowano najmniejszy spadek aktywności enzymu (inhibicja poniżej 50%). Najwyraźniejszy spadek aktywności odnotowano w piasku gliniastym lekkim (glebie 1), gdzie ograniczenie aktywności
fosfatazy kwaśnej dochodziło do 70% w glebie z dodatkiem roztworu o najwyższym stężeniu soli (12,5 mM • kg- 1 gleby).
Azotan miedzi zastosowany w najniższej dawce (0,5 mM) wykazał niewielki wpływ na aktywność fosfatazy zasadowej w badanych glebach (rys. 1 d, e, f). W miarę wzrostu stężenia roztworu dodanej soli aktywność fosfatazy zasadowej zmniejszała się. Najsilniejsze obniżenie się aktywności enzymu (powyżej 80%) zaznaczyło się w piasku gliniastym lekkim (gleba 1 ) i glinie lekkiej pylastej (gleba 2), natomiast w glinie
ciężkiej bogatej w węgiel organiczny (gleba 3) dochodziło pod koniec badań do 40% przy stężeniu 12,5 mM azotanu miedzi.
TA BELA 2. Dawki stosowanych soli TABLE 2. D oses o f applied salts
Sole - Salts Kolejne stosowane dawki [mM • kg 1 gleby]
Successive doses used [mM • kg-1 soil]
I II III IV
Cu( N 0 3)23H20 0,50 2,50 12,50 _
FOS FA TAZA ZASADOWA
RYSUNEK 1. Wpływ azotanu (V) miedzi (II) na zmiany aktywności fosfatazy kwaśnej: A - gleba 1, В - gleba 2, С -gleba 3 oraz fosfatazy zasadowej: D - gleba 1, E - gleba 2, F - gleba 3
FIGURE 1. Influence of cuprum (II) nitrate (V) on the activity of acid phosphatase: A - soil 1, В - soil 2, С - soil 3 and alkaline phosphatase: D - soil 1, E - soil 2, F - soil 3 7. No wak, В . S m o li k
Wpływ azotanów miedzi i ołowiu na aktywność
___________enzymów glebowych___________ 89
W przypadku ß-glukozydazy (rys. 2 a, b, c) wprowadzenie azotanu miedzi w najniższej dawce w początkowym okresie doświadczenia (od 3. do 12. dnia) wpłynęło w niewielkim stopniu na obniżenie aktywności enzymu we wszystkich glebach. Wyższe stężenia soli (II i III) hamowały aktywność enzymu, jednak inhibicja powyżej 50% nie zaznaczyła się w żadnej glebie. Obniżenie się aktywności enzymatycznej w glebie bogatej w substancję organiczną (gleba 3) było zdecydowanie mniejsze aniżeli w pozostałych dwóch glebach i dochodziło do 30% jedynie pod wpływem najwyższe go stężenia soli (12,5 mM) na początku doświadczenia. Aktywność ß-glukozydazy w tej glebie była najbardziej stabilna.
Dodanie do gleby różnych dawek azotanu miedzi spowodowało we wszystkich glebach liczne wahania aktywności dehydrogenazy (rys. 2 d, e, f). Najniższa dawka tej soli w glebie 3 nie powodowała obniżenia aktywności enzymu. Wyższe stężenia azotanu miedzi (2,5 i 12,5 mM) hamowały aktywność dehydrogenazy głównie w początkowej i w końcowej fazie doświadczenia. W dwóch pierwszych glebach zaznaczała się silna inhibicja powyżej 50%, nawet w przypadku najniższego stężenia soli w pierwszych dniach doświadczenia.
Kolejną badaną substancją wpływającą na zmiany aktywności enzymów był azotan (V) ołowiu (II).
Wprowadzenie do gleby I i II dawki azotanu ołowiu nie spowodowało obniżenia aktywności fosfatazy kwaśnej jedynie w glebie 3 - najbogatszej w substancję organi czną (rys. 3 c). W pozostałych przypadkach obserwowano inhibitujący wpływ tej soli na aktywność badanego enzymu. Najwyższe stężenie azotanu ołowiu (12,5 mM) wywołało w glebie 1 i 2 inhibicję powyżej 50%, a w glebie 3 zdecydowanie mniejszą. We wszystkich badanych glebach (rys. 3 a, b c) najsilniejsze obniżenie aktywności wystąpiło pod wpływem dodania III i IV poziomu stężenia soli. Inhibicja ponad 50% w podobnym stopniu wystąpiła w piasku gliniastym lekkim (gleba 1) oraz w glinie
lekkiej (gleba 2) pod wpływem najwyższego stężenia azotanu ołowiu, natomiast w
glinie ciężkiej (gleba 3) zaznaczyła się w zdecydowanie mniejszym stopniu.
Dodanie do gleby różnych stężeń azotanu ołowiu spowodowało zmianę aktywno ści fosfatazy zasadowej w porównaniu z aktywnością enzymu w glebie kontrolnej (rys. 3 d, e, f). Wszystkie zastosowane stężenia dodanej soli obniżały aktywność enzymu. Bardzo silny spadek aktywności enzymu zarysował się w glebie 2 (w glinie lekkiej pylastej), a także jakkolwiek w nieco mniejszym stopniu w glebie 1 (w piasku
gliniastym lekkim) pod wpływem najwyższego stężenia tej soli. Można wnioskować, że w badanym okresie nastąpił proces nieodwracalnej inhibicji - ponieważ do końca doświadczenia (do 96. dnia) inhibicja utrzymywała się na podobnym poziomie powyżej 50%. Natomiast zdecydowanie niższa inhibicja wystąpiła w glebie 3 (czarna ziemia z gliny ciężkiej). Najwyższe stężenie azotanu ołowiu obniżyło aktywność enzymu maksymalnie do 35%.
Azotan ołowiu działał w bardzo podobny sposób na aktywność ß-glukozydazy w trzech glebach podczas całego doświadczenia (rys. 4 a, b, c). Wszystkie stosowane stężenia tej soli działały wyłącznie hamująco na aktywność badanego enzymu, a w miarę wzrostu stężenia dodanej soli obserwowano malejącą jego aktywność we wszystkich glebach. Spadek aktywności enzymu mieścił się w przedziale 0-50% we wszystkich trzech glebach.
ßGLUKOZYDAZA
inhibicja p onad ЗО^о
RYSUNEK 2. Wpływ azotanu (V) miedzi (II) na aktywność ßglukozydazy: A gleba 1, В gleba 2, С gleba 3 oraz dehydrogenazy: D gleba 1, E gleba 2, F -gleba 3
FIGURE 2. Influence of cuprum (II) nitrate (V) on the activity of ß-glucosidase: A - soil 1, В - soil 2, С - soil 3 and dehydrogenase: D - soil 1, E - soil 2, F - soil 3
J . N owak, B . S m o lik
FOSFATAZA KWAŚ S A в
A gbbi 2
0 inhibicji pon*<ł 50%
RYSUNEK 3. Wpływ azotanu (V) ołowiu (II) na aktywności fosfatazy kwaśnej: A - gleba 1, В - gleba 2, С - gleba 3 oraz fosfatazy zasadowej: D - gleba 1, E - gleba 2, F - gleba 3
FIGURE 3. Influence of lead (II) nitrate (V) on the activity of acid phosphatase: A soil 1, В soil 2, С soil 3 and alkaline phosphatase: D soil 1, E -soil 2, F - -soil 3 W pły w az o ta n ó w m ie d zi i oł ow iu na a k ty w n o ść en zy m ów g le b o w y c h ___________
92 J. Nowak, В. Smolik
Analizując aktywność dehydrogenazy stwierdzono (rys. 4 d, e, f), że w miarę wzrostu stężenia azotanu ołowiu zwiększała się inhibicja enzymu. We wszystkich glebach odnotowano spadek aktywności 80- 90% pod wpływem najwyższego stęże nia tej soli najwyraźniej zaznaczony w piasku gliniastym lekkim (gleba 1) oraz w
glinie lekkiej pylastej (gleba 2).
Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że zmiany aktywności badanych enzymów pod wpływem azotanu miedzi i ołowiu są uzależnione zarówno od rodzaju wprowadzonego metalu, od jego dawki, jak również od gatunku gleby.
Niniejsze badania są potwierdzeniem badań prowadzonych przez Nowak i in. [1999] i Nowak i in. [2000] stwierdzających znaczne ograniczenie aktywności fosfa tazy kwaśnej i zasadowej w glebie pod wpływem soli metali ciężkich (Co, Cd, Zn, Hg i Ni). Hamujące działanie na aktywność pirofosfatazy nieorganicznej wykazały jony Fe+ 2 i Cu+ 2 oraz zastosowane w wysokich stężeniach (>50 mM) jony Co+2, Mn+ 2 i
Zn+ 2 [Dick i Tabatabai 1984]. Również badania Tabatabai i Gil-Sotres [1977] wska
zują na znaczny hamujący wpływ metali ciężkich na aktywność enzymatyczną. W przypadku miedzi autor obserwował większy spadek aktywności enzymów przy Cu+ 2
niż Cu+ oraz większą toksyczność jonów Cu+ 2 od jonów Pb+2. Pacha i Schumlas
[1986] po wprowadzeniu do gleby dawki 5000 ppm Cd w doświadczeniu laborato ryjnym odnotowali największy spadek aktywności w przypadku dehydrogenazy, natomiast mniejszy dotyczył aktywności amylazy, proteazy i celulazy. Podobne zmiany w aktywności tych samych enzymów obserwował Pacha [1986] po dodaniu do gleby związków chromu (III). Olszowska [1997] badając aktywność enzymów w glebach leśnych stref uszkodzeń przemysłowych I - IV w sąsiedztwie huty w Miaste czku Śląskim, stwierdziła niewielki wpływ kumulowanych w glebie metali ciężkich (Zn, Pb, Cd) na aktywność inwertazy, ß-glukozydazy i fosfatazy kwaśnej. Badura i in. [1980] badali wpływ różnych form soli cynku i miedzi - siarczanu, węglanu i siarczku na aktywność celulazy, proteazy i dehydrogenazy. W przypadku soli miedzi stwierdzono, że siarczan powodował wyraźną stymulację aktywności celulolitycznej, a węglan i siarczek aktywność tę obniżały. Wszystkie użyte związki miedzi obniżały aktywność dehydrogenazy. W kolejnych badaniach Badura i in. [1983] stwierdzili stymulujący wpływ ołowiu na aktywność fosfataz.
Największe zmiany aktywności badanych enzymów pod wpływem soli badanych metali ciężkich stwierdzono w glebie najuboższej w części spławialne i substancję organiczną. Najwyższą aktywność w przedstawionej pracy wykazywały badane en zymy w glebie najbogatszej w substancję organiczną i części spławialne. Organiczne koloidy glebowe pełnią funkcję ochronną w stosunku do enzymów, gdyż przez adsorpcję utrudniają ich rozkład proteolityczny [Drążkiewicz 1989]. Również Ku charski i in.[1992] wykazali zależność aktywności enzymatycznej od składu granu- lometrycznego gleb. Pacha i Schumlas [1986] stwierdzili, że dodatek kwasów huminowych przyczynił się do zmniejszenia inhibitującego wpływu kadmu na aktyw ność wybranych enzymów glebowych. W badaniach Myśkowa [1981] aktywność dehydrogenazy była skorelowana z zawartością węgla organicznego i azotu ogółem w glebie. Zależności te wystąpiły zwłaszcza w glebach lekkich i średnich zróżnico wanych pod względem ilości próchnicy na skutek długotrwałego nawożenia organi cznego i mineralnego.
DEHYDROGENAZA D
gleba 1
inhibicji od O do 50% inhibicj* poc*d 50%
RYSUNEK 4. Wpływ azotanu (V) ołowiu (II) na aktywność ßglukozydazy: A gleba 1, В gleba 2, С gleba 3 oraz dehydrogenazy: D gleba 1, E -gleba 2, F - -gleba 3
FIGURE 4. Influence o f lead (II) nitrate (V) on the activity o f ß-glucosidase: A - soil 1, В - soil 2, С - soil 3 and dehydrogenase: D - soil 1, E - soil 2, F - soil 3 W pły w az ot an ów mi ed zi i oł ow iu na a k ty w n o ść en zy m ów g le b o w y c h ___________
94 J. Nowak, В. Smolik
WNIOSKI
1. Największe zmiany aktywności badanych enzymów pod wpływem dodanych soli miedzi, ołowiu stwierdzono w glebie najuboższej w części spławialne i substancje organiczne - w piasku gliniastym lekkim.
2. Najwyższe stężenie azotanu miedzi i ołowiu ( 12,5 mM) powodowało silną inhibicję - powyżej 50% fosfatazy kwaśnej i zasadowej oraz dehydrogenazy. Spadek aktyw ności utrzymywał się przez cały okres doświadczenia (96 dni) w piasku gliniastym lekkim oraz w glinie lekkiej pylastej.
3. Sole miedzi i ołowiu obniżały aktywność ß-glukozydazy w zdecydowanie mniej szym stopniu niż pozostałe enzymy we wszystkich trzech glebach.
LITERATURA
BA D R -EL -D IN S. M. S. M OA W A D H., M A H M O U D S. A. Z., G AM AL R AW IA F., E N A N Y M. H. 1985. Urease Inhibition by Metals and its Relation to Nitrogen Transformation. Z
Pflanzenernähr. Bodenk. 148: 5 5 1 -5 5 8 .
B A D U R A L., KŁYSZCZ K., PACHA J. 1983. W pływ ołow iu na wybrane hydrolazy glebow e.
A cta Biol. Katowice. 12: 3 6 -4 8 .
B A D U R A L., PAC HA J., ŚLIW A U. 1980. W pływ cynku i miedzi na aktywność enzym atyczną gleb. A cta Biol. 9/36: 128-141.
BREM NER J. M., D O U GLAS L. A. 1971. Inhibition o f urease activity in soils. Soil Biol. Biochem. 3: 2 9 7 -3 0 7 .
CHRISTENSEN G. M., OLSON D., RIEDEL В. 1982. Chemical effects on the aktivity o f eight enzymes: A review and a D iscussion Relevant to Environmental Monitoring. Envir. Res. 29: 2 4 7 -2 5 5 .
DICK W. A., TAB A T AB AI M. A. 1984. Kinetic parameters o f phosphatases in soil and organic waste materials. Soil Sei. 173: 7 -1 5 .
DRĄŻKIEW ICZ M. 1989. Relacje pomiędzy fazą stalą gleby a mikroorganizmami. Post. M ikro-
b io l 28, 2 -4 : 161-172.
EIVAZI F., TAB AT AB AI M.A. 1977. Phosphatases in soils. Soil Biol. Biochem. 9: 167-172. FRA NK ENBERG ER W. T. JR, JOHANSON J. B., NELSON C. 0 . 1983. Urease activity in sew age
sludge-amended soils. Soil Biol. Biochem. 15: 5 4 3 -5 4 9 .
FURCZAK J., SZEM BER A., BIELIŃSK A J. 1991. Aktywność enzym atyczna strefy przybrzeżnej jezior Piaseczno i Głębokie różniących się troficznością (Pojezierze Ł ęczycko-W łodaw skie).
Studia Os'rod. Dokum. Fizjog. 19: 3 0 7 -3 1 1 .
G A LIM SK A -ST Y PA R. 1986. W pływ jonów miedzi i kwasów huminowych na bakterie glebow e.
A cta Biol. 3/20: 116-125.
G A M BU Ś F. 1993. Metale ciężkie w wierzchniej warstwie gleb i w roślinach regionu Krakowskie go. Z e szN a u k . AR Kraków. Rozprawy 176.
GORLACH E., G A M BUŚ F. 1991. Desorpcja i fitotoksyczność metali ciężkich zależnie od w łaściw ości gleby. Roczn. G leboz. 42, 3/4: 2 0 7 -2 1 4 .
GORLACH E., 1995. M etale ciężkie jako czynnik zagrażający żyzności gleby. Z esz. Probl. Post.
N au kR oln icz. 421a: 113-122.
H O FFM ANN E. 1962. The origin and importance o f enzym es in soil. R ecent p ro g ress in m ikro
b io lo g }^ : 2 1 6 -2 2 0 .
H O FFM A NN G. D EDEKEN M. 1965. Eine Methode zur kolorimetrischen Bestim m ung der ß-glukosidase-A ktivität in Böden. ZPflancenernaehr.D ueng. Bodenkd. 108, 3: 193-198. K A B A T A -PEN D IA S A., PEŃDIAS H. 1999. B iogeochem ia pierwiastków śladowych. PW N,
Wpływ azotanów miedzi i ołowiu na aktywność
___________enzymów glebowych___________ 95
KUCHARSK I J., NIKLE W S KA-L ARS KA T., NIEW OLAK T. 1992. W pływ substancji organi cznej i niektórych grup drobnoustrojów na liczebność i aktywność m ikroorganizmów gleb o wych. II. Liczebność grup fizjologicznych. A cta A ca d . Agricult. Techn. Olst., A gricultura 54: 2 3 -3 1 .
M A LA K U L P., SR IN IV A SA N K. R., W ANG H. Y. 1998. Metal toxicity reduction in naphtalene biodégradation by use o f metal- cheating adsorbents. Appl. Environm. M icrobiol. 64, 11: 4 6 1 0 -4 6 1 3
MALKOM ES H. P. 1992. V ergleich der Effekte verschieden wirksamer Herbizide auf mikrobielle Aktivitäten im Boden sow ie Bodenpilze unter Laborbedüngungen. Z. Pflkrankh. Pflshutz,
Sonderh. 13: 3 7 7 -3 8 6 .
M A RG ESIN R. 1996. A cid and Alkaline Phosphomonoesterase A ctivity with the substrate p-Nitrophenyl Phosphate, [w] Schinner F., Öhlinger R., Kandeler E., M argesin R. 1996. M ethods in soil B iology: 2 1 3 -2 1 7 .
M OCEK A ., OW CZARZAK W. 1993. W iązanie Cu, Pb, Zn przez próchnicę w glebach zanieczy szczonych emisjami hut miedzi. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi. 411: 2 9 3 -2 9 8 .
M Y ŚK Ó W W. 1981. Próby wykorzystania w skaźników aktywności mikrobiologicznej do oceny żyzności gleby. Post. M ikrob. 20, 3/4: 173-192.
N O W A K J., NIEDŹW IECKI E., DZIEL M. 1999. W pływ metali ciężkich na zmiany aktywności
enzymatycznej gleby. Roczn. G leboz., 50, 1/2: 6 1 -6 8 .
N O W A K J., TYR AK OW SK A-BIELEC U., SZYM CZAK J. 2000. W pływ chlorku rtęci i niklu na
zmiany aktywności fosfataz w czarnych ziem iach. Roczn. G leboz, 51, 1/2: 5 -1 6 .
O LSZOW SK A G. 1997. A ktyw ność enzym atyczna gleb leśnych w rejonie oddziaływania imisji huty cynku i ołow iu M iasteczko Śląskie. P race Inst. B adaw cz. Leśnictw a 834: 1 0 7-130. PACH A J., SC HU M LA S J. 1986. W pływ kadmu na aktywność wybranych enzym ów w glebie z
dodatkiem naturalnych kw asów huminowych. A cta Biol. 3: 104-113.
PA C H A J. 1986. W pływ trójwartościowego chromu na aktywność wybranych enzym ów w glebie,
A cta Biol. Silesiana, M ikrobiologia środowisk skażonych emisjami przem ysłow ym i. 3/20:
9 5 -1 0 3 .
R USSEL S. 1974. Drobnoustroje a życie gleby. PW N, Warszawa, ss. 3 5 6 -3 6 0 .
T A B A T A B A I M. A ., BREM NER J. M. 1969. U se o f nitrophenylphosphate for assay o f soil phosphatase activity. Soil Biol. Biochem. 1: 3 0 1 -3 0 7 .
T A B A T A B A I M. A ., GIL-SOTRES F. 1977. Effect o f trace elem ents on urease activity in soils.
S oil Biol. Biochem. 9: 9 -1 3 .
Praca wpłynęła do redakcji w marcu 2002 r. p ro f. d r hab. Jan in a N o w a k
K a te d r a B io ch em ii, A k a d em ia R o ln icza 7 1 -4 3 4 S zczecin , ul. S ło w a c k ie g o 17
