Badania nad wartością nawozową osadów garbarskich. Część III. Wpływ nawożenia osadami garbarskimi na skład chemiczny roślin

TEO FIL M AZUR, JÓZEF KOC

BADANIA NAD WARTOŚCIĄ NAWOZOWĄ OSADÓW GARBARSKICH

CZĘŚĆ III. W PŁY W N A W O ŻEN IA O SA D A M I G A R B A R SK IM I N A SK Ł A D CHEM ICZNY R O ŚL IN

In sty tu t C h em izacji R o ln ictw a A k a d em ii R oln iczo-T echn iczn ej w O lsztynie

Osady garbarskie pod względem składu chemicznego różnią się znacz­ nie od innych powszechnie stosowanych w rolnictwie nawozów organicz­ nych. Zawartość makro- i m ikroelem entów ma bezpośredni w pływ na wzrost i rozwój roślin oraz jakość otrzymanego plonu. Osady z garbarni chromowych o dużej zawartości chromu nie nadają się do nawożenia, działają bowiem toksycznie na rośliny, natomiast osady z garbarni ro­ ślinnych i roślinno-chromowych w swym działaniu są podobne do obor­ nika. Jakkolwiek ich w pływ na plon roślin jest dodatni, to jednak nie zmniejszy w stopniu dostatecznym ewentualnych zmian jakościowych roślin nawożonych osadami. M a ć k o w i a k i P i e c z y r a k [6] na podstawie w yników uzyskanych w doświadczeniach wazonowych podają, że w roślinach nawożonych osadami następuje wzrost zawartości sodu i chromu oraz tendencja do obniżenia ilości fosforu i potasu. Własne wcześniejsze badania wykazały, że nawożenie osadami garbarskimi do­ datnio działało na zawartość azotu, wapnia, sodu i żelaza w ziarnie i sło­ mie roślin, a obniżało zawartość potasu, nie wykazując większego w p ły­ wu na ilość fosforu [9].

W niniejszej pracy omówiono wyniki analiz chemicznych roślin, któ­ rych plony podano w II części pracy. Celem tych badań było określe­ nie w pływ u nawożenia osadami garbarskimi na jakość ziemniaków, jęcz­ mienia jarego, bobiku i pszenicy ozimej uprawianych w płodozmianie.

M ETO DY K A B A D A Ń

Do badań laboratoryjnych pobrano próbki roślin w czasie ich sprzę­ tu (omłotu) z każdego poletka oddzielnie. Próbki jednakowej wielkości łączono według kombinacji i po dokładnym wym ieszaniu pobrano prób­

124 T. Mazur, J. Кос

kę średnią. W średniej rozdrobnionej próbce oznaczono: suchą masę w 105°C, azot ogółem i białkowy metodą Kjeldahla (białko wytrącano 12-procentowym kwasem trójchlorooctowym [1], fosfor metodą wana- dowo-molibdenową [5], sód, potas i wapń — fotopłomieniometrycznie, magnez metodą laków z żółcienią tytanową [7], siarkę oznaczono w e­ dług B u t t e r s a i C h e n e r y [3], żelazo według C z u b y , К a- m i ń s k i e j i S t r a h l a [4], chrom metodą opisaną przez A n d r z e ­ j e w s k i e g o [2]. Zawartość skrobi w bulwach ziemniaków oznaczo­ no na wadze Reimanna-Parowa, a zawartość witam iny С według P i- j a n ö w s k i e g o [8].

OM ÓW IENIE W Y NIK Ó W

Nawożenie organiczne tylko w nieznacznym stopniu wpłynęło na zmiany zawartości suchej masy w bulwach ziemniaków (tab. 1). Na­ wożenie połową dawki nawozów organicznych + NPK obniżyło zawar­ tość suchej masy od 0,8 do 1,7%. Ten spadek procentowej zawartości suchej masy nie wpłynął na jej plon, pod w pływ em bowiem nawoże­ nia wzrósł plon ogólny bulw.

Zawartość skrobi w bulwach ziemniaków była dość zróżnicowana i w dużym stopniu uzależniona od nawożenia. Na zawartość skrobi naj­ słabiej działało nawożenie: 1/2 dawki osadu z Łodygowic + NPK. Plon skrobi, będący wypadkową plonu bulw oraz jej zawartości, wzrósł pod w pływ em nawożenia. Na plon skrobi dobrze działał osad z Łodygowic, czego nie stwierdzono w odniesieniu do osadu z Kępic.

Zastosowane nawożenie spowodowało spadek zawartości witaminy С w bulwach ziemniaków. Nie stwierdzone zależności m iędzy nawożeniem samymi osadami a osadami stosowanym i w ilości połowa dawki + NPK.

Największy przyrost azotu ogółem uzyskano na nawożeniu osadem z Łodygowic, a najniższy na osadzie z Kępic (tab. 2). Zastosowanie po­ łowy dawki osadu + NPK dało lepsze rezultaty niż nawożenie pełną dawką tych osadów. Ten rodzaj nawożenia działał dodatnio również na zawartość azotu białkowego, stwierdzono bowiem jego wzrost w sto­ sunku do nawożenia samymi osadami.

Zawartość azotu saletrzanego w bulwach ziemniaków była stosun­ kowo niska. Jedynie w kombinacjach z połową dawki osadów z Łody­ gowic i Żywca łącznie z nawozami m ineralnym i stwierdzono wyraźny jego wzrost. Nawożenie spowodowało wyraźny wzrost zawartości azotu amonowego w bulwach ziemniaków. Wzrost ten był w yw ołany głów ­ nie rodzajem osadu i nawożeniem mineralnym. Nawozy mineralne zwięk­ szyły jego zawartość o 68% w przypadku kombinacji z osadem z Ło­

dygowic, o 19% z Żywca i Kępic i o 11% na oborniku.

Nawożenie osadami z Łodygowic i Żywca nie w płynęło na wzrost procentowej zawartości fosforu i potasu w bulwach ziemniaków. Nieco

T a b e l a 1

Wpływ n a w o ż e n ia osadam i g a r b a r s k im i n a z a w a r to ś ć s u c h e j m asy, s k r o b i i w ita m in y С w b u lw a c h ziem n ia k ó w E f f e c t o f t a n n e r y s l u d g e s on t h e d r y m a t t e r , s t a r c h and v it a m in С 'X '.t e n t s i n p o t a t o t u b e r s S u c h a m asa Dry m a t t e r S k r o b ia S t a r c h W itam ina С V ita m in N aw ożen ie F e r t i l i z a t i o n p lo n y i e l d p lo n y i e l d % q /h a w l i c z ­ b a ch w z g lę d ­ n ych i n r e ­ l a t i v e num bers 7o q /h a w l i c z ­ b a ch w z g lę d ­ n y ch i n r e ­ l a t i v e num bers С m g/1 0 0 g B ez n a w o ż e n ia No f e r t i l i z a t i o n 2 2 ,4 6 1 , 2 100 1 5 ,7 4 3 ,0 100 3 3 ,9 Osad Ł o d y g o w ice p e łn a dawka

Ł o d y g o w ic e , f u l l s lu d g e r a t e 2 1 ,5 7 0 , 8 116 1 5 ,7 5 1 ,7 120 2 5 ,9 Osad Ł o d y g o w ice 1 /2 dawl<i + NPK

Ł o d y g o w ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 2 0 ,7 8 3 ,2 136 1 2 ,6 5 0 ,6 118 2 4 ,7

Osad Ż yw iec p e łn a dawka

Ż y w ie c , f u l l s lu d g e r a t e 2 2 ,1 7 4 ,8 122 1 4 ,4 4 8 ,8 113 2 3 , 9 Osad Ż yw iec 1 / 2 daw ki + NPK

Ż y w ie c , h a l f s lu d g e r a t e + NPK; 2 1 , 4 8 2 , 8 135 1 3 ,1 5 0 ,7 118 2 3 ,7 Osad K ę p ic e p e łn a dawka

K ę p ic e , f u l l s lu d g e r a t e 2 2 ,1 6 3 , 0 103 1 5 , 2 4 3 , 4 101 2 7 ,2

Osad K ę p ic e 1 / 2 daw ki + NPK

K ę p ic e , h a l f sludg-D r a t e + NPE 2 1 , 6 ö l , 7 133 1 4 , 5 5 4 ,9 128 2 9 ,0 O b orn ik p e> n a dawka

Farm yard m anure, f u l l r a t e 2 2 ,8 7 6 ,7 125 1 4 ,6 4 9 ,1 114 2 8 ,5 O b o rn ik 1 / 2 daw ki + NPK

Farm yard m anure, h a J f r a t e + NPK 2 1 ,0 8 1 , 4 133 1 4 ,3 5 5 , 4 129 2 5 ,7

lepiej działał osad z Kępic. Podobnie działało również nawożenie poło­ wą dawki osadu + NPK, lecz tylko w odniesieniu do fosforu. Zawar­ tość potasu w ziemniakach pochodzących z tych kombinacji była niższa z poletek kontrolnych z wyjątkiem osadu z Łodygowic.

Stosowane osady garbarskie nie m iały większego w pływ u na zawar­ tość wapnia i magnezu w bulwach ziemniaków. Wzrosła natomiast ilość sodu, z wyjątkiem nawożenia osadem z Kępic. We wszystkich kombi­ nacjach nawożonych osadami garbarskimi stwierdzono większą zawar­ tość siarki w ziemniakach. Pełna dawka osadów działała nieco korzyst­ niej niż połowa ich dawki + NPK.

Wzrost zawartości żelaza w bulwach ziemniaków stwierdzono jedy­ nie pod w pływ em nawożenia osadem z Łodygowic. Osady stosowane

T a b e l a 2

Wpływ n a w o ż e n ia o sa d a m i g a r b a r s k im i na s k ł a d ch em iczn y bulw ziem n iak ów E f f e c t o f ta n n e r y s lu d g e s on c h e m ic a l c o m p o s it io n o f p o t a t o t u b e r s N aw ożenie F e r t i l i z a t i o n N ogółem T o t a l N N b i a ł k P r o t e i n N H-KO5 N-NH4 P К Ca Mg Na S Fe Cr % mg % ppm B ez n a w o ż e n ia No f e r t i l i z a t i o n 1 , 1 0 0 ,8 1 5 . 0

70

Ł o d y g o w ice, f u l l s lu d g e r a t e 1 , 2 1 0 ,7 0 5 . 5 87 0 ,2 7 1 ,8 8 0 , 0 6 0 , 1 4 0 , 0 9 0 ,1 7 125 1 ,0 0

Osad Ł od ygow ice 1 / 2 daw ki + NPK

Ł o d y g o w ice, h a l f s lu d g e r a t e + NPK 1 .5 1 0 ,9 2 1 1 .5 146

0,30

Ż y w ie c , f u l l s lu d g e r a t e 1 .5 1 0 ,8 2 5 , 5 106 0 ,2 6 1 ,8 6 0 ,0 4 0 , 1 5 0 , 0 8 0 ,1 7 9 0 2 ,2 0 Osad Ż yw iec 1 /2 daw ki + NPK

Ż y w ie c , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 1 ,6 4 1 ,0 4 1 0 ,0 126 0 ,3 1 1 ,8 3 0 , 0 4 0 , 1 5 0 ,1 0 0 ,1 6 90 1 ,2 0 Osad K ę p ice p e łn a dawka

K ę p ic e , f u l l s lu d g e r a t e 1 ,1 6 0 ,7 7 5 . 5 73 0 , 3 1 2 ,0 9 0 , 0 6 0 , 1 4 0 , 0 6 C ,1 8 85 1 ,0 0 Osad K ę p ice 1 / 2 daw ki + NPK

PCępice, h a l f s lu d g e r a t e + NPK 1 .3 4 0 ,9 2 6 ,0 87

0,30

Farm yard m anure, f u l l r a t e 1 .1 5 0 ,6 9 3 , 5 70 0 ,3 1 2 ,0 1 0 , 0 4 0 ,1 4 0 , 0 5 0 ,1 3 80 0 ,7 0 Obornok 1 / 2 dawki + NPK

Farm yard m anure, h a l f r a t e + NPK 1 ,1 6 0 ,8 1 5 .5 78 0 ,3 1 1 ,9 8 0 ,0 5 0 , 1 6 0 , 0 6 0 ,1 2 80 0 ,7 0

12 6 T . M a z u r , J .

razem z nawozami m ineralnymi oraz osad z Żywca spowodowały w ięk­ sze gromadzenie się chromu w bulwach ziemniaków.

Aby przekonać się, w jakim stopniu osady garbarskie wpływ ają na jakość białka ziemniaków, oznaczyliśmy zawartość aminokwasów (tab. 3). Nawożenie osadami spowodowało niew ielkie zmiany w sum ie badanych aminokwasów. Ogólna ich zawartość w kombinacjach z osadem z Ło­ dygowic była mniejsza o 4,66 mg, z osadem z Żywca o 4,89 mg, z osa­ dem z Kępic o 5,02 mg i z obornikiem o 4,49 mg na 16 g azotu w po­ równaniu do kombinacji kontrolnej. Dodatek nawozów m ineralnych w y ­ równał ten spadek w przypadku osadu z Żywca i częściowo z Łodygo­ wic. Nawożenie najbardziej oddziaływało na glicynę, a najmniej na kwas asparaginowy.

W pływ nawożenia osadami garbarskimi na skład chemiczny jęczm ie­ nia jarego był zróżnicowany w odniesieniu do poszczególnych składni­ ków (tab. 4). Zawartość azotu ogółem w ziarnie wzrosła pod w pływ em nawożenia osadami, w słomie zaś tylko w kombinacji z osadem z Łody­ gowic. Osady z Łodygowic i Żywca zastosowane w pełnej dawce dzia­ łały lepiej na zawartość azotu ogółem niż połowa ich dawki + PK. Za­ wartość azotu białkowego w ziarnie jęczmienia wzrosła pod w pływ em nawożenia, a rodzaj osadu nie miał większego w pływ u na ilość tego składnika.

Osady z Łodygowic i Kępic w bardzo niewielkim stopniu w płynęły na wzrost zawartości fosforu w ziarnie jęczmienia. W słom ie zależności tej nie stwierdzono. Wzrost zawartości potasu otrzymano w kombina­ cjach nawożonych osadem z Łodygowic oraz połową dawki osadu z Żyw­ ca i Kępic + PK. Znacznie większe różnice w ystąpiły w słomie, gdzie wzrost zawartości potasu był większy, szczególnie przy łącznym nawo­ żeniu osadem i nawozami m ineralnymi.

Nawożenie osadami garbarskimi nie miało większego w pływ u na zawartość wapnia w ziarnie, natomiast w słomie stwierdzono tenden­ cję spadkową. Pod w pływ em nawożenia osadami wzrosła w ziarnie za­ wartość magnezu, z wyjątkiem kombinacji nawożonej osadem z Łody­ gowic.

Osady garbarskie dodatnio działały na zawartość siarki w ziarnie i słom ie jęczmienia jarego. Pod w pływ em połowy dawki osadów + PK przyrost jej zawartości był niższy niż na pełnej dawce tych nawozów. Osady z Łodygowic i Żywca spowodowały wzrost zawartości sodu w ziarnie i słomie jęczmienia.

Wzrost zawartości żelaza w ziarnie i słomie jęczmienia stwierdzono jedynie w kombinacji nawożonej osadem z Łodygowic. Na zawartość tego składnika w słomie dobrze działał również osad z Żywca. Osady z Łodygowic i Kępic spowodowały wzrost zawartości chromu w ziar­ nie i słomie jęczmienia. Osad z Żywca zw iększył jego ilość tylko w słomie.

T a b e l a 5

Wpływ n a w o ż e n ia osadam i g a r b a r s k im i na z a w a r to ś ć aminokwasów w b ulw ach ziem n ia k ó w , m g/16 g a z o t u E f f e c t o f t a n n e r y s lu d g e s on amino a c i d c o n t e n t i n p o t a t o t u b e r s , , m g/1 6 g К N aw ożen ie F e r t i l i z a t i o n Kw as g lu ta m in o w y G lu ta m ic a c id s Kwa s a s p a r a g in o w y A s p a r ti c a c id s K is ty d y n a H is t id in e A r g in in e A r g in in e L iz y n a I .y s in e G li c y n a G ly c in e A la n in a A la n in e &-Й_{a) a»} CO 01 Cy s ty n a C y s ti n e T r e o n in a T h r e o n in e P r o li n a P r o li n e T y r o z y n a T y r o s in e W a li n a V a li n e M e ti o n in a M e th io n in e F e n y lo a la n in a P h e n y la n in e L a u c y n a i iz o le u c y n a L e u c in e a n d is o le u c in e 2 B ez n a w o ż en ia No f e r t i l i z a t i o n 9 , 9 0 1 2 ,4 0 2 ,2 0 5 ,2 0 6 , 8 2 2 ,6 1 4 , 4 1 4 , 1 0 0 ,8 1 4 , 4 0 4 , 0 0 2 ,7 2 5 ,0 0 1 ,7 0 5 ,8 0 1 0 ,5 0 8 2 ,5 7 Озаа Z.odygowice p e łn a dawka Ł o d y g o w ic e, f u l l s lu d g e r a t e 1 1 ,4 6 1 2 ,9 5 2 , 4 0 5 ,4 0 4 ,9 5 1 ,8 0 5 , 8 0 2 , 6 0 0 ,9 0 5 , 2 5 4 , 0 2 2 ,1 5 4 , 5 0 1 ,6 5 5 ,5 5 1 0 ,5 5 7 7 ,9 1 Osad Ł od ygow ice 1 /2 dawki + NPK

Ł o d y g o w ice, h c -lf s lu d g e r a t e + NPK 1 0 ,2 0 1 5 ,4 0 1 ,9 5 5 ,1 0 5 , 8 0 2 ,8 2 5 , 6 2 5 , 7 0 0 ,9 2 5 , 8 5 5 , 7 2 2 ,4 2 4 , 8 1 1 ,4 2 5 ,2 5 1 1 ,1 0 8 0 ,0 8 Osad Ż yw iec p e łn a dawka

Ż y w iec , f u l l s lu d g e r a t e 1 0 ,0 2

12

Ż y w iec , h a l f s lu d g e r a t e + NPE 1 1 ,1 0 1 3 , 2 0 1 ,8 0 '+,90 6 ,6 6 5 ,1 0 4 , 2 1 4 , 1 0 0 ,9 0 5 , 9 0 5 , 9 1 2 ,7 0 4 , 9 2 1 ,6 1 5 , 0 0 1 0 ,9 5 8 2 ,9 6 Osad K ę p ic e p e łn a dawka K ę p ic e , f u l l s lu d g e r a t e 1 0 ,2 0 1 5 ,0 5 2 , 0 4 5 ,1 2 5 ,4 0 2 ,5 5 4 , 0 2 2 , 8 0 0 , 8 0 5 , 4 8 5 , 7 0 2 ,5 5 4 , 6 5 1 ,7 5 5 , 2 5 1 0 ,8 0 7 7 ,9 6 Osad K ę p ic e 1 / 2 daw ki + NPK K ę p ic e , h a l f s lu d g e r a t o + NPK 1 1 ,4 0 1 1 ,9 0 1 ,9 5 4 , 7 0 4 , 4 2 2 ,9 0 4 , 5 0 2 , 9 2 0 ,6 7 5 , 8 0 5 , 6 2 2 , 8 0 4 ,9 5 1 ,5 2 5 ,8 2 9 ,8 8 7 7 ,5 5 O b orn ik p e łn a dawka Farmyard m anure, f u l l r a t e 9 ,6 5 1 2 ,9 0 1 ,0 0 5 ,0 0 6 ,5 0 2 ,9 1 4 , 1 0 5 , 4 2 0 ,6 0 5 , 7 0 5 , 8 0 2 ,1 0 4 , 5 0 1 ,5 0 5 , 2 0 1 0 ,6 0 7 8 ,0 8 O b ornik 1 / 2 daw ki + NPK Farmyard m anure, h a l f r a t e + NPK 1 1 ,6 0 1 2 ,5 0 2 , 0 0 5 ,5 0 7 ,0 5 1 ,9 0 5 , 9 2 5 , 8 0 0 ,7 0 4 , 2 0 5 , 9 2 2 ,6 2 5 , 0 0 1 ,7 1 5 , 6 1 1 0 ,5 5 6 2 ,5 6 12 8 T . M a z u r , J. К о с

T a b e l a 4 Wpływ n a w o ż e n ia osadam i g a r b a r s k im i n a s k ł a d ch e m iczn y j ę c z m ie n ia j a r e g o

E f f e c t o f ta n n e r y s l u d g e s on c h e m ic a l c o m p o s it io n o f summer b a r le y N aw o ż en ie F e r t i l i z a t i o n N o g ó łem T o t a l N N b i a ł k . P r o t e i n N P К Ca Mg S Na Fe Cr % ppm Z ia r n o - G r a in B ez n a w o ż e n ia No f e r t i l i z a t i o n 1 ,7 0 1 ,5 7 0 ,2 3 0 ,4 2 0 ,0 1 0 , 1 6 0 , 0 9 0 ,0 7 95 1 ,1 7 O sad Ł o d y g o w ice p e łn a dawka

Ł o d y g o w ic e , f u l l s lu d g e r a t e 1 , 8 4 1 ,6 6 0 , 2 4 0 , 4 6 0 ,0 2 0 , 1 4 0 , 1 4 0 , 1 2 1 3 4 3 , 3 0 Osad Ł o d y g o w ice 1 / 2 daw ki + NPK

Ł o d y g o w ic e ,h a l f s lu d g e r a t e + NPK 1 ,7 5 1 ,6 7 0 ,2 7 0 , 4 6 0 ,0 2 0 ,1 8 0 , 1 2 0 , 1 0 1 00 0 , 7 0 Osad Ż yw iec p e łn a dawka

Ż y w ie c , f u l l s lu d g e r a t e 1 ,9 2 1 ,7 6 0 ,2 3 0 ,4 3 0 ,0 1 0 ,1 7 0 , 1 0 0 , 1 0 75 0 , 9 5 Osad Ż yw iec 1 / 2 daw ki + NPK

Ż y w ie c , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 1 ,8 4 1 ,7 3 0 ,2 3 0 ,4 6 0 ,0 2 0 ,1 7 0 , 1 0 0 , 0 9 70 0 ,5 5 Osad K ę p ice p e łn a dawka

K ę p ic e , f u l l s lu d g e r a t e 1 ,7 5 1 ,6 3 0 ,2 5 0 ,4 1 0 ,0 1 0 ,1 9 0 ,1 3 0 ,0 7 85 1 ,2 0 Osad K ę p ic e 1 / 2 dawki + NPK

K ę p ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 1 ,7 4 1 ,6 2 0 , 2 8 0 ,4 3 0 ,0 1 0 ,2 1 0 , 1 2 0 , 0 6 70 0 , 8 0 O b o rn ik p e łn a dawka

Farm yard m anure, f u l l r a t e 1 , 8 4 1 , 6 0 0 , 2 8 0 ,4 5 0 ,0 1 0 , 1 6 0 ,1 1 0 ,0 7 75 0 ,7 0 O b orn ik 1 / 2 daw ki + NPK

Farm yard m an ure, h a l f r a t e + NPK 1 ,7 3 1 ,6 0 0 ,2 3 0 ,4 2 0 ,0 2 0 ,1 5 0 , 1 0 0 ,0 7 60 0 , 7 0 S łom a - S tra w

B ez n a w o ż e n ia

No f e r t i l i z a t i o n 0 , 4 6 - 0 , 0 4 1 ,1 0 0 , 3 4 0 ,1 2 0 ,1 1 0 , 1 8 85 0 , 8 0 Osad Ł o d y g o w ice p e łn a dawka

Ł o d y g o w ic e , f u l l s lu d g e r a t e 0 ,5 3 - 0 , 0 4 1 ,4 3 о ,з о 0 ,1 1 0 , 1 6 0 ,7 1 10 0 1 ,9 5 Osad Ł o d y g o w ice 1 /2 daw ki + NPK

Ł o d y g o w ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 0 ,5 3 - 0 , 0 4 1 ,5 1 0 , 5 4 0 , 1 2 0 ,1 3 0 , 5 4 95 1 ,4 5 Osad Ż yw iec p e łn a dawka

Ż y w ie c , f u l l s lu d g e r a t e 0 , 4 6 - 0 , 0 4 1 ,3 4 0 ,2 7 0 , 1 4 0 , 1 4 0 , 5 9 100 2 ,0 0 Osad Ż yw iec 1 / 2 daw ki + NPK

Ż y w ie c , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 0 , 4 6 - 0 , 0 4 1 ,4 9 0 ,2 9 0 ,1 3 0 , 1 4 0 ,5 5 100 2 ,0 0 O sad K ę p ic e p e łn a dawka K ę p ic e , f u l l s lu d g e r a t e 0 ,4 3 - 0 , 0 4

1

Farm yard m anure, f u l l r a t e 0 ,4 6 - 0 ,0 5 1 ,2 3 0 ,2 5 0 ,1 1 0 ,1 3 0 ,2 7 85 0 ,7 5 O b orn ik 1 / 2 daw ki + NPK

Farm yard m an ure, h a łd r a t e + NPK 0 , 4 6 - 0 , 0 6 1 ,4 2 0 , 2 9 0 ,1 5 0 , 1 3 0 , 3 0 85 0 , 6 0

Jedynie osad z Żywca działał korzystnie na zawartość azotu ogółem w nasionach bobiku (tab. 5). Nawożenie nie miało większego w pływ u na zawartość azotu w słomie bobiku. Pod w pływ em nawożenia osada­ mi garbarskimi wzrosła ilość azotu białkowego w nasionach bobiku.

130 T. Mazur, J. Кос

T a b e l a 5

V/pływ n a w o ż e n ia o sadam i g a r b a r s k im i n a s k ła d c h em ic zn y b o b ik u E f f e c t o f t a n n e r y s lu d g e s on c h e m ic a l c o m p o s it io n o f h o r s e b e a n s N aw ożen ie F e r t i l i z a t i o n N o g ó łem T o t a l N N b i a ł k . P r o t e i n N P К Ca Mg S Fe Cr f0 _ppm N a sio n a S e e d B ez n a w o ż e n ia No f e r t i l i z a t i o n 5 , 0 5 4 , 2 8 0 ,6 3 1 ,4 8 0 , 0 9 0 ,0 7 0 , 2 4 85 0 , 3 0 Osad Ł o d y g o w ice p e łn a dawka

Ł o d y g o w ic e , f u l l s lu d g e r a t e 5 , 0 8 4 , 3 1 0 , 6 4 1 ,2 9 0 ,0 9 0 , 0 7 0 , 2 8 85 1 ,0 0 Osad Ł o d y g o w ice 1 / 2 daw ki + NPK

Ł o d y g o w ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 5 ,0 2 4 , 4 0 0 ,6 5 1 ,4 1 0 ,0 8 0 , 0 6 0 , 2 4 70 1 ,0 0 Osad L iw ie c p e łn a dawka

Ż y w ie c , f u l l s lu d g e r a t e 5 , 1 4 4 , 4 0 0 ,6 1 1 ,2 9 0 ,0 8 0 , 0 6 0 ,2 5 10 0 1 ,4 5 Osad Ż yw iec 1 /2 daw ki + NPK

Ż y w ie c , h a l f s lu d g e r a t e NPK 5 ,1 ^ 4 , 4 5 0 , 6 6 1 ,4 8 0 ,0 7 0 ,0 5 0 , 2 4 95 1 ,1 5 Osad K ę p ic e p e łn a dawka K ę p ic e , f u l l s lu d g e r a t e 4 , 9 0 4 , 3 4 0 ,6 5 1 ,3 8 0 ,0 8 0 , 0 8 0 , 2 5 85 0 , 8 0 Osad K ę p ic e 1 / 2 d#w ki + NPK K ę p ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 5 ,3 5 4 ,4 9 0 ,6 5 1 .5 4 0 ,0 9 0 ,0 7 0 , 2 4 7 0 1 ,3 0 O b orn ik p e łn a dawka

Farm yard m anure, f u l l r a t e 4 , 9 9 4 , 3 3 0 , 6 5 1 ,4 6 0 ,0 6 0 , 0 5 0 ,2 2 6 0 0 , 3 0 ( b o r n ik 1 /2 daw ki + 1ГРК

a ra ^ a rd m anure, h a l f r a t e + NPK 5 ,0 8 4 , 1 7 0 ,6 5 1 , 4 6 0 ,0 8 0 , 0 6 0 , 2 1 7 0 0 , 4 0 S ło m a S t r a

-B ez n a w o ż e n ia

No f e r t i l i z a t i o n 0 , 4 ? - 0 , -7 1 ,0 1 0 ,4 9 0 , 2 2 0 , 1 6 .0 0 , 4 0 Osad Ł o d y g o w ice ^ e łn a dawica

Led. -o-' V 'e, f u l l s lu d g e r a t e 0 ,4 i: - 0 ,2 5 0 , 8 6 3 ,4 4 0 , 3 1 0 ,1 9 75 0 ,6 0 ;*-ad Ł o d y g o w ice 1 / 2 daw ki + îvPK

L a. .■ w i ' e , h a l f s l u d r,e r ;:l:e + ЬТ£ 0 , 4 o - 0 ,2 7 1 ,0 6 0 ,4 9 0 , 3 0 0 , 1 6 95 0 , 5 0 J sa d - y w ie c pe^na dawka

.'•y v .e e , f u l l s lu d g e r a t e 0 , 4 2 - - , - 7 0 , 8 8 ^ ,4 4 0 ,3 3 0 ,2 1 65 1 ,2 5 v'sad ilvwrec l/ c- daw ki + hPY.

„у-. i e c f h a l f b lu d g e r a t e + KrK 0 , 4 2 - v ,2 8 1 ,0 3 0 , 5 1 0 , 50 0 ,1 8 75 0 , 8 0 ( s a d K ę p ic e j e ł n a dawka

r , p i iu , f u 3 1 s lu d g e r a t e 0 , 4 5 - 0 , 2d1 ,0 1 0 ,6 1 0 ,2 7 0 , 2 0 120 0 , 7 0 u o ad T ę p i c e 1 / d aw ki +

-L^.pic'1, h a l f »ludp-e r a t e + NPi. 0 ,4 6 - 0 ,ćT> 1 ,0 0 0 ,^ o 0 , 3 0 0 ,1 8 80 0 , 5 0 O b orn ik p e łn a dawka

jrarr ^ ard manur--, f u l i r ^ t e 0,4J> - C ,2 :- 1 ,1 3 0 ,5 1 0 , 2 2 0 , 1 6 60 0 , 4 0 С b o r n ik 1 /7 da-v^i + M K

ł a i a i ar.*» id n u r - ', a a .it г л t e + Kr,'. 0 ,4 '- - 0 ,2 8 1 ,2 0 0 , 5 4 0 , 2 4 0 , 1 6 7 0 0 , 4 0

Nawożenie osadami garbarskimi nie w płynęło na większe zmiany zawartości fosforu w nasionach i słomie bobiku. Osady te obniżyły za­ wartość potasu w nasionach i słomie, z w yjątkiem słom y otrzymanej

z kombinacji nawożonej osadem z Kępic. To niekorzystne działanie osa­ dów zostało wyrównane nawożeniem m ineralnym.

Zawartość wapnia w nasionach bobiku z kombinacji nawożonych była równa lub nieco niższa w porównaniu do poletek kontrolnych. Na zawartość wapnia w słom ie najgorzej działały osady z Łodygowic i Żyw ­ ca. Wahania zawartości magnezu w nasionach były stosunkowo małe, natomiast znacznie większe w słomie bobiku. Działanie osadów garbar­ skich na zawartość siarki w nasionach bobiku było małe, nieco większe w słomie.

Osady nie w p łynęły na w iększe gromadzenie żelaza w nasionach, na­ tomiast w słom ie bobiku jego wzrost był dość wyraźny, gdyż wynosił od 15 do 50 ppm. We w szystkich kombinacjach nawożonych osadami gar­ barskimi wzrosła zawartość chromu w nasionach i słomie bobiku. Wzrost ten w nasionach w ynosił 0,50— 1,15 ppm, a w słom ie 0,10— 0,85 ppm.

W czwartym roku uprawiano pszenicę ozimą. Zawartość azotu ogó­ łem w ziarnie i słomie pszenicy wzrosła pod w pływ em nawożenia (tab. 6). Nawożenie samym i osadami okazało się lepsze niż połową ich dawki + PK. Wynika z tego, że gleba nawożona zmniejszoną dawką osadów nie była w stanie pokryć w pełni wym agań azotowych pszenicy. Dzia­ łanie osadów na zawartość azotu białkowego było podobne jak w przy­ padku azotu ogólnego.

Nie stwierdzono ujemnego w pływ u nawożenia osadami garbarskimi na zawartość fosforu w ziarnie i słom ie pszenicy. Niekorzystne działa­ nie osadów garbarskich w ystąpiło w pobieraniu potasu, gdyż spadek je­ go zawartości w ynosił do 0,04% w ziarnie, a do 0,15% w słom ie psze­ nicy.

Zawartość wapnia w ziarnie pszenicy z kombinacji nawożonych osa­ dami garbarskimi była mniejsza niż w ziarnie z poletek kontrolnych. Spadek ten w słomie stwierdzono jedynie na poletkach nawożonych osa­ dem z Łodygowic i połową dawki osadu z Kępic. Osady garbarskie nie są w ięc wystarczającym źródłem wapnia dla roślin.

Nawożenie osadami garbarskimi dodatnio w płynęło na zawartość mag­ nezu w ziarnie pszenicy, powodując jednocześnie jego spadek w słomie. Osady garbarskie spowodowały wzrost zawartości siarki w ziarnie do 0,04% i słomie do 0,10% S. Najlepszy okazał się osad z Kępic, najsła­ biej działał osad z Łodygowic. Wzrost zawartości sodu w ziarnie docho­ dził do 0,03%, a słomie do 0,12% Na.

Osady garbarskie wyraźnie zwiększyły zawartość żelaza, w większym stopniu w ziarnie niż w słomie pszenicy. W ypływa stąd wniosek, że wpro­ wadzone do gleby z osadami garbarskimi żelazo jest pobierane przez rośliny.

Pod w pływ em nawożenia osadami garbarskimi nastąpił wzrost za­ wartości chromu w ziarnie od 0,10 do 2,00 ppm i w słomie do 4,20 ppm.

132 T. Mazur, J. Кос

Duża koncentracja tego pierwiastka w surowcach roślinnych jest szkod­ liwa, czego nie stwierdzono przy nawożeniu osadami garbarskimi.

T a b e l a 6

Wpływ n aw o żen ia osadam i g a r b a rs k im i n a s k ła d chem iczny p s z e n ic y o zim ej iS f fe c t o f ta n n e r y s lu d g e s on c h e m ic a l c o m p o s itio n o f w i n t e r w h eat Nawożenie F e r t i l i s a t i o n N o gółen T o ta l N К b i a ł k . P r o t e i r N P К Ca Mg S Na Fe Cr % ppm Z ia rn o - G ra in Bez naw o żen ia

Ко f e r t i l i z a t i o n 1,7 1 1 ,4 7 0 ,5 7 0 ,5 7 0 ,0 6 0 ,0 8 0 ,1 0 0 ,0 4 80 0 ,8 0

Osad Łodygowice p e łn a dawka

Łodygow ice, f u l l slu d g e r a t e 2 ,0 3 1 ,7 5 0 ,5 7 0 ,3 3 0 ,0 5 0 ,0 9 0 ,1 2 0 ,0 9 120 1 ,3 5

Osad Łodygowice 1 /2 dawki + NPK

Łodygow ice, h a l f s lu d g e r a t e + NPK 1 ,9 3 1*03 0 ,5 9 0 ,3 5 0 .0 4 0 ,1 0 0 ,1 0 0 ,0 8 170 0 ,9 0 Osad Żywiec p e łn a dawka

Żyw iec, f u l l * s l u d g e r a t e 2 ,0 2 1 ,7 5 0 ,4 0 0 ,3 6 0 ,0 4 0 ,0 8 0 ,1 1 0 ,0 4 135 2 ,8 0

Osad Żyw isс 1 /2 daw ki + NPK

Żyw iec, h a l f s lu d g e r a t e + NPK 1 ,9 6 1 ,5 8 0 ,4 0 0 ,3 7 0 ,0 4 0 ,1 0 0 ,1 2 0 ,0 6 180 1 ,2 0 Osad K ępice p e łn a dawka

K ę p ic e ,“ f u l l " s l u d g e r a t e 2 ,2 0 1 ,0 6 0 ,4 4 0 ,3 2 0 ,0 5 0 ,0 8 0 ,1 4 0 ,0 6 120 1 ,7 0 Osad K ępice 1 /2 dawki + NPK

K ę p ic e , h a l f s lu d g e r a t e + NPK 1 ,9 9 1 ,6 6 0 ,5 9 0 ,3 4 0 ,0 4 0 ,0 9 0 ,1 3 0 ,0 4 160 1 ,1 0 O b o rn ik p e łn a dawka

Farm yard лапиг-з, j.'vJ .I r a t e 2 .0 5 1 ,7 0 0 ,4 2 0 ,3 4 0 ,0 4 0 ,1 0 0 ,1 0 0 ,0 6 100 0 ,8 0

O b o rn ik 1 /2 dawki + NPK

Farm yard m anure, h a l f r a t e + NPK 1 ,9 9 1 ,6 5 0 ,4 8 0 ,5 6 0 ,0 4 0 ,1 0 0 ,1 0 0 ,0 4 100 0 ,8 0

Słom a - S traw

Bez nav/ozenia

No f e r t i l i z a t i o n 0 ,3 0 - 0 ,0 6 1 ,2 6 0 ,3 1 0 ,0 7 0 ,1 2 0 ,1 5 90 0 ,8 0

Osad Łodygowice p e łn a dawka

Ł odygow ice, f u l l s lu d g e r a t e 0 ,4 5 - 0 ,0 4 1 ,1 5 0 ,2 7 0 ,0 4 0 ,1 4 0 ,2 2 110 4 ,0 0

Osad Łodygowice 1 /2 daw ki + NPK

Ł odygow ice, h a l f s lu d g e r a t e + NPK 0,3-> - 0 ,0 5 1 ,1 5 0 ,3 1 0 ,0 5 0 ,1 2 0 ,1 8 115 2 ,2 0 Osad Żywiec p e łn e dawka

Żyw iec, f u l l s lu d g e r a t e 0 ,4 0 - 0 ,0 5 1 ,1 8 0 ,5 3 0 ,0 5 0 ,1 8 0 ,2 5 95 2 ,0 0

Osad Żywiec 1 /2 dawki + NPK

Żyw iec, h a l f s lu d g e r a t e + КРл. 0 ,5 9 - 0 ,0 7 1 ,1 1 0 ,3 1 0 ,0 5 0 ,1 5 0 ,1 3 100 0 ,8 0 Osad K ępice p e in a dawka

K ę p ic e , f u l l " s l u d g e r a t e 0 ,5 0 - 0 ,0 4 1,25 0 ,3 1 0 ,0 4 0 ,2 2 0 ,1 9 110 2 ,0 0

Osad K ępice 1 /2 dawki + NPK

K ę p ic e , h a l f slu d g e r a t e + NPK 0 ,3 6 - 0 ,0 6 1 ,2 6 0 ,2 7 0 ,0 4 0 ,1 5 0 ,1 3 100 5 ,0 0 O b o rn ik p e łn a dawka

F arm yard m anure, f u l l r a t e 0 ,4 2 - 0 ,0 6 1 ,3 9 0 ,2 7 0,07 0 ,1 3 0 ,1 5 90 1 ,1 0

O b o rn ik 1 /2 dawki + NPK

W N IO SK I

1. Nawożenie osadami garbarskimi działa dodatnio na zawartość w roślinach azotu ogółem i białkowego i tym samym poprawia ich jakość.

2. W roślinach nawożonych osadami garbarskimi nie stwierdzono większych zmian w zawartości fosforu, wapnia i magnezu, natomiast wystąpiła tendencja do spadku zawartości potasu.

3. Pod w pływ em nawożenia osadami garbarskimi w roślinach na­ stąpiło większe nagromadzenie siarki, sodu, chromu i częściowo żela­ za.

4. Przy stosowaniu osadów garbarskich konieczne jest stosowanie dodatkowego nawożenia potasowego, a wskazane nawożenie fosforowe i wapnowanie.

LIT ER A TU R A

[1] A l a i s Ch.: E tude des su b stan ces azotces n o n p roteiq u es (N PN) sep arces de la casein e du la it de v a ch e so v ’s l ’action de la presure. X IV In tern a tio n a l D a iv y C ongress, R om a 1956, 2, 823.

[2] A n d r z e j e w s k i M.: W yk orzystan ie od p ad ów skóry chrom ow ej jako źródła azotu w n a w o żen iu roślin. Rocz. N auk roi. Ser. A , 96, 1970, 2, 315— 328.

[3] B u t t e r s В., С h e n e r y M. E.: A rapid m eth od for the d eterm in a tio n o f to ta l su lp u r in soils and p lan ts. A n a ly st 84, 1959, 239— 245.

[4] C z u b a R., K a m i ń s k a W. , S t r a h l A.: O znaczanie za w a rto ści m ik

ro-sk ła d n ik ó w w m a teria le roślin n ym (bor, m angan, m iedź, m olibden, cynk, ż e la ­ zo, kobalt). Rocz. glebozn. 21, 1970, 1, 135— 159.

[5] K o t e r M., P a n a k H.: K olorym etryczn e oznaczanie k w a su fo sfo ro w eg o w su b stan cji roślin n ej m etodą w a n a d o w o -m o lib d en o w ą . C hem ia an alit. 5, 1960, 2, 317— 324.

[6] M a ć k o w i a k Cz., P i e c z y r a k M.: B ad an ia p rzyd atn ości do c e ló w r o ln i­ czych osad ów z garbarni w Ł od ygow icach . PTG , P u ła w y 1970, m aszyn op is. [7] N o w o s i e l s k i O.: M etody oznaczania potrzeb n aw ożen ia. PW R iL, W arsza­

w a 1968.

[8] P i j a n o w s к i E.: O znaczanie k w a su ask orb in ow ego i dehyd roask orb in ow ego. P rzem y sł roi. i spoż. 8, 1954, 11, 410—415.

[9] S z a f r a n e k C., M a z u r T., K o t e r М. , K o c J., C z a p l a J.: D ziałan ie o sa d ó w garb arsk ich na p lon i sk ład ch em iczn y jęczm ien ia , g ry k i i łu b in u w d ośw iad czen iach w azon ow ych . Zesz. nauk. A RT O lszt. R o ln ictw o , 1973, 3, 179 — 198.

134 T. Mazur, J. Кос т. М А З У Р , ю. коц И СП Ы ТА Н И Е У Д О БРИ ТЕЛ ЬН О Й Ц ЕННО СТИ Д У Б И Л Ь Н Ы Х Ш ЛАМ О В Ч А СТЬ 3-я. В Л И Я Н И Е ВНЕСЕН И Я Ш Л АМ О В Н А Х И М И Ч Е С К И Й СОСТАВ Р А С Т Е Н И Й И нститут хи м и зац и и сельск ого хозя й ст в а С ел ь ск охозя й ст в ен н о-техн и ч еск ая академ ия в О льш тыне Р е з ю м е П ров еден ан ал и з у р о ж а я растен и й (к артоф ель, яровой ячм ень, бобы, озим ая -пшеница/) удобр я ем ы х дубильны м и ш лам ам и на -содержание: общ его и белкового азотов, ф о с ф о р а , калия, кальция, магния, серы, натрия, ж е л е з а и хром а. К ром е того в к а р т о ф ел е о п р ед ел я л и сод ер ж а н и е су х о г о вещ ества, крахм ала, витам и­ на С и аминокислот. О тчетливое падени е, в к а р то ф ел е, процентного со д ер ж а н и я сухого вещ ества, к р ахм ал а и витамина С было о бн ар уж ен о лиш ь при внемении половинной дозы ш ламов совместно с минеральны м и удобрениям и. О днако о б ­ щ ий у р о ж а й сухого вещ ества и к р ахм ал а в данном случае повы сился, так как п од влиянием удобрен и я зам етно повы ш ался у р о ж а й клубней. В р езул ь тате вн есения дуби л ьн ы х ш лам ов повы силось сод ер ж а н и е общ его и белкового азотов в раст ен и я х при отсутствии знач им ы х и зм ен ений в ам ино­ кислотном составе белков и к ар тоф ел я . С одерж ан и е ф о сф о р а , кальция и магния в р астен и я х подвергалось лиш ь небольш им изм енениям , проявилась однако тен ­ денци я к п он и ж ен и ю содер ж ан и я калия. В р астен и я х удобр яем ы х дубильны м и ш лам ам и отм ечалось повы ш енное накоп лен ие серы , натрия, хром а и отчасти ж е л е за . И мея в виду качество п олучаем ого у р о ж а я растений при прим ен ении д у ­ би льн ы х ш ламов необходим ы м является добавоч ное вн есение кали й н ы х у д о б р е­ ний а ж ел а тел ь н о т о ж е ф о с ф о р н о е у добр ен и е и известкование. Т . M A Z U R , J . К О С IN V E ST IG A T IO N S ON FER T IL IZ IN G V A L U E OF T A N N E R Y SL U D G E S. P A R T III. EFFECT OF F ER T IL IZ A T IO N W ITH T A N N E R Y SL U D G E S

O N CHEM ICAL C O M PO SITIO N OF CROPS D ep artm en t of A g ricu ltu re C h em ization A g ricu ltu re-T ech n ica l C ollege in O lsztyn

S u m m a r y

Y ield s of crops (potatoes, su m m er b arley, horse beans, w in te r w h at) fe r tiliz e d w ith ta n n ery slu d g es w ere a n a ly zed for th e co n ten t o f to ta l and p rotein n itrogen , p h osphorus, potassiu m , calciu m , m agn esiu m , su lphur, sodium , iron and chrom ium . M oreover, in potatoes th e c o n ten t of dry m atter, starch, v ita m in С and am ino a cid s w a s d eterm ined. A d istin ct drop o f dry m atter, starch and v ita m in С p er­ cen ta g e in p otatoes w a s fou n d o n ly at th e com bined fertiliza tio n w ith h a lf slu d ge ra te -f N PK . S till an in crea se o f total y ie ld o f dry m atter and starch under th e fe r tiliz a tio n e ffe c t w as recorded, as th ere in creased the to ta l y ie ld of tubers.

U n d er e ffe c t of the fe r tiliz a tio n w ith tan n ery slu d ges an in crea se o f to ta l and p rotein n itrogen in p la n ts took p lace, w ith o u t any sig n ific a n t ch a n g es o f the am ino acid protein com p osition in potatoes.

T h e phosphorus, calciu m and m agn esiu m co n ten t in p la n ts u n d erw en t on ly in sig n ifica n t changes; on th e oth er hand, a ten d en cy to a drop of th e p otassiu m co n ten t w a s observed. In th e crops fe r tiliz e d w ith tan n ery slu d ges a con sid erab le accu m u lation of sulphur, sodium , chrom ium and p artly iron took place.

To m a in ta in an ap p rop riate q u ality of crop y ie ld s at th e fe r tiliz a tio n w ith tan n ery slu d ges, an a d d ition al p otassiu m fertiliza tio n w o u ld be n ecessary. The phosphorus fertiliza tio n and lim in g w o u ld be recom m en d ed as w ell.

P r o f . d r T e o f i l M a z u r

A k a d e m i a R o l n i c z o - T e c h n i c z n a O l s z t y n — K o r t o w o