Dział Zabytków Ruchomych ODZ

(1)

Bolesław Bielawski

Dział Zabytków Ruchomych ODZ

Ochrona Zabytków 24/4 (95), 245-258

(2)

BOLESŁAW BIELAWSKI

DZIAŁ ZABYTKÓW RUCHOMYCH ODZ*

O k re śle n ie „z a b y tk i ru c h o m e ” je s t b ardzo ro z leg łe i m im o, iż było u ży w an e w różn ych a k ta c h p ra w n y c h m a n ie z b y t p re c y z y jn ie o k re ślo n e g ran ice. G ra n ice te łatw iej uchw ycić w p o ró w n a n iu z z a b y tk a m i n ie ru c h o m y m i. J e żeli do ty c h o sta tn ic h zaliczam y szeroko p o ję tą u rb a n is ty k ę i a r c h ite k tu rę — o b ie k ty o rg a n iz u ją c e p rz e strz e ń , k u b a tu ro w e , n ie m ogące być d o ra źn ie p o ru sz o n e lu b przen iesio n e, to do z a b y tk ó w ru c h o m y c h zaliczam y o b iek ty bąd ź to zw iązan e b ez p o śred n io z a r c h ite k tu rą , choć „ ru ch o m o ść” ich je s t p ro b lem a ty c zn a, np. p o rta le , m a la rstw o ścienne, bądź stan o w iąc e je j w y posażenie, np. m eble, obrazy, czy też w reszcie o b ie k ty zu p ełn ie n iezależne, ja k tk a n in y , n a c zy n ia, w y ro b y z m e ta li sz lac h etn y ch i w szelk ie in n e m obilia.

Od m o m e n tu p o w s ta n ia O śro d k a do chw ili obecnej, D ział Z a b y tk ó w R u ch o m y ch ro z w ija działalność w dw óch za sadniczy ch k ie ru n k a c h : d o k u m e n ta c y jn y m i k o n se rw a to rsk im . P ie rw szy z w y m ien io n y ch za k resó w czy nn ości — p rz ech o w y w an ie, o p ra co w y w a n ie i u d o s tę p n ia n ie m a te ria łó w d o k u m e n ta c y jn y c h , d o ty czą cych z a b y tk ó w ru c h o m y c h — je s t o czy w isty i c h a ra k te ry s ty c z n y d la p ra c całego O środka. D ziałalność w za k resie k o n serw acji, o k re ślo n a przez re g u la m in o rg a n iz a c y jn y O śro d k a z dn ia 31 sie rp n ia 1962 r., ja k o p ro w a d z e n ie p ra c w zakresie „m eto do lo gii i tech n o lo g ii k o n se rw a c ji za b y tk ó w ” , je s t sp ecy ficzn e je d y n ie d la D ziału Z ab y tk ó w R uch om ych.

D O K U M E N T A C J A EWIDENCJA ZABYTKÓW RUCHOMYCH

E w id e n c ja z a b y tk ó w ru c h o m y c h p o d ję ta zosta ła jeszcze p rz e d p o w stan iem O środ ka D o k u m e n ta c ji Z ab y tk ó w , n a to m ia s t p e łn e i w łaści w e jej ro zw in ięcie łączy się ściśle z p o w sta n iem i działalnością O środka.

Z in ic ja ty w ą ak c ji ew id e n cji w y stą p ił W oje w ódzki K o n se rw a to r Z a b y tk ó w w Rzeszow ie. M gr J. T u r i m g r J. Ż u ra w sk i n a k o n fe re n c ji k o n se rw a to ró w w 1958 r. w B ieczu p rz e d sta w ili p r o je k ty o rg a n iz acji e w id e n cji zab y tk ó w r u ch o m y ch ze w s tę p n y m i k o szto ry sa m i i in s tru k cjam i. Z e b ra n ie to pow ołało czteroosobow ą ko m isję w składzie: m g r H. G aw areck i, m g r J. Ż u ra w sk i, m g r J. S am ek i d r S. S zym ański, k tó ra w y m ien io n e w yżej p ro je k ty p rz e p ra c o w ała, p rz e d sta w ia ją c o statec zn y w zó r k a r ty ew id e n cy jn ej oraz in s tru k c ję jej w y p e łn ian ia . P ra c e te ukończono w 1960 r. Tegoż ro k u o p ra cow ano ce n n ik i całość m a te ria łó w p rz ek az an o

W ojew ódzkim K o n se rw a to ro m do d y sk u sji. Na p o d staw ie je j w y n ik ó w w 1961 r. p rz e p ro w a dzono p ró b n ą ew id en cję, o b ejm u jąc n ią w szy stk ie w o jew ó d ztw a oprócz biało sto ckieg o, k ie leckiego i opolskiego o raz m ia st w yd zielo ny ch . R e z u lta ty tej p ró b y zostały p o d su m o w an e 16 m arc a 1962 r. n a ze b ra n iu w Z arząd z ie M u zeów i O c h ro n y Z ab y tk ó w . O d tego m o m e n tu dalsze p ra c e n a d ew id e n cją p rz e ją ł ju ż bezpo średn io O śro d ek D o k u m e n ta c ji Z ab y tk ó w . D nia 27 m a ja 1962 r. O śro d ek D o k u m e n ta c ji Z a b y tk ó w p rz e k a z a ł Z arząd o w i M uzeów i O ch ro n y Z ab y tk ó w pism o z o b sze rn ą an alizą d o ty c h czasow ego s ta n u ew id en cji, p la n d z ia ła n ia n ie ty lk o n a ro k n a stę p n y , lecz z p e rs p e k ty w ą do 1965 r., oraz ro z d zieln ik b u d ż e tu c e n tra ln e g o n a ew id e n cję w 1962 r.

Z arów no k a r ta e w id e n c y jn a ja k i in s tru k c ja jej w y p e łn ia n ia p o zo stały zasadniczo bez zm ian. N ow ością było o p arcie całej ak c ji ew id e n cji n a

* Na samym w stępie chciałbym wyjaśnić współudział dwóch auto,rów przy opracowaniu niniejszego artyku łu. Rozdział „Zagadnienia konserwatorskie w działal ności działu” napisał ibyły kierownik tego działu, dr L e c h K r z y ż a n o w s k i , z którego nazwiskiem wiąże ,się większość dotychczasowych akcji w zakre

sie konserwacji [Przeprowadzonych przez -Ośrodek. Rozdział n a temat zabytkowego złotnietwa napisał mgr M i c h a ł G r a d o w s k i , główny inicjator i m e rytoryczny współpracownik działu w tej dziedzinie. Obydwóm Autorom serdecznie dziękuję za owocną, współpracę.

(3)

1. P rzy kła d k a r ty ew id e n cyjn ej z a b y t k ó w ruc hom y ch, strona głów na i odwrocie 1. Sp ec im en of a su rv e y sheet for m ovable m o n u m en ts; fr ont and back •

Nr z

YIXIWIV

U| Ï IS I RI PIOINI Ml Ł 11.1К ! Л i I II G I: i'll)

с

В IA

18, S ia n z a c h o w a n ia i p o trz e b y k o n s e r w a to r s k ie D o b r y , D a ta i s ta n o w is k o d o k o n u ją c e g o u tp isu I97I Г . mg r M a r i a P u c h a l s k a 19. P rz e p ro w a d z o n o p ra c e W ym ontowanie z X IX - w ie c z n y c h ram ; o d c z y s z c z e n ie i z e s t a w ie n ie k w a te r w e d łu g w ła ś c iw e g o sch e m a tu ik o n o g r a f ic z n e g o . C z a s t r w a n i a 1 9 6 3 r . W y k o n a w c a p r o f . J . D u t k i e w i c z 22. Sprainiził dnia 20. U tu a g i ^ ’ M . V ; a l i c k i , W k w e s t i i f l a m i z m u w m a l a r s t w i e c e c h o w y m k r a k o w s k i m XV i X V I w . , / w : / ’’P r z e g l ą d H i s t o r i i S z t u k i ” , I I I / 1 9 3 3 / » s * 1 7 n n ; t e n ż e , S t i l s t u f e n d e r g o t i s c h e n T a f e l m a l e r e i i n P o l e n i m X V , J a h r h u n d e r t , W a r s z a w a 1 9 3 3 » s * 2 7 n n ; t e n ż e , P i e r w o w z o r y g r a  f i c z n e s z t u k i p o l s k i e j XV i X V I w . , W a r s z a w a 1 9 5 5 » s . 1 Ó ; t e n ż e , P o l i p t y k o l k u s k i i p r o b l e m j e g o a u t o r s t w a , / w : / K s i ę g a p a m i ą t k o w a k u c z c i L e o n a P i n i ń s k i e g o , t . I I , Lwów 1 9 З6, s .3 9 5- З5 2; t e n ż e , La p e i n t u r e d ' a u t e l s e t d e r é t a b l e s e n P o l o g n e a u t e m p s d e s J a g e l l o n s , P a r i s 1 9 3 7 » s , 2 0 ; t e n ż e , M a l a r s t w o p o l s k i e XV w . , W a r s z a w a 1 9 3 8 , s . 1 9 2 , 1 5О; B e h r e n s » S p a e t g o t i s c h e M a l e r e i i n P o l e n , / w : / ’’D e u t s c h e K u l t u r i m L e b e n d e r V o e l k e r ” , X V / 1 9 9 0 / , s , 2 7 2 ; t e n ż e A l t d e u t s c h e K u n s t a u s K r a k a u u n d K a r p a t h e n l a n d , K r a k a u 1 9 9 2 , n r 2 8 , s . 3 9 » T . D o b r z e n i e c k i , J . B u s z c z y c ó w n a , Z . I T i e s i o ł o w s k a - B o t h e r o w a , S z t u k a s a k r a l n a w P o l s c e , s . 3 9 1 . M a l a r s t w o . W a r s z a w a 1 9 5 8 » M . W a l i c k Ł , M a l a r s t w o p o l s k i e . G o t y k , r e n e s a n s , w c z e s n y m a n i e r y z m , W a r s z a w a 1 9 6 1 , s . 2 8 , 5 1 4 ; P r z y b y s z e w s k i , P o l i p t y k o l k u s k i . P o w s t a n i e i a u t o r s t w o , . / w : / ’’F o l i a H i s t o r i a e A r t i u m ’’ , I I / 1 9 6 5 / , s . 8 5 - 9 55 K a t a l o g Z . S z t . , t . I , s , 5 9 8 21. Z a ło ż y ł k a r lę ' mgr M a ria P u c h a ls k a

(4)

now ej u sta w ie k o n se rw a to rsk ie j z 1962 r. oraz w p ro w a d z e n ie now ego ty p u ew idencji, n a k a r ta c h bez zdjęć, o p a rte j n a in fo rm a c ji za w arte j w K a ta lo g a c h Z a b y tk ó w IS PA N . Ta o sta tn ia zm ian a w y n ik ła z chęci p rz y sp ie szen ia i p o ta n ie n ia ew id en cji. W p ra k ty c e je d n a k n ie zdała eg z am in u i ju ż w n a stę p n y c h la ta c h porzucono ją n a rzecz p ełn o w a rto ścio w y ch k a r t p ełn y ch i ad reso w y ch ze zdjęciam i.

W la ta c h 1963— 1965, d zięki ciągłej k o n tro li O śro d k a n a d jak o ścią w y k o n y w a n e j ew id en cji oraz w y d a w a n y c h p rz ez ZM iO Z n a w niosek O śro d k a zarządzeń , u sta lił się zasadniczo o p ty m a ln y p ro fil ew id e n cji za b y tk ó w ruchom ych, a k tu a ln y — z m a ły m i zm ian a m i — do d n ia dzi siejszego. W sk ró c ie p rz e d s ta w ia się on n a s tę pująco. A k c ja je s t fin a n so w a n a zarów no z b u d że tu c e n tra ln e g o p rz ez M in iste rstw o K u ltu ry i S ztu k i, ja k i iz b u d że tó w te re n o w y c h poszcze g ó ln y ch ra d n a ro d o w y c h n a łączną sum ę ok. m ilio n a zło ty ch rocznie. N a w n io sk i w o jew ó d z kiego K o n se rw a to ra Z a b y tk ó w O środek sp o rz ą dza p ro je k t ro z d zieln ik a fu n d u sz y z b u d że tu c e n tra ln e g o p rz ezn a czo n y c h n a ew idencję, p rz e d sta w ia ją c go do z a tw ie rd z e n ia ZM iOZ. O śro d e k je st g łów nym o rg a n iz a to re m ew id e n cji, n a d z o ru je je j p rz eb ieg i a n a liz u je w yniki. W te re n ie p rz e p ro w a d z a ją ew id e n cję poszcze gólni k o n se rw a to rz y zabytków , k tó rz y pow o łu ją odp o w ied n ie ek ip y w ykonaw ców , rozlicza ją ich p ra ce, p o w o łu ją k o m isje o dbioru k a r t oraz sk ła d a ją sp ra w o z d a n ia O środkow i. E w i d e n c ja w y k o n y w a n a je s t w dw óch egzem pla rz ach , z czego je d e n zo staje w zbiorach W o je w ódzkiego K o n se rw a to ra , a d ru g i je s t p rz ech o w y w a n y w c e n tra ln e j k a rto te c e O środka. O b ję te są n ią w szy stk ie z a b y tk i ru c h o m e n a t e r e n ie całego k ra ju , z w y łąc zen iem zbiorów i m u zeów. P rz e w id u je się, że w m o m encie zakoń czen ia całej a k c ji b ęd ziem y dysp o n o w ali 150000 k a r t. O becny s ta n p o sia d a n ia w y n o si ok. 100000, z czego w yn ik a, że 2/3 ew id en cji je s t ju ż w y k o n an e .

K a r ty ew id e n c y jn e w c e n tra ln e j k a rto te c e O ś ro d k a p rz e c h o w y w a n e są w m eta lo w y c h sza fa c h szu flad o w y ch . O gólny u k ła d k a r t o p a rty je s t n a p odziale a d m in is tra c y jn y m P o lsk i w g p o rz ą d k u alfa b ety cz n eg o (w ojew ództw a, a w ich ra m a c h p o w ia ty i m iejscow ości). W ra m a ch poszczególnych m iejscow ości u k ła d k a r t o p a r ty je st, z n ie w ie lk im i m o d y fik ac ja m i, n a s y s te m ie k atalo g ó w z a b y tk ó w IS P A N . W D ziale Z a b y tk ó w R u c h o m y ch p rz e d sta w ia się on n a stęp u jąc o : W stę p n y m klu czem p o d ziału je st m ie jsc e p rz e c h o w y w a n ia o b iek tu w u stalo n ej k o lejn o ści b u d o w li (A neks I A.); w ra m a c h po szczegó ln ych b u d o w li k a r ty ew id e n c y jn e u k ła d a n e są w ed łu g w łasn eg o k lu cza (A neks I B.). K a r ta e w id e n c y jn a z a b y tk ó w ru c h o m y c h (il. la, b) d ru k o w a n a je s t w fo rm a cie 21 X 30 cm n a b ia ły m k a rto n ie , s tą d często o k re śla n a je s t ja k o „ k a r ta b ia ła ” w o d ró żn ien iu od „ k a rt zielo n y c h ” , n a k tó ry c h e w id e n c jo n u je się z a b y tk i

a rc h ite k tu ry . K a r ta m a o b u s tro n n ie rozlo k o w ane 22 ru b ry k i, w k tó ry c h w p isu je się p o szczególne d an e o z a b y tk u . (A neks II). N a aw ersie je s t m iejsce n a fo to g ra fie fo r m a tu 6 X 6 lu b 6 X 9 cm. N a g ó rn y m m a rg in e sie k a r ty w y d ru k o w a n y je s t o b u stro n n ie sk o ro w id z — 26 lite r a lfa b e tu od A do Z — n a k tó re n a k le ja się b a rw n e p ask i p a p ie ru , o b ejm u jące o b u s tro n nie g ó rn y g rz b ie t k a rty . S y g n a liz u ją o n e cechy sty lo w e za b y tk u , jego ro d z aj oraz o k re śla ją w łasność. (A neks III). S y ste m b arw n eg o ozn a

czania k a r t n a p ie rw s z y r z u t oka um o żliw ia szyb ką o rie n ta c ję w z a w arto śc i d an ej s z u fla dy, a p rz y zn ajo m ości u k ła d u k a r t p o zw ala n a szy b k ie o d n alez ien ie zew id en cjo n o w an eg o o biektu lu b g ru p y o biek tó w . Od 1968 r. k a r ty w y p e łn ia n e są w y łąc zn ie n a m aszyn ie. P r z e ciętn ie d la o b iek tó w je d n o ro d n y c h , ja k np. m o n s tra n c ja lu b o braz sztalu g o w y , w y k o n u je się je d n ą k a r tę z je d n y m lu b w ięcej zdjęciam i. D la o biektów n ie je d n o ro d n y c h , n p. ołtarze,, m a lo w id ła ścienne, w y k o n u je się zespół k a r t, z je d n ą k a r tą u jm u ją c ą cały z a b y te k i k a r ta m i dla poszczególnych w a ż n ie jsz y c h detali.

J u ż w tra k c ie p rz e p ro w a d z a n ia e w id e n cji za b y tk ó w ru c h o m y c h a u to rz y d o k o n u ją ich w stęp n e j k la sy fik a c ji. P o le g a o na n a p odziale zab y tk ó w n a c z te ry g ru p y (A neks IV). N a p o d staw ie te j k la sy fik a c ji w y k o n u je się k a r ty dw o jak ieg o ro d z a ju — tzw . k a r ty p e łn e i k a r ty adresow e. R óżnica p o leg a n a liczbie w y p e łn io n y ch ru b ry k . K a r ty p e łn e m a ją w y p e łn io n e w szy stk ie r u b r y k i i w y k o n u je się je zasadniczo je d y n ie d la za b y tk ó w z a k la sy fik o w a n y c h do g ru p y I i II. K a rty ad reso w e m a ją w y p e łn io ny ch je d y n ie 10 r u b r y k 1 i w y k o n u je się je d la zab y tk ó w g ru p y III i IV. Z d jęcie o b o w iązu je p rz y o b y d w u ro d z a ja c h k a rt.

W edług obecnego ce n n ik a k o szt w y k o n a n ia k a rty w dw óch eg z em p larz ach w yn osi d la k a r ty p ełn ej 84 zł, d la ad reso w ej 40 zł.

Po zak oń czen iu ew id e n cji p o w iatu n a s tę p u je k o m isy jn a o cena i odb iór k a r t od w y k o n a w ców. N a stę p n ie W ojew ó dzk i K o n s e rw a to r Z a b y tk ó w p rz y w sp ó łu d ziale O śro d k a p o w o łu je W ojew ódzką K o m isję K la sy fik a c ji Z a b y tk ó w R uchom ych, liczącą od 3 do 5 osób, re p re z e n tu ją c y c h ró żn e sp ec ja liz acje z z a k re su z a b y t ków ru c h o m y c h , szczególnie o b ez n an y ch z ew i d en c jo n o w an y m te re n e m . P ra c a k o m isji p o le ga n a d o k ład n y m zap o zn an iu się z d a n y m i za w a rty m i w k a rc ie i d o k o n an iu ich m e ry to ry c z nej o cen y — zaliczeniu z a b y tk u do je d n e j z c z te re c h g ru p w g zasad p o d a n y c h w in s tr u k cji (A neks IV). G ru p ę z a b y tk u u m ieszcza się w p ra w y m g ó rn y m ro g u a w e rsu k a r ty w po staci c y fry ara b sk ie j, o p atrz o n ej p o dp isem oso b y k la sy fik u ją c e j. P o n a d to z p o sied zen ia K o m isji sp o rz ąd za się p ro to k ó ł, k tó re g o je d e n eg zem p larz o trz y m u je O środek. D oty chczas

1 Rubryki: 1—7, 11, 1'2, 21.

(5)

2. Przydonica, pow. N o w y Sq.cz, kościół par., Grupa siepaczy ze sceny zabójstw a św. Stanis ła wa — fra g  m e n t polichromii południow ej ściany prezbiteriu m, koniec X V I w. (fot. Z. K a m y k o w s k i)

2, Przydonica, N o w y Sącz district, the parish c h u r c h ; a group of assassins fro m the scene of St. Stanis la w's assassination, fra g m e n t of the south ern polychromed wall in sanctuary, late 16th centu ry '

sk la sy fik o w a n o e w id e n c je n a s tę p u ją c y c h w o je w ó d ztw : b iało sto ck ie (1966— 1967), szczecińskie (1965), w ro c ła w sk ie (1963— 1967), k o szaliń sk ie (1968), zielo n o g ó rsk ie (1968— 1970), g d a ń sk ie (1970). W tra k c ie k la s y fik a c ji są woj. b y d g o s k ie i rzeszow skie.

P o d su m o w u ją c p o k ró tc e d o ty ch czaso w y s ta n e w id e n c ji n a le ż y stw ierd z ić , że p o d w zg lęd em ilości m a te r ia łu zab y tk o w eg o znacznie p rz e w y ższa ona K a ta lo g Z a b y tk ó w IS P A N . T akże ilość in fo rm a c ji o p o szczególnych o b ie k ta c h je s t w iększa. W zależności od w y k o n a w có w ew i d e n c ji w a rto ść m e ry to ry c z n ą k a r t je s t w iększa lu b m n ie jsz a d la poszczególnych p o w iató w czy n a w e t w o jew ó d ztw ; n ie je s t też m ożliw e u ję c ie za p ie rw sz y m ra z e m 100% z a b y tk ó w e w id e n cjonow aneg o te re n u . D lateg o n a stę p n y m , d r u gim e ta p e m p ra c zw ią zan y c h z ew id e n c ją b ę dzie je j u z u p e łn ie n ie i w e ry fik a c ja .^ W w oj. w ro c ła w sk im p o d ję to ju ż tego ro d z a ju p race. E w id e n c ja z a b y tk ó w ru c h o m y c h — chociaż ju ż obecnie sta n o w i n ie z w y k le b o g aty i ce n n y m a te ria ł — będ zie s ta le u le p sz a n a i a k tu a liz o w a na. N iem n iej je s t o na je d y n ie m a te ria łe m w y j

ściow ym dla dalszych, b ard ziej szczegółow ych d o k u m e n ta c ji, ja k ie ju ż p o d jęto w D ziale i j a k ie w p rzy szło ści b ęd ą coraz b ard ziej ro z w i ja n e .

DOKUM ENTACJA WYBRANYCH ZAGADNIEŃ P rz y w y b o rz e te m a tó w szczegółow ych d o k u m e n ta c ji dla o k re ślo n y c h g ru p za b y tk ó w k ie ro w a n o się n a s tę p u ją c y m i g łó w n y m i m o ty w a m i: w a rto ścią, sta n e m zach o w an ia i p o trz e b a m i k o n s e rw a to rs k im i d an e j g ru p y obiektów , za aw an so w a n ie m b a d a ń n a d ty m i o b iek tam i p rzez h isto ry k ó w sztu k i, oraz m ożliw ościam i fin a n so w y m i ODZ. W y b ieran o te g ru p y zaby tkó w , k tó ry c h p o trz e b y w w y m ien io n y ch zak resach b y ły n a jb a rd z ie j piln e. Za ta k ie uznano: m a la rstw o ścienne, z a b y tk o w e o rg a n y i p ro sp e k ty organow e, za b y tk o w e zło tn ictw o. M a la rstw o ścien n e w P olsce P ra c a n a d ty m te m a te m je s t w fazie w stę p n y c h p rz y g o to w a ń . P ie rw sz y w zorcow y tom k o rp u su m a la rstw a ściennego m a być o p ra co w an y d la te re n u w oj. k ra k o w sk ieg o . O śro d ek o trz y m a ł p ro p o z y c je w y k o n a w c ó w całości to m u, ja k i p o szczegó ln ych h aseł. P r o je k ty te w y m a g a ją k o re k ty . O gólnie rzecz b io rąc są za o bszerne, za szczegółow e, co p o w o d u je, że w p rz elicze n iu n a całość m a te ria łu w o jew ó d ztw a — n ie m ów iąc 0 k r a ju — p ra c a trw a ła b y zb y t długo (woj. k r a k o w sk ie 15 lat!), a pod w zględ em fin an so w y m O śro d e k a b s o lu tn ie n ie je s t w sta n ie p o d jąć się ich re alizac ji. D lateg o w n a jb liż sz y m czasie p ro je k ty te zo stan ą p rz ep ra co w an e . N iem niej ju ż o becnie p rz y g o to w u je się m a te r ia ł fo to g ra ficz n y z w y ty p o w a n y c h ob iek tó w m a la rs tw a ścien n eg o w oj. k ra k o w sk ieg o (il. il. 2, 3). Z a b y tk o w e o rg a n y i p ro s p e k ty o rg an o w e

w P o lsce .

P ra c e n a d ty m te m a te m rozpoczęto w 1968 r., p o cz y n ając od w y sele k cjo n o w an ia m a te ria łó w z te j d zied zin y ze zbiorów d o k u m e n ta c y jn y c h O śro d k a D o k u m e n ta c ji Z ab y tk ó w . B y ły to g łó w n ie k a r ty ew id e n cji z a b y tk ó w ru ch o m y ch , d o ty czą ce p ro sp e k tó w o rg an ow ych , oraz zd ję cia p ro sp e k tó w , w cho dzące w sk ład fo to te k i ODZ. W n a s tę p n y m e ta p ie p rz y stą p io n o do g ro m a d z e n ia m a te ria łó w ze zbiorów in n y ch in s ty tu c ji, np. IS P A N , M K Z, W K Z oraz od osób p ry w a tn y c h . D okonano też w y pisów d o ty czą cych z a b y tk o w y c h o rg a n ó w i p ro sp e k tó w o rg a n o w y c h z k a ta lo g ó w i in w e n ta rz y z a b y tk ó w 1 in n y c h — n ie s te ty b ard zo n ieliczn y c h u n as — p u b lik a c ji i a rty k u łó w n a te n te m a t. Z aczęto g ro m ad zić ry s u n k i p o m iaro w e oraz d o k u m e n ta c je k o n se rw a to rsk ie p ro sp e k tó w o rg ano w ych , d o k u m e n ta c je fo to g ra ficzn e (il. 4) i opisow e o rg anó w , a ta k ż e p rz y s tą p io n o do m ik ro film o w a n ia isto tn ie jsz y c h m a te ria łó w a rch iw aln y ch , d o ty czą cy ch w ażn iejszy ch in stru m e n tó w . D la ty c h szybko ro s n ą c y c h m a te ria łó w d o k u m e n ta c y jn y c h założono s p e c ja ln ą k a rto te k ę , k tó ra je s t n a bieżąco u z u p e łn ia n a . .

(6)

W tra k c ie ty c h prac d o k u m e n ta c y jn y c h o k a zało się, że jeszcze p iln ie jsz ą sp ra w ą je s t n a ty c h m ia sto w e zo rgan izo w an ie o ch ro n y k o n s e r w a to rsk ie j za b y tk o w y ch organów , szczególnie ich m ech anizm ó w , p oniew aż n a s k u te k niezd a- w a n ia sobie sp ra w y z w a rto ści ty c h in s tru m e n tó w zaró w n o p rz ez u ży tk o w n ik ó w , ja k i o rg a n - m istrz ó w i słu żb ę k o n se rw a to rs k ą w iele ce n n y c h in s tru m e n tó w zostało bądź ro z e b ra n y c h bądź k o m p le tn ie p rzeb u d o w an y c h . 22 listo p a d a 1968 r. O śro d ek zo rg an izo w ał sp o tk an ie 10- -osobow ej g ru p y m uzykologów i o rg an istó w z p rz e d sta w ic ie la m i słu żb y k o n se rw a to rsk ie j,

n a k tó ry m po ra z p ierw szy zapoznał się d o k ład niej ze stan em , i p ro b le m a ty k ą k o n se rw a c ji za b y tk o w y ch o r g a n ó w 2. J e d n y m z w ażn iejszy ch re z u lta tó w tego z e b ra n ia było n a w ią z a n ie k o n ta k tó w z o rg a n m istrz am i. P r z y w sp ó łp ra cy ze Z w iązkiem Izb R zem ieślniczych O śro d ek D o k u m e n ta c ji Z a b y tk ó w zorganizow ał zjazd o r- g an m istrzó w w W arszaw ie dn ia 24 lu teg o 1969 r., n a k tó ry m p rz e d sta w io n o im obow iązki sp oczyw ające n a n ich z ra c ji u sta w y o och ro nie d ó b r k u ltu r y i o m u zeach z 1962 r .3

W szystkie te d ziała n ia zm ierzały do ochrony, 2 B. B i e l a w s k i — Sprawozdanie z konferencji do

tyczącej z a b y tk o w y c h organów i prospektó w organo w y c h w Polsce. „O chrona Z abytków ” X X II (1969) z. 1, s. 68.

3 B. B i e l a w s k i — Działalność ODZ w 1969 r. w zakresie d o kum e ntacji i konserw acji z a b y tk o w y c h or ganów i prospektów organowych w Polsce. „O chrona Z abytków ” X X III (1970) z. 2, s. 1.22.

3. Orawka, pow. N ow y Targ, kościół par., poli chromia prezbiteriu m ok. 1650 r. (fot. Z, Ka- m y k o w s k i)

3. Orawka, N o w y Targ district, the parish church; polychrom y in sanctuary, about 1650

(7)

ът

тт

я

4. Pelplin, pow. T czew , katedra, p rospe kt organow y z lat 1674—80 w y k o n a n y przez Macieja Szollera z G niew a (fot. J. Szandom irski)

4. Pelplin, T c ze w district, Cathedral; a n organ pros pect dating fro m 1674—80, built by Maciej Szoller of

Gniew

4 H. P o l c y n — Czy brak rodzim y ch k o n s erw atorów organów. „O chrona Z ab y tk ó w ” X X III :(il970) z. 2, s. 127; B. B i e l a w s k i — Odpowie dź na notatk ę Haliny Polcyn, tam że.

5 J. G o ł o s — Z historii ochrony i konserw acji z a  b y t k o w y c h organów w Polsce. „O chrona Z ab y tk ó w ” X X II (ИЭб-Э) z. 2, s. 144; M. D o r a w a — Potrzeba

szczególnie p ra w n e j, za b y tk o w y ch organów , ale ró w n ie p a lą c y m za g ad n ien iem b yło zorg anizo w a n ie ich p ra w id ło w e j k o n serw acji. C hodziło o w y p ra c o w a n ie od po w ied n ich m e to d k o n s e r w a to rs k ic h d la te j sp ecyficznej dziedziny , spo sob ów d o k u m e n ta c ji p ra c k o n se rw a to rsk ic h , w y szk o le n ie facho w có w — o rg a n m istrz ó w k o n se rw a to ró w , stw o rz e n ie ra m o rg a n iz a c y jn y c h itd .4 D la za z n a jo m ie n ia się z d o ro b k iem in n y ch k ra jó w w ty m z a k resie p rz e d sta w ic ie l O środ ka u c z e stn ic z y ł w m ięd zy n a ro d o w ej k o n fe re n c ji n a te m a t o ch ro n y i k o n se rw a c ji za b y tk o w y ch org an ó w , k tó ra m ia ła m iejsce w S zto k h o lm ie w 1970 r.

W w y n ik u p o d ję ty c h p rz e z O śro d ek ak c ji oraz p o p u la ry z a c ji za g a d n ie n ia n a łam ac h „O ch ro n y Z a b y tk ó w ” 5 od 1970 ro k u n aw ią z a ła się ścisła w sp ó łp ra c a m ięd zy O śro d k iem a P ra c o w n ia m i K o n se rw a c ji Z ab y tk ó w . D zięki in ic ja ty w ie P K Z o raz p e łn eg o p o p a rc ia D y re k c ji tej in s ty tu c ji p o w sta n ie w K ra k o w ie p ie rw sz a w P o l sce P ra c o w n ia K o n s e rw a c ji Z ab y tk o w y c h O r gan ów . R ów nocześnie z ty m i p ra c a m i o rg a n iz acy jn y m i, k tó r e w y m a g a ły w iele p ra c y i energ ii, n ie z a p rz e sta n o d alszy c h p ra c d o k u m e n ta c y jn y c h . N a p rz e ło m ie 1969/1970 r. O śro d ek zred ag o w a ł w y d ru k o w a ł i za p o śre d n ic tw e m k u rii d iecezial- n y c h ro z e sła ł do w szy stk ich kościołów a n k ie tę (ok. 8000 sztu k ) d o ty czą cą org an ó w (A neks V). W y n ik i tej a n k ie ty są o becnie w o p ra co w y w a n iu , a w p o łącz en iu ze z n a jd u ją c ą się w O środ ku K a rto te k ą z a b y tk o w y c h o rg an ó w i p ro s p e k tó w o rg a n o w y ch stan o w ić będ ą p ie rw sz y o rie n ta c y jn y spis za b y tk o w y c h org an ó w w P olsce. N a p o d sta w ie tego sp isu m ożna b ędzie p rz y g o to w ać d łu g o falo w y p la n k o n serw acji, ja k ró w n ież p o d jąć szczegółow ą in w e n ta ry z a c ję n a jb a r dziej w a rto ścio w y ch in stru m e n tó w . P rz y g o to w a n ie m do ta k ie j in w e n ta ry z a c ji b ędzie o b sz e r na, b o gato ilu s tro w a n a p ra c a d r J a n a C h w ałk a pt. „B u d o w a o rg a n ó w — w p ro w ad ze n ie do in w e n ta ry z a c ji z a b y tk o w y c h o rg an ó w w P o l

sce” «. '

Z a b y tk o w e zło tn ictw o w P olsce **

D o ty ch czaso w e b a d a n ia n au k o w e n a d po lsk im z ło tn ic tw e m za b y tk o w y m p o zo stały daleko w ty le za o p ra c o w a n ia m i d oty czący m i in n y ch dzied zin sztu k i. P u b lik a c je d o ty czące tego p rz e d m io tu są n ieliczne, w zn a k o m itej w ię k szości p rz y c z y n k a rsk ie , a p ró b y u ję c ia p ew n y ch p ro b le m ó w całościow o z d a rz a ją się zgoła sp o ra dy cz n ie i n ie k ie d y p o zo staw ia ją spo ro do ży czenia. T en s ta n rz ecz y n ie je s t w y n ik ie m ani b ra k u z a in te re so w a n ia p ro b lem e m ani, ty m

ochrony i konserw acji za b y tk o w y c h organów. „O chro na Z ab y tk ó w ” X X III (1970) z. 2, s. 1'25.

6 B iblioteka M u zealnictw a i O chrony Z abytków , seria „B” to m X X X I, W arszaw a 1970.

** Rozdział opracow any przez mgr. M i c h a ł a G r a d o w s k i e g o .

(8)

b a rd z ie j, b ra k u o b iek tó w g o d nych ta k ic h b a dań. M im o liczn y c h k atak lizm ó w , k ra j nasz o b fitu je w z a b y tk i zło tn ictw a, k tó re zarów no k la są a rty sty c z n ą , ja k i n ie je d n o k ro tn ie d o sto j n y m w iek iem m ogą zadow olić n a w e t w y b re d n ego badacza. G dzież w ięc szukać p rz y c z y n y obecnego s ta n u rzeczy? D laczego n a w e t p o d rz ę d n a a r c h ite k tu ra czy m a la rstw o b y w a ją p rz e d m io te m dociek ań n au k o w y ch , n a to m ia st zło tn ictw o , re p re z e n tu ją c e n ie je d n o k ro tn ie w y b itn e o siągnięcia n a w e t w sk a li św iato w ej, n ie je s t p rz e d m io te m szerzej z a k ro jo n y c h b adań? N ie je d n o k ro tn ie odpow iedzią n a te p y ta n ia b y w a stw ie rd z e n ie , że b ra k je s t z a in te reso w a n ia tą d y sc y p lin ą sz tu k i n a w yższy ch uczelniach , a p rz y c z y n ia się do tego n ie d o sta te k o d pow ied n ic h w y k ład ó w i ćw iczeń. N ie w y ja ś n ia to je d n a k k w e stii. R ozw iązanie zagadki leży gdzie indziej ■— b ra k po p ro s tu p o d staw o w ej bazy b ad aw czej. Z aró w n o p o c z ą tk u ją c y m a g is tra n t h is to rii sztuki, ja k i sam o d zie ln y badacz w do ciek a n iach sw oich n ie m a ją k łopotów z n o m e n k la tu rą , d o ty czącą poszczególnych części sk ła d o w y ch b u d o w li czy obrazu. D la nikogo n ie je s t ta je m n ic ą , ja k w y g lą d a tech n o lo g ia w y k o n a n ia s ta lo ry tu , fre s k u czy o b ró b k a k am ien ia; n a z w isk a i n o ty b io g rafic zn e znaczn iejszy ch m istrz ó w p ęd z la czy a rc h ite k tó w m o żn a zn a leźć w liczn y ch p u b lik a c ja c h . W tej sy tu a c ji m o żn a sobie pozw olić n a ( b ard ziej złożone do c ie k a n ia n au k o w e. Cóż je d n a k m a zrobić h isto r y k s z tu k i s ta ją c p rz e d z n a k o m ity m o b iek tem złotniczy m , o p a trz o n y m n ie z n a n y m i m u „ p u n c a m i” (albo i bez nich) za b y tk ie m w y k o n a n y m n ie z n a n ą m u te c h n ik ą w n ie z n a n y m śro d o w is ku, o b iek tem m a ją c y m być m oże ja k ie ś analo gie w n ie z n a n y m sk a rb c u k ościelny m ? Do m o m e n tu , k ied y bad acz n ie będzie dy sp o n o w ał o d p o w ied n ią b azą n au k o w ą, p o zo staje m u ty l ko sz u k a n ie po om acku, o d k ry w a n ie w szy st kiego od początk u , la ta żm u d n ej p ra c y lu b w y ra ż e n ie n iem ego p o dziw u d la k u n s z tu d aw n y ch m a js tró w i p o w ró t n a u ta r te ścieżki d o ty ch czasow ych rozw ażań. C hcąc p o p ra w ić is tn ie ją cą sy tu a c ję O śro d ek D o k u m e n ta c ji Z a b y tk ó w p o d ją ł t r u d u tw o rz e n ia b az y n au k o w e j, k tó ra sta ć się m oże s ta rto w ą p la tfo rm ą dla p rz y szły ch b a d a czy zab y tk o w eg o zło tn ictw a. W ty m celu p o d ję to szereg p ra c k o n c e n tru ją c y c h się w D ziale Z a b y tk ó w R uchom ych, idących w ró ż n y c h k ie ru n k a c h , k tó re zo stan ą s c h a ra k te ry z o

w a n e pon iżej.

K o r p u s z a b y t k ó w z ł o t n i c t w a w P o l s c e m a n a celu d o k ład n e z in w e n ta ry zo w anie w szy stk ich d o s tę p n y c h o b ie k tó w złot n ic tw a z n a jd u ją c y c h się p o za m uzeam i. K ażdy z a b y te k będzie m iał p rz y n a jm n ie j je d n o zdjęcie o raz n o tę z a w ie ra ją c ą szczegółow e d an e in w e n ta ry z a c y jn e 7 (il. 5). O p ra co w a n ie to będzie

7 Nota będzie zawierała: nr (kolejny, nr ilustracji, określenie obiektu, miejsce przechowywania, krótki opis, m ateriał i technika wykonania, wymiary, znaki złotnicze (warsztatowe, miejskie, próby, inne),

napi-w y k o n y napi-w a n e d la każdego napi-w o jenapi-w ó d ztnapi-w a od dzieln ie i p o d ział te n zachow a. O b iek ty będ ą ułożone w g ru p y ro d zajo w e, a w ra m a c h ty c h g ru p chro no log icznie. R ozpoczęto ju ż w stę p n e rozm ow y z a u to ra m i o p ra co w ań o b iek tó w z k il k u w o jew ó d ztw i m o żn a m ieć n ad z ie ję, że p r a ce ru s z ą w n a jb liż sz y m czasie. R e d a k to re m ca łości jes^ a u to r n in ie jsz e j n o ta tk i. P rz e w id u je się, że w ciąg u 7 la t p ra c a zo stan ie uk ończona. Z g ro m ad zo n y w te n sposób i u d o stę p n io n y m a te ria ł da p e łn e ro z ezn a n ie w całości zasobów za b ytk ow eg o z ło tn ic tw a i ju ż n a w stę p ie poz w oli w y o d rę b n ić n ie z b a d a n e do te j p o ry śro d o w isk a tw ó rcze, ich zasięg o d d ziały w a n ia i r a n gę a rty sty c z n ą .

S ł o w n i k t e r m i n o l o g i c z n y z ł o t - n i с t w a będ zie za w ierać n az ew n ictw o odno szące się do p oszczeg ó ln y ch o biek tó w do ich części sk ład o w y ch , ja k też n a z e w n ic tw o te c h nolog iczn e i ty p o lo g ic zn e sto so w an e w zło t- n ictw ie. O p ra co w a n ie to m a n a celu u s ta le n ie dość p ły n n e j d oty chczas, a częściow o n iezn a n ej ogółow i bad aczy, term in o lo g ii. P iln a p o trz e b a tego ro d z a ju o p ra c o w a n ia w y ło n iła się w zw ią zku z p rz y g o to w y w a n ie m re d a k c y jn y m w yżej om ów ionego k o rp u su . W w y p a d k u o p u b lik o w a n ia sło w n ik a w je d n y m z w y d a w n ic tw ODZ u m o żliw i się k o rz y s ta n ie z zeb ran eg o ta m m a te ria łu p ra c o w n ik o m słu żb y m u z e a ln e j i k o n se rw a to rsk ie j. M ożna m ieć n ad zieję, że p rz y n a jm n ie j częściow o pozw oli to u n ik n ą ć ró ż n y ch n iep o ro z u m ie ń czy niejasn o ści, ja k ie z d a rz a ją się n a z b y t często w n ie k tó ry c h d o ty ch czaso w ych p u b lik a c ja c h . S ło w n ik je s t o p ra co w y w a n y p rzez a u to ra n in iejszeg o ro zd ziału i p rz e d e w e n tu a ln y m w y d a n ie m będ zie k o n su lto w a n y w g ro n ie sp ec ja listó w . Z ak o ńczenie p ra c p rz e w id u je się w ro k u 1972.

T e c h n i k a i t e c h n o l o g i a w d a w n y m z ł o t n i c t w i e . O śro dek p o d p isał um ow ę a u to rsk ą n a p u b lik a c ję p o d p o w y ższym t y t u łem z. M. G ra d o w sk im i J. R ochackim . P rz e w id u je się, że u k a ż e się ona w ra m a c h naszego w y d a w n ic tw a B M iO Z se ria ,,B ” jeszcze w ro k u 1972. T a dość o b sze rn a p ra c a (ok. 100 s tro n m aszyn op isu i 20 p la n sz ry su n k o w y c h ) m a objąć ta k ie za g ad n ien ia, jak : m a te r ia ły u ż y w a ne w zło tn ictw ie, p ro je k to w a n ie , o b rób kę w stę p n ą i w y k o ń czen io w ą, m on taż, ro b o ty sp ec ja ln e (złocenie, em alie itp.) o raz p o d s ta w ow ą b ib lio g rafię p rz e d m io tu . B ra k tego ro d za ju o p ra co w an ia u tru d n ia ł b a d a n ia i pow o dow ał sze reg n iep o ro z u m ie ń .

K a r t o t e k i z ł o t n i k ó w i z n a k ó w z ł o t n i c z y c h w P o l s c e . D o tych czasow y b ra k w P olsce o dp o w ied n ik ó w ta k ic h o praco w ań, ja k M. R o sen b erg a, u n iem o żliw iał id en

-sy cytowane in extenso oraz herby i inne oznakowa nia fundacyjne, czas powstania i styl, stan zachowa nia i przeróbki, bibliografia.

(9)

5. Przy kład n o ty in w en ta ry za c yjn e j z a b y tk ó w z ł o t 

nictwa. ' N r X K i e l i c h

— Wieliczka, pow. K r a k ó w kościół par. p.w. św. K l e 

m ensa.

— Stopa p okryta orn a m e n te m m a łż o w in o w y m i roś

lin n y m , z popiersiami śś. Piotra, Pawła i Jana Ewangelisty. Nodus w kształcie ażurow ej gruszki pow stałej z pięciu esownic ozdobionych głó w kami. K oszyczek o dekoracji ch r zą stk o w o -m a łżo w in o w ej, pięcio płatkow y.

— Blacha srebrna, pozłacana; stopa i koszyc zek re pu-

sowane, nodus odlany.

— Wys. 25,5 cm.

— Z n a k ó w w a r szta to w yc h i m iejskich brak. Na obrze

ż u stopy austriacki z n a k k o n t r y b u c y jn y z lat 1806-07 p r z y b ity w probierni k r a k o w s k ie j (poz.

X X ) oraz austriacki z n a k zwolnienia z lat 1809-10

poz. x x x ) .

■— Na spodzie stopy r y t y napis: „A L B E R T 9 K R V P K A

PREPTg W IEL IĆ : EĆCLE: SPONDE (...) D O N A V IT A. D. 1649”.

— W y k o n a n y , w 1649 r. lub na k r ó tk o przedtem ,

wczesnobar okowy.

— S tan bardzo dobry, pow tórnie pozłocony przed 1939 r.

— Bibl.: 1. L. Lepszy, Skarbiec Wielicki „Czas” X L

(1887)1 nr 230; 2. K Z S t I, z. 6, s. 33.

ty fik a c ję zn ak ó w złotniczych, a d an e b io g ra ficz n e n a w e t w y b itn y c h m istrzó w p o zo staw ały często k ro ć n iezn a n e. N ie d o sta te k te n m ogą w p rzy szło ści u z u p e łn ić d an e gro m ad zo n e w O śro d k u w fo rm ie k a rto te k i. J e s t to p rz e d sięw zięcie o ty le jeszcze w ażniejsze, że a rty ś c i zło tn icy n ie są u w z g lę d n ie n i w S ło w n ik u A r ty s tó w P o lsk ic h o p ra co w y w a n y m p rz e z IS P A N . D a n e d o ty czące d ziałaln o ści i życiorysó w po szczeg ó ln y ch z ło tn ik ó w gro m ad zi się n a r a zie z ro z p ro szo n y ch w z m ian e k d ru k o w a n y c h ; w p rz y szło ści zo sta n ą ró w n ie ż p rz e b a d a n e w zw ią zk u z ty m zasoby arc h iw a ln e . Z n a k i zło t n icze, m a ją c e ■— choć w y c in k o w e — o p raco w a n ia d la ziem zach o d n ich i p o łu d n io w y ch , n a te r e n ie P o ls k i c e n tra ln e j i w sch od niej z W a r sz a w ą w łączn ie s ta n o w ią p rz y sło w io w ą „ziem ię n ie z n a n ą ” . P ie rw s z y w ięc n acisk położono n a g ro m a d z e n ie d an y c h z teg o te re n u , a m iejscem p o sz u k iw a ń m a te r ia łu są — obok zbiorów m u ze aln y ch — sto łeczn e a n ty k w a ria ty , sk ład n ica zło m u i k o le k c je p ry w a tn e . R ów nież i k a r to te k a zło tn ik ó w w p ierw szej sw ej fazie p o w sta n ia o b e jm u je m a te r ia ł odnoszący się do te r e n ó w n a jm n ie j p rz e b a d a n y c h . O becne, w stę p n e sta d iu m g ro m a d z e n ia m a te ria łu w obu k a r to te k a c h n ie m oże jeszcze d o starczy ć d an y c h do s z e rsz y c h b ad a ń , lecz s ta ły ich p rz y ro s t p o zw a la m ieć n a d z ie ję , że w n ie d łu g im czasie będą o n e z a w ie ra ły d o sta te c z n ie o b fity zasób in fo r m a c ji, by m óc sta ć się re a ln ą pom ocą w s tu d ia c h n a d p o lsk im zło tn ictw em . Z g ro m ad zen ie w ięk sz ej ilości m a te ria łu pozw oli w przyszło ści n a p rz y g o to w a n ie o dp ow ied niej p u b lik a c ji, co zn a k o m ic ie u ła tw i b ad an ia.

W yżej om ów ione in ic ja ty w y O środka, w y ch o d zące n a p rz e c iw nieco z a n ie d b an ej dziedzinie b a d a ń n a d s z tu k ą p olską, stw o rz ą — m ie jm y n a d z ie ję — o d p o w ied n ią p la tfo rm ę do p rz y sz ły c h szero k ich stu d ió w . J a k m ożn a p rz y p u sz

-5. S p e c im e n of an in v en to r y note for a piece of ancient

g o ld sm ith ’s art: No. X C h a l i c e

— Wieliczka, Cracow district, St. C lem ent parish church

— Foot covered w ith sh ell-like and floral ornaments

w i t h the busts of St. Peter, St. Paul and St. John. K n o p in fo rm of an o p e n - w o r k pear made of five S -sh a p ed bars ending w i t h heads. Fiv e-peta l bas k e t w ith shell and copula-like orn amentation

— S ilv er sheet, gilt; foot and basket embossed, knop

cast

— H eig h t 25.5 cm

— W orkshop and to w nhall m a r k s missing. On the foot

r i m an A u stria n contrib ution m a r k dating back to 1806— 1807 stam ped in Cracow assay office (item x x ) and an A u stria n release m a rk fro m 1808— 1810

(item x x x )

— On the foot bottom an engraved inscription, reading:

„A L B E R T 9 K R U P K A PREPTg W IE LIC : ECCLE: SPONDE (...) D O N A V I T A.D. 1649”

— E xe cu te d in 1649 or shortly before that date, early

Baroque style

— S ta te of preservation: very good; gilt again prior

to 1939

— Bibliography: (1) L. L epszy, Skarbiec Wielicki (Wie

liczka Treasury), „Czas” X L (1887), 230; (2) K Z S I vol., iss. 6, p. 33

(10)

czać, n ie k tó re z p u b lik a c ji będ ą m ia ły tak że zn aczen ie d la o ch ro n y tego ty p u zabytków . O p u b lik o w an ie k o rp u su n ie w ą tp liw ie w p ły n ie n a w iększe, n iż dotychczas, p o szanow anie bez ce n n y c h n ie k ie d y za b y tk ó w sztu k i złotniczej p rz e c h o w y w a n y c h często w n ieod p o w ied n ich w a ru n k a c h lu b b e z cerem o n ialn ie „ re m o n to w a n y c h ” . M ożna bow iem śm iało stw ierd zić, że — zw łaszcza n a p ro w in c ji — c e n n y za b y te k je s t jeszcze bardzo często u w a ż a n y za sta ro m o d n y ru p ieć , a ty lk o s ta tu s n a c z y n ia litu rg ic zn eg o za p e w n ia m u łask aw e sc h ro n ie n ie w z a k a m a r k ac h z a k ry s tii lu b p leb an ii.

■INNE PRACE DOKUMENTACYJNE

Do w a żn iejszy ch p ra c z tego za k resu n ależy ucz estn ictw o d ziału w p ra c a c h fo to te k i ODZ,

Z A G A D N I E N I A K O

K o n c ep cja p ra c y działu w za k resie k o n se rw a to rsk im w y n ik ła z k ilk u p rz esłan ek . Jed n o o so bow e S am o d zieln e S tan o w isk o d/s Z ab y tk ó w R u ch o m y ch Z a rz ą d u M uzeów i O ch ro n y Z a b y tk ó w n ie je s t w sta n ie p o d ejm o w ać szerzej z a k ro jo n y c h in ic ja ty w w te j m ierze. B ra k też ' p e rs p e k ty w n a po w o łan ie in s ty tu tu k o n se rw a

to rsk ieg o . W tra k c ie p o w sta w a n ia O śro d k a Do k u m e n ta c ji Z a b y tk ó w is tn ia ła zatem p iln a po trz e b a in sp iro w a n ia i k o o rd y n a c ji b ad a ń , śro d ków i m eto d k o n se rw a to rsk ic h , d ziała n ia w k ie ru n k u szk o len ia k o n serw ato ró w . W p rz y p a d k a c h szczególnie sk o m p lik o w an ej p ro b le m a ty k i k o n se rw a c ji w y b itn y c h zab y tk ó w r u ch o m ych w y ła n ia ła się konieczność ang ażo w a n ia n a jle p sz y c h sił k ra jo w y ch , k o n su lta c ji spec ja listó w zag ran iczn y ch , p o d ejm o w an ia d o d a t k o w y c h e k sp e rty z i b adań. Z ad a n ia te, leżące w k o m p e te n c ja c h w ojew ódzkich i m iejsk ic h k o n se rw a to ró w zab y tk ó w , ła tw ie j było w p ra k ty ce ro z w iązy w a ć w e w sp ó ln y m d ziałan iu te re n o w y c h o rg an ó w k o n se rw a to rsk ic h i D ziału Z a b y tk ó w R uchom ych. N iem niej w ażne w y d a w ało się u czestn iczen ie w k o m isja ch k o n se rw a to rsk ich , zw iązan y ch z u sta le n ie m p rocesu k o n se rw a to rsk ie g o i o dbiorem po k o n serw acji n a j w y b itn ie jsz y c h dzieł w k ra ju .

P ra c a działu w o m aw ian y m o kresie polegała zatem n a re a liz a c ji k ilk u podstaw o w y ch zało żeń. N ależą do nich:

1. o rg a n iz o w an ie ogólnopolskich k o n fe re n c ji n a u k o w o -k o n se rw a to rsk ic h z ud ziałem w szy st kich w zasadzie k ra jo w y c h k o n se rw a to ró w za b y tk ó w , p rz e d sta w ic ie li o rg an ó w k o n se rw a to r skich, za in te re so w a n y c h in s ty tu tó w badaw czo -n a u k o w y c h oraz gości zagranicznych ,

2. o rg a n iz o w an ie p osiedzeń (z zasady w te r e nie) sp e c ja listó w w sp ra w ie szczególnie w aż n y c h zag rożonych z a b y tk ó w oraz k o o rd y n a cja zabiegów k o n se rw a to rsk ic h , realizo w an y c h w w y n ik u zespołow o p o d ejm o w an y c h decyzji,

*** Rozdział opracowany przez dr. L e c h a K r z y ż a n o w s k i e g o.

szczególnie p rz y p ro g ra m o w a n iu i re a liz a c ji m o n o g rafii fo to g ra ficzn y c h w a żn iejszy ch zes połów z a b y tk o w y ch w z a k resie za b y tk ó w r u chom ych (k a te d ra w P e lp lin ie , zespoły k lasz to ru i kościoła w Im b ram o w icach , M iechow ie i in.).

Z d o k u m en tac ją , a szczególnie z ew id e n cją za b y tk ó w ru c h o m y c h ściśle w iąże się s p ra w a w p isy w a n ia ru c h o m y c h d ó b r k u ltu r y do r e je s tru zab y tk ó w . D ział g ro m ad zi odpisy decy zji 0 ty ch w pisach z te re n u całego k ra ju w sp ec ja ln e j k a rto te c e , k tó re j u k ła d p o k ry w a się w zasadzie z u k ła d e m k a rto te k i ew id en cji z a b y t ków ru c h o m y c h , z w y ją tk ie m o d s tą p ie n ia od u k ła d u p o w ia ta m i w w o jew ó d ztw ie n a rzecz u k ła d u alfa b ety cz n eg o m iejscow ości od ra zu dla całego w o jew ó d ztw a.

S E R W A T O R S K I E***

3. p o d ejm o w an ie b a d a ń k o n se rw a to rsk ic h ce- \ lem p rz e d s ta w ia n ia ich n a k o n fe re n c ja c h , sy m p ozjach i celem p u b lik a c ji w y ników ,

4. o rg an izo w an ie sy m p o zjó w w w ą sk im g ro nie, n a w y b ra n e te m a ty k o n se rw a to rsk ie , 5. dążen ie do z a o strzen ia k ry te rió w w z a k re sie ty p o w a n ia za b y tk ó w do k o n serw acji, do ko m isy jn eg o u s ta la n ia za k re su zabiegów i odbio ru dzieł po zak o ń czen iu p ra c ,

6. opiniow anie, a od 1970 ro k u p rz y g o to w y w a n ie ce n tra ln e g o p la n u k o n se rw a c ji zab y tk ó w ru ch o m y c h i p rz e d s ta w ia n ie go do z a tw ie rd z e n ia Z arząd o w i M uzeów i O c h ro n y Z ab y tk ó w . 1. KONFERENCJE NAUKOWO-KONSERWATOR SKIE K o n fe re n c ja „ Z a g a d n ie n ia k o n se rw a c ji d re w n a ” zo rg an izo w an a w 1961 ro k u p rzez Z arząd M uzeów i O ch ro n y Z a b y tk ó w w y z n acz y ła m o del o rg a n iz acy jn y , k tó ry u zn a n o za d ob ry . Co rok, a n ie rzad ziej niż co 2 la ta , organizow an o ta k ie k o n fe re n c je p rz y u d ziale w szy stk ich uczelni k o n se rw a to rsk ic h , P ra c o w n i K o n se r w acji Z a b y tk ó w i p ra c o w n i o raz la b o ra to rió w m u zealn y ch . S ta ra n o się p rz y ty m w ciąg n ąć do ak ty w n e g o u d ziału in s ty tu ty n au k o w o -b a d a w cze in n y ch re so rtó w , c e le m .p o z y sk iw a n ia coraz szerszej g ru p y n au k o w có w z ró ż n y ch dziedzin d la za g ad n ień k o n s e rw a c ji i och ro n y z a b y t k ó w 8. O rg a n iz a c ja k o n fe re n c ji p o leg ała n a p rz e d sta w ia n iu w tra k c ie o b rad d w u d z ie stu k ilk u re fe ra tó w i k o m u n ik a tó w zam ów ionych 1 sfin an so w a n y ch p rz e z ODZ, a za ak ce p to w a n y ch p rz ez k o m isję n a u k o w o -o rg an iza cy jn ą. N ie je d n o k ro tn ie zlecano b ad a n ia , k tó re n a s tę p n ie p rz e d sta w ia n o w fo rm ie re fe ra tó w . Z za sady k o n fe re n c jo m to w a rz y sz y ły w y sta w y i p o k azy k o n se rw a to rsk ie . W szy stk ie m a te ria ły o p u bliko w an o w B ib lio tece M u ze aln ictw a i O ch ro n y Z ab y tk ó w . O gółem o d b y ły się n a

-8 Przedstawiciele następujących instytucji, nie zw ią zanych bezpośrednio z konserwacją, wygłaszali

(11)

re-stę p u ją c e k o n f e r e n c je 9: Z agadnienia k o nser w a c ji d re w n a , K o n se rw a c ja zabytków m etalo w y ch , Z a g a d n ie n ia k o n se rw a c ji zabytkow ych tk a n in i s k o r y , Z a g a d n ie n ia technologiczne k o n s e rw a c ji m a lo w id e ł ściennych, K onserw acja k a m ie n ia w a r c h ite k tu rz e i rzeźbie, K onserw a c ja p a p ie r u i p e rg a m in u , K onserw acja m a la r s tw a sztalu g o w eg o . L iczb a uczestników ko nfe re n c ji d o ch o d z iła do 260. N ajw iększy udział gości z a g ra n ic z n y c h (w ty m referentów ) m iał m ie jsc e n a k o n fe re n c ji o sta tn ie j — 23 osoby. K o n fe re n c je p rz e d s ta w ia ły sta n badań, k ry ty k ę m e to d i śro d k ó w k o n s e rw a to rs k ic h oraz pop u la ry z a c ję osiągnięć, p o d su m o w y w ały n ajn o w szą b ib lio g rafię. P o z a c h a ra k te re m szkolenio w y m k o n fe re n c je spo w o d o w ały w ym ianę po glądów , n ie je d n o k ro tn ie p rz y czy n iały się do w p ro w a d z e n ia n o w y c h m eto d i środków k o n se rw a to rsk ic h , bąd ź też do zaniechania p rz e s ta rz a ły c h lu b szk o d liw y ch . P ozw oliły one n a szy m k o n se rw a to ro m poznać w szystkie k o n ser w a to rs k ie o śro d k i k ra ju , d o k o n ały oceny do ro b k u śro d o w isk a i p o b u d za ją co w pły n ęły n a rozw ój n aszej k o n se rw a c ji zabytków .

2. POSIEDZENIA KONSERWATORSKIE

N a jb a rd z ie j p iln e i sk o m p lik o w an e p roblem y k o n se rw a to rs k ie k r a ju s ta ły się przedm iotem liczn y c h p o sied zeń sp ec ja listy cz n y ch , n a k tó ry c h z in ic ja ty w y ODZ i w ojew ódzkich lub m ie jsk ic h k o n s e rw a to ró w z a b y tk ó w p rz e d sta w ian o o p ra c o w a n ia d o ty czą ce m eto d i środków k o n se rw a to rsk ic h , p o d ejm o w an o w gronie n a j b a rd z ie j k o m p e te n tn y c h sp ec ja listó w decyzje d oty czące p o stę p o w a n ia k o n s e rw a to rs k ie g o 10.

feraty i komunikaty w trakcie konferencji (cyt w układzie chronologicznym): Katedry Chemii Stosowa nej, Chemii Ogólnej, Chemii Fizycznej oraz Zakład Syntezy Gazowej U niw ersytetu im. Adama Mickie wicza w Poznaniu. Katedra M etaloznawstwa Politech niki Poznańskiej, Instytut Obróbki Plastycznej Mi nisterstwa Przemysłu Ciężkiego. Katedra M etalo znaw stwa Politechniki Warszawskiej. Katedra Historii Techniki i Nauk Technicznych Akademii Górniczo -Hutniczej w Krakowie. Laboratorium 'Badawcze In stytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej A ka demii Nauk. Instytut W łókiennictwa w Łodzi. Insty tut Przemysłu Skórzanego w Warszawie. Laborato rium Mikrobiologiczne Instytutu Przemysłu Organicz nego w Warszawie. Katedra Wykończalnictwa Przę dzy i Tkanin oraz Katedra Surowców Włókienniczych Politechniki Łódzkiej. Główne Laboratorium Zakła dów Jedwabiu Naturalnego w Milanówku. Centralny Instytut Ochrony Pracy w Warszawie. Wyższa Szkoła Rolnicza w Krakowie. Szkoła Główna Gospodarstwa W iejskiego w Warszawie. Politechnika Krakowska. Instytut Celulozowo-Papierniczy w Łodzi. Katedra Chemii i Technologii M ateriałów Budowlanych Po litechniki Warszawskiej. Zakład Badań i D oświad czeń Przem ysłu Kamienia Budowlanego w Krako w ie. Pracownia Mikrostruktur Instytutu Techniki Bu dowlanej w Warszawie. Katedra Mineralogii i Geo chem ii U niwersytetu Warszawskiego.

J M ateriały opublikowane w następujących tomach Biblioteki M uzealnictwa i Ochrony Zabytków serii „B” (numeracja w g kolejności podanej w tekściQV III, V, IX, XI, X IX , XXIV, XXVI. Niezależnie od publikacji pełnych m ateriałów poszczególnych konfe rencji wraz z obszernym streszczeniem dyskusji,

pra-W te n sposób an a liz o w an o i ro z strz y g a n o n a stę p u ją c e za g ad n ien ia k o n se rw a to rsk ie : D rz w i G n ieźn ień sk ich , konsoli z p o p iersiem M ojżesza w ko ściele P a n n y M arii w T o ru n iu , p o rta lu ołbiń sk ieg o w e W ro cław iu , p ły ty w iślick iej. J a k w y k a z a ła p ra k ty k a , te n sposób ro z w iązy w a n ia s k o m p lik o w a n y c h za g ad n ień je s t słu sz ny , a w y n ik i p o d ję ty c h zabiegów p o zy ty w n e . W y ją tk ie m s p ra w a k o n s e rw a c ji p ły ty w iślic k iej, k tó ra n a d a l n ie zo stała d o p ro w a d zo n a do p o zy ty w n e g o zako ńczenia, m im o sze reg u z a p ro p o n o w a n y c h ro zw iązań.

3. b a d a n i a Śr o d k ó w k o n s e r w a t o r s k i c h

B a d a n ia n a d sp ra w d z e n ie m śro d k ó w i m eto d k o n s e rw a to rs k ic h bądź też n a d p rz y c z y n a m i ro z p a d u dzieł sztu k i, lu b n a d o p ra co w an ie m n o w y c h śro d k ó w p o d ejm o w an o w m ia rę n a p ły w a ją c y c h p o s tu la tó w śro d o w isk a k o n s e rw a to r skiego i fin a n so w y c h m ożliw ości ODZ. P o d ję to b a d a n ia n a d sk u tecz n o ścią sto so w an ia żyw ic o rg a n ic zn y ch w k o n s e rw a c ji k am ien ia, a u z y s k a n e w y n ik i o p u b lik o w an o u . W d ru k u z n a j d u ją się w y n ik i b a d a ń n a d k o ro z ją za b y tk ó w w y k o n a n y c h z m iedzi i je j s to p ó w 12. N a u k o ń czeniu są b a d a n ia n a d u z y sk a n ie m zm o d y fik o w an eg o d la celów k o n s e rw a to rs k ic h p o lio ctan u w i n y l u n . Z o sta n ą one o p u b lik o w an e, a o p ra  co w an a m e to d a p ro d u k c ji w ie lk o la b o ra to ry j- n ej tego śro d k a p o zw ala spodziew ać się p o d ję cia p ro d u k c ji. W dalszy m ciągu ODZ je s t p rz y g o to w an y do p o d jęcia za a k c e p to w a n y c h p rzez sp e c ja listó w tem ató w , m a ją c n a w zględzie p rz e d sta w ie n ie n asz y m k o n se rw a to ro m n o w y ch m e to d i śro d k ó w k o n se rw a to rsk ic h 14.

cownicy działu publikowali notatki informacyjne na temat tych konferencji w „Ochronie Zabytków”. 10 К . M a l i n o w s k i , T rzy konferencje w sprawie

konserw acji czołow y ch z a b y tk ó w rzeźby rom ańskiej i gotyckiej. „Ochrona Zabytków ” XVI (1963) z. 4, s. 55;

L. K r z y ż a n ó w s к i, Decyzja konserw acji portalu

ołbińskiego w e Wrocławiu. „Ochrona Zabytków” X X

'(1.967) iz. 1, s. 68; L. K r z y ż a n o w s k i , Konferencja

w sprawie konserw acji ry to w a n e j posadzki ro m a ń  skiej kolegiaty w Wiślicy. „Ochrona Zabytków” X X

(119617) z. 3, s. 58. i ‘

u Badania podjęto w związku z pracą W. Domasłow- skiego, „Badania :nad strukturalnym wzmacnianiem kam ieni roztworem żywic epoksydowych”, BMiOZ, seria „B”, t. XV, 1906. Wyniki badań opublikowano w: J. Gilewicz, M. Kranz, J. Lehmann „Żywice orga niczne w konserwacji zabytków kam iennych”, BMiOZ,

seria „B”, t. XXV, 1969.

12 J. L e h m a n n , „Badania zabytków z miedzi i jej stopów w ekspozycji zewnętrznej w Polsce”, przygo towane do druku w BMiOZ seria „B”.

13 R. B i l i ń s k i , „Metoda uzyskiwania specjalnych typów polioctanu w inylu dla celów konserwacji za bytków ”, przewidziane do publikacji w BMiOZ, seria „B”.

14 Przygotowuje się do druku w BMiOZ, seria „B” pracę H. Jędrzejewskiej, „Zagadnienia techniczne w m uzealnictw ie”, podsumowujące stan badań i doświad czeń muzealnictwa światowego w zakresie ochrony profilaktyki i konserwacji zbiorów muzealnych.

(12)

4. SYMPOZJA KONSERWATORSKIE

S y m p o z ja o w y b ra n e j te m a ty c e d o ty czy ły za g a d n ie ń e ste ty c z n y c h w k o n serw acji m alo w id eł ścien n y c h , w te j bow iem k w e stii w y stę p o w a ły szczególnie isto tn e rozbieżności w p oglądach i p ra k ty c e k o n se rw a to rsk ie j 15. P rz y u d ziale k o n se rw a to ró w , h isto ry k ó w sztuki, k ry ty k ó w , k o n se rw a to ró w dok o n an o dw óch objazd ów te re n o w y c h i d y sk u sji, k tó re p o b u d ziły śro d o w isko k o n se rw a to rs k ie do szerokiej d y sk u sji w p ra co w n iac h , n a posied zen iach S ek cji K o n s e rw a c ji Z P A P itp. P o d k re ślić n a le ż y duży w k ła d S ekcji K o n se rw a c ji Z P A P szczególnie w o rg a n iz acji d ru g ieg o sym p o zju m . S koro ju ż w sp o m n iałem o S ekcji, w y p a d a zw rócić u w agę n a b ard zo a k ty w n y je j u d z ia ł w u ła tw ia n iu k o n se rw a to ro m u c z e stn ic tw a w k o n fe ren c ja ch . O dpow iednio p rz y g o to w a n e m a te ria ły , tra f n ie d o b ra n y zespół u cz estn ik ó w sym pozjów i p u b lik a c ja w y n ik ó w d y sk u sji w „O chronie Z a b y tk ó w ” n ie w ą tp liw ie p rz y c z y n iły się do a k ty w iza cji śro d o w isk a k o n serw ato rsk ieg o , do p rz e m y śle ń i re w iz ji p o sta w e stety c zn y ch ta k b a r dzo w a ż n y c h w p ra k ty c e zaw odow ej, a d ec y d u ją c y c h o p ro cesach k o n se rw a to rsk ic h .

5. KONTROLA PRAC KONSERWATORSKICH

W ty m zak resie udało się u zy sk ać stosunkow o n ik łe w y n ik i. S zczu p ła o b sad a działu o g ra n i czała m ożliw ość p e n e tra c ji te re n o w e j. S zcze gólną u w ag ę zw rócono n a n ie zaw sze n a le ż y cie docen ian e p rz y g o to w y w a n ia m a te ria łó w w y jścio w y c h do k o n serw acji, stan o w iąc y ch p o d sta w ę p o d ję c ia decy zji o k ie ru n k u zabiegów (b a d an ia technologiczne, k o m isy jn e d y sk u sje z u c z e stn ic tw e m za p ra sz a n y c h rzeczoznaw ców ). T akże i w a ru n k i od b io ru dzieł po ko n serw acji, a p rz e d e w sz y stk im w d ro ż en ie zasady p rz y j m o w a n ia o b iek tu ra z e m z p e łn ą d o k u m en tac ją , znalazło się w c e n tru m uw agi. N ie udało się, z b ra k u o d p o w iednich p o d sta w p ra w n y ch , p o w ołać zespołu rzeczoznaw ców d/s zab y tk ó w r u ch o m y ch p rz y O śro d k u D o k u m e n ta c ji Z a b y t ków . N a d zieję p o k ład an o w w ielo k ro tn ie po s tu lo w a n y m p o w o łan iu K o m isji K o n se rw a to r skiej d/s Z a b y tk ó w R u ch o m y ch p rz y Z arządzie M uzeów i O c h ro n y Z ab y tk ó w . M im o u siln y ch s ta ra ń , p rz e d sta w ie n ia p ro je k tó w odpow ied n ich a k tó w p ra w n y c h , a n a w e t u za sad n ien ia o d p o w ied n ich k a n d y d a tu r n a członków K o m isji, n ie zostało to u w ień czo n e sukcesem .

6. -CENTRALNY PLAN KONSERWACJI

O p iniow anie, a n a stę p n ie o p raco w y w an ie ce n tra ln y c h p la n ó w k o n se rw a c ji za b y tk ó w ru c h o m y c h stw a rz a ło w iele p ro b lem ó w . P rz y ję to za

15 Por. L. K r z y ż a n o w s k i , K o lo k w iu m pośw ięco

ne e s te ty c z n y m problem om konserwacji malowideł śc iennych, 4— 6 października 1965 r., „Ochrona

Zabyt-sadę o p in io w an ia n a jw a ż n ie jsz y c h za b y tk ó w n a p o d staw ie au to p sji, a ta k ż e g ro m ad z en ia m oż liw ie p ełn ej d o k u m e n ta c ji fo to g ra ficzn e j i opi sow ej s ta n u zach ow ania. W znacznej m ierze pom o cną je s t C e n tra ln a K a rto te k a Z ab y tk ó w R u cho m y ch, k tó ra p o zw ala do k o n y w ać w s tę p nej selek c ji i rozp o zn an ia. P e łn a re a liz a c ja za sad y p o z n a w a n ia z a u to p s ji za b y tk ó w zgłasza n y ch do p la n u k o n se rw a to rsk ie g o w y m a g a o r g an izo w an ia ob jazd ów w e w szy stk ich w o je w ó d z tw ach (doty chczas ty lk o n ie k tó rz y w o je w ódzcy k o n s e rw a to rz y z a b y tk ó w o rgan izo w ali ta k ie objazdy). T ak że i sk ro m n a o b sada d ziału stoi n a przeszk o d zie p e łn e j re a liz a c ji tego słu sz nego założenia.

S zereg p ra c w y k o n y w a n y c h w d ziale nie m ie ś ci się w p ow y ższy m om ów ieniu. M iędzy in n y m i k iero w an o u z u p e łn ia n ie m F o to te k i O śro dka pod k ą te m g ro m a d z e n ia n e g a ty w ó w zab y tk ó w szczególnie ce n n y ch a zagrożonych. W te n sp o sób, p rz y w sp ó łu d ziale w o jew ó d zk ich i m ie j skich k o n se rw a to ró w zab y tk ó w , p o w sta ła k a r to te k a z a b y tk ó w rz e ź b y k a m ie n n e j. S ta n o w i ona u n ik a ln ą i w a żn ą d la sp e c ja listó w d o k u m e n ta c ję s ta n u zag ro żen ia po lsk iej rz e ź b y k a m ien n ej. D użą u w a g ę zw rócono n a p u b lik o w a n ie m ożliw ie p e łn y c h in fo rm a c ji o d ziałalno ści działu. W k ro n ic e „O ch ro n y Z a b y tk ó w ” , w n o ta tk a c h a tak że i w śró d a rty k u łó w o s ta tn ic h la t dziesięciu z n a jd u ją się liczne m a te ria ły m ó w ią ce o p ra c y D ziału Z a b y tk ó w R u ch o m y ch . Z w ró cono ta k ż e u w a g ę n a re cen z o w an ie b ąd ź in fo r m o w anie n a łam ac h „O ch ro n y Z a b y tk ó w o n o w ych w y d a w n ic tw a c h k o n se rw a to rsk ic h .

P rz e d sta w io n e w yżej ze sta w ien ie g łó w n ych p rac d z ia łu Z a b y tk ó w R u ch o m y ch w za k resie zag ad n ień k o n s e rw a to rs k ic h p o zw ala w y ciąg nąć n a s tę p u ją c e w n io sk i n a tu r y ogólnej: P o d ję cie te m a ty k i k o n se rw a to rsk ie j, m im o p r y m a tu za d ań d o k u m e n ta c y jn y c h , było ze w szech m ia r słu szn e.

O pisaną w yżej d ziałalno ść m ożna uzn ać za o p ty m a ln ą w a k tu a ln y c h m o żliw ościach ODZ i n ależy ją k o n ty n u o w ać .

Istn ie je p o trz e b a ro z w aże n ia w iększego, niż dotychczas, u d z ia łu in n y ch in s ty tu c ji w re a li zacji zad ań p o d ejm o w an y c h p rzez O D Z w za k re sie k o n se rw a c ji z a b y tk ó w ru c h o m y c h , p rz y czym O śro d ek za jm o w a łb y pozy cję k o o rd y n a to ra ró ż n y c h in ic ja ty w , c e n tra ln e g o ich d y sp o n en ta, zach o w u jąc sw ą p o zy c ję p o d b u d o w a n ą p o w ażn y m d ziesięcio letn im d o rob kiem .

mgr Bolesław Bielawski

kierownik Działu Zabytków Ruchomych ODZ

ków ” X IX (1966) z. 2, s. ®4; L. K r z y ż a n o w s k i ,

Dyskusja o konserw acji malowideł ściennych, „Ochro

na Zabytków” XXI (Ш&8) z. 3, s. 67.

(13)

ANEKS I A. M iejsce przechowywania zabytków ruchomych B u d o w l e s a k r a l n e (w zakresie jednego typu obowiązuje kolejność alfabetyczna wezwań)

1. kościoły katolickie

— kościoły par. (skarbiec, kaplica cmentarna, cmentarz kościelny, plebania)

— kościoły filialne

— kościoły klasztorne wraz z klasztorem

— kościoły lub kaplice cmentarne (samodzielne) 2. kościoły ew angelickie

3. kościoły innych wyznań 4. bożnice

B u d o w l e ś w i e c k i e (w przypadku kilku budowli jednego rodzaju układ chronologiczny)

1. zamki wraz z otoczeniem: ogród, budynki gospo darcze itp.

2. fortyfikacje 3. ratusze

4. budynki użyteczności publicznej, m iejskie i p o  wiatowe

5. pałace wraz z otoczeniem

6. domy m ieszczańskie (w m iejscowościach dużych ulice w układzie alfabetycznym, w ich obrębie •wg numeracji domów; w m iejscowościach małych kolejno — rynek, ulice przyrynkowe, przedm ie ścia, w ich obrębie wg num eracji domów) 7. dwory wraz z otoczeniem

8. zajazdy, karczm y

9. chałupy •

10. chłopskie spichrze i inne budynki gospodarcze C m e n t a r z e K a p l i c z k i F i g u r y pi r z y d r o ż n e P o m ni i к i S t u d n i e M u z e a

B. Podział zabytków7 ruchomych W y p o s a ż e n i e

1. ołtarz głów ny (ikonostas): tabernakulum (carskie wrota), obraz główny, obraz w zwieńczeniu i inne, rzeźby, antepedium, vota itd.

2. ołtarze boczne w kolejności przęseł nawy głów  nej i później naw bocznych od prezbiterium (ewentualnie w porządku alfabetycznym wezwań); poliptyki i ich fragm enty

3. nieużywane tabernakulum 4. cyboria, sakramentaria 5. balustradka („stół Pański”) 6. ambona

7. chór muzyczny (o ile nie (jest częścią składową architektury) wraz z dekoracją

8. organy / 9. chrzcielnice 10. kropielnice 11. trony 1.2. stalle 13. ławki 14. konfesjonały 15. umeblowanie zakrystii 16. katafalki 17. skarbonki 18. szafki na oleje

19. drzwi z okuciami i zamkami 20. schody

21. stropy bez polichromii 22. posadzki drewniane

23. sprzęty procesyjne: baldachimy, chorągwie fere trony, krzyże, lam py

24. sgraffita 25. mozaiki

2(6. malarstwo ścienne 27. stropy polichromowane

28. obrazy (niezwiązane z ołtarzami ani epitafiami)' religijne i św ieckie, portrety trumienne

29. m iniatury 30. grafika 31. ilum inatorstwo

32. plastyka architektoniczna: portale, tympanony, obramienia okien, sztukaterie, kominki, posadzki niedrewniane, tralki, piece kaflowe (kompletne) 33. rzeźby, snycerka (ramy, konsole itp.)

34. plastyka nagrobna 35. tablice fundacyjne 36. tablice erekcyjne N a c z y n i a i s p r z ę t y 37.' m onstrancje 38. kielichy 39. pateny 40. puszki " 4)1. pacyfikały 42. relikw iarze 43. krzyże ołtarzowe

44. lic h ta rz e i św ieczniki stojące 45. ampułki i tace pod ampułki 46. lavabo (lawaterz)

47. dzbany 48. m isy 49. kociołki 50. kadzielnice

51. łódki do kadzielnic itp.

52. m isy chrzcielne (jeśli nie stanowią kompletu z chrzcielnicami)

53. wota

54. sukienki z obrazów (jeśli nie stanowią kompletu z obrazami)

55. świeczniki wiszące: lampy wieczne, żyrandole, kinkiety

56. kraty 57. balustrady

58. chorągiewki na wieży

59. okucia (jeśli nie stanowią kompletu z drzwiami, 1 meblami itp.)

60. zamki (jeśli nie stanowią kompletu z drzwiami, m eblami itp.)

61. zawiasy (jeśli nie stanowią kompletu z drzwiami, meblami itp.)

62. instrumenty muzyczne: bębny, dzwonki, itd. 63. zegary i samodzielne werki

64. broń 65. plakietki 66. numizmaty 67. pieczęcie 68. ceramika 69. witraże 70. szkło 71. lustra S z a t y l i t u r g i c z n e 72. ornaty wraz z kompletem 73. dalmatyki

74. kapy

75. części z kompletu do ornatu 76. vela

77. umbraculum

78. inne tkaniny: makaty, gobeliny, kilim y, dywany

K s i ę g i 79. rękopisy

80. starodruki '

81. oprawy . ' ■