Zdzisław Bieniecki
"Studes in Conservation", R. XIV, 1969
: [recenzja]
Ochrona Zabytków 24/3 (94), 218-223
1971
z lu s tre m ” z n a jd u ją c e j ;się w G alerii N arodow ej w L ondynie. P o przep ro w ad zen iu zabiegu c h a ra k te r a k tu „przypom inał bardziej m alow idło R e n o ira”. A rty k u ł m a za zadanie w y jaśn ien ie sp raw y , k tó rą p o ruszyli londyńscy korespondenci m adryckiej ABC — M. B a lle steros i C. de la T orre 26 k w ie tn ia 1966 r. U zasad nienie konieczności p rzep ro w ad z en ia zabiegu oczysz czenia udo k u m en to w an e je st zdjęciam i obiektu przed i po (ii. s. 101) ściągnięciu w a rstw y b ru d u i w ern ik su (ił. s. 102). M ak ro fo to g rafia ra m ie n ia W enus (il. s. 103) u k az u je w y ra źn ie obok uszkodzeń m echanicznych t a k że poszczególne sta d ia zdejm ow ania w erniksu. P o w yższy p rzy k ła d św iadczy o tym , ja k często n ie m ożliw e s ta je się pozostaw ienie cienkiej, ró w n o m ier nej w a rstw y w ern ik su oryginalnego, k tó ry zachow uje się inaczej w różnych p a rtia c h m alow idła.
H. B ä u r l e , H o lzm osaik fü r W andgestaltung (K ształ towanie drewnianej mozaiki (ścian), s. 104— 113, 5 ił. W skazów ki dotyczące m a teria łu , jego przygotow ania oraz sam ego procesu w y k o n an ia m ozaiki — do m on tażu w ścianie w łącznie. K ilk a p rzykładów ro z w ią zań d ekoracyjnych (np. ił. s. 105, 112).
K. Z d e g 1 e r, Z w e ife l an P länen fü r M u seu m sb a u ten (W ątpliwości w związku z planami budynku m uzeal nego), s. 113— 114. U w agi odnośnie problem u w łaści w ego o św ietlenia w now o b u d o w an y m M uzeum w T ie r g a rte n (Berlin). A utor z w rac a uw agę n a szczególną w arto ść o św ie tle n ia n atu raln eg o , k tó re w now oczesnym m uzeum pow inno być w y k o rzy stan e w ja k n a jsz e r szym zakresie. Szereg k ry ty czn y ch spostrzeżeń n a te m a t rozw iązań ośw ietleniow ych w innych budow lach m uzealnych n a teren ie N iem iec (budynek m uzealny H am burskiego S tow arzyszenia A rtystów , sale w y s ta w ow e A kadem ii S ztuk P ięk n y ch w B erlinie itd.). P. V o g e l , R esta u ra to ren — T r e ffe n in Chicago
(Spotkanie konserwatorów w Chicago), s. 115—116. S praw ozdanie z corocznego K ongresu M iędzynarodo w ego In s ty tu tu K onserw acji Dzieł S ztuki — G rupy A m ery k ań sk iej, k tó ry m iał m iejsce w Chicago. Wzięło udział 85 k o n se rw ato ró w ze w szystkich części k o n ty n e n tu am erykańskiego.
D oniesienia techniczne.
K. W e h 1 1 e, M atter S ch lu ssfirn is (Matowy werniks
wykończeniowy), s. 117—118. O dpow iedź 105. Gdy w y
stę p u ją trudności ze zlikw idow aniem n adm iernego po ły sk u lica m alow idła, należy stosow ać w erniks m a tow y, k tó ry m ożna sporządzić z żywicy syntetycznej AW 2 z d o datkiem niew ielk iej ilości w osku. W arstw a m usi być k ład zio n a bardzo cienko.
R ecenzje.
P. C a b a n m e , Die G eschichte G rosser Sam m ler, M ünchen 1965
R. С h a r m e t, D ictionnaire de l’art contem poraine, P a ris 1965.
K ró tk ie wiadom ości.
W a l t h e r K a r l Z ü l c h — nekrolog badacza dzieł M. G rü n ew ald a, s. 120.
G em älde aus R eichsbesitz (Malowidła z majątku R ze
szy), s. 120. 590 obrazów będących niegdyś w łasnością rz ą d u Rzeszy zostało przekazanych niem ieckim m u zeom. W śród nich zn a jd u ją się dzieła R ubensa, R em - b ra n d ta , V an Dycka, T in to retta, Leibla, F euerbacha i innych.
K. W e h l t e , K u n sth a rze auch in der U dSSR fü r R esta u rie ru n g szw e ck e (Sztuczne żywice także w ZSRR
do celów konserwatorskich), s. 121—122. Do w zm ac n ia n ia s tru k tu ry niszczejących obiektów stosow any je st p o lib u ty lo m e tak ry la n (skrót ros. PBMA). Podane są m iejsca i zabytki, gdzie w spom niany specyfik zo sta ł użyty z pełnym pow odzeniem (freski sta ro g re c- kie, sa rk o fag i egipskie, m alow idła staroarm eńskie, sta - roruskie, K a te d ra w K ijow ie, P en d żik en t w T adży k istan ie, fresk i z grobow ca w Sm oleńsku.
K. W e h l t e , B eg riffsb ezeich n u n g en (Określenia po jęciowe), s. 122. K. W ehlte donosi o obradach K om isji, k tó ra we w rześn iu 1966 r. om aw iała problem uściśle n ia nazw i pojęć fachow ych z zakresu konserw acji i ochrony dzieł sztuki.
W ładysław S zy szko
STUDIES IN CONSERVATION. Wyd. In te rn a tio n a l In s titu te fo r C o n serv atio n of H isto rie and A rtistic W orks, L ondyn. K w a rta ln ik .
Rocznik XIV (1969)
Zeszyt 1, stron 46 + 2 nlb., ilustracje.
R o s a m o n d D. H a r l e y , L ite ra tu re on T echnical
A sp ec ts of th e A rts. M anu scrip ts in th e B ritish M u se u m (Literatura dotycząca technicznych aspektów
sztuk plastycznych. Rękopisy w British Museum), s. 1—8, 1 il., str. w jęz. angielskim , fra n c u sk im n ie m ieckim , w łoskim i hiszpańskim . Położyw szy w e w stę p ie n acisk na p o te n c ja ln e znaczenie n ie p u b lik o w an y c h m a te ria łó w ręk o p iśm ien n y c h jako źródła w ia dom ości o d aw n y m zastosow aniu m a te ria łó w i te c h n ik w o d n ie sie n iu do sztu k plastycznych, p rz e d s ta w iono chronologiczny p rze g ląd 27 rękopisów tego r o d za ju z la t ok. 1500 — po 17'5il, zn ajd u ją cy c h się w zbiorach B ritish M useum w L ondynie. R o z p a try w a ne ręk o p isy d a ją się pod w zględem ich treśc i p o
dzielić na trzy gru p y : za w ierające ro zm a ite w iad o m ości niew iadom ego pochodzenia, za w ierające w y ciągi z ksiąg ogłaszanych d ru k iem i ta k ie, k tó ry ch a u to rz y są znani. W przeglądzie podano: sy g n a tu rę , d ato w an ie po w stan ia, zw ięzłą c h a ra k te ry sty k ę z a w a r tości i ew. ty tu ły d ru k ó w w y k o rz y sta n y ch w poszcze gólnych rękopisach. W zakończeniu dokonano ogól nej oceny w a rto śc i ro zp a trz o n y ch rękopisów , z k tó ry ch jeden (Teodora de M ayerne z ok. 1620—>1640) został o p u b lik o w a n y i u zyskał już rozgłos m ięd zy n a rodow y, pozostałe zasłu g u ją je d n ak na bliższe po zn an ie i upow szechnienie.
S h e l d o n K e c k , M echanical A lte ra tio n of th e
P aint F ilm (Mechaniczne zmiany w arstw y m alar
skiej), s. 9—30, 25 il., 6 w ykresów , str. w jęz. an g iel skim , fra n cu sk im , niem ieckim , w łoskim i h isz p ań skim . O bszerne p rze d staw ie n ie m echanicznych zm ian w a rstw y m a la rsk ie j, w yw ołanych przez czynniki ch e m iczne, fizyczne i biologiczne, a p rze jaw ia jąc y ch się w p o w sta w a n iu spękań, odspojeń tzw. „m iseczkow a- ty c h ”, sp ęch erzen ia i łuszczenia się fa rb y lub fa rb y z za p raw ą w zw iązku ze sta rz en iem się m alow ideł. Po w stę p n y m sc h arak te ry z o w an iu oddziaływ ania
czynników chem icznych, fizycznych i biologicznych oraz technologicznej budow y m alow ideł rozpatrzono m echaniczne w łaściw ości w arstw y m a larsk ie j ze szczególnym uw zględnieniem : rozciągliwości, w y trz y m ałości na rozciąganie, elastyczności, plastyczności, płynności, k ruchości i tw ardości jako m ający ch n a j w iększy zw iązek z po w staw an iem uszkodzeń typu m echanicznego, zw łaszcza spękań. Za daw niejszym i bad aczam i w yróżniono dw ie zasadnicze odm iany sp ę kań, n azw ane: w czesnym i lub w yw ołanym i w y sy chaniem w a rstw y m a larsk ie j i późnym i, spow odo w an y m i u tr a tą elastyczności i rozciągliw ości przy w zroście tw ard o ści i kruchości w m ia rę postępu p ro cesów starzen ia. N a licznych, obficie zilustrow anych p rzy k ła d ac h przedstaw iono ro zm a ite ro d za je spę kań. Szczegółowo rozpatrzono sp ęk an ia „w czesne” z w y jaśn ien iem ich p o w sta w a n ia w n astęp stw ie w y stą p ie n ia napięć pow ierzchniow ych w tzw. „kom ór k ac h w iro w y c h ”, spow odow anego u la tn ia n iem się lo t n y ch su b stan cji spoiw i przem ieszczaniem się drobin barw n ik ó w , po d ając różne odm iany siatek tego r o dzaju spękań, ja k : tzw. „ k ra tk o w a n ie ”, „k u rze ła p k i” i in. aż po w yw ołane n ierów nom iernym skurczem w sk ra jn y c h w y p ad k ach p ojąw ienie się znacznych odkształceń w postaci tzw. „skóry k ro k o d y la ”, „ko r y ” lu b na k sz tałt „w yschniętego b ło ta ”. W odróżnie n iu od spękań „w czesnych”, zw iązanych z sam ą w a r stw ą m a larsk ą , sp ęk an ia „późne” rozpatrzono biorąc pod u w agę w arstw ę m a la rsk ą w raz z zap raw ą jako całość i w yróżniono w zależności od ro d za ju p o d obrazia i jego odkształceń pod w pływ em zm ian w ilgotności i te m p e ra tu ry poszczególne odrm any u k ła d ó w spękań, ja k <tzw. siatkow e, sigm o- idalne '(„sieć p a ję c z a ”) itp. R ozpatrzono też p o w sta w anie znaczniejszych uszkodzeń, w yw ołanych n a p rę żeniam i prze k ra cza ją cy m i w obec kruchości w arstw y m a la rsk ie j jej w y trzym ałość na rozciąganie i ścina nie, prow adzącym i zaś p rzy nad m iern y m skurczu f a r by do w y stęp o w an ia w oczkach siatki spękań tzw. „m iseczek”, a p rzy silnym sk u rcz u podobrazia do p o ja w ie n ia się pęcherzy, co w obu p rzy p ad k ach może prowadź*'ć do łuszczenia się i uszkodzeń m alow idła. Osobno uw zględniono inne ro d za je uszkodzeń m ech a nicznych, p ow stałych w n astęp stw ie o ddziaływ ania isił zew nętrznych, ja k : niew łaściw e w ykonanie zabie gów k o n se rw ato rsk ich (zw łaszcza przem ycie) oraz za d rap ań , porysow ań i in. w w y n ik u zetknięcia się m a low ideł z ostry m i i tw ard y m i p rzedm iotam i przy n iew łaściw ej opraw ie, opakow aniu i zw ijaniu pod czas tra n s p o rtu itp. W zakończeniu poświęcono u w a gę środkom zaradczym , m ożliw ość przeciw działania uszkodzeniom m echanicznym na sk u te k pow staw an ia spękań u p a tru ją c w pogłębieniu w iedzy a rty stó w o technologicznej budow ie m a low ideł i w łaściw ym uży ciu m a te ria łó w oraz w sta b ih z a c ji podobrazi, zw łasz cza przez zapew nienie m ożliw ie niezm iennych w a ru n k ó w te m p e ra tu ry i w ilgotności o to c ze n ia.. W ska zano na potrzebę dalszych b ad a ń nad w łaściw ościa mi w ytrzym ałościow ym i w a rstw y m a larsk ie j w ró ż n ych fazach je j sta rz e n ia się i n a d podobraziam i „obo ję tn y m i” pod w zględem fizycznym i chem icznym . M e r v y n R u g g l e s , Stereo m icro g ra p h y using the
binocular M icroscope (Mikrofotografia stereoskopowa
przy użyciu mikroskopu binokularowego), s. 31—35, 3 ił., str. w jęz. angielskim , fra n cu sk im , niem ieckim , w łoskim i hiszpańskim . D okonyw anie fotograficznej re je s tra c ji w y ników b ad a ń przez zastosow anie 35 mm kam ery stereoskopow ej w połączeniu z m ikroskopem b in o k u laro w y m i o trzy m y w a n ie przezroczy barw nych. Opis u rzą d zen ia obejm ującego ra m ię obrotow e do zam ontow ania k am ery i m in iatu ro w ą lam pę b ły s kow ą, rów nież zam ontow aną na w ysięgniku m ik ro skopu, zabezpieczoną przezroczystą szybką p la stik o w ą przed m ożliw ością ro zp ry sk u żarów eczki i sp rz ę żoną z w ężykow ym w yzw alaczem m igaw ki. Sposób obsługi u rzą d zen ia i k o rzy sta n ia z uzyskanych p rz e zroczy stereoskopow ych za pom ocą czytnika b a te r y j nego lu b rz u tn ik a p rzy użyciu o k u la ró w z filtra m i
.zespalającym i obraz. M ożliwości zastosow ania i zalety (elim in ac ja drgań, ograniczenie n aśw ietlan ia fo to g ra fow anego obiektu) proponow anego urządzenia. Recenzje.
K. W ehlte, W e rk sto ffe un d T ech n ike n der M alerei, R a v an sb u rg 1967, ( H e l m u t R u h e m a n n ) , s. 35—'37. Selim A ugusti, I Colori P om peiani. S tu d i e Docu-
m entazione 1, M inistero della P ubblica Istruzione, D irezione G enerale delle A n tic h ità e B elle A rti,
Roma 1967, ( J o y c e P i e s t e r s), s. 38—41.
H elm ut R uhem ann, T he C leaning of P aintings, P ro
blem s and P o tentialities, London 1968, ( S h e l d o n
K e c k ) , s. 4>Г—46.
Zeszyt 2. stron 43 + 1 nib., ilustracje.
Id en tifica tio n of th e M aterials of P aintings (Identyfi
kacja materiałów malarskich), re d a k to r serii: R u th e r ford J. G ettens. B r u n o M i i h l e t h a l e r , J e a n T h i s s e n, 5. S m a lt (5. Smalta) s. 47—61, 4 il., 1 t a bela. U w zględnia: term inologię obecną, term inologię w yszłą z użycia i synom m y, skład, przygotow yw anie, h istorię zastosow ania, skład chem iczny, c h a ra k te ry s ty k ę cząstek, w łaściw ości optyczne, ogólne w łaści wości b arw iące, trw ało ść i zachow anie się w obecnoś ci innych b arw n ik ó w i spoiw , w łaściw ości chem icz ne, id e n ty fik ac ję m etodą chem iczną, id e n ty fik ac ję m etodą sp e k tro m e trii em isy jn ej, k ry te ria pew ności w identyfikacji, d y frak cję rentgenow ską, fluorescen- cję ren tg en o w sk ą, analizę m etodą ak ty w a cji n e u tro nam i, końcow ą datę zastosow ania, godne uw agi p rz y pad k i w y stę p o w a n ia z podziałem na: e u ro p e jsk ie m a larstw o sztalugow e, m a low idła ścienne oraz dalek o w schodnie m alo w id ła rolkow e i ekranow e.
J o y c e P I e s t e r s , A p re lim in a ry Note on the I n
cidence of D iscolouration of S m a lt in Oil M edia (No
tatka wstępna o występowaniu odbarwienia smalty w spoiwach olejnych), s. 62—74, 3 il., str. w jęz. a n gielskim , fra n cu sk im , niem ieckim , w łoskim i hisz pańskim . A czkolw iek od sm alty jako od szkła n a le żałoby oczekiw ać zachow ania się ja k b a rw n ik tr w a ły, stw ierdzono o d b arw ie n ie w a rs tw m a larsk ic h za w iera jąc y ch sm altę, p rzy czym p a rtie p ie rw o tn ie b łę k itn e zm ieniły kolor na tępy szary, b ru n atn o -zielo n y lu b sz aro -b ru n atn y . Przytoczono w y ją tk i z w czesnej lite ra tu ry (poczynając od XVI w.), w zm ian k u ją ce o d b arw ie n ie sm alty w spoiw ach olejnych, a p o tw ie r dzone w y n ik am i b ad a ń nad d aw nym i m alo w id łam i (m. in. szkoły sew ilskiej z X V II w., H alsa i V erone se). W yniki dośw iadczeń zdają się w ykazyw ać jako przyczyny o d barw ienia: n iski w spółczynnik za ła m a nia św ia tła przez sm altę w poró w n an iu z tym że w spółczynnikiem dla spoiw olejnych, rea k cje z a w a r tości zasad lub k o b altu ze spoiw am i olejn y m i i o le j- no-żyw icznym i oraz w n iek tó ry ch w a ru n k a c h m ożli wość podobnych re a k c ji z w ern ik sa m i żyw icznym i lub olejno-żyw icznym i. O dbarw ienie może w ystąpić rów nież p rzy zm ieszaniu sm a lty z innym i b a rw n i kam i lub dodaniu jej jako czynnika p rzy śp ie sz ają cego schnięcie i starzenie. P o trz eb a dalszych b adań przy zastosow aniu b ard ziej p recyzyjnych m etod dla lepszego zrozum ienia m echanizm u zm ian w łaściw ości barw iących sm alty.
S h e l d o n K e c k , T h e o d o r e P e t e r s j r . , Id e n
tifica tio n of P rotein -co n ta in in g P a in t M edia b y q u a n tita tiv e A m in o A cid A n a ly sis (Identyfikacja spoiw
malarskich zawierających proteiny za pomocą iloś ciowej analizy am inokwasów), s. 75—82, 1 w ykres, 2 tabele, str. w jęz. angielskim , fran cu sk im , n ie m ieckim , w łoskim i hiszpańskim . W yniki b ad a ń a n a litycznych pięciu specjaln ie przygotow anych próbek spoiw za w ierający ch su b sta n c je p roteinow e (żelaty na, kazeina, białko ja ja kurzego, żółtko, gum a a r a b s k a w roztw orze w odnym ) oraz pró b k i nieznanego daw nego m a te ria łu , zidentyfikow anego z dużym
praw d o p o d o b ień stw em ja k o róg. M etoda b a d a ń przez d ziałanie n in h y d ry n ą n a zh ydrolizow ane p ro te in y p rzy użyciu a p a r a tu r y au to m aty czn ej z k olum ną z ży w icy su lfonow anej i obliczenie w agow e w p rze licz e niu stężeń m olow ych na p o d sta w ie odczytów g ę s tości optycznej d la poszczególnych am inokwaisów, ch a ra k te ry sty c z n y c h dla ro zm a ity c h su b sta n c ji p r o teinow ych. Z astosow anie ilościow ej analizy am in o k w asó w ja k o p rz y d a tn e j i p rec y zy jn e j m etody d la u sta le n ia ro d z a ju su b sta n c ji proteinow ych, użytych- w b ad a n y ch p ró b k ac h spoiw.
М. В i m s o n, The E xa m in a tio n o f Ceram ics Ъу X
-R a y P o w d er D iffra ctio n (Badania ceramik przy za
stosowaniu dyfrakcji rentgenow skiej metodą prosz kową), s. 83—89, 2 il., str. w jęz-. angielskim , f r a n cuskim , niem ieckim , w łoskim i hiszpańskim . M ożli w ość u zy sk an ia znacznego zasobu inform acji, p rzy z a stosow aniu d y fra k c ji ren tg e n o w sk iej m etodą p ro szk o w ą do id e n ty fik a c ji k ry stalicz n y ch sk ła d n ik ó w w y robów ceram icznych, zw łaszcza porcelan. D okonane b a d a n ia w y k az ały jako m in e ra ł ch a ra k te ry sty c z n y d la p o rce lan tw ard y c h , k am io n ek i te rra k o t w y p a la nych w w ysokiej te m p e ra tu rz e m u lit, a p rzy w y so kiej zaw arto ści w a p n ia glin o k rzem ian y , jak : a n o rty - ty t i gelenit. D la p o rce lan o czerepie m ię k k im (orto) fo sforan tró jw a p n io w y je st typow y dla p o rce lan y .kostnej, a e n ts ta ty t — (m eta) k rz e m ia n m agnezow y d la za w ie ra ją c e j s te a ty t (kam ień m ydlany). P o rc e la n y sztuczne fry to w a n e {spiekane) z a w ierają n a ogół k rz e m ia n y w ap n ia , w o lla sto n it lu b pseudow ol- lastonit. D odatkow o w e w szystkich tych czerepach m ogą w y stęp o w ać w zm iennych p ro p o rc jac h k rz e m ian y jako a k w a rc lu b w postaci k ry sto b a litu . Zeszyt 3, stron 45 + 3 nlb., ilustracje.
E d g a r D e n n i n g e r , T he E xa m in a tio n of P ig
m e n ts and M edia fro m th e pa in ted w ooden C eiling of St. M ichael’s C hurch a t H ildesheim , W. G erm a n y
(Badania barw ników i spoiw z polichrom owanego drewnianego stropu kościoła św. Michała w H ild e sheim , N iem cy Zachodnie), s. 91—95, 2 il., str. w jęz. angielskim , fra n c u sk im , niem ieckim , w łoskim i h isz p ań sk im . B e n ed y k ty ń sk i kościół k la sz to rn y św. M i chała w H ildesheim , w zniesiony w X I w., o trz y m a ł pod koniec X II w . polich ro m o w an y stro p o w ym . 27,5 X 8,5 m, złożony z 1300 desek dębow ych, na k tó ry m p rze d staw io n o tzw . D rzewo Jessego. P ie r w o tn y stro p polich ro m o w an y p rz e trw a ł m im o p ó ź niejszych p rze m alo w a ń do m inionej w ojny oprócz zniszczonej w X V II w. i odnow ionej w X IX w. p a r tii w schodniej, p rz e d sta w ia ją c e j tro n u ją ceg o C h ry stu sa. W 1943 r. cenny stro p zdjęto i zabezpieczono z w y ją tk ie m m niej w arto ścio w ej p a rtii w schodniej, k tó ra sp ło n ę ła podczas zniszczenia kościoła w sk u te k b o m b ard o w a n ia lotniczego w r. 1945. Po w ojnie o d re s ta u ro w a n y w la ta c h .1955—I960 stro p um ieszczono ponow nie w odbudow anym kościele, re k o n s tru u ją c p a r tię w schodnią w g d aw nych ry su n k ó w z d o stro je niem kolo ry sty czn y m do części zachow anych. P o d czas k o n se rw ac ji, w to k u k tó re j u su n ię to późniejsze p rze m alo w a n ia, p o b ran o liczne p ró b k i i dokonano b a d a ń budow y technologicznej p ierw otnego m a lo w id ła, k tó re w ykazały, że w ykonano je na za p raw ie z k re d y z k le jem zw ierzęcym p rzy użyciu n a s tę p u jących b arw n ik ó w , stosow anych w średniow ieczu: l a pis lazuli, au rip ig m en t, cyn o b er n a tu ra ln y , w ęgiel d rzew ny, ziem ia zielona, ochra, gry n szp an i biel w ap ien n a, zw ana przez C enniniego „Bianco di S. G io v an n i”. Nie w y k ry to użycia bieli ołow iow ej. D o k onane p rzy zastosow aniu w stę p u ją c e j ch ro m a to g ra fii bibułow ej b a d a n ia spoiw w ykazały, że p ie r w otne m alow idło w ykonano w tech n ice kazeinow o- -w a p ie n n ej z n iew ielk ą przy m ieszk ą pleju . S tw ie r dzone w y tw o rzen ie się zw iązków k az ein o w o -w ap ie n - nych zapew niło m alo w id łu n iezw ykłą tw ard o ść i k w a - soodporność, co znacznie u ła tw iło usunięcie p r z e m alow ań.
J„ R. J. v a n A s p e r e n d e В o e r , R eflec to g ra p h y
o f pain tin g s using an in fra red V idicon T elevisio n S y s te m (Reflektografia m alow ideł przy użyciu syste
mu widikonowej telew izji w podczerwieni), s. 96— 118, 7 il., 8 w ykresów , str. w jęz. angielskim , f r a n cuskim , niem ieckim , w łoskim i hiszpańskim . U lepsze nie m etody w y k ry w a n ia synopii w średniow iecznych m a lo w id ła ch tablico w y ch przez o trzym yw anie re fle k - to g ram ó w za pom ocą re fle k to g ra fii w podczerw ieni p rz y użyciu w idikonow ej a p a ra tu ry telew izy jn ej. Po w stę p n y m p rz e d sta w ie n iu r.odzajów synopii i zasady ich w y k ry w a n ia, przeprow adzono k ry ty cz n ą analizę te o rii K u b elk i-M u n k a o w łaściw ościach optycznych w a rstw y m a la rs k :ej z uw zględnieniem m ożliw ości zastosow ania tejże teorii do przybliżonego ok reślen ia zależności długości fa l od k ry ją c e j grubości farby. N a stę p n ie rozpatrzono od stro n y teoretycznej w łaściw ości optyczne zab arw io n y ch w a rs tw m a la rsk ic h w b liskiej podczerw ieni. P odano w y n ik i pom iarów , u k azu jące w arto ść grubości w a rstw y m a larsk ie j konieczną dla p o k ry cia synopii w sto su n k u do długości fali, s tw ie r d zając w ystęp o w an ie o ptym alnych w łaściw ości u r z ą dzeń w y k ry w a ją c y c h p rzy m ak sim u m ok. 2 m ik ro nów . Z kolei dokonano p rzeglądu dotychczasow ych u rząd zeń do p rz e tw a rz a n ia obrazów o trzym anych w p odczerw ieni na w idzialne, u zasad n iając w ybór za stosow anego urządzenia. Zam ieszczono opis u rzą d ze nia, skład ająceg o się z k a m e ry te lew iz y jn e j ze zd ję ciow ą la m p ą w idikonow ą do zdjęć w podczerw ieni i z p rze tw o rn ik iem na o b raz w idzialny, z m o n ito ra i sprzężonego, z nim oscyloskopow ego a p a r a tu fo to graficznego oraz z — zam ontow anych na w spólnym z k a m e rą sta ty w ie —■ re fle k to ró w z la m p am i k w a r c ow ym 1. U rządzenie pozw ala na o trzy m y w a n ie re fle - k to g ram ó w o w y m ia ra ch od 8X11 m m i na w ysokości od 40 cm do 4,50 m, p rzy czym re fle k to g ra m y m ogą być z a re je stro w a n e na taśm ie w urząd zen iu za p isu jącym . S posób użycia a p a r a tu ry i ze staw ian ia re fle k - to g ram ó w w w iększe całości oraz ic h in te rp re ta c ji. Z alety i w ad y p rze d staw io n e j m etody oraz o g ra n i czenia jej zastosow ania (np. p rzy pod ry sach w y k o n an y ch b ia łą k re d ą na ciem niejszych za p raw ac h i p rzy synopiach w m alo w id łach ściennych). A rty k u ł u zu p ełn ia o b fita lite r a tu r a przedm iotu.
N o ta tk i p rac o w n ian e i w arsztatow e.
J a m e s B. S m i t h J r . , C onservation of th e R eg i
m e n ta l U nit Color the U. S. T rea su ry G uards (Kon
serw acja sztandaru pułkowego jednostki Strażników Skarbu Stanów Zjednoczonych), s. 119—125, 3 il., str. w jęz. angielskim , fra n cu sk im , niem ieckim , w łoskim i hiszpańskim . P o stępow anie przy oczyszczeniu i za bezpieczeniu sz ta n d a ru a m ery k ań sk iej fo rm a cji spec ja ln e j, k tó ry w w asz y n g to ń sk :m T eatrze F o rd a zdp- bił lożę p rez y d en ck ą podczas zab ó jstw a p rez y d e n ta L in co ln a w 1865 r. i został ro z d a rty ostrogą przez zam achow ca p rzy ucieczce. S z ta n d a r, p rze k aza n y w 1932 r. jako p a m ią tk a h isto ry czn a S łużbie P a r k u N a rodow ego, był o d tą d w y staw io n y w M uzeum L incol na, a w zw iązku z re s ta u ra c ją obróconego n a M u zeum b u d y n k u te a tra ln e g o i jego w yposażenia zo sta ł p o d d an y oględzinom i konserw acji. Szczegóło w e zbadanie pozw oliło stw ie rd ź 1 ć, że sz ta n d a r, w y k o n an y z b łękitnego je d w a b iu z nam alo w an y m go dłem p aństw ow ym i dew izą fo rm acji oraz obszyty złotą frę d zlą , znajdow ał się w ‘sta n ie p o zo staw ia ją cym w iele do życzenia. O biekt w y k azy w ał o sła b ie nie tk a n 'n y w m iejscach m alow anych i n a obrzeżu od ciężaru fręd zli, u b y tk i i plam y, a tak że szkodli w e im p reg n acje w m iejscu ro zd a rc ia i n a obrzeżu oraz pom niejsze p o d k le jen ia na odw rociu będące n astęp stw e m niew łaściw ej kon serw acji, dokonanej zapew ne w r. 1989. S z ta n d a r był p onadto um iesz czony na w ojłoku n ap ięty m na k a r to n :e o znacznej kw asow ości i przym ocow any za pom ocą ćw ieczków w zdłuż obrzeży. S zta n d ar, po zdjęciu z dotychczaso w ej p o d k ład k i, odpruciu frę d z li i w y p ró b o w an iu o d po rn o ści tk a n in y i b arw n ik ó w , został n aw in ię ty na 220
w ał o średnicy ок. 23 cm, w y konany z la m in o w a nego p a p ie ru i p o k ry ty p u szy stą tk a n in ą b a w e łn ia ną. Po p rzen iesien iu do p rac o w n i sz tan d a r um iesz czono na ra m ie z d rew n a sosnowego obciągniętej sia tk ą z w łókna szklanego i p la stik u oraz pokryto ze w n ętrzn ą w a rstw ą ta k iejże sia tk i i z zachow aniem ostrożności oczyszczono w stęp n ie odkurzaczem rę c z nym . Do czyszczenia na m okro sporządzono zbiornik d rew n ia n y , w yłożony folią polietylenow ą, w którym um ieszczono ra m ę z obiektem . Ja k o środka piorącego użyto 0,2% w odnego ro ztw o ru d eterg en tu anjonow e- gc z g ru p y alk ilo -b en z en o -su lfo n ian u sodowego w te m p e ra tu rz e 28°C. Do p łu k a n ia posłużono się n a try sk ie m w odnym o niskim ciśnieniu i te m p e ra tu rze początkow ej 39°C, a końcow ej 23°C. Po obsu- szeniu za pom ocą p uszystej tk a n in y baw ełn ian ej i b ib u ły o raz w en ty lato ró w , w ygładzono załam ania i zm arszczki tk a n in y p rzy zastosow aniu p ary , a po oczyszczeniu w podobny sposób i w yp ro sto w an iu frę d zli przyszyto ją na p o w ró t do obrzeża. Dla ce lów ekspozycyjnych obiekt um ieszczono n a ram ie z d rew n a lipow ego, obciągniętej w ełn ian ą flan elą, zdekatyzow aną dla u n iknięcia k u rczenia się i zaim p reg n o w an ą ro ztw o rem w odnym flu o ro k rzem ian u cy n k u (1,5%) i tiom ocznika (0,5%) dla ochrony przed szkodnikam i. U m ocow anie ob iek tu na podkładzie w y konano przez iprzepikow anie w sposób niew idocz n y po obrzeżu i p okrycie je d w a b n ą siateczką z a b a r w ioną n a kolor tk a n in y , p rzep ik o w u jąc ją rów nież w sposób niew idoczny dla oglądających. R am ę ze sz ta n d a re m um ieszczono w gablocie d rew n ia n ej ze szczelnie opraw ionym szkłem i ażurow ą p ły tą ty l ną, aby zapew nić w en ty lac ję a całość eksponow ano w pom ieszczeniu klim atyzow anym .
K e n n e t h F. B. H e m p e l , T he restoration of
tw o m a rb le sta tu es Ъу A n to n io C orradini (Restaura
cja dwóch marm urowych posągów wykonanych przez Antonio Corradiniego), s. 126—131, 4 ił., str. w jęz. angielskim , fra n cu sk im , n iem ieckim , w łoskim i h isz pańskim . R e sta u ra c ja dw óch m a rm u ro w y ch grup, p rze d staw ia ją cy ch Z efira i F lo rę o ra z A pollina z M arsjaszem , a w yko n an y ch p rze z w eneckiego rze ź b ia rz a A ntonio C orradiniego n a zam ów ienie k ró la A u g u sta Mocnego w pocz. X V III w. dla ozdoby r e zydencji drezdeńskiej, k tó re tra fiły następnie do jednego z ogrodów angielskich i zostały nab y te w 1968 r. do zbiorów V ictoria and A lb ert M useum w L ondynie. Rzeźby, znacznie zanieczyszczone na sk u te k pozo staw an ia na o tw arty m p ow ietrzu i po k ry cia przez roślinność, oczyszczono za pom ocą dw u- ch lo ro m etan u w alkoholu etylow ym i kom presów z „S ep io litu ” (krzem ianu m agnezu) z w odą odjoni- zow aną. G rube osady usunięto za pom ocą u ltr a dźw iękow ej w ie r ta rk i dentystycznej. P oniew aż p o ró w n a n ie z p rze d staw ia ją cy m i obie rzeźby rycinam i R aim onda Le P la t z w ydanego w 1733 r. ,,Recueil des m a rb re s an tiq u es q ui se tro u v e n t dans la G a lerie d u Roy de Pologne â D re sd en ” w ykazało n ie w łaściw ość późniejszych re s ta u ra c ji, zdecydow ano się ,na zastąp ien ie dorobionych części w ykonanym i zgodn:e ze stan em p ierw otnym , przy zastosow aniu m etody odlew u. M odele w ykonano z p re p a ra tu o n a zw ie h andlow ej „P o ly filla” i pokryto lateksem tw orzącym m atry ce, w zm ocnione z kolei m a try c a m i gipsow ym i. O dlew y sporządzono z m ieszaniny m ielonego i przesianego szkła o czerepie tw ardym i opalizującego szk ła o czerepie m ię k k :m używ ając ijako spoiw a przezroczystej żyw icy epoksydow ej „M a- r a g la s ” ty p u A655, po uprzed n im w ypróbow aniu w ciągu ośm iu m iesięcy jej odporności na zm iany b a r wy. D o jrzew anie odlew ów przeprow adzono przez ogrzew anie ich z m a try c a m i w ciągu 20 godzin w piecu o te m p e ra tu rz e 71°C. Po w yjęciu z m a try c odlew y przym ocow ano za pom ocą sztyftowiania i p rzy k le je n ia „ S y n to litem ”. Do końcowego sp a ty n o w an ia użyto m ieszaniny b a rw n ik a i żyw icy k eto now ej w sp iry tu sie. Z aletam i zastosow anej m etody są: uproszczenie i przyśpieszenie p racy oraz m ożli wość u n ik n ięcia u su w an ia dalszych części oryginału
przy docinaniu do gładkich pow ierzchni, n iezbęd nym dla osadzania uzupełnień z kam ienia.
K orespondencja.
K a r e n F i n c h , N ote on the dam aging ef f ect of
fla m eproofing on a ta p e stry hanging (Notatka o szko
dliwym oddziaływaniu im pregnacji przeciwogniowej na dekoracyjną tkaninę ścienną), s. 132.
R. A. M u n n i k e n d a m , T h . J. W o l s c h r i j n ,
F urther re m a rks on the im preg n a tio n o f porous m ateria ls w ith m o n o m ers (Dalsze uwagi o impregna
cji materiałów porowatych monomerami), s. 133— 135, 2 il. Dot. a rty k u łu : R. A. M unnikendam , P re li m in a ry notes on th e consolidation of porous bu ild in g m a te ria ls by im p re g n atio n w ith m onom ers, „S tudies in C o n serv atio n ” X II ('1067), z. 4, s. 158—163.
Zeszyt 4, stron 45 + 3 nib., ilustracje.
N a t h a n S t o l o w , J a m e s F. H a n l a n , R a y m о n d B o y e r , E le m e n t d istrib u tio n in cross
-sections of p aintings stu d ied b y th e X - r a y m acro probe (Rozkład pierw iastków w poprzecznych prze
krojach m alow ideł badanych za pomocą makrosondy rentgenowskiej), s. 139—151, 13 il., 6 w ykresów , 1 t a bela, str. w jęz. angielskim , fra n cu sk im , n iem ie ckim , w łoskim i hiszpańskim . U doskonalona m e to d a b ad ań p rze k ro jó w poprzecznych w a rstw y m a la r skiej w celu id e n ty fik a c ji p ie rw ia stk ó w w chodzą cych w sk ła d b arw n ik ó w użytych w poszczególnych w arstw ac h . Możliwość p o tw ie rd z en ia lu b dalszego uściślenia osiągniętych tą drogą in fo rm ac ji za po m ocą inn y ch technik, ja k : m ikroskopow e b ad an ie p etrograficzne, d y fra k c ja ren tg en o w sk a, s p e k tro g ra fia ren tg en o w sk a i an aliza m ikrochem iczna. W o bec — sp o ty k an ej na ogół w poprzecznych p rz e k ro jach p ró b ek — grubości poszczególnych w a rs tw r z ę du 20—50 m ikronów p rzy grubości całej p ró b k i ok. 200—500 m ik ro n ó w i w ysokich kosztów m ikrosondy elek tro n o w ej p rzy ję to met,odę b ad a ń p rzy użyciu m ak ro so n d y ren tg e n o w sk iej. Z astosow ana a p a r a tu r a je st w zasadzie próżniow ym flu o re sc en cy jn y m sp e k tro g ra fem ren tg en o w sk im o m ałym ognisku, z p rz y staw k ą do um ieszczania zasobnika z p ró b k ą i z w ziernikiem m ikroskopow ym . A p a ra tu ra um ożliw ia analizę p róbek p rze k ro jó w na obecność zw iązków p ie rw ia stk ó w o liczbie atom ow ej poczynając od (16 i na pow ierzchni od 50 m ik ro n ó w oraz pozw ala na zachow anie p ró b ek do ew e n tu a ln y c h dalszych badań. P o b ran e p ró b k i są w tap ian e w tężejący n a zimno m a te ria ł p o liestrow y i p o jego dojrzeniu do w y m a ganego stopnia tw ard o śc i p rzecin an e i szlifow ane, a następ n ie osadzane za pom ocą przezroczystego w osku n a k rąż k u p o lim e ta k ry la n u m ety lu w zasob n ik u um ieszczonym z kolei w głow icy m akrosondy. M ikrom etryczne u rzą d zen ia re g u lu ją c e o czułości do 0,0001 cala po zw alają n a n iezw ykle p rec y zy jn ą zm ia nę położenia p ró b k i z dokładnością do 0,0005 cala ,(ok. 0,001 cm). P ró b k a, p rze su w a n a w zdłuż obu p ro stopadle k rzyżujących się osi, je st p o d d aw an a dzia ła n iu w iązk i p rom ieni ren tg en o w sk ich , a w tó rn e prom ieniow anie fluorescencyjne, c h a ra k te ry sty c z n e dla naprom ieniow anego m ie jsc a pró b k i, tr a f ia do d etek to ra opatrzonego licznikiem i połączonego z urządzeniem sam ozapisującym . Z asad a zastosow a nej m etody, sposób p rzy g o to w an ia p ró b ek i p o słu giw ania się urządzeniem , jego za le ty i o g raniczenia użycia. U zyskane w yniki n a przy k ład zie b a d a ń p ró bek w a rstw y m a la rsk ie j p o b ran y c h z obrazów R em - b ra n d ta i L ievensa p rzy kon serw acji.
N otatki p raco w n ian e i w arsztato w e .
J o h n C. H u n t i n g t o n , On th e conservation of
T ib eta n th a n g -k a s (O konserw acji tybetańskich thang-ka), s. 152—154. str. w jęz. angielskim , f r a n cuskim , niem ieckim , w łoskim i hiszpańskim . Z agad
n ien ia zw iązane z k o n se rw ac ją ty b e ta ń sk ic h cho rą g w i k u lto w y c h (than g -k a), m alow anych p rze w a ż- n :e na tk a n in ie b aw e łn ia n ej i okolonych b o rd iu ra - m i z tk a n in y jed w ab n ej. P ostęp o w an ie k o n se rw a to r skie ze zw róceniem uw agi na p o trze b ę zachow ania ostrożności p rz y czyszczeniu ze w zględu na szczegól n ą w rażliw ość sp o iw a i b a rw n ik ó w oraz ze w s k a zaniem za stosow ania zabezpieczenia po w ierzch n io w ego za pom ocą ro z p y la n ia 5fl/o ro z tw o ru żela ty n y lu b użycia p o lio ctan u w in y lu w m e tan o lu bądź to lu en ie dla zw iązania w a rstw y m a la rsk ie j z p odło żem. S posoby zabezpieczania uszkodzonych obiektów p rze z p o d k le jen ie sia tk ą nylonow ą za pom ocą ro z tw o ru p o lio ctan u w in y lu z zaleceniem zachow ania b o rd iu r, stan o w iący ch in te g ra ln e części obiektów . W sk azan ia co do sposobu p rzech o w y w an ia i ek sp o zycji z położeniem n ac isk u na p o trze b ę m ożliw ego zachow ania czytelności n ap isó w n a o d w rociu dla badian n au k o w y ch , m a jąc y ch szczególne znaczenie dla tybetologów .
B e t h i u n e M . G i b s o n , T h e use o j airbrasive process
jo r cleaning ethnological m a teria ls (Zastosowanie pneum atycznej m etody ściernej do oczyszczania m a teriałów etnologicznych), s. 155—164, 5 il., 1 ta b ela , str. w jęz. angielskim , fra n cu sk im , niem ieckim , w ło skim i hiszpańskim . M echaniczne oczyszczanie na sucho o b iek tó w etnologicznych z ro zm a ity c h m a te ria łó w za pom ocą u rzą d zen ia rozpylającego pod c i śnieniem sproszkow ane su b stan cje ścierne. S zerokie m ożliw ości zastosow ania w oczyszczaniu zw ykłej i m alo w an ej skóry, skorodow anych m etali, p le cio nek, h aftó w nićm i m etalo w y m i, d rew n a, kości sło niow ej, kości, w yro b ó w k o szy k arsk ich , n ie k tó ry ch ro d za jó w p a p ie ru , ce ram ik i, w y ro b ó w z mu'szli, n ie k tó ry c h tk a n in i k am ien ia p rzy m niejszym ry zy k u w y stą p ien ia zm ian p o w ierz ch n i obiektów , aniżeli w w y p ad k ach p o słu g iw a n ia się innym i m eto d am i. Opis u rząd zen ia, pozw alającego za pom ocą ru chom ych dysz na ro zp y la n ie m a te ria łó w ściernych o u z ia rn ie - niu 10—50 m ik ro n ó w p rzy użyciu filtro w an e g o ście śnionego p o w ietrz a bądź g azu i(azot lu b d w u tle n e k w ęgla) o ciśn ien iu reg u lo w a n y m w g ran icach m iędzy 2,8 i 5,6 kg/cm 2. W zależności od ro d z a ju ob iek tu i od stopnia zanieczyszczenia sto su je się ro zm a ite m a te ria ły śc iern e od tw a rd y c h , ja k w ęglik krzem u, poprzez tle n e k alum inium , dolom it (w ęglan w a p n io wo-m agnezowy:) i d ro b n iu tk ie g ra n u lk i szk lan e do m iękkich, ja k d w u w ęg la n sodu. O czyszczanie od b y w a się w oszklonej k a m e rz e z o tw o ram i na ręce i o p atrzo n ej u rząd zen iem w yciągow ym . Opis sposo bu p o słu g iw an ia się a p a ra tu rą . Z aleta m i p rz e d s ta w ionej m eto d y są : szybkość i łatw ość k o n tro lo w a n e go, zróżnicow anego i p recyzyjnego oczyszczania przez dobór w łaściw y ch śro d k ó w ściernych, odległości, ci śn ie n ia i ro d z a ju dysz, a ta k ż e m ożliw ość zastoso w a n ia do n ie jed n o ro d n y ch obiektów , w y konanych z k ilk u m a teria łó w . N ieskuteczność p rz y u su w an iu zanieczyszczeń ciągliw ych i n ie k tó ry ch zanieczysz czeń p o d d ając y ch się ty lk o działan iu chem ikaliów . P rz y k ła d y zastosow ań i u ję te ta b ela ry c zn ie w sk a z a nia doboru śro d k ó w ściern y ch w zależności od r o d za ju sp o ty k a n y c h m a te ria łó w .
G e o r g e L. S t o u t , A R o m a n m osaic p a v e m e n t
r e b u ilt (Rzymska posadzka m ozaikowa odbudowa
na), s. 165—169, 5 il., str. w jęz. angielsk im , f ra n c u skim , niem ieckim , w łoskim i hiszpańskim . R e s ta u ra cja rzy m sk iej posadzki m ozaikow ej z I w n.e., p o chodzącej z V illi L ivii koło Rzym u. P osadzkę, od k r y tą po 1863 r. i n ab y tą w 1897 r. w 26 se k cja ch do S tan ó w Zjednoczonych, um ieszczono ok. 1902 r. pod o tw arty m n ie b em w dziedzińcu M uzeum Izab elli S te w a rt G a rd n e r w B ostonie. P o sad zk a, ułożona na p o dkładzie cem entow ym , spoczyw ającym na płycie betonow ej, za p ad ła się w ciągu 60 la t n a s k u te k s ła bej w y trzy m ało ści g ru n tu o ok. 1 m w głąb oraz
w y k az y w a ła liczne nierów ności i rozlu źn ien ie p o szczególnych kostek. R e sta u ra c ja polegała na z a k le je n iu w ierzch n iej stro n y posadzki i zdjęciu w szyst kich sekcji, w zm ocnieniu ich i w y k o n an iu żelbeto w ej p ły ty nośnej, o p arte j na czterech p alac h żelb e tow ych o średnicy 76 cm , spoczyw ających na ław ie żw irow ej 7,75 m poniżej poziom u daw nego podkładu. Po u sunięciu z odw rocia sekcji daw nej zap raw y w ap ien n ej, rozłożonej pod działaniem kw asó w z zie m i, w zm ocnienie (strukturalne w ykonano przez w ielo w a rstw o w e nałożenie żywicy epoksydow ej z u tw ard z acz em i d o d atk iem e te ru buty lo -g licy d o w e- go jako rozcieńczalnika. K olejn e w a rstw y żywicy 0 różnych p ro p o rc jac h sk ła d n ik ó w i z rozm aity m i dom ieszkam i (m. in. kaolin, m ika, w łókno szklane) u zbrojono ru sz ta m i z p rę tó w i k sz ta łte k alu m in io w ych oraz w zm ocniono ark u sz a m i b la ch y alu m in io w ej, a stro n ę licow ą po usunięciu z a k le jeń i oczy szczeniu p o w ierzchni p o k ry to m e ta k ry la n e m izopro p y lu w ksylenie. P o w zm ocnieniu poszczególne se k cje ułożono na uprzednio w ykonanej płycie na p o d p ó rk a c h cem entow ych w yspkości 5 cm w celu z a p e w n ie n ia w e n ty la c ji i odpływ u w ody, a spojenia w jasn y ch p a rtia c h zakitow ano. Od czasu dokonania r e s ta u r a c ji w 1961 r. o b ie k t nie w y k azu je zm ian sta n u zachow ania.
B r u c e E t c h i s o n , R ad ia n t heat jo r va c u u m tables (Ogrzewanie prom iennikowe dla stołów próż
niowych), s. 170—173, 3 ił., str. w jęz. angielskim , fra n cu sk im , niem ieckim , w ło sk im i hiszpańskim . K o n stru k c ja stołu próżniow ego o w ym . II1,80X 3,00 m do d u b lo w an ia dużych obrazów , w k tó ry m zastoso w ano sz k ielet m e talo w y w obudow ie d rew n ia n ej, a ja k o źródło ciepła e lek try cz n e p ro m ie n n ik i p ły to w e grubości 0,7 cm, ułożone n a podw ójnym p o d k ła dzie :z p ły t „Hoimaisote”, ptoikryte zaś w a rstw ą folii alum iniow ej. U rządzenie, zaopatrzone w pom pę próżniow ą, w y tw a rz a te m p e ra tu rę pow ierzchni do 95 °C przy - zużyciu p rą d u (3750 w atów . Z astosow anie p ły to w y c h p ro m ie n n ik ó w ciepła cechuje się w y dajnością, u m ia rk o w a n y m kosztem i ró w n o m iern o ścią ogrzew ania pow ierzchni.
P. H . T. S h o r e r, T h e use oj joam ed p o ly u reth a n e
resin s as m o u n ts jo r a n tiq u itie s in m u se u m e x h ib i tio n (Użycie spienionych żyw ic poliuretanowych jako
stelaży dla obiektów zabytkow ych w ekspozycji m u zealnej), s. 174—176, 1 il., str. w jęz. angielskim , fra n c u sk im , niem ieckim , w ło sk im i hiszpańskim . W ykonyw anie ste la ży {w fo rm ie szkicowo u k sz ta łto w a
nych m anekinów ), służących do m u zealnej ekspozy cji zabytków archeologicznych, a sporządzanych m e todą odlew u z dw u sk ład n ik o w y ch spienionych żywic p o liu re tan o w y ch w dw uczęściow ych fo rm ach gipso w ych wg m odeli g lim anych. Sposób w y k o n y w an ia odlew u; zalety zastosow ania, p olegające na łatw ości 1 szybkości w y k o n an ia, m ożliw ości n a d a n ia dow olne go z a b arw ien ia i o trzy m an ia stelaży, k tó re — nie r z u cając się w oczy ii nie s tw a rz a ją c k o n k u ren c ji dla z a b y tk u — p rzew y ższają pod w zględem w ra że n ia w izualnego sporząd zo n e z d rew n a lub pleksiglasu. P e t e r C. v a n G e e r s d a e l e , M oulding the im p re ssio n o j th e S u tto n Hoo ship (Sporządzanie
odlewu odcisku statku z Sutton Hoo), s. 177—182, 5 il., str. w jęz. angielskim , fra n cu sk im , niem ieckim , w ło sk im ii hiszpańskim . S porządzenie odlew u od ci sk u przed h isto ry czn eg o s ta tk u grobow ego z S u tto n H oo w sposób u m ożliw iający uzyskanie odlew u c a łości o biektu o długości ok. 24 m, szerokości do 4,35 m i w ysokość do 1,30 m oraz u trw a le n ie w tej p o staci w celu ew en tu aln eg o w yko n an ia re p lik i po n ie u n ik n io n y m zniszczeniu w toku dalszych p rac w ykopaliskow ych. O biekt, zabezpieczony po o d k ry ciu w 1939 r., po ponow nym podjęciu p ra c w 1966 r. 222
w ykazyw ał dobry stan zachow ania oprócz częścio w ych u b y tk ó w trzech pasów poszycia bocznego oraz pom niejszych uszkodzeń dziobu i rufy. Po n ie u d a nych p ró b ach 'utw ardzenia piaszczystego g ru n tu za pom ocą rozm aitego ro d za ju żywic syntetycznych lub odizolow ania folią politenow ą, w ykonano p artia m i odlew gips,owy uży w ając w ilgotnych ręczników p a p ierow ych jako izolacji. P rzy sporządzaniu odlewów poszczególne se k cje oddzielano w ałk a m i z folii po- liten o w ej n apełnionym i piaskiem , a odlew y w zm ac niane p rzed stężeniem w a rstw ą p łó tn a tapicerskiego i zbrojono na sk ra ja c h ru rk a m i m etalow ym i. Dzięki s ta ra n n e m u dopasow aniu sty k ó w odlewów poszcze gólnych sek cji i naniesieniu ich na p o m iar in w e n ta
ryzacyjny, a ta k że przezw yciężeniu tru d n o ści p rzy zachow aniu śladów żeber i nitów otrzy m an o s k ła dający się z 85 sekcji całk,owity odlew obiektu. K orespondencja.
L. V o s - D a v i d s e, Note on the reversib le glueing
of broken glass objects (Notatka o odwracalnym sk le
janiu stłuczonych obiektów szklanych), s. 183. Do zeszytu dołączony spis treści rocznika 11969 w ra z z indeksam i: autorów , ty tu łó w a rty k u łó w i au to ró w recenzji.
