1 A R K A D IU SZ M U S IE R O W IC Z |, ZYGM UNT BRO G O W SK I, K RY STY N A C Z A R NOW SKA, ZB IG N IEW CZERW IŃSK I, K RY STY N A K O NEC K A -BETLEY , H A L I NA K RÓ L, FR A N C ISZEK K U ZN IC K I, EW A LESZCZYŃ SK A , JA N U SZ SYTEK, CZESŁAW Ś W IĘC IC K I, M IECZY SŁA W T U SZY Ń SK I, JA N IN A K O B Y L IŃ SK A
TYPOLOGIA I WŁASNOŚCI GLEB WYTWORZONYCH Z GLIN ZWAŁOWYCH1. CZĘŚĆ I. GLEBY BRUNATNE I PSEUDOBIELICOWE
TERENÓW LEŚNYCH
K a te d ra G leb o zn aw stw a SGGW W arszaw a
W STĘP
Zagadnienie typologii gleb można ujmować zarówno z genetycz nego, jak i m orfologicznego punktu widzenia. Morfologia gleb jest w y razem procesów geologicznych i glebotwórczych i tylko w takim ujęciu charakteryzuje ich w łaściw ości w sposób dostateczny.
Najnowsze badania w dziedzinie system atyki gleb idą zarówno w kierunku genetycznym , jak i morfologicznym, z uwzględnieniem tzw. cech diagnostycznych [49, 57] profilu glebowego. Wydaje się jed nak, że kierunek genetyczny, oparty na przyrodniczych podstawach w najszerszym ujęciu i uwzględniający w łaściw ości fizyko-chem iczne gleb, jest bardziej prawidłowy niż system oparty w yłącznie na mor fologii.
W ujęciu genetycznym pojęcie typu gleby wiąże się ściśle z ew olu cją gleb, zachodzącą pod w pływ em działania czynników glebotwórczych na skałę macierzystą. Jeżeli rozpatruje się zagadnienie typologii gleb na stosunkowo m ałym obszarze o zbliżonych warunkach geomorfolo gicznych i klim atycznych, w tedy w p ływ skały m acierzystej jako czyn nika glebotwórczego na przebieg procesów zaznacza się specjalnie w y raźnie.
30 A. M usierow icz i in n i
Celem pracy było zbadanie w łaściw ości fizyko-chem icznych gleb wytw orzonych z glin zwałowych, głównie zlodowacenia Srodkowo-Pols- kiego, stadium W arty i opracowanie kryteriów typologicznych. Badania dotyczą głów nie gleb w ystępujących na terenach leśnych (rys. 1) Niziny M azowiecko-Podlaskiej (7 profilów), terenu leśnego Niziny Pruskiej (1 profil) oraz gleby terenu leśnego N iziny Kujawsko-W ielkopolskiej (1 profil).
Rys. 1. R ozm ieszczenie o d k ry w e k glebow ych Л — m iejsca p o b ra n ia p ró b ek
D istrib u tio n o f soil p ro files Л — p lace of s a m p le -ta k in g
Obszerne studia nad fizyko-chem icznym i właściwościam i gleb Niziny Kujawsko-W ielkopolskiej były również prowadzone przez K w i n i c h i - d z e g o i P r u s i n k i e w i c z a [33], M a r c i n k a [35] oraz kilku autorów niniejszej pracy [40, 41, 42, 44, 64].
Opierając się na podanych w niniejszej pracy właściwościach morfo logicznych i fizyko-chem icznych zbadanych gleb oraz na klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego zaliczono je do gleb brunat nych w yługow anych (brown leached soils, sols bruns lessives, Para braunerde-brauner Lessive, paljewo burych poczw lub paljewo buro- ziem nych poczw [12, 17, 18, 33, 35, 40, 41, 46, 52, 53, 60, 61]) i do gleb
pseudobielicowych (gley brown podzolic soils — pseudopodsolic soils, sols lessives, Fahlerde-typischer Lessive, diem ow o, paljew o-podzolistych poczw lub pseudopodzolistych poczw [12, 15, 17, 18, 32, 33, 35, 46—49, 52, 54, 60, 61]).
W opracowaniu zajęto się właściwościam i gleb brunatnych i pseudo bielicow ych terenów leśnych. G liny zwałowe — skały m acierzyste gleb tego obszaru charakteryzują się różnorodnym materiałem mimo zbliżo nego składu mechanicznego, co wiąże się z ich genezą. Są one również nieraz w yługow ane z CaC03 na stosunkowo niew ielką głębokość, co związane jest z rzeźbą terenu i budową geologiczną. Obszar objęty badaniami jest w znacznej części zdenudowany wodami lodowca. W głębszym podłożu glin zw ałow ych w pew nych przypadkach w ystę pują iły.
Spiaszczenie wierzchnich warstw glin zwałowych powstało w w yniku zjawisk peryglacjalnych i procesów geologicznych, a także glebotwór- czych, wzajem nie ze sobą powiązanych. Stosunki wodne panujące w tych glebach, w w yniku zjawisk peryglacjalnych, jak również i w spół czesnych okresów stagnowania wody, zadecydowały o zjawiskach ogle- jenia. Na plan pierw szy w ysuw a się też odgórne ogle jenie, tzw. pseudo- oglejenie, uwarunkowane przede w szystkim w ystępow aniem w profilu glebowym słabo przepuszczalnych warstw.
N ależy również podkreślić, że roślinnością klimaksową tego terenu jest las liściasty i m ieszany z bogatym runem. Siedlisko’ scharakteryzo wać w ięc można jako grondowe, odpowiadające zarówno glebom bru natnym, jak i glebom pseudobielicowym .
Na specjalną uwagę zasługuje próchnica nakładowa: w glebach bru natnych przeważnie muli, w glebach pseudobielicowych przeważnie moder.
W stępne badania oparte w yłącznie na cechach morfologicznych wskazują na to, że na ogół cechy tych dwóch typów om awianych gleb są zbliżone, co pozwalałoby ew entualnie zaliczać je do jednej klasy gleb brunatnych.
GLEBY BRUNATNE W YŁUGOW ANE — bw (BROWN LEACHED SOILS, SOLS BRUNS LESSIVÉS)
Badania nasze odnoszą się do gleb brunatnych w yługow anych, w y tworzonych z gliny zwałowej terenów leśnych (rys. 1):
— N iziny Mazowiecko-Podlaskiej: profil nr 3 z m iejscowości Brok, profil nr 5 z m iejscowości Kobylin, profil nr 7 z m iejscowości Łady,
32 A. M usierow icz i in n i
— Niziny Kujawsko-W ielkopolskiej: profil nr 8 z m iejscowości Chodów,
— N iziny Pruskiej: profil nr 1 z m iejscowości Witoldowo.
Tereny, na których w ystępują wspomniane gleby brunatne w yługo wane, stanowią naturalne siedliska lasów liściastych. Są one również i teraz pokryte lasem liściastym , z w yjątkiem terenu Ład, porośniętego obecnie przez drzewostan świerkowo-sosnowy.
Część gleb brunatnych w yługow anych — bw (profile 3, 5, 7), jak również część gleb pseudobielicowych (profile 2, 4, 9) w ykazuje odgórne oglejenie. Proces ten może sprzyjać nagromadzeniu w roztworach gle bowych aktywnych kwaśnych połączeń organicznych (często niskomole- kularnych kwasów organicznych). Te ostatnie łącząc się ze związkami m ineralnym i tworzą ruchliwe, organiczno-mineralne połączenia kom pleksowe (chelatowe), odgrywające dużą rolę w migracji i gromadzeniu się w glebach żelaza, glinu i manganu [24, 56, 63].
Omawiane gleby brunatne w yługow ane wykazują następującą bu dowę profilową:
— gleba z Witoldowa, profil 1: A 0, A 1 + A 0"', A ly A^B), (B), C, — gleba z Broku, profil 3: A 0, A lf A 3g, B(B)g, C,
— gleba z Kobylina, profil 5: A 0} A u g A3, gB(B), C,
— gleba z Ład, profil 7: A 0, A 1} g A3, gB(B)t gC, — gleba z Chodowa, profil 8: A 0, А 1} А гА 3, B(B), C,
gdzie g oznacza pseudooglejenie (jeżeli g figuruje na początku, oznacza to słabsze lub słabe pseudooglejenie, a jeżeli na końcu — silniejsze lub silne pseudooglejenie).
P r o f i l 1 — W itoldowo
N azw a gleby: gleba b r u n a tn a w y łu g o w an a — leached b ro w n soil. S kała m a cie rz y sta : g lina zw ałow a — b o u ld e r loam .
W zniesienie n ad poziom m orza: 91,5 m
M iejsce w y stę p o w a n ia : W itoldow o, pc-w. P asłęk , w oj. o lsztyńskie, N izina P ru s k a W ysoczyzna E lbląska. C h a ra k te ry s ty k a m orfologiczna: A'0 — 1 cm \ Л 0 } °—2 cm A§" -J- Aq" '(H ) — 1 2 cm * A i + H \ 2—4 cm A i ] 4—12 cm A i(B ) 12—22 cm (B) 22—60 cm w a rstw a ściółki (cała w a rs tw a n a kład o w a m asy org an iczn ej) z p ró ch - n-jcą ty p u m uli,
poziom ciem noszary z odcieniem b r u n a tn y m o u k ła d z ie p ulchnym , poiziom p rzejścio w y b a rw y b ru n a tn e j z zaciekam i p róchnicznym i,
poziom rd z a w o b ru n a tn y zw ięzły, z a w ie ra ją c y poniżej 40 cm СаСОз,
С 100—150 cm g lina zw ałow a ciężka b a rw y ja sn o -czekoladow ej, z licznym i k o n k re c ja - m i СаСОз oraz n ielicznym i p la m k a mi słabego pseudoogle.jenia.
O gólne d an e k lim aty c zn e :
Ś re d n ia roczna te m p e ra tu ra : 7°C.
Ś re d n ia te m p e ra tu ra stycznia: —2,5 do —3°C. Ś re d n ia te m p e ra tu ra lipca: 17 do 17,5°C. Ś re d n ie roczne o p ad y : 600—650 mm. P o k ry w a śnieżna: 60—65 dni.
D ługość o kresu w egetacy jn eg o : ok. 200 dni.
C h a ra k te ry s ty k a sied lisk a:
S iedlisko larsu liściastego: Querco C arpinetum . O becny zespół ro ślin n y :
las liściasty : Q uercus ro b u r, Fagus silv a tic a ;
podszycie: Fagus silva tica , Q uercus robur, C orylus, avellana, Sorbus aucuparia; ru n o : A sp eru la odorata, O xalis acetosella, C atharinea un d u la ta , D actylis glo-
m erata, L a th y ru s ve rn u s, M n iu m sp.
P r o f i l 3 — Brok
N azw a gleby: gleba b ru n a tn a w y łu g o w an a średnio pseu d o o g lejo n a — leached bro w n p seudogley soil.
S k a ła m a cie rz y sta : g lin a zw ałow a — b o u ld e r loam . W zniesienie n ad poziom m orza: 155 m.
M iejsce w y stę p o w a n ia : B rok, pow. W ysokie M azow ieckie, w oj. białostockie, N izi n a M azow iecko-P odlaska.
C h a ra k te ry sty k a m orfologiczna: Aq 0— 2 cm A i A 3g B(B),g B(B)g B(B )2g 2— 10 cm 10—27 cm 27—50 cm ч 50—75 cm
I
75—150 cmO gólne dan e klim aty czn e:
Ś re d n ia roczna te m p e ra tu ra : 7°C. Ś re d n ia te m p e ra tu ra stycznia: —4°C. Ś re d n ia te m p e ra tu ra lipca: 18°C.
w a rs tw a ściółki (cała w a rs tw a n a k ła dow a m asy o rganicznej) z p ró ch n icą ty p u m uli,
poziom jasn o szary ,
poziom szarożółty, m a rm u rk o w a ty ,
pseudooglejony,
poziom ż ó łto b ru n a tn y pseudooglejony,
poziom sk ały m a cie rz y ste j (gliny zw a łow ej) ż ó łto b ru n atn y , za w ie ra ją c y n a głębokości 80— 100 cm C aC0 3, poniżej 100 cm C a C 0 3 nie stw ierdzono.
34 A. M usierow icz i in n i
Ś re d n ie roczne o p ady: 550—600 mm. P o k ry w a śnieżna: 80—87 dni.
D ługość o k re su w egetacy jn eg o : 200—210 dni.
C h a ra k te ry s ty k a siedliska:
S iedlisko lasu liściastego: Querco C arpinetum .
O becny zelspół ro ślin n y :
las liściasty: P opulus trem u la , Q uercus ro b u r, B e tu la verru co sa , C arpinus Ъе- tu lu s;
podszycie: C orylus avellana, C arpinus b e tu lu s, F rangula alnus;
ru n o : D ryopteris filix -m a s , G eu m u r b a n u m , L actuca m u ra lis, Sanicula euro- paea, A eg o p o d iu m podagraria, M n iu m u n d u la tu m , P o ly trić h u m co m m u n e.
P r o f i l . 5 — K obylin
N azw a gleby: gleba b r u n a tn a w y łu g o w an a słabo p seu d o o g lejo n a — leached b ro w n slig h tly pseudogley s,oil.
S k ała m a cie rz y sta : glina zw ałow a — bouldetr loam . W zniesienie nad poziom m orza: 145 m.
M iejsce w y stę p o w a n ia : K obylin, pow . W ysokie M azow ieckie, w oj. b iałostockie, N izina M azow iecko-P odlaska.
C h a ra k te ry s ty k a m orfologiczna: A 0 0—3 cm A i 3—7 cm g A 3 7—28 cm gB(B) 28—70 cm CA 70—100 cm С C2 100—150 cm
O gólne dan e klim atyczne': Ś re d n ia ro czn a te m p e ra tu ra : 7°C. Ś re d n ia te m p e ra tu ra stycznia: —4°C. Ś re d n ia te m p e ra tu ra lip ca: 18°C. Ś rednie' roczne opady: 550—600 m m. P o k ry w a śnieżna: 80—87 dni.
D ługość o k resu w egetacyjnego: 200—210
C h a ra k te ry s ty k a siedliska:
S iedlisko la su liściastego: łęg olszowy —
w a rstw a ściółki (cała w a rs tw a n a k ła dow a m asy organicznej) z p ró ch n icą ty p u m od er,
poziom jasn o szary ,
poziom jasn o żó łty z odcieniem szarym i sła b y m i p la m am i pseudoglejow ym i, poziom b ru n a tn y z p la m am i sinosza- ry m i pseudoglejow ym i,
poziom skały m acierzy stej (gliny zw a łow ej) b a rw y ja sn o b ru n a tn e j, poziom sk ały m a cie rz y ste j (gliny zw a łow ej) b arw y ja sn o b ru n a tn e j z CaCO;;.
M iędzy poszczególnym i poziom am i
genetycznym i p rzejście łagodne.
dni.
O becny zekpół ro ślin n y :
las liściasty -f łęg olszow y: A in u s glutinosa, Picea e x ce lsa , P inus s ilv e s tr is ; podszycie: A ln u s glutinosa, J u n ip eru s c o m m u n is, F rangula alnus, Sorbus au-
cuparia;
ru n o : D ryopteris jilix -m a s ., D ryopteris spinulosa, Fragaria vesca, C arex sil- vatica, C am panula tra c h eliu m , M oechringia trin erv ia , R a n u n cu lu s lanu- ginosus, U rtica dioica, H y p n u m cu p ressifo rm e, P o ly tric h u m c o m m u n e , H y p n u m schreberi, R h y tid ia d e lp h u s squarrosus.
P r o f i l 7 — Łady
N azw a gleby: gleba b r u n a tn a w y łu g o w an a słabo p seudooglejona — leached b ro w n slig h tly pseudogley soil.
S k ała m acie rz y sta : g lin a -zw ało w a — b o u ld e r loam . W zniesienie nad poziom m orza: 140 m.
M iejsce w y stę p o w a n ia : Ł ady, pow. P u łtu sk , w oj. w arsza w sk ie , N izina M azow iec-k o -P o d la siec-k a.
C h a ra k te ry s ty k a m orfologiczna:
A 0 0—2 cm w a rs tw a ściółki (cała w a rs tw a n a k ła
dow a m asy organicznej) z p ró ch n ic ą ty p u m oder,
A t 2—14 cm poziom jasn o szary ,
S^ 3 14—33 cm poziom ja sn o sza ry z odcieniem żół
tym , słabo p seudcoglejony,
gB(B) 33—65 cm poziom cie m n o b ru n a tn y p
seudoogle-jony,
9C1 65— 100 cm . poziom sk a ły m a cie rz y ste j (gliny zw
a-9C l łow ej) b a rw y b ru n a tn e j z p lam am i
9C2 100—150 cm
I
pseudoglejow ym i, bez CaC 0 3,Ogólne d ane klim atyczne':
Ś re d n ia roczna te m p e ra tu ra : 7°C.
Ś re d n ia te m p e ra tu ra stycznia: —3,5°C do —4°C. Ś re d n ia te m p e ra tu ra lipca: 17,5 do 18°C. Ś re d n ie ro czn e opady: 500—600 mm. P o k ry w a śnieżna: 60—90 dni.
Długość o k resu w eg etacy jn eg o : 200—210 dni.
C h a ra k te ry s ty k a siedliska:
S iedlisko la su liściastego: Q uerco C arpinetum .
O becny ze'spół ro ślin n y :
d rze w o stan św ie rkow o-sosnow y: P inus silv e stris, Picea excelsa, P opulus tre - m u la ;
podszycie: Pirus com m u n is, M alus silv e stris, P ru n u s spinosa, S a lix caprea; ru n o : C am panula tra c h eliu m , G alium s ilv a tic u m , G eum u rb a n u m , M oechringia
36 A. M usierow icz i in n i
P r o f i l 8 — Chodów
N azw a gleby: gleha b r u n a tn a w y łu g o w an a — leached b ro w n soil. S k ała m acie rz y sta : glina zw ałow a — b o u ld e r loam.
W zn iesiecie nad poziom m orza: 125 m.
M iejsce w y stę p o w a n ia : Chodów , pow. K utno, w oj. łódzkie, N izina W ielkopolsko- K u jaw sk a . C h a ra k te ry s ty k a m orfologiczna: A 0 0—3 cm Aj, 3—15 cm A i A* 15—30 cm B(B) 30--20 cm С 80—150 cm
O gólne dane klim aty czn e:
Ś re d n ia te m p e ra tu ra roczna: 7,5 do 8°C. Ś re d n ia te m p e ra tu ra stycznia: —2 do —2,5°C. Ś re d n ia te m p e ra tu ra lipca: 18 do 18,5°C. Ś re d n ie roczne opady: 500—550 mm. P o k ry w a śnieżna: 38—60 dni.
D ługość o k re su w eg etacy jn eg o : 170— 180 dni.
C h a ra k te ry s ty k a siedliska:
S iedlisko lasu liściastego: Q uerco C arp in etu m .
O becny zespół ro ślin n y :
las liściasty : Querco C a rpinetum .
Jak widać z przytoczonych opisów profili, typowe gleby bw nie ogle- jone mają budowę: A 0, А ъ A 3, B(B), C. Gleba z W itoldowa (profil 1) ma wprawdzie budowę profilową gleby brunatnej właściwej: A 0, А ъ (В), С, została jednak zaliczona do gleb brunatnych w yługow anych ze względu na jej właściw ości chemiczne.
Na omawianych glebach bw zalega ściółka A 0 miąższości 2— 3 cm, z próchnicą przeważnie typu muli. Ich poziomy akum ulacyjne Ai mają zw ykle miąższość 8— 12 cm (wyjątek stanowi profil 5, gdzie Ai ma ty l ko 4 cm). W poziomach A 0 i A 1 zbadanych gleb bw w porównaniu z po ziomami przemycia (eluwialnymi) zaznacza się przeważnie biologiczna akumulacja składników pokarmowych, uzależniona w dużym stopniu od jakości nagromadzonej próchnicy.
Poziom y gA3 i A 3g (profile 3, 5, 7) i A XA 3 (profil 8) zbadanych gleb bw mają miąższość 15— 21 cm, barwę żółtą z odcieniem szarym (płowy),
w a rstw a ściółki z pró ch n icą ty p u m uli,
po/Z/iiom sz a ro b ru n a tn y ,
poziom słabo w yk ształco n y b arw y
żółtej,
poziom b a rw y b r u n a tn e j,
poziom skały m a c ie rz y ste j (gliny zw a łow ej) b a rw y ja sn o b ru n a tn e j, zaw ie ra ją c y poniżej 100 cm C a C 0 3.
ale są zaznaczone mniej wyraźnie niż poziomy eluw ialne (A3, g A3, A^g) gleb pseudobielicowych (profile 2, 4, 6, 9). Poziom y B(B) i (B) miąższości 30— 48 cm są zabarwione na kolor żółtobrunatny (profil 1).
Skała m acierzysta С (glina zwałowa) tych gleb (tab. 7) w ystępuje przeważnie poniżej 65 cm i zawiera na ogół na głębokości poniżej 60— 100 cm w iększe ilości CaC03 (w profilu 7 CaC03 nie stw ierdziliśm y do 120 cm). Jak widać, w ęglan wapnia w ystępuje tu (profile 1, 3, 5 i 8) w większych ilościach stosunkowo niezbyt głęboko, co wiąże się z od czynem i stopniem nasycenia tych gleb kationami o charakterze zasado w ym (tab. 7).
S K Ł A D M E C H A N IC Z N Y
W poziomach genetycznych gleb bw (profile 1, 3, 5, 7, 8) w zależności od stosunków geomorfologicznych przebiegu procesu glebotwórczego, zjawisk peryglacjalnych [46, 52] oraz erozyjnych [46, 48] uwidaczniają się różnice w stopniu spiaszczenia oraz w zawartości części spławialnych ( < 0,02 mm) i ilastych ( < 0,002 mm).
W poziomach A gleb bw znaleziono 15,7— 33,8% części spławialnych. tj. przeważnie w ięcej niż w poziomach A gleb pb (tab. 1 i 191
W glebach bw zawartość części spławialnych i ilastych w poziomach
(B) i B(B) jest wyższa o 40 do 60% niż w poziomach A (tab. 1). Różnice
te powodowane w ym yw aniem i przemieszczaniem w głąb części spła w ialnych są nieco m niejsze od analogicznych różnic w poziomach В i A gleb pseudobielicowych.
G leby zwałowe, stanowiące skałę m acierzystą gleby bw, są najzasob niejsze w e frakcję piasku w Chodowie (profil 8) i K obylinie (profil 5) (42—48% wobec 8,5— 22,6% w pozostałych profilach). W związku z tym gliny z W itoldowa (profil 1), z Broku (profil 3) i z Ład (profil 7) zawie rają znacznie w ięcej części ilastych niż gliny z Kobylina (profil 5) i z Chodowa (profil 8) (41— 57,6%, a nie 18— 20%).
W Ł A Ś C IW O Ś C I F IZ Y C Z N E
Ciężar w łaściw y gleb bw (profile 1, 3, 5, 7) w ynosi 2,50— 2,70 i zw ięk sza się wraz z głębokością (tab. 2), co wiąże się ze wzrostem zawartości związków żelaza w poziomach głębszych i zmniejszaniem się ilości próchnicy.
Ciężar objętościow y waha się w granicach 1,25— 1,69. Jest on naj m niejszy w poziomach akum ulacyjnych A 1 (1,25— 1,41), ponieważ pozio m y te wykazują najwyższą porowatość ogólną (tab. 2).
Skład mechaniczny - U ech an ic al composition T a b e 1 t 1 Miejscowość L o c a li ty Nr p ro f. Pro f i l e Nr. Poziom genetyczny Głębokość Depth
Pr oce nt c z ą s t e k o ś r ed ni c y 1 mm - Per cen t of f r a c t i o n s in diam. ' 1 Did
< 1 1-0 ,5 0 , 5 -0,25 0 , 25- ОД 0,1 -0,05 0, 0 5 -0,02 0 , 02-0,0Сб 00,002,006- 0,002 Ogółem - T o t a l 1-0 , 1 0,1 -0,0 2 Gleby brunatne wyługowano wytworzone z g l i n y zwałowej - Leached brown s o i l s developed from boulde r loam
0,02 Witoldowo D o w . - d i s t r . Pasłęk wo j. - v o i v o d . Olsztyn Chodów D o w . - d i s t r . Kutno w o j.- v o iv od . Lód£ 1 Ar V *i AX(B) (Б) A1 llAz BIB) С 2-4 4-12 12-22 f 22-40 L 40-60 f бо-зо V 80-100 3-10 15-25 50-60 100-120 2, 0 1. 2 0,8 0,3 0,6 0, 2 0, 0 3,2 3 ,0 4, 8 5 ,6 30.0 93,8 99.2 99.7 99.4 99.8 100,0 96.8 97.0 95.2 94.4 3.5 4. 5 3,3 2.5 2 , 0 1, 8 2,2 6.5 5. 5 4. 5 4 , 0 1,3 2 , 0 1, 2 1 , 2 1 , 1 1,0 1,0 19,0 20,3 13,8 15,5 27.2 20.5 15.5 16.3 14,9 1 2 . 2 12,8 35.5 36,2 29,7 26.5 13 8 8 5 5 5 6 12 12 15 13 10 13 15 11 9 10 12 7 6 7 8 9 15 14 13 19 20 20 2 3 3 7 16 21 33 44 44 44 41 9 9 22 20 32 27 20 20 18 15 16 61 62 48 46 33 24 18 12 10 11 11 21 20 20 19 35 49 62 68 72 74 73 18 18 32 35 Gleby brunatne wyługowane ps eudcogl ejone wytworzone z g l i n y zwałowej - Leached brown psudogley s o i l s developed from boulde r loam
Lady ♦ DOW.-distr. P ułt us k woj,- v o iv o d . Warszawa Brok р о я . - d i s t r . Wysokie Mazowieckie w oj .-v o iv od . B ia ły s to k Kobylin p o w . - d i e t r . Wysokie Mazowieckie woj. -vo ivod. B ia ły s to k A1 2-14 0 , 0 100,0 4 ,2 26,1 27,9 13,4 8,4 8 , 9 2, 0 9,1 58,2 21,8 20,0 gA3 20-30 0, 0 100,0 5, 1 24,3 32,4 9,3 6,0 5:9 4 , 2 12,8 61,8 15,3 22,9 gB(B) 40-60 0 ,0 100,0 4 , 2 15,6 17,5 3,9 2,6 6,4 4,3 45,5 37,3 6,5 56,2 f 60-100 0 ,0 100,0 1,1 6,3 9,5 3,3 2, 6 8 ,8 10,8 57,6 16,9 5,9 77,2 gC \ 110-120 0 ,0 100,0 0,5 3 ,6 4,4 2,6 3,7 33,0 8, 7 43,5 8,5 6,3 85,2 A1 2-10 0 , 0 100,0 1,6 23,0 23,8 13,3 9 ,2 11,5 2,9 14,7 48,4 22,5 29,1 V-N era 15-25 0 , 0 100,0 4 , 1 18,3 27,0 9,6 7,9 12,1 3,1 17,9 49,4 17,5 33,1 R/P l o ( 30-40 0 ,0 100,0 2 ,0 10,7 16,6 8, 1 5, 9 10,1 5,9 40,7 29,3 14,0 56,7 о / l i / g \ 50-60 0 , 0 100,0 1,6 8 ,3 12,8 8, 3 6,5 10,4 6,5 45,6 22,7 14,8 62,5 P / 85-95 0 , 0 100,0 1,1 8 , 0 13,5 7 ,2 4 ,1 13,2 6,2 46,7 22,6 11,3 66,1 \ 125-135 0 , 0 100,0 1,0 6 ,7 7,6 4 , 2 1,5 13,2 19,6 46,2 15,3 5,7 79,0 *1 3-6 0 , 0 100,0 4 , 2 14,8 32,7 17,2 9, 8 9 , 2 4 , 2 7,9 51,7 27,0 21,3 gÄ3 15-25 0 ,0 100,0 5, 6 17,8 25,2 17,8 17,9 4, 5 4, 1 7,1 48,6 35,7 15,7 gB/B/ 40-50 0 , 0 100,0 3, 0 12,6 26,7 1,6 15,4 16,1 6,7 17,9 42,3 17,0 40,7 C1 70-80 0 , 0 100,0 5 , 0 10,0 27,0 6,4 9,3 15,1 5,6 21,6 42,0 15,7 42,3 ^2 f 106-116 0 , 0 100,0 5, 7 17,2 25,1 13,9 15,2 12,4 2,4 8,1 48,0 29,1 22,9 \ 140-150 0 , 0 100,0 4, 8 14,4 28,0 10,4 12,8 5, 8 5,8 18,0 47,2 23,2 29,6
g - p se u d o o g le je n i e; j e ś l i f i g u r u j e na początku, oznacza s ła b s z e lub s ł a b e , a j e ś l i na końcu - s i l n i e j s z e lub s i l n e ps eu do o gl e je n ie denot es pseudogleying; placed bef or e the p r o f i l e eymbol, i t den ot es weaker or weak, plac ed a f t e r the symbol - at ro n g es or s tr o n g pse udogleying M u si e ro w ic z i in n i
Właś ci woś ci f i z y c z n e g l e b - P h y s i c a l p r o p e r t i e s of s o i l s Miejscowość L o c a l i t y Kr pr of . Pro f i l e Kr. Poziom g e n e t . Głębokość Dspth Cię żar w ła ś ć. S p e c i f i c Ciężar o b j ę t o ś ć . Bulk Porowatość ogólna % ob j. T o t a l Porowa to ś ć ka p il a r n a C e p il la iy p o r o s i t y Porowatość (pojemność powie trz na) n ie k a p il a r n a Air p o r o s i t y non c a p i l l a r y Pojemność wodna połowa F i e l d water c a p a c it y Maksymalna higroskopowość Max. Horizon g r a v i t y g/cmJ d e n s it y g/cnH p o r o s i t y
% v o l . %% o bi . v o l . %% obj. v o l . %% grav. wag.
hyg ro sc. % Gleba brunatna wyługowana ?/y twórz ona z g l i n y zwałowej - Leached brown s o i l developed from boulder loam
Witoldowo p o w . - d i s t r . P a s łę k woj . - voivod. Warszawa 1 h (В) С 5-10 30-35 75-80 2, 63 2 ,6 8 2 ,6 9 1 , 4 1 1,53 1,5 8 4 6 . 4 4 2 . 5 4 1 , 2 3 4 , 6 3 6 ,3 3 5 , 1 1 1 ,8 6 , 2 6 , 1 n. о. • П. О. n. О. n . o . n. О. n . c . 9, 5 1 1 ,8 n . o . Globy brunatne wyługowane pseudo ogle jon e wytworzone z g l i n y zwałowej - Leached brown pseudo gle y s o i l s developed from boulder loam Lady p o w . - d i s t r . Pu łtu sk w o j. - v o i v o d . Warszawa 7 А1 gA3 БВ(Ь) 5-10 15-25 30-40 2, 5 0 2 ,6 0 2,65 1,25 1 ,4 1 1, 68 5 0 , 0 4 5 , 8 3 6 , 6 3 2 ,1 31 ,8 27,7 1 7 ,9 1 4 , 0 8 , 9 1 4 ,9 1 7 ,1 20 ,5 П , Э 12 ,1 1 2 , 2 2 ,5 0 1,85 2, 1 0 е с 65-75 2, 6 5 1, 5 2 4 2 , 6 3 0 ,1 12,5 3 4 , 0 22,4 6, 2 0 Brok p o w . - d i s t r . Wysokie Mazowieckie wo j. - v o i v o d . B ia ły s to k 3 А1 А з е B(b)s 2-10 15-25 j 30-40 \ 50-60 2 ,5 0 2, 63 2,b5 2, 70 1, 30 1, 63 1,54 1, 68 4 8 , 0 35 . 7 4 1 , 9 37 . 8 3 3 , 8 29 .5 3 9 . 6 3 2 ,5 1 4 ,2 6 , 2 2. 3 5 . 3 24. 4 25 .5 3 5 ,4 4 3 , 8 13 ,8 15 ,1 2 3 .0 2 6 .1 3, 4 0 3 , 2 0 i 10 ,2 0 1 8, 6 0 Kobylin p o w . - d i s t r . Wysokie Mazowieckie woj . -v o iv o d . B ia ły s to k 5 А1 ё Д з gB(B) 3-10 15-25 40-50 2 ,5 3 2, 6 5 2 , 6 8 1, 29 1,4 5 1, 6 6 4 9 , 0 4 5 , 3 3 8 , 6 29 ,5 3 1 , 2 3 1 , 3 13 ,5 1 4 ,1 7 , 3 24 ,3 14 .6 23 .7 18,8 10 ,1 14,3 2, 7 0 1, 2 0 5 , 8 0 * n . o. = n ie o z n a c z o n o — n o t d e te r m in e d P o j e m n o ś ć w o d n a p o ło w a p r z y p o t e n c j a le 0,345 a tm (p F 2,54) F i e ld W a te r c a p a c ity b y t e n s io n 0,345 a tm G le b y w y tw o rz o n e z gli n z w a ło w y c h
40 A. M usierow icz i in n i 50,00 ~ 16,00' 0,690-§ 0,160-0,020 GfębokoSć - ûept/i cm 2+10
Rys. 2. K rzyw e so rp cji w ody w p ro filu 3 — B rok; gleba b r u n a t na w y łu g o w an a pseudooglejona,
w y tw o rz o n a z gliny zw ałow ej T ension curves in p ro file 3 — B rok; leached b ro w n pseu d o g le-
yed soil fro m b o u ld e r loam
10 20 30 % wody-water
g НОН/100 g g/eóy-soU
Rys. 3. K rzyw e so rp cji w ody w p ro filu 5 — K obylin; gleba b r u n a tn a w y łu g o w an a słab o p se u d o
oglejona, w y tw o rzo n a z gliny
zw ałow ej
T ension curvcs in p ro file 5 — K obylin; leach ed b ro w n slig h tly p seudogleyed soil fro m b o u ld e r
Porowatość ogólna w ynosi 35,7— 50,0% objętości (porowatość kapilar na — 27,7— 39,6% objętości, porowatość niekapilarna — 2,3— 19,5% ob jętości) i przeważnie m aleje wraz z głębokością (tab. 2).
Pojemność wodna połowa (profile 3, 5, 7), odczytana z krzywych sorpcji w ody (rys. 2, 3, 4) przy pF 2,54, tj. przy sile ssącej gleby równej 0,345 atm, jest na ogół najmniejsza w poziomach akumulacyjnych, w których w ynosi 14,9— 24,4% objętościowego lub 11,9— 18,8% w ago- wego. Przeważnie wzrasta ona wraz z głębokością ze względu na w ięk szą zawartość części spławialnych osiągając w poziomach gB(B) i B(B)g 20,5— 43,8% objętościowego lub 12,2— 26,1% wagowego.
Gfębokość - Depth cm _______ 5+10 ---15+25 —...30+У0 ---65+75 7 30 % wody-water g HОН/100 g g/eöy-soit
Porowatość powietrzna obliczona z różnicy m iędzy porowatością ogólną i pojemnością wodną połową jest na ogół dość duża. Największą wartość osiąga w poziomach akum ulacyjnych, w których w ynosi 27,4— 35,1% objętościowego i stopniowo m aleje wraz z głębokością osiągając w poziomach gB(B) i B(B)g 6,5— 16,1% objętościowego (tab. 3).
Maksymalna higroskopowość (MH) waha się w szerokich granicach i w ynosi (tab. 2) 1,2—1 1,8% wagowego; jest ona najmniejsza w war stwach zalegających na poziomach gB(B) i B(B)g oraz (B), co wiąże się przede w szystkim ze składem m echanicznym (tab. 1) i chemicznym (tab. 8, 16) poziomów genetycznych gleb. Nagromadzenie w poziomach
Rys. 4. K rzyw e so rp c ji w ody w p ro filu 7 — Ł ady; g leb a b r u n a t na w yłu g o w an a, słab o p seu d o oglejona, w y tw o rz o n a z gliny
zw ałow ej
T ension curves in p ro file 7 — L ady; leach ed b ro w n slig h tly pseudogleyed soil fro m bo-ulder
42 A. M usierow icz i in n i
gB(B), B(B)g i (В) części < 0,002 mm (tab. 1) oraz półtoratlenków żelaza
i glinu (tab. 16) decyduje o tym, że poziomy te charakteryzują się w ięk szymi wartościam i MH (tab. 2), a co za tym idzie, większym i wartościa mi w ody niedostępnej dla roślin (tab. 3).
Woda niedostępna dla roślin przy pF 4,2 (ciśnienie ssące ponad 16 atn) jest mniejsza w poziomach A 1 oraz g A3 i A 3g (4,5— 8,6% objętoś ciowego) niż w poziomach gB(B) i B(B)g, w których ilość jej w ynosi 5,7— 20,3% objętościowego (tab. 3).
T a b e l a 3 Gleby brunatne wyługowane pse ud oo g le jo n e wytworzone z g l i n y zwałowej
Leached brown ps e udo gle y s o i l s de veloped from boulder loam S to sun ki wodno-powietrzne na pod stawie krzywych s o r p c j i wody A i r - water r e l a t i o n s h i p s on the b a s i s of the curves s o r p t i o n
Miejscowość L o c a l i t y Nr p r o f. Pro Poziom g e n e t . Głębo kość Depth cm porowatość powietrz na I P F < C 2 , 5 ) Air p o r o s i t y Y/oda ur zy swajalna (pF 2,54 - pF 4,2 ) A v a il a b l e water Y/oda n ie do st ęp n a n ü f v i i i a b î ï water Ogólna porowa- toćć % o b i . T o t a l p o r o s i t y % v o l . f i l e Kr. Horizon % obj . % v o l . % o bj . To v o l . ъ wag. % weight % o b j . % v o l . % wag. % weight Łady p o v ; .- d i s t r . P u łt us k w o j. - v o i v o d . Warszawa 7 A1 gA3 gB(B) gc 3-10 15-25 30-40 65-75 3 5 . 1 2 8 , 7 1 6 . 1 8 , 6 1 0 , 0 1 2 , 6 1 4 , 8 19 ,3 8 , 0 8 , 9 8 , 8 12, 7 4 , 9 4 , 5 5 , 7 1 4 ,7 3 , 9 3 , 2 3 , 4 9 , 7 5 0 , 0 4 5 , 8 3 6 , 6 4 2 , 6 Brok po Y /. -d is tr . Wysokie Mazowieckie w o j. - v o iv o d . B i a ł y s t o k 3 A1 ^ g B(B)g 2-10 15-25 ( 30-40 \ 5 0 - 6 o 2 6, 3 1 0 , 2 6 , 5 n . o . 1 6 ,3 1 7 , 2 1 5 . 1 2 4 . 1 12 , 6 1 0, 2 9 , 8 1 4 ,4 8 , 1 8 , 3 20 ,3 1 9 , 7 6 , 2 4 , 9 1 3 , 2 1 1 ,7 4 8 , 0 3 5 , 7 4 1 , 9 Kobylin o o w .- d is tr * Wysokie Mazowieckie wo j. - v o i v o d . B i a ł y s t o k 5 A1 gA3 gB(B) 3-10 15-25 4 0 -5 0 24 .7 3 0 . 7 1 4 , 9 1 5 . 7 1 0 , 1 1 0 . 8 1 2 , 1 7 , 0 6 , 5 8 , 6 4 , 5 1 2 , 9 6 . 7 3 , 1 7 . 8 4 9 , 0 4 5 , 3 3 8 , 6
Woda przyswajalna dla roślin, obliczona z różnicy m iędzy pojem nością wodną połową (tab. 2) a wodą niedostępną dla roślin (tab. 3) w a ha się w granicach 10,0— 24,1% objętościowego. Największą ilość wody przyswajalnej — 24,1% objętościowego znaleziono w dolnej części po ziomu B(B)g gleby z Broku (profil 3).
Ogólnie można stwierdzić, że badane gleby bw odznaczają się w sw ych wierzchnich warstwach stosunkowo dobrymi właściwościami wodno-powietrznym i.
P R Ó C H N IC A , C, N , С : N
Gleby brunatne w yługow ane (profile 1, 3, 5, 7, 8) zawierają w po ziomach Ai 2,41— 3,45% próchnicy. Ilość jej m aleje dość raptownie z głębokością i osiąga w poziomach С zaledwie wartość 0,12— 0,34%.
T a b e l a 4 Woda higroskopowa, C, pró c hn ic a, N, С : N
Hygroscopic water, С, humus, N, С : N
Miej scowość L o c a l i t y Nr p r o f . Pro f i l e Poziom g e n e t . Horizon Głębo kość Depth cm Woda higroskopowa Hygroscopic water C Próchnica Humus N С : N Nr. %
Gleby brunatne wyługowane wytworzone z g l i n y zwałowej Leached brown s o i l s developed from boulder loam Witoldowo p o w . - d i s t r . P a s łę k w o j . - v o i v o d . O ls z ty n 1 Ai+A0 ” ’ A1 AX(B) 2-4 4- 12 12-22 n . o . 2 , 6 3 2 , 9 5 9 , 0 8 2 , 0 2 1 ,1 9 15, 65 3 , 4 8 2 ,0 5 0 , 4 7 0 , 1 9 0 , 1 5 19,3 1 0, 6 7 , 9 (B) f22-40 3 , 2 1 0 , 8 5 1 , 4 6 0, 14 6 , 1 \ 4 0 - 6 0 3 , 2 0 0 , 2 9 0 , 5 0 0 ,0 5 5 , 8 f 6О-8О 3 , 4 6 0 , 2 7 0 , 4 6 0 , 0 4 6, 7 \ 80 -1 0 0 3 , 3 5 0, 1 6 0 , 2 7 0 , 0 3 5 , 3 Chodów p o w . - d i s t r . Kutno w o j . - v o i v o d . Warszawa » 8 A1 A p 3 B(B) 3-10 15-25 50-60 1, 6 0 2 , 7 0 2 , 0 0 1, 4 5 0 , 5 8 0, 1 3 2 , 5 1 1 ,0 0 0, 2 3 0 , 1 3 0 ,0 5 n . o . 1 1 ,1 10 ,8 n . o . с 100-120 n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . Gleby brunatne wyługowane ps e ud oo g le io ne wytworzone z g l i n y zwałowej
Leached brown pseudo gle y s o i l s de veloped from boulder''loan Lady p o w . - d i s t r . P u łtu s k w o j . - v o i v o d . Warszawa 7 A1 6A3 gB(B) 2-14 20-30 40 -6 0 1 ,7 0 0 , 9 0 4 , 5 0 1, 40 0 , 3 0 0 , 2 6 2, 4 1 0 , 5 1 0 , 4 5 n . o . n. 0 . 0 , 0 5 n. 0 . n. 0 . 5 , 2 go f 80-10 0 ^ 11 0 -1 20 5 , 7 0 4 , 6 0 0 , 2 5 0 , 1 8 0 ,4 3 0 , 3 1 n. 0 . n. 0 . n . o . n .o . Erok n o w . - d i s t r . ftysc kie Mazowieckie w o j . - v o i v o d . Ei &łystok 3 A1 A3g B(B)g 2-10 15-25 f 30-40 \ 50-60 2,o0-1, 8 0 4 , 0 0 4 , 7 0 1, 70 0 , 3 6 0 ,3 4 0 , 2 0 2 ,9 3 0 , 6 2 0 , 5 9 0 , 3 4 0 , 1 8 0 , 0 4 0 , 0 4 n . o . 9 .4 9 , 0 8 . 5 n . o . f 85-95 4 , 3 0 0 , 1 3 0 , 2 2 n. 0 . n . o . с [ 125- 1З5 4 , 8 0 0, 1 9 0, 34 n . o . n . o . Kobylin p o w . - d i s t r . Wysokie Mazowieckie wo j . - v o i v o d . B i a ł y s t o k ■ 5 A1 gA3 gB(B) C1 3 - 6 15-25 40 -5 0 70-80 1, 4 6 0 , 6 7 2 , 1 0 2 , 2 5 2 , 0 0 0 , 2 6 0 , 2 4 0 , 1 3 3 , 4 5 0 , 4 5 0 , 4 1 0 , 2 2 0 , 2 0 0 , 0 2 0 , 0 2 n . o . 1 0 .0 13 . 0 1 2 . 0 n . o . f106-116 1 ,5 7 0 , 0 7 0 , 1 2 n . o . n . o . c 2 \ l 4 0 - 1 5 0 1 , 3 1 0 , 0 7 0 , 1 2 n . o . n . o .
44 A. M usierow icz i in n i
Ilość N w poziomach A x waha się w granicach 0,19—0,20% i podob nie jak zawartość próchnicy m aleje z głębokością.
W poziomach Ai С : N w ynosi ok. 10,3 (9,4— 11,1) i z głębokością przeważnie m aleje wskazując, że w glebach tych panują normalne wa runki dla współżycia roślin i mikroorganizmów (tab. 4).
Frakcje z wi ąz ków humusowych i niehumusowych (bituminy)
W celu oznaczenia poszczególnych frakcji związków hum usowych w glebie, z której usunięto bitum iny alkoholo-benzenem (1:1), posługi wano się dwiem a metodami: T i u r i n a [27] i K o n o n o w e j - B i e l - c z i k o w e j [28] stosując do ekstrakcji gleby m ieszaninę ługu sodow e go i pirofosforanu sodu.
Ilość w ęgla zawartego w bituminach (tab. 5, 6), znajdujących się w glebach bw (profile 3, 5, 7), wynosi:
w poziomach 150— 170 mg С bitumin/100 g gleby, tj. 7,5— 12,1% ogólnej zawartości С 2 w glebie,
w poziomach A 3g, g A3
B(B)g, gB(B) 30— 40 mg C bitumin/100 g gleby, tj. 11,1— 15,4% ogólnej zawartości С w glebie.
Jak widać, ilość С bitumin w glebach bw jest dość duża, na ogół znacznie większa niż w glebach pseudobielicowych pb (prof. 4, 6, 9). W ęgiel bitumin w ynosi 10,0— 15,4% ogólnej zawartości w ęgla gleb bw
(tab. 5).
Frakcja z wi ąz kó w organicznych grupy la
Frakcja tych związków (tab. 5), uzyskanych przy dekalcytacji gle by 0,05n H2S 0 4, zawiera głównie różne związki organiczne niehum u- sowe (wśród nich pewne nieduże ilości niskomolekularnych kwasów organicznych i ich połączeń ze związkami m ineralnymi), a tylko nie znaczne ilości kom pleksowych związków fulw owych, związanych z r u chliw ym i połączeniami żelaza, glinu, manganu i wapnia.
Opierając się na wynikach, zestawionych w tab. 5, można stw ier dzić, że:
poziomy Ai gleb bw zawierają 90— 100 mg С fr. Ia/100 g gleby, tj. 5,0— 6,4% ogólnej zawartości С w glebie,
Gleby brunatne wyługowane pseudoo gle jon e wytworzone z g l i n y zwałowej - Leached brown pseu dog le y s o i l s deve loped from boulder loam Zawartość pos zcz eg óln yc h grup związków próchnicznych - The c o n te n t o f humus compounds
Według metody I.W.Tiurina - by the methods I.W .T iu ri n Według metody Kononowej Cl ft 1 Л7 1 1 o w t: (U J •rH С kwasów huininowych (С Kii) С ох humic zw. organiczno wyekstra howane 0,U5n С kwasów f ulwowych (С KF) С o f f u l v i c (O liw U .n c J A ft e r Kononowa-•Liclczikowa methods Miejscowość L o c a l i t y a o ao a c id s ^ 2 ^ 4 organie compounds e x t r a c t a - ble in Ü,05n i^SO^ la a c i d s С kwasów humino- wych (С КН) С o f humic a c id s С kwasów fulwo wych (C KF) С o f f u l v i c a c id s (i> 0 1 4-t o (i 0 1 <£> П o a 0 Si П. Pi 1 *1) ‘CO o o ДЭ 0 Eh 1 Я O) rM 'O ■iO o o i ć 1 ,C 3 o grupa group I grupa group II grupa group I grupa group II + 0 ч H0 + 0 r [X" О С КН C KF u Я N O CL, o % % Łady Л- * DOW.-dlStr. P uł tus k w o j. -v o i v o d . Warszawa 7 A1 ф -j gB(B) 2-14 20-30 40 -60 1,4 0 0 , 3 0 0 , 2 6 0, 1 7 0,0 4 0, 0 3 0 , 2 5 0 , 0 5 0 , 0 1 0 ,0 26 0, 0 03 0, 0 0 2 0 , 0 9 0,0 3 0, 03 0 , 5 8 0, 0 б 5 0 , 0 5 0 , 0 6 0 ,0 8 0 ,0 3 0 , 4 3 0 , 3 6 0 , 1 5 0 , 3 7 0 , 3 0 0 , 1 1 0 , 2 4 0 ,0 54 0 , 0 2 0,5 4 0 , 1 9 0 ,0 9 5 0,44 0 , 2 8 0 , 2 7 Brok p o v : .- d is t r . Wysokie Mazowieckie w o j . - v c iv o 'i . B ia ły s t o k 3 A1 i 3 g B(B)6 2-10 15-25 30-40 1, 70 0, 3 6 0 ,3 4 0 , 1 7 0, 04 0, 0 4 0 , 2 8 0 , 0 5 0 , 0 3 0, 0 1 5 0, 0 03 0 ,0 01 0, 0 9 0 ,0 3 0 ,0 3 0 , 4 5 0 , 0 8 0 , 0 6 0 , 0 4 0 , 0 6 0, 0 5 c,6o 0 , 3 8 0 , 2 8 0 , 5 1 0 , 3 1 0,22 0 , 2 9 0 ,0 4 0, 0 35 0,61 0, 1 5 0 , 1 1 0 , 4 7 0 , 2 6 0 , 3 2 Kobylin p o w . - d i s t r . Wysokie Mazowieckie wo j . - v o i v o d . B ia ły s t o k 5 • 4 £Aj gB(B) 3 -6 15-25 40 -50 2,00 0,26 0 ,2 4 0 ,1 5 0,04 0, 03 0 , 4 6 0 , 0 5 0,02 0, 0 1 8 0,010 0, 0 04 0,10 0 , 0 4 0, 03 0 , 5 5 0 , 0 6 0,05 0,03 0,10 0,02 0 , 8 2 0 , 3 7 0, 34 0 , 7 0 0 , 3 0 0 , 2 4 0 , 4 3 0 ,0 37 0 ,0 15 0 , 6 7 0, 1 05 0,08 0 ,6 4 0 , 3 5 0,19 G le b y w y tw o rz o n e z gli n z w a ło w y c h
46 A. M usierow icz i in n i
a poziomy g A 3, A 3g, gB(B) i B(B)g 30— 40 mg С fr. Ia/100 g gleby, tj. 8,3— 15,4% ogólnej zawartości С w glebie.
W poziomach В procentowy udział w ęgla frakcji la w stosunku do ogólnej zawartości w ęgla jest w iększy niż w poziomach A 2 tych gleb.
Frakcja kwasów huminowych (KH)
Zawartość frakcji kwasów hum inowych I grupy w glebach bw (profile 3, 5, 7), oznaczona metodą Tiurina, w ynosi (tab. 5) 10— 460 mg С fr. KH 1/100 g gleby, tj. 3,8— 23,0% ogólnej zawartości С w glebie. Wraz z głębokością zawartość tej frakcji maleje. Stwierdzono, że w poziomach genetycznych gleb bw zawartości w ęgla kwasów hum i now ych I grupy (wyrażone w procencie ogólnej ilości węgla), oznaczone metodą Tiurina, są zbliżone do zawartości frakcji w szystkich kwasów hum inowych, oznaczonych metodą K ononowej-Bielczikowej.
P o d f r a k c j a k w a s ó w h u m i n o w y c h I g r u p y w o l n y c h i l u ź n o z w i ą z a n y c h z r u c h l i w y m i f o r m a m i R20 3
(C KHn., — I gr.)
W zbadanych glebach brunatnych w yługow anych ilości С podfra- kcji kwasów hum inowych I grupy w olnych i luźno związanych z ru chliwym i formami R20 3 wynoszą w poziomach A u g A 3, A 3g 9,2— 12,6% ogólnej zawartości С w glebie lub 36,0— 66,0% C KH I.
Omawiana podfrakcja kwasów hum inowych I grupy stanowi głów ną część frakcji kwasów hum inowych I grupy i w poziomach Ai prze wyższa zawartość podfrakcji kw asów hum inowych I grupy, związa nych z wapniem (tab. 6).
P o d f r a k c j a k w a s ó w h u m i n o w y c h I g r u p y z w i ą z a n y c h z w a p n i e m (C KH I gr. — C KH,,./ I gr.)
Ilości С podfrakcji kwasów hum inowych I grupy związanych z w a pniem wynoszą (tab. 6) w poziomach A u g A3, A 3g 4,7— 11,5% ogólnej zawartości С w glebie lub 34,0— 60,0% C KH I, a w ięc są m niejsze od zawartości С podfrakcji kwasów hum inowych I grupy wolnych i luź no związanych z ruchliwym i formami R20 3.
Ilości С frakcji kwasów hum inowych II grupy, oznaczone metodą Tiurina, wynoszą 1— 26 mg С fr. KH 11/100 g gleby lub 0,3— 1,9%
ogólnej zawartości С w glebie. Zawartości С frakcji kwasów hum ino w ych II grupy wyrażone zarówno w mg, jak w procentach С ogółem wahają się w dość szerokich granicach i maleją wraz z głębokością (tab. 5).
Ilości С frakcji kwasów hum inowych grup I + II oznaczone metodą Tiurina, maleją z głębokością i wynoszą 12— 478 mg С fr. KH grup I + II 100 g g le b y 3 lub 4,6— 23,9% ogólnej zawartości С w g le b ie 4.
T a b e l a 6 Gleby b r u n a t n e wyługowane p s e u d o o g le jo n e wytworzone z g l i n y zwałowej
Leached brown p s e ud o gl e y s o i l s dev e lo pe d from b o u l d e r lo a n Kwasy huminowe I grupy - Humic a c i d s I gro up
Kwasy huminowe I grupy - Humic acide I group Miejscowość Loca li ty Nr prof. Pro Poz iom genet. Głębo kość Depth С ogółem ф A i А 1 wolne i luźno związane z R^O^ free and loos el y bounded with the ßoOz
TC КБ- i I g r - )
związane z Ca bounded with the Ca (C KH I gr. - С I g r .) file Nr. Horizon cm i o ta ! С mg C/100 g gleby s o i l * \ W . 1 -in % of t o t a l С of s o i l mg С/100 g gleby s o i l w % С KH I grupy in % С КБ I group w % С ogól. •в1-? fcy V in % o f totaj. С of sc i l Lady Dow.-distr. Pułtusk wo j .-voivod. Warszawa Brok Dow.-distr. Wysokie Mazowieckie wo i .-vo ivod. Białystok Kobylin Dow.-distr. Wysokie Uazowieckie w o j . - voivod. Białystok 7 3 5 A1 ßA3 A1 A3g A1 6Л3 2-14 20-30 2-10 15-25 3-6 15-25 1,40 0,30 1,70 о , з б 2,00 0,26 144 18 170 33 252 20 10,3 6, 0 10,0 9, 2 12,6 7,7 106 32 110 17 208 30 4 2 , 4 64.0 39,3 34.0 45,2 4 0 . 0 7.6 10,7 6,5 4 .7 10.4 11.5
Uzyskane w yniki wskazują, że w zbadanych glebach brunatnych w yługow anych zawartość frakcji kwasów hum inowych grup I -f- II, oz naczona metodą Tiurina, jest podobna lub większa od tych zawartości, określonych metodą Kononowej-Bielczikowej. Ponadto stwierdzono, że w glebach bw zawartości kwasów hum inowych grup I + II są m niejsze od zawartości kwasów fulw ow ych tych grup.
Frakcje kwasów f ul w o wy c h (KF)
Ilości С frakcji kwasów fulw ow ych grup I + II oznaczone m eto dą Tiurina wynoszą 70— 640 mg С fr. KF grup I + И/Ю0 g gleby lub
4 8 A. M usierow icz i inni
Wła ści wo śc i sorpcy jn e g l e b , kwasowość i zawartość węglenu wapnia
Miejscowość Poziom Głębokość CaC03
Ç] /0 PH -*w + Alw Kationy wymienne zasadowe B as ic exchan g e a b le c a t i o n s Hh - 3yx kw. h y d ro l. L o c a l i t y Кr p r o f . P r o f i l e Nr. g e n e t . Horizon Depth cm H2 0 KCl S -C8w+Ue* + V H% Sh ( V s ) h y d r o l. a c id . m . e . /1 0 0 g g l e b y Gleb^' brunatne wyługowane wytworzone :z g l i n y zwałowej -Witûldowo 1 Ao 0 -2 _ 4 , 9 4 , 4 n . o . n . o . n . o . n . o . pov.’. - a i s t r . Pa s łę k w o j. - v o i v o d . Olsztyn A1+^o’ ’ A1 2-4 4 -1 2 - 5 , 5 5 , 2 4 , 9 4 , 0 1 , 6 2 , 4 6 n . o . 10 ,7 8 n . o . n . o . 6 . 4 1 6 . 4 1 AX(B) 12-22 - 5 , 3 4 , 0 4 , 9 0 1 0 ,6 9 n . o . 7 , 8 2 (Б) /' 22-40 \ 4 0- 00 0 , 3 0 5 , 3 7 , 0 4 , 2 6Д 4 , 0 9 14,75 16 ,1 7 n . o . n . o . 4 , 4 7 0 , 5 7 j 60 -80 14,8 0 7 , 8 7 , 0 - 16, 44 n . o . 0 , 3 8 С V 80-100 16 ,2 0 7 ,8 7 ,0 - 1 6 ,1 6 n . o . 0 , 3 8 Chodûv: 8 po' ff .- d is tr . A.UtnO w o i. - v o i v o d . Łócź Ao A1 A1A3 0-3 3-10 15-25 0, 04 0 , 1 1 0 , 0 0 6 . 3 5 , 0 5 . 4 5 , 7 4 . 1 4 . 2 n . o . 1,5 0 , 9 n . o . 2, 7 5 2 , 8 2 n . o . n . o . n . o . n . o . 5 , 0 3 , 2 MB) 50 -60 0 ,0 4 5 , 1 4 ’ 7 0 , 7 11 ,5 5 n . o . 1 , 8 с 100-120 13,85 7, 4 7 , 1 n . o . n . o . n . o . 0 , 6 Gleby brunatne wyługowane ps eu doo gle jon e wytworzone z g l i n y zwałowej -Lad}' , 7 p o w . - a i s t r . Pułtusk woj. - v o i v o d . Warszawa A1 gA3 gB(b) 2-14 20-30 4 0 -6 0 -4 , 8 5 . 4 5 . 5 4 . 4 4 , 8 4 . 4 3 , 8 2 1 , 2 6 5 , 9 0 1 ,2 7 2 , 4 1 1 5 ,6 8 1, 6 3 1, 85 16 ,93 7 , 0 1 ,9 5 5 , 0 2 gC /’ 80-100 - 6 , 6 4 , 9 0 , 9 3 2 3 , 9 1 23 ,7 0 1 , 6 2 \ 110-120 - 6 , 6 5 , 6 0 , 5 6 20 ,7 4 20 ,3 2 0 , 3 7 Brok 3 p o w . - d i s t r . Wysokie Mazowieckie wo j . - v o i v o d . B i a ł y s t o k A1 A^g B(b)g 2-10 15-25 f 30-40 V 50-60 -5 . 0 5 . 6 4 . 7 5 . 1 4 , 1 4 , 7 3 ,9 4 , 3 2 .6 5 1. 6 6 5 , 2 6 1, 3 0 2 , 7 7 . 3 , 5 5 1 2 , 7 0 16,7 4 1 ,9 4 2 , 5 6 1 4 , 9 1 15, 95 6 , 6 0 3 , 0 7 5, 5 8 3 , 1 5 с f 85-9 5 8 , 0 0 6 , 8 6 ,3 0 , 2 1 19 ,1 1 2 0 ,4 2 0 , 2 2 \ i 25- i 35 - 6 , 8 6 , 0 0 , 3 0 21 ,24 2 2 ,3 8 0 , 6 o Kobylin 5 D o w .- d i s t r . Wysokie Mazowieckie woj . - v o i v o o . B i a ł y s t o k A1 gA^ gb(E) C1 3 -6 15-25 40 -50 70-80 -4 . 8 5 , 1 5,4" 6 . 8 4 . 1 4 . 2 4 . 2 5 , 0 3 , 5 8 2 . 4 5 2. 45 0 , 4 3 1 , 8 1 2 , 0 2 11 ,3 7 12 ,0 4 2, 9 4 1 ,9 3 13 ,1 8 9 , 9 1 8 , 2 5 2 , 4 0 2 , 4 7 1 , 4 2 p _ С 106-116 12 ,5 0 7 , 1 6 , 6 0 , 2 1 8 , 2 0 8 , 3 4 0 , 1 8 c2 ^ 1 4 0 - 1 5 0 1 4 , 6 0 7 , 1 6 , 6 0 , 2 1 8 , 8 9 8 , 9 7 0 , 1 5 Uwaga: - wg Mehlicha - by the JJehlich; o b li c z o n o ze wzoru: (T^ - + Su
T a b e l a 7
- S o i l s o r p t i o n p r o p e r t i e s , a c i d i t y and c alc ium ca rbonate c o nt e nt
J ? 1 CO + ►« £ 1 r-f c ? + j f d CO + X! -c! E-« CO и 4 в a E-i TM v h -1 0 0 - s Th Vm -100*3 Tmm VU -1 0 0 ^ TM 100» s - m . e . / l O 0 g s o i l %
- Leached broY/n s o i l s de veloped from boulder loam
n . o . n . o . n . o . n . o . n. 0. n . o . n. 0 . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . 13 ,2 4 n . o . 1 7 ,1 9 2 4 ,6 9 n . o . 6 2 ,7 4 3 , 7 n . o . 8 1 , 4 n . o . 15 ,5 9 n . o . 1 8 , 5 1 2 7 , 6 6 n . o . 5 7 , 8 3 8 , 6 n . o . 6 8 , 6 n . o . 1 8 , 8 4 n . o . 1 9 , 2 2 • 2 4 , 4 4 n . o . 7 6 ,7 6 0 ,4 n . o . 7 8 , 3 n . o . 16, 17 n . o . 1 6, 7 4 1 7 , 4 1 n . o . 9 6 , 6 9 2 , 9 n . o . 1 0 0 ,0 n . o . 16,44 n . o . 1 6, 82 1 7, 28 n . o . 9 7 ,7 9 5 , 1 n . o . 1 0 0 , 0 n . o . 16 ,1 6 n . o . 16, 5 4 17 ,0 0 n . o . 9 7 ,7 9 5 , 1 n . o . 100 ,0 n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . 4 , 2 5 n . o . 7 ,7 5 13 ,5 4 n . o . 3 5 , 5 2 0, 3 n. 0 . 6 4 ,7 n . o . 3 , 7 2 n . o . 6 , 0 2 9 , 7 7 n . o . 4 6 , 8 2 8 , 9 n . o . 7 5, 8 n . o . 1 2 ,2 5 n . o . 1 3 ,3 5 1 5 ,4 5 n . o . 8 6 , 5 7 4 , 8 n . o . 9 4 ,3 n . o . n . o . n . o . n . o . n. 0 . n . c . n . o . n . o . n . o . n . o . - Leached brovm pse udogley s o i l s deve loped from boulder loam
7 ,3 3 5 , 0 9 5 , 4 5 8 , 2 7 1 6 ,2 2 9 , 0 1 1 5 , 4 7 ,8 3 1 8 , 1 2 5 , 0 5, JO 3 , 6 7 3 , 1 1 4 , 3 6 6 , 6 4 6, 8 5 5 5 , 3 3 6 , 3 2 7 , 0 6 5 , 7 9 ,6 3 2 1 ,5 8 2 2 ,8 3 20 , 7 0 2 6 , 5 4 2 6 , 5 6 7 5 ,7 5 9 , 1 6 3 , 7 72 ,7 1 0 , 5 0 24 ,8 4 2 4 ,6 3 2 5 ,5 3 2 7 , 4 2 3 4 , 5 0 93 ,7 8 7 , 2 6 8 ,7 9 6 ,3 3 , 3 8 2 1 , 3 0 2 0 ,8 3 2 1 , 1 1 2 1 , 5 2 2 3 , 7 0 9 8 , 2 9 6 , 4 8 5 , 7 9 7 , 4 10 ,7 4 5 , 4 2 4 , 5 9 9, 3 7 ' 1 7 , 0 7 1 2 , 6 8 2 9 ,7 1 6 , 2 1 5, 3 5 1 , 1 o , 0 l 5 , 2 1 4 , 2 2 6 , 6 2 1 0 , 1 8 8 , 5 7 5 3 , 6 3 4 , 9 2 9 , 9 6 8 , 1 6 , 9 6 17 ,9 6 2 0 ,1 7 18 ,2 8 24 , 7 9 2 1 , 8 7 69 , 5 5 1 , 2 6 8 , 2 7 0 ,7 6 , 6 1 18 , 0 4 17 , 2 5 1 9 , 8 9 2 3 ,5 7 2 2 , 5 6 8 4 , 2 7 1 , 0 7 0, 7 9 2 , 8 2 , 9 5 1 9 , 3 2 2 0 ,6 3 1 9 , 3 3 ■ 1 9 ,5 7 2 3 , 3 7 9 8 , 9 9 7 , 6 8 7 , 4 9 8 , 9 0 ,3 3 2 1 , 5 4 2 2, 68 2 1, 84 2 2 , 5 4 2 3 , 2 1 9 7 , 3 9 4 , 2 9 6 ,4 9 8 , 6 9 , 3 3 5 , 3 9 6 , 5 2 1 0 , 0 6 19 , 6 8 1 2 , 8 2 1 3 , 0 0 9 , 2 2 2 , 9 3 3 , 6 2 , 0 1 4 , 4 7 4 , 3 8 4 , 4 2 7 , 2 2 3 , 9 4 4 5 , 7 0 2 8 , 0 4 9 , 0 4 5 , 2 3 , 7 5 13 ,8 2 15, 63 1 3, 84 1 6 ,7 0 16 , 9 3 8 2 , 2 0 6 8 , 0 7 7, 8 8 2 , 3 5 , 3 3 1 2, 47 1 0, 34 1 3, 4 6 1 5 , 0 9 1 3 ,2 9 8 9 , 4 0 7 9 , 8 7 4, 6 9 6 , 6 0 , 6 3 8 , 4 1 8 , 5 5 8 , 3 8 8 , 5 9 8 , 9 7 9 7 , 9 0 9 5 ,5 9 3 , 0 9 7 , 5 0 ,2 5 9 , 1 0 9 , 1 8 9 , 0 4 9 , 2 2 9 , 2 2 98 , 3 0 9 6 , 4 9 7 , 3 9 7, 7 ? A computet from: (T„ - 3-.,) + S.,-i u jJ, 4 — R o c z n ik i g le b o z n a w c z e
50 A. M usierow icz i in n i
28,8— 61,5% ogólnej zawartości С w glebie. Ilość С frakcji kwasów fulw ow ych grup I + II wyrażone w m g /l00 g gleby wahają się w bar dzo szerokich granicach i m aleją z głębokością, natomiast ilości С fr. KF grup I + II, podane w procencie ogólne zawartości С w glebie, wahają się w pew nych granicach, ale przeważnie są większe w pozio mach głębszych (tab. 5).
Opierając się na uzyskanych wynikach stwierdzono, że w glebach brunatnych w yługow anych (profile 3, 5, 7) ilości frakcji kwasów fu l w ow ych I grupy, wyrażone w procencie ogólnej zawartości С w gle bie, maleją z głębokością, a ilości frakcji kwasów fulw ow ych II grupy są większe w poziomach podakum ulacyjnych niż w poziomach Ai.
Stwierdzono również, że w poziomach genetycznych omawianych gleb zawartości frakcji w szystkich kwasów fulw ow ych, wyrażone w procencie ogólnej zawartości w ęgla w tych poziomach, oznaczone metodą Tiurina, są zbliżone lub niższe od zawartości oznaczonych m e todą K ononowej-Bielczikowej (tab. 5).
Stopień hum ifikacji związków organicznych w poziomach genety cznych omawianych gleb, a w ięc sumaryczna zawartość węgla frakcji kwasów hum inowych i fulw ow ych, wyrażona w procencie ogólnej za wartości w ęgla występującego w tych poziomach, w ynosi 35,3— 71,1% — w g m etody Tiurina lub 39,5— 81,3°/o — wg m etody K ononow ej-B iel czikowej.
Jak widać, w yniki otrzymane obu metodami są zbliżone. Stw ier dzono, że najm niejszy stopień hum ifikacji związków organicznych w y kazały poziomy gB(B) i B(B)g gleb bw.
Stosunek С KH : С KF = L. Wartości tego stosunku, tj. sum arycz nej zawartości w ęgla kw asów hum inowych do sumarycznej zawartoś ci węgla kwasów fulw ow ych, przedstawiają się w poziomach genety cznych gleb następująco (tab. 5):
Stopień humifikacji substancji organicznej
poziom met. Tiurina met. K ononowej- -Bielczikow ej
A 1 g A3, A 3g 9B(B), B(B)g wynoszą więc 0,43— 0,82 0,36— 0,38 0,15— 0,34 0,15— 0,82 0,44— 0,64 0,26— 0,35 0,19— 0,32 0,19— 0,64
Wartości L w om awianych glebach bw są więc na ogół niskie: najniższe w poziomach gB(B) i B(B)g, a najw yższe w poziomach A±.
O D C Z Y N , K W A S O W O Ś Ć W Y M IE N N A i K W A S O W O ŚĆ H Y D R O L IT Y C Z N A
W poziomach A u А гА 3, g A 3y A 3g , (B), B(B), gB(B), B(B)g scharak teryzowanych gleb (profile 1, 3, 5, 7, 8) wartości pH wahają się w gra nicach 4,7— 5,0 рН н2о> 3,9— 4,7 рНксь Wartości te przeważnie nieco wzrastają z głębokością. W poziomach С skały m acierzystej tych gleb wartości pH, w zależności od stopnia i głębokości w yługow ania CaCOo z glin zwałowych oraz przebiegu procesu glebotwórczego, osiągają w warstwach w ęglanow ych odczyn przeważnie obojętny.
W glebach brunatnych w yługow anych największe wahania w war tościach kwasowości wym iennej (H'™ = H™ + AL™) stwierdzono w po ziomach (B)} B(B), gB(B)} B(B)g, a m niejsze w poziomach A 1 i w po ziomach eluwialnych. Wartości te wiążą się zarówno z wielkością kom pleksu sorpcyjnego i pH, jak również z przebiegiem procesu glebotw ór czego.
W poziomach skały m acierzystej gleb kwasowość w ym ienna w za leżności od głębokości i stopnia w yługow ania CaC03 z gliny zwałowej znacznie m aleje osiągając wartości m niejsze od 0,56 m.e. H'™/100 g gleby.
Kwasowość hydrolityczna (Hh = 3yi) w poziomach akum ulacyjnych tych gleb jest z reguły w yższa od kwasowości hydrolitycznej pozio m ów niżej zalegających. Poziomy eluw ialne wykazują znacznie m niej szą kwasowość hydrolityczną w porównaniu z poziomami akum ulacyj nym i i iluw ialnym i. W poziomach skały macierzystej Hh, podobnie jak Нгс, znacznie m aleje osiągając przeważnie wartości m niejsze od 0,60 m.e. Ни/100 g gleby.
K A T IO N Y W Y M IE N N E Z A S A D O W E
Na podstawie danych i przeliczeń z tab. 8 i 9, dotyczących gleb bw, stwierdzono, że zawartości poszczególnych kationów w ym iennych zasadowych w poziomach B(B), gB(B) i B(B)gy wyrażone w procencie zawartości tych kationów w poziomach АгА 3, g A3} A 3gf przedstawiają się następująco:
Ca™ — 364— 621%,
Mg™ — 446— 1260% (przeważnie 446— 800%), K™ — 145— 1366% (przeważnie 145— 437%), Na™ — 317— 2075% (przeważnie 317— 343%).
Z powyższego zestawienia wynika, że przemieszczenie w glebach bw kationów w ym iennych zasadowych jest na ogół znaczne, ale w
