HIER O N IM K U K U R E N D A
WPŁYW ZASOBNOŚCI GLEB W BOR I NIEKTÓRYCH ZABIEGÓW AGROTECHNICZNYCH NA ZMIANY KONCENTRACJI BORU
W RZEPAKU JARYM I DYNAMIKĘ JEGO POBIERANIA
K atedra U p raw y i N aw ożen ia R oli W SR w P ozn an iu
Przedstawione w yniki badań są wycinkiem większej pracy, a doty czą zmian koncentracji boru w rzepaku jarym w okresie wegetacji i dy namiki jego pobierania.
Badania przeprowadzono w latach 1961— 1964 w doświadczeniach wa zonowych z rzepakiem jarym (Bronowski IHAR) na 15 glebach różnią cych się znacznie zawartością boru łatwo rozpuszczalnego1, substancji organicznej, składem mechanicznym i odczynem. W glebach przeznaczo nych do badań w egetacyjnych (tab. 1) oznaczano każdego roku:
— P20 5 metodą Egnera-Riehma,
— substancję organiczną metodą Tiurina, — pH w H20 i KC1 metodą elektrometryczną, — kwasowość hydrolityczną metodą Kappena,
— skład m echaniczny metodą Bouyoucosa w modyfikacji Prószyń skiego,
— bor rozpuszczalny w wodzie według B e r g e r a - T r u o g a [2] oraz rozpuszczalny w buforze octanowym według B a r o n a [1].
Badane gleby podzielono na wymagające (grupa I) i nie wymagające (grupa II) nawożenia borem. Za kryterium podziału przyjęto:
— zasobność gleb w bor rozpuszczalny w wodzie według Bergera- -Truoga,
— reakcję rzepaku jarego na nawóz borowy wyrażoną w masie plo nu,
— koncentrację boru w masie nadziemnej rzepaku jarego.
1 Bor rozpuszczalny w w o d zie w ed łu g B ergera-T rouoga i w b uforze octa now ym w ed łu g Barona.
M ie k tó re chem iczne i f iz y c z n e w ła śc iw o ś c i g le b T a b e l a 1 G leb a Łatwo d o s tę p n e f r a k c j e b o ru w ppm P2 °5 1 K2° w edług E g n e ra Riehm a w mg/100 g g le b y pH S u b s t a n c j a o r g a n ic z n a w % C z ę ś c i s p ła w ia ln e V/ % c z ę ś c i z ie m i ^»:ych Kwasowoùà h y d r o l i t y c z n a w m iliró w n . H na 100 g N a sią k liw o ś ć wodna g le b y w % g ru p a n r 1 2 p2°5 k2o h2o KC1 g le b y I 1 0 ,0 4 0 ,1 0 ,1 1 .1 6 ,4 5 6 ,2 3 0 ,0 0 0 ,0 0 ,2 2 2 2 ,0 2 0 ,0 6 0 ,1 2 ,9 4 .9 6 ,5 0 6 ,2 5 0 ,1 5 2 ,1 0 ,2 3 2 3 .0 3 0 ,0 9 0 ,2 7 ,2 1 1 .3 6 ,6 1 6,29 0 ,5 3 .5.1 0 ,2 4 2 4 ,6 4 0 ,1 0 0 ,2 7 ,2 1 0 ,8 6 ,6 0 6 ,2 8 0 ,5 3 5 ,2 0 ,2 4 2 4 ,5 5 0 ,1 2 0 ,4 7 ,4 4 .1 5 ,6 5 4 ,6 0 0 ,9 6 5 .0 2 ,2 3 2 1 ,6 6 0 ,1 2 0 ,7 9 ,9 7 ,5 5 .3 7 4 ,4 3 0 ,9 3 8 ,0 2 ,6 7 3 1 ,9 7 0 ,1 4 0 ,4 1 1 .9 5 ,6 6 ,7 5 5 ,8 2 1 .0 5 8 ,3 1 ,5 0 -8 0 ,1 6 0 ,6 7 ,0 2 .3 5 ,7 2 4 ,6 5 1 .3 1 4 ,5 2 ,0 8 2 4 ,6 9 0 ,1 6 0 ,6 8 ,5 5 ,0 5 .7 5 4 ,6 9 1 ,1 0 4 ,5 2 .5 5 2 8 ,0 I I 10 0,31 0 ,5 1 4 ,5 2 0 ,5 6 ,7 5 6 ,3 3 0 ,7 9 1 0 ,3 0 ,2 7 2 7 ,0 11 0 ,3 3 0 ,9 1 4 .5 2 1 ,5 6 ,7 7 6 ,3 6 0 ,8 1 1 0 ,3 0 ,2 7 2 6 ,2 12 0 ,5 0 1 .1 21 ,7 3 1 ,3 6 ,9 3 6 ,4 3 1,0 7 1 5 ,5 0 ,2 8 2 9 .9 13 0 ,7 0 1 ,8 29,0 4 2 ,0 7 ,1 0 6 ,5 0 1 ,6 0 2 0 ,7 0 ,3 3 3 2 ,5 14 0 ,7 6 0 ,8 2 8 ,2 3 5 ,8 7 ,3 0 6 ,8 0 1 ,4 6 1 5 ,5 1 ,1 1 2 7 ,3 15 0 ,7 6 1 ,8 29,0 4 0 ,0 7 ,0 6 6 ,4 5 1 ,6 0 2 0 ,7 0 ,3 3 32 ,0 1 2
- Bor ro z p u s z c z a ln y w w odzie według B e r g e r a - T ru o g a - Bor ro z p u s z c z a ln y w ro z tw o rz e octanowym w edług B arona
Schemat przeprowadzonych doświadczeń na obu grupach gleb był jednakowy, a mianowicie: NPK, NPK + B, NPK + Ca, NPK + Ca + B, NPK + kompost, NPK + kompost + B, NPK -f- kompost + C a , NPK -\- + kompost + Ca + B.
Gleby I grupy (9 spośród 15 badanych) zawierały od 0,04 do 0,16 ppm boru rozpuszczalnego w wodzie oraz od 0,10 do 0,70 ppm boru roz puszczalnego w buforze octanowym Barona. Pod wpływ em nawozu bo rowego uzyskano na nich statystycznie istotny wzrost plonu nasion rze paku jarego, a w w ielu przypadkach również słomy. Zwiększenie plonów nasion wahało się w zależności od gleby i podbloku od 13 do 1200%. Na silnie kwaśnych glebach (pH w KC1 4,60— 4,69) I grupy (nr 5 i 9) uzyska no zwiększenie plonu rzepaku jarego pod w pływ em nawozu borowego dopiero po doprowadzeniu odczynu tych gleb do słabo kwaśnego lub obojętnego w wyniku ich zwapnowania.
Na podobną reakcję słonecznika na nawóz borowy na lekkich silnie kwaśnych glebach wskazuje również G ó r a l s k i i współpracownicy [3].
Nawożenie kompostem gospodarskim (200 g świeżej m asy na wazon) gleb silnie kwaśnych spowodowało zwiększenie plonów rzepaku w roz miarach, jakie otrzymano pod wpływ em nawozu borowego na tych sa mych glebach po uprzednim zwapnowaniu dawką wapnia odpowiadającą ich kwasowości hydrolitycznej. Kompost zastosowany łącznie z nawo zem borowym zm niejszył efektywność jego działania.
Na glebach II grupy, o odczynie słabo kwaśnym (pH w KC1 6,33—6,80), zawierających od 0,31 do 0,76 ppm boru rozpuszczalnego w wodzie oraz od 0,5 do 1,8 ppm boru rozpuszczalnego w buforze octanowym Barona, nawóz borowy nie spowodował istotnych zmian w wielkości plonów rze paku jarego zarówno w podblokach kontrolnych, jak i wapnowanych oraz nawożonych kompostem.
Badane czynniki znalazły również odzwierciedlenie w koncentracji boru w rzepaku (tab. 2, rys. 1—4) oraz w dynamice jego pobierania (rys. 5— 8).
Koncentracja boru w rzepaku uprawianym na glebach I grupy jest bardziej zróżnicowana w e wszystkich podblokach zarówno w kombinacji kontrolnej (rys. 1), jak nawożonej borem (rys. 2) niż na glebach II gru py (rys. 3 i 4). Największe zróżnicowanie koncentracji boru w rzepaku stwierdzono w kombinacjach nawożonych borem w podblokach kontrol nych na obu grupach gleb (rys. 2 i 4).
We wszystkich obiektach na glebach I grupy koncentracja boru w rzepaku jest największa w początkowym okresie wegetacji, to jest w I i II terminie sprzętu (rys. 1 i 2). Następnie szybko zmniejsza się i osiąga minimum w przedziale czasu zawartym m iędzy początkiem a pełnią
332 H. Kukurenda
A
I П Ш Ъ Г / I II Ш Ь Ш
Rys. 1. D yn am ik a k on cen tracji boru w rzepaku jarym w kom b in acjach k o n tro l nych w zależności od w a p n o w a n ia i k om p ostow an ia ubogich w bor ła tw o ro z
pu szczaln y gleb I grupy
A — k o n c e n tr a c ja b o ru w s u c h e j m a s ie r z e p a k u ja r e g o w p p m , В — te r m in y s p r z ę tu r z e p a k u i p o m ia r u w n im k o n c e n t r a c j i b o ru : I — 16 d n i o d w s c h o d ó w , II — 24—25 d n i od w s c h o d ó w , III — 34 d n i o d w s c h o d ó w , I V — 81—100 d n i o d w s c h o d ó w ; b — h ip o te ty c z n y p r z e b ie g k r z y w y c h ; k r z y w a k o n c e n t r a c j i b o r u w m a t e r ia le r o ś lin n y m i s ło m ie w p o d b lo k a c h : 2 — k o n tr o l n y c h , 2 — w a p n o w a n y c h , 3 — k o m p o s t o w a n y c h , 4 — w a p n o w a n y c h i k o m p o s t o w a n y c h ; 5 — k o n c e n tr a c ja b o r u w n a s io n a c h ; 6 — p o c z ą te k k w it n ie n ia r z e p a k u ; 7 — p e łn ia k w it n ie n ia r z e p a k u ; 8 — k o n ie c k w it n ie n ia r z e p a k u
R ys. 2. D yn am ik a k on cen tracji boru w rzepaku jarym w kom binacjach n a w o żo nych borem w zależn ości od w a p n o w a n ia i k om p ostow an ia u bogich w bor ła tw o
rozp u szczaln ych gleb I grupy; oznaczenia jak w rys. 1
kwitnienia rzepaku. Prawidłowość ta jest mniej wyraźna na glebach II grupy. Stwierdzono ją w kombinacji kontrolnej podbloku kontrolnego i nawożonego kompostem (rys. 3) oraz w kombinacji nawożonej borem podbloku kontrolnego wapnowanego i nawożonego kompostem (rys. 4).
Zmniejszenie koncentracji boru w masie nadziemnej rzepaku w okre sie 34 dni, tj. od wschodów rzepaku do uformowania pędów kwiatowych o 173% w kombinacji kontrolnej (rys. 1) i o 130% w kombinacji nawożo nej borem (rys. 2) w podbloku kontrolnym na glebach I grupy oraz od powiednio o 44% (rys. 3) i o 180% (rys. 4) na glebach II grupy (tab. 2) jest wynikiem coraz intensywniejszego wzrostu rzepaku w tym okresie, za którym nie nadąża tempo pobierania boru. Pobieranie boru przez
rze-A
Rys. 3. D yn am ik a kon cen tracji boru w rzepaku jarym w kom b in acjach kontrolnych w zależności od w a p n o w a n ia i k om p ostow an ia średnio zasobnych i zasobnych w bor
ła tw o rozpuszczalny gleb II grupy; o b jaśn ien ia jak w rys. 1
Rys. 4. D yn am ik a k on cen tracji boru w rzep ak u jarym w kom binacjach n a w o żo nych borem w zależności od w a p n o w a n ia i k om p ostow an ia śred n io zasobnych i zasobnych w bor ła tw o rozpuszczalny gleb II grupy; ob jaśn ien ia jak w rys. 1
pak w e wspomnianym przedziale czasu jest również największe (rys. 9 i 10), a po rozpoczęciu kwitnienia rzepaku system atycznie się zmniejsza w kombinacjach kontrolnych wszystkich podbloków na glebach I grupy (rys. 5) oraz w kombinacjach kontrolnych i nawożonych borem w e w szy stkich podblokach na glebach II grupy (rys. 7 i 8). W kombinacjach na wożonych borem na glebach I grupy pobieranie boru przez rzepak po rozpoczęciu jego kwitnienia zmniejsza się raptownie (rys. 6).
Tempo wzrostu rzepaku w początkowej fazie kwitnienia jest nadal intensywne, co przy malejącym pobieraniu boru prowadzi do „rozcień czenia” tego mikroskładnika w e wzrastającej m asie plonu rzepaku. Pro ces ten był tym większy, im gleba, na której uprawiano rzepak, była uboższa w łatwo rozpuszczalne frakcje połączeń boru. Toteż na rzepaku w fazie kwitnienia na glebach ubogich w bor przyswajalny występowały objawy jego niedoboru. We wcześniejszych fazach wzrostu rzepaku nie stwierdzono wspomnianych objawów.
ma-K o n c e n tr a c ja b o ru w mg/kg s u c h e j masy rz e p a k u ja re ,c c T a b e l a 2 Nawożenie Ś r e d n i a k o n c e n t r a c j a b o ru w ppm d l a podbloków i k o m b in a c ji ś r e d n i p lo n b o ru РУ kombi n a c j a te rm in y s p r z ę t u g le b po d b lo k j ’ I I I I I IV w mg/wazon n a s io n a słom a n a s io n a + słom a I k o n tr o l n y k o n t r o l n a / 2 0 , 0 - 4 8 . 0 / * / 32,8 W / 1 7 , 0 - 4 0 , 0 / 2 8 ,0 / 1 0 , 0 - 1 4 , 0 /12,0 / 5 , 0 - 1 3 , 5 /9 ,8 /1 3,0-20,8/ 1 7 ,6 / 1 1 , 8 - 1 8 , 6 /1 6 ,4 /0 ,2 6 6 - 0 ,8 0 1 /0 ,5 1 6 10-20 mg H5B05 /58,0-261,1/ 1 1 6 ,2 / 3 7 , 5 - 1 8 8 , 0 / 9 4 ,6 /30,05 0 ,5-7 1,0/ / 7 , 0 - 2 5 , 0 / 1 4 ,8 /1 5,06 8 ,4-126,0/ /1 3,3-126,0/ 6 2 ,6 / 0 , 3 8 1 - 2 ,4 9 2 /1 ,4 4 7 wapnowany k o n tr o l n a / 6 , 0 - 5 7 , 0 / 1 4 ,8 / 4 , 3 - 3 0 , 0 /9 ,9 /3,0-6,0/ 4 ,5 / 2 , 5 - 1 7 , 5 / 6 ,7 / 5 , 0 - 9 , 3 / 6 ,3 / 4 , 8 - 9 , 4 / 6 ,5 / 0 ,1 8 4 - 0 ,4 3 8 / 0 ,2 4 8 10-20 mg h3 bo5 / 1 1 , 5 - 8 5 ,0 /3 4 ,7 / 7 , 3 - 1 6 0 , 0 / 4 4 ,7 /25,0-3 0,0/ 2 7 ,5 / 5 , 0 - 2 8 , 7 / 1 1 ,1 / 1 3 , 0 - 4 3 , 3 /2 0 ,5 / 1 1 , 6 - 4 1 , 0 / 1 8 ,8 /0 , 4 8 2 - 1 ,7 2 1 / 0 ,7 7 2 kompostow. k o n t r o l n a /26,0-3 1,0/ 2 8 ,5 / 3 1 , 0 - 4 5 , 0 / 3 8 ,0 / 1 2 , 0 - 1 8 , 0 / 1 5 ,0 /6,5-8,0/ 7 ,2 /20,02 2 ,5-2 5,0/ / 1 8 , 1 - 2 1 , 4 / 1 9 ,7 / 0 , 8 1 7 - 0 ,9 5 5 / 0,886 20 mg Н5Ю5 / 5 5 , 0 - 6 1 ,0 / 58,0 / 4 0 , 0 - 7 1 , 0 /5 5 ,5 / 2 6 , 0 - 4 0 , 0 / 3 3 ,0 /6,5-8,0/ 7 ,2 /20,0-30,0/ 2 5 ,0 /1 7,82 1 ,7-25,6/ /0 ,8 3 1 - 1 ,1 4 7 / 0 ,9 8 9 kompostow. i wapnow. k o n t r o l n a /20,02 2 ,5-25,0/ /25,0-3 1,0/ 2 8 ,0 / 1 6 , 0 - 1 8 , 0 /1 7 ,0 /6,06,2-6,5/ /1 3,01 4 ,0-1 5,0/ / 1 1 , 9 - 1 3 , 5 /1 2 ,7 /0,530-0,692/ 0 ,6 1 1 20 mg H3®°3 / 2 0 , 0 - 6 1 ,0 / 4 0 ,5 / 3 1 , 0 - 5 0 , 0 / 4 0 ,5 / 3 8 , 0 - 4 0 , 0 / 3 9 ,0 /6,5-8,0/ 7 ,2 /1 6,0-30,0/ 2 3 ,0 / 1 4 , 6 - 2 5 , 4 / 20,0 / 0 , 7 3 6 - 1 ,2 3 5 /0 ,9 8 5 I I k o n tr o l n y k o n t r o l n a / 2 0 , 0 - 4 0 ,0 / 2 8 ,7 /1 6,0-25,0/ 2 0 ,3 20,0 / 7 , 0 - 1 7 , 5 /1 1 ,3 /2 1,1-30,0/ 2 6 ,7 / 2 0 , 3 - 2 6 , 2 / 2 3 ,5 / 0 , 7 8 3 - 1 ,3 6 6 / 0 ,7 0 9 10-20 mg h,bo. /26,0-90,0/ 56,2 / 2 3 , 0 - 6 6 , 5 /4 1 ,5 20,0 / 1 0 , 0 - 1 7 , 5 /12,8 / 4 1 , 7 - 4 7 , 7 / 4 4 ,8 / 3 6 , 2 - 3 9 , 6 /38,0 / 1 , 4 2 1 - 1 ,9 0 3 /1 ,6 1 0 wapnowany k o n t r o l n a /5,0-20,0/ 1 2 ,5 /1 5,0-16,0/ 1 5 ,5 2 5 ,0 / 6 , 5 - 1 5 , 3 /1 0 ,9 / 1 0 , 0 - 2 3 , 7 /1 6 ,8 /9,31 5 ,7-22,1/ / 0 , 4 8 2 - 0 ,8 1 1 / 0 ,6 4 6 10-20 mg h5bo3 / 2 0 , 0 - 6 4 ,0 /4 2 ,0 / 2 0 , 0 - 4 3 , 1 /3 1 ,5 2 6 ,0 / 1 0 , 0 - 1 9 , 5 /1 4 ,7 / 2 0 , 0 - 3 2 , 9 /2 6 ,4 /18,8-3 0,0/ 2 4 ,4 / 0 , 9 3 7 - 1 ,1 4 3 /1 ,0 4 0 kompostow. k o n tr o l n a 20 mg 2 6 ,0 2 6 ,0 20,0 3 1 ,0 20,0 32,0 0 ,3 10,0 25,0 2 6 ,0 21,8 22,8 1 ,1 0 9 1 ,2 0 7 kompostow. k o n tr o l n a 2 6 ,0 20,0 2 8 ,0 8 ,3 20,0 1 7,8 0 ,9 3 7 i wapnow. 20 mg нз ю з 2 6 ,0 2 5 ,0 30,0 10,0 20,0 1 8 ,0 0 ,9 7 4 * / W ahania k o n c e n t r a c j i b o ru w o b rę b ie p o d b lo k u i k o m b in a c ji * * / ś r e d n i a k o n c e n t r a c j a b o ru d l a podbloków i k o m b in a c ji
R ys. 5. D yn am ik a p ob ieran ia boru przez rzep ak jary w kom b in acjach k o n tr o l nych w zależności od w a p n o w a n ia i k om p ostow an ia ubogich w bor ła tw o rozp u sz
czaln y gleb I grupy
C — p o b ie r a n ie b o r u w p r o c e n ta c h ; k r z y w a p o b ie r a n ia b o r u p r z e z r z e p a k ja r y w p o d b lo k a c h : o — k o n tr o ln y c h , b — w a p n o w a n y c h , с — k o m p o s t o w a n y c h , d — w a p n o w a n y c h i k o m p o s t o
w a n y c h ; in n e o b j a ś n ie n ia j a k w r y s. 1
Rys. 6. D yn am ik a pob ieran ia boru przez rzepak jary w k om b in acjach n a w o żo nych borem w za leżn o ści od w a p n o w a n ia i k o m p ostow an ia ubogich w bor łatw o
rozp u szczaln y gleb I grupy; ob ja śn ien ia jak w rys. 1 i 5
lejącego tempa po rozpoczęciu kw itnienia rzepaku, odbywa się do końca jego wegetacji (rys. 5— 8). Powoduje to ponowne system atyczne zwięk szanie koncentracji boru w rzepaku (tab. 2, rys. 1— 4). W żadnym jednak z badanych obiektów koncentracja boru w masie nadziemnej rzepaku (nasiona + słoma) i w słomie (łodygi + liście + łuszczyny) po zakończe niu wegetacji nie osiąga poziomu koncentracji stwierdzonej w początko wym okresie wegetacji (I bądź II terminie sprzętu).
Poza ogólnymi, wym ienionym i już prawidłowościami, krzywe kon centracji (rys. 1— 4) i pobierania {rys. 5— 8) boru przez rzepak były w m niejszym lub większym stopniu m odyfikowane przez wapnowanie, na wożenie kompostem i nawożenie borem oraz interakcje m iędzy tymi czynnikami.
Wapnowanie gleb I grupy spowodowało zmniejszenie koncentracji boru w m asie nadziemnej rzepaku (nasiona + słoma) od 60% w kombi nacji kontrolnej (rys. 1) do 70% w kombinacji nawożonej borem (rys. 2) w porównaniu z odpowiednimi kombinacjami w podbloku nie wapnowa nym (kontrolnym).
336 H. Kukurenda
Rys. 7. D yn am ik a pob ieran ia boru przez rzepak jary w kom b in acjach k on troln ych w zależności od w a p n o w a n ia i k om p ostow an ia średnio zasobnych i zasobnych w bor
ła tw o rozpuszczalny gleb II grupy; ob jaśn ien ia jak w rys. 1 i 5
Rys. 8. D yn am ik a p obierania boru przez rzepak jary w k om b in acjach n a w o żo nych borem w zależności od w a p n o w a n ia i k om p ostow an ia średnio zasobnych i zasobnych w bor ła tw o rozpuszczalny gleb II grupy; o b ja śn ien ia jak w rys. 1 i 5
Na glebach II grupy zmniejszenie koncentracji boru w rzepaku pod w pływ em wapnowania jest m niejsze i waha się od 33% w kombinacji kontrolnej (rys. 3) do 36% w kombinacji nawożonej borem (rys. 4) w po równaniu z odpowiednimi kombinacjami w podbloku kontrolnym.
Mniejsze działanie unieruchamiające nawozu wapniowego w stosun ku do boru na glebach II grupy tłumaczyć należy mniejszą jego dawką ze względu na słabsze zakwaszenie tych gleb oraz większym i zdolnoś ciami buforowymi, uwarunkowanymi m. in. cięższym ich składem me chanicznym.
Zmniejszenie koncentracji boru w rzepaku pod w pływ em nawozu wapniowego na glebach II grupy, podobnie jak na glebach I grupy, było większe w kombinacjach nawożonych borem niż w kombinacjach kon trolnych.
Nawożenie kompostem gleb w przeciwieństwie do ich wapnowania nie miało tak jednoznacznego działania. Na glebach I grupy w kombi nacji kontrolnej koncentracja boru w plonie końcowym rzepaku została zwiększona o 20% w podbloku nawożonym kompostem (rys. 1) w porów naniu z podblokiem kontrolnym, a w kombinacji nawożonej borem (rys. 2) zmniejszona o 65%. Na glebach II grupy w kombinacji kontrolnej
na-Rys. 9. D y n a m ik a p ob ieran ia boru przez rzepak jary w k om b in acji k ontrolnej i n aw ożon ej borem (w artości śred n ie dla w szy stk ich podbloków ) na ubogich w bor ła tw o rozpuszczalny gleb ach I grupy; krzyw a pob ieran ia boru w kom b in acjach :
1 — kon troln ych , 2 — n aw ożon ych borem
Rys. 10. D yn am ik a p ob ieran ia boru przez rzepak jary w k om b in acji kontrolnej i n aw ożon ej borem (w artości śred n ie dla w szy stk ich podbloków ) na śred n io z a sobnych i zasobnych w bor ła tw o rozp u szczaln y g leb ach II grupy; ob jaśn ien ia
jak w rys. 1, 5 i 9
wożenie kompostem nie wywołało istotnych zmian koncentracji boru w rzepaku (rys. 3), a w kombinacji nawożonej borem, podobnie jak na gle bach I grupy, koncentracja została zmniejszona o 40% (rys. 4).
Wapń i kompost zastosowane łącznie na glebach I grupy zm niejszy ły koncentrację boru w rzepaku o 35% w kombinacji kontrolnej (rys. 1) w porównaniu z odpowiednią kombinacją w podbloku nawożonym kom postem oraz zwiększyły ją o 49% w porównaniu z podblokiem wapno wanym. W kombinacji nawożonej borem koncentracja boru w rzepaku w podbloku wapnowanym i nawożonym kompostem była podobna, jak w podbloku nawożonym kompostem (rys. 2), oraz o 6% większa niż w podbloku wapnowanym. Wapń i kompost zastosowane łącznie na glebach II grupy zm niejszyły o 19% koncentrację boru w rzepaku w kombinacji kontrolnej (rys. 3) w porównaniu z odpowiednią kombinacją w podbloku nawożonym kompostem i zw iększyły ją o 13% w porównaniu z podblo kiem wapnowanym. W kombinacji nawożonej borem koncentracja boru w rzepaku uprawianym w podbloku wapnowanym i nawożonym kompo stem była najmniejsza wśród porównywanych podbloków (rys. 4).
338 H. Kukurenda
Przytoczone wyniki badań nad w pływ em nawożenia kompostem gleb oraz łącznego stosowania nawozu wapniowego i kompostu dowodzą, że:
— nawożenie kompostem lekkich ubogich w bor gleb zwiększa ich za sobność w łatwo dostępne dla rzepaku jarego frakcje połączeń boru;
— kompost zastosowany łącznie z nawozem wapniowym na lekkich i średnich glebach ubogich, średnio zasobnych oraz zasobnych w bor zmniejsza unieruchamiające działanie wapnowania w stosunku do boru;
— kompost zastosowany łącznie z nawozem borowym (H3B 0 3) na lekkich i średnich glebach ubogich, średnio zasobnych oraz zasobnych w bor, działa unieruchamiająco na wprowadzony do gleby nawóz bo rowy.
W N IO SK I
1. Koncentracja boru w suchej masie części nadziemnych rzepaku jarego w różnych jego fazach wzrostu ulega silnym wahaniom, w yw o łanym zmienną dynamiką wzrostu i pobierania boru.
2. Zmiany koncentracji boru w suchej masie części nadziemnych w badanych fazach wzrostu rzepaku jarego są większe od różnic spo wodowanych złą i dobrą [4] zasobnością gleb w bor łatwo rozpuszczalny. 3. Największą koncentrację boru w suchej m asie części nadziemnych rzepaku jarego stwierdzono w początkowym okresie wzrostu, średnią w okresie pełnej dojrzałości, a najmniejszą w przedziale czasu zawartym m iędzy tworzeniem pędów nasiennych a pełnią kwitnienia.
4. Objawy niedoboru boru na rzepaku jarym stwierdzono w fazie kwitnienia w uprawach prowadzonych na silnie kwaśnych i kwaśnych glebach o złej zasobności w bor w podblokach zwapnowanych. Zawar tość boru w suchej masie rzepaku z objawami niedoboru boru wahała się w granicach 4,8— 9,4 ppm.
5. Dynamika pobierania boru przez rzepak jary jest największa w fa zie tworzenia pędów kwiatowych i kwitnienia (początek—pełnia), średnia — w początkowym okresie wzrostu, a najmniejsza — w fazie dojrzewa nia nasion.
6. Stosowanie kompostu gospodarskiego na lekkich glebach o złej za sobności w bor zwiększa ich zdolność do zaopatrzenia rzepaku jarego w bor.
7. Kompost zastosowany łącznie z nawozem borowym (H3B 0 3) działa unieruchamiająco na wprowadzony do gleby bor.
8. Kompost zastosowany łącznie z nawozem wapniowym na lekkich i średnich glebach o złej, średniej i dobrej zasobności w bor zmniejsza
unieruchamiające działanie wapnowania w stosunku do łatwo rozpusz czalnych frakcji połączeń boru.
9. Wapnowanie gleb o złej, średniej i dobrej zasobności w bor roz
puszczalny w wodzie działa unieruchamiająco na łatwo rozpuszczalne frakcje połączeń boru i zmniejsza koncentrację boru w rzepaku jarym tym silniej, im gleba przeznaczona pod jego uprawę jest lżejsza i uboż sza w bor.
L IT ER A TU R A
[1] B a r o n H.: G em ein sam e E kstraktion und ch em isch e B estim m u n g des le ic h t lö slich en der M ik ron äh rstoffen Bor, E isen, K obalt, K upfer, M angan, M olyb - dänium und Zinc im Boden. Landw . Forsch., 7, 1955, 2, s. 82.
[2] B e r g e r K. C., T r u o g E.: Boron d eficien cies as rev ela ted by p la n t and so il tests. J. A m er. Soc. A gron., 32, 1940, 297— 310.
[3] G ó r a l s k i J., B a r s z c z a k T., J e l e n k o v i c R.: In flu en ce of sy stem a tic lim in g of so il on the con ten t of w a ter so lu b le boron. Pol. J. Soil. Sei., t. 2, 1969, 1, s. 65— 71.
[4] L i w s k i S., K a b a t a - P e n d i a s A., N o w o s i e l s k i О., S t a r e k J. R., Z i ę t e c k a M.: M etody oznaczania dostępnych m ik ro sk ła d n ik ó w w glebach. W arszaw a 1966.
D r H ie r o n im K u k u r e n d a
K a te d r a U p r a w y i N a w o ż e n ia R o li W SR P o z n a ń , u l. W o jsk a P o ls k ie g o 7 lf
