Zastosowanie parkietażu z plexiglasu i duraluminium przy konserwacji obrazu tablicowego "Trzech śś. Janów" z Czulic

(1)

Barbara Bosowska

Zastosowanie parkietażu z plexiglasu

i duraluminium przy konserwacji

obrazu tablicowego "Trzech śś.

Janów" z Czulic

Ochrona Zabytków 18/3 (70), 41-48

(2)

ŁUKI SPĘKANE W KLUCZU

Zatrzym am y się przy łukach budowli zabytko wych, p ow stałych pod w pływ em bizantyjskim , które przeważają w dawnej architekturze rum uńskiej i któ rych form ą charakterystyczną jest łuk pełny. W od różnieniu od architektury gotyckiej, która przejawia upodobanie do łuków ostrych, zbliżonych do farm y paraboli, łuk pełny, stosow any w architekturze bizan tyjskiej i rom ańskiej, znacznie odbiega ad krzywej ciśnień dla obciążenia ciągłego, jaką jest parabola. Jak to zobaczymy, ta różnica form y m oże być jedną z przyczyn, dla których w praktyce spotyka sie n ie mal bez w yjątk u osiadanie klucza tego rodzaju łu  ków. Im różnica pom iędzy osią geometryczną łuku i krzywą ciśnień dla obciążeń, którym go się poddaje jest m niejsza, tym bardziej rozkład naprężeń ścisk a jących dokonuje się w sposób w spółśrodkowy, tak że dodatkowe naprężenia zginające, w yn ik łe ze względu na ścisk anie m im ośrodowe, są m niejsze (ii. 1).

Zjaw isko spękania klucza spotykane jest rzadko, gdy chodzi o łuki w ykonane z bloków kam ienia, na tom iast w ystęp uje ono prawie zaw sze w przypadku tych że łu k ów o konstrukcji m urowanej z cegły. D a w  na praktyka budowlana przew idyw ała w prow adzenie do takich elem entów , niem al bez w yjątku, ściągów drew nianych. Takow e niie m ogły wszakże w ogóle pra cować w sposób korzystny, zważywszy, że — na sk u  tek zsychania się i butwienia drewna — stw ierdza się zawsze przem ieszczenie położenia początkowego. W rzeczyw istości, powyżej m urowanego łuku w znosi się sam mur, k tóry przejm uje obciążenia od sklepień lub w ież i ma form ę ściany-b elk i. Rozkład sił w tych m a syw ach, tarcia pow stające stopniowo m iędzy łukiem i spoczyw ającym na nim mureim (tarcia w yw ołane przez rozluźnienie spójności cegieł, w następstw ie p o w olnego twardnienia zaprawy wapiennej — przem ia na w w ęglan trwa całym i latami) mają ten skutek, że — z czasem — łuk n ie pracuje już w ięcej sam, taki jaki był pom yślany teoretycznie, lecz wraz. z leżącym powyżej murem. tzn. w form ie ściany-belki o podnie bieniu stanow iącym krzywą (il. 2). Coraz m ocniejsze ciśnienia zaczynają w ystępow ać, ciśnienia, które zm ie niają schem at statyczn y rozkładu sił, a w następstw ie również ich rozkład w ew nętrzny, już niekorzystny ze w zględu na w zm iankow ana niezgodność. Punktam i najbardziej narażonym i sa klucz i opory łuków. P o n iew aż te ostatnie sa u.jete masywam i muru, rozkład sił m oże odbyw ać się w lepszych warunkach, bez znacznego zakłócenia układu naprężeń. W kluczu, z po wodu pierw otnych odkształceń, w yw ołanych przez s i ły rozpierające, w rzeczyw istości zredukowanych, stre fa rozciągana zapraw v nie m oże już podołać napręże niom rozciagaiacym i p ow staia m ikrospękania. Układ naprężeń przekroju znowu sie zmienia, podczas gdy m ateriał próbuje się dostosować. Cegła jest ta sama.

która w strefie ściskanej przekroju łuku otrzym uje przyrost naprężeń; ogólnie biorąc ten przyrost naprę żeń jest rzędu kilku kg/cm 2, co wystaraza aby w y w o  łać w strukturze cegły zm iażdżenie siatki krystalicz nej, wytw orzonej przez w ypał, lecz zostaje p rzezw y ciężone przez fazę plastyczności. Obrót płaszczyzny przekroju łuku w strefie pierwsizyoh m ikrospękań p o  w iększa się i w następstw ie togo pojawiają się sp ęk a nia widoczne. Całe zjawisko przebiega w czasie, k on  strukcja jako całość, jak również m ateriał p r z y s t o  s o w u j ą s i ę i dochodzą do osiągnięcia sw ej rów  nowagi statycznej w postaci łuku rozporowego, który jednak nie był pom yślany jako taki. W tym także tkw i przyczyna, dla której stw ierdza się również przem iesz czenia ściągów drewnianych (wyrwanie z muru), poza w yw ołanym i przez zm iany objętości drewna (skurcz, spękanie itd.).

Pow yższy przykład jest ilustracją zjaw iska p r z y  s t o s o w a n i a s i ę , które jest zjaw iskiem z zakresu reologii, zw iązanym z konstrukcją (łuk i znajdujący się nad nim mur) i z m ateriałem , tzn. zm ianami Teo logicznym i cegły, jako następstw em przekształceń układu naprężeń (starzenie się).

PEŁZANIE MURÓW

W dalszym ciągu zajm iem y się zarówno m urami obwodow ym i o znacznej długości, jak też m uram i po siadającym i otwory. Zauważa się często spękania p io nowe, trw ale otwarte, które pojawiają się m iejscam i, na w ysokości lub na granicach otworów, bez tego, aby m iały przyczynę zw iązaną ze zjaw iskam i w zm ianko w anym i w e w stępie. Większość spękań jest w yw ołana przez usterki budowlane, przez niew yp ełn ion e spoiny pionowe i poziom e itd. W następstw ie tych błędów , które w w arunkach norm alnych, dla budowli o bar dziej ograniczonej rozciągłości, n ie powinny być uważane za przyczyny uszkodzeń, w przypadku b u  dowli o w ielk ich rozmiarach, gdzie dają znać o sobie w ahania tem peratury i w ilgotności, te m iejsca w y stę  powania braku ciągłości w łaściw ości m ateriału stają się tymi, gdzie osiadanie, w n astępstw ie tendencji m a  teriału do przystosowania się :i do w yrów nania naprę żeń, przejaw ia się przede w szystkim . W ystępujące z kolei mikrospętkania powiększają się z czasem, ze w zględu na in ne czynniki niszczące (zamarzanie — rozmarzanie, instalacje, w strząsy sejsm iczne itd.) i za m ieniają się stopniowo w spękania dające się stw ier dzić.

Inż. Din u Moraru

Zarząd Ochrony Zabytków Bukareszt — Rumunia

przeło żył Z dzisław Bieniecki

BARBARA BOSOWSKA

ZASTOSOWANIE PARKIETAŻU Z PLEXIGLASU I DURALUMINIUM

PRZY KONSERWACJI OBRAZU TABLICOWEGO „TRZECH ŚŚ. JANÓW” Z CZULIC

O braz „T rzech śś. Ja n ó w “ o w y m iarach

93,5 X 102,3 cm, pochodzący z kościoła p a ra

fialnego pt>d w ezw aniem św. M ikołaja B iskupa

i W yznaw cy w C zulicach 1 w pow iecie k rak o w

1 Znajdow ał się tam w 1904 r. w za k r y s tii p rze

chowan y, o czym w zm ian ku je St. T o m к o w i с z, T e  ka Grona K o n s e r w a to r ó w Galicji Zachodniej, Powiat K r a kow ski, K raków 1904, s. 78. Brak jest danych

źró-skim , a p rzech ow yw any obecnie w sk a rb c u

kościoła N. P. M arii w K rakow ie, zapew ne

p ro d u k t k rak o w sk ie j szkoły cechow ej p rzeło m u

X V /X VI w., przed staw ia; św . J a n a E w an gelistę,

dłow ych co do jego w cześniejszych losów . K on serw a cja obrazu była wykonana jako praca dyplom ow a w Studium K onserw acji A SP w K rakow ie pod kier. prof, dra J. E. D utkiewicza.

(3)

1. Obraz tablicow y „Trzech śś. Janów ” z Czulić. Stan przed konserwacją

1. Tablea'u représentant les „Trois Saiinits Jean s” de Сzulice. État avant le traitem ent de conservation

św. J a n a C hrzciciela i śiw. J a n a Ja łm u ż n ik a , to

czących „św iętą rozm ow ę“ n a tle złotego, bo

g a to rozczłonkow anego o rn a m e n tu , z a m k n ięte

go u góry łukiem (il. 1).

P rzep ro w ad zo n e b a d a n ia chem iczne i m i

kroskopow e pozw oliły n a u sta le n ie tech n olo

gicznej b udow y obrazu, k tó ra p rzed staw ia się

n astę p u jąc o : podobrazie n a k tó re S kładają się

c z te ry d eski (il. 2) w yk o n an e z d re w n a lipow e

go, na złączach, pękn ięciach czy sękach oklejo

n e p asam i lnian ego płó tn a, zapraw ione jest

podkładem kred o w y m n aniesio ny m w k ilk u

w arstw ach . R y su n ek w y k o n a n y czarn ą farb ą .

P odm alów ka położona te m p e rą tłu s tą kryjąco,

a w ykończona laseru n k am i. K o lo ry t o p a rty na

podstaw ow y m zespole fa rb : biel ołowiowa,

u g ier żó łty i czerw ony, u m b ra, a z u ry t, m alachit,

czerń z kości. Tła założone złotem płatkow ym ,

kładzionym n a pulm encie.

(4)

W

chw ili przejęcia obrazu do konserw acji

poszczególne deski podobrazia były nieckowa-

to w ypaczone i spękane w w yniku zm ian fi

zycznych, ponadto tkank a drzew na naruszona

na sk u tek destru kcy jn ej działalności owadów:

anobium pu nctatum d xestobium rufovillosum ;

w arstw a m alarska zawoalowana rozłożonym

'W ern ik sem ,

zabezpieczona była papierem, po

usunięciu którego stw ierdzono liczne spękania

(il. 3) i odspojenia całych płatów zapraw y od

podobrazia, przechodzące w daszkow ate pęche

rze, łaitWo osypujące się, co w konsekw encji do

prowadziło do znacznych ubytków, wynoszą

cych około 20%.

B iorąc po d uw agę s ta n zachow ania o b iektu

i stopień jego zniszczenia, p rz y ję to n a stę p u jąc e

p ostępow anie

k o n se rw ato rsk ie :

lico

o brazu

oczyszczono z naleciałości, o m ijając m iejsca

o nied o stateczn ej przyczepności, osy p u jącą się

zapraw ę p rzy tw ie rd z o n o za pom ocą spoiw a w o-

skow o-żyw icznego, W prow adzonego n a gorąco,

W arstwę m a la rsk ą doczyszczono z rozłożonego

W erniksu m ieszanką terpentynow o-ailkoholow ą

(ii. 11. 4, 5). D alszym e ta p e m by ła k o n serw acja

podobrazia. W szystkie o tw o ry k anałó w po ow a-

'dach nasączono alkoholow ym ro ztw o rem DDT.

P ęknięcia desek sklejano w ysokoprocentow ym

k leje m sto larsk im , poszczególne deski w ta b li

cę — k leje m kazeinow ym . S k lejo n e podobra

zie p rzy b ra ło k s z ta łt n iec k o w aty (il. 6). P ro

sto w an ia dokonyw ano p rze z spęcznienie d re w

na za pom ocą alk o h o lu m etylow ego. P ro sto w a

n ą tab licę rów nocześnie im pregnow ano alkoho

low ym ro ztw o rem szelak u d la u stabilizow ania

je j i w zm ocnienia tk a n k i d rze w n ej. D ążąc do

u tw a rd z e n ia najg łęb szy ch w arstw , im p reg n ację

przeprowadzano· k ilk a k ro tn ie.

P ie rw sz y raz

ro ztw o rem 2— 5% z uw agi n a tru d n ą zw ilżal

ność d rew n a, a n a stę p n ie 5— 20% . R o ztw ó r su b

sta n c ji u tw a rd z a ją c e j w prow ad zan o p o k ry w a

jąc pow ierzchnię pędzlem . Z e w zględu na dużą

skłonność o b raz u do paczenia się, konieczne

było założenie p a rk ie tu , n ie 'dopuszczającego do

pow tórnego' spaczenia, a rów nocześnie nie k rę

p u jąceg o ciągłej p ra c y deski i n iezb y t obciąża

jącego obraz.

Z astosow ano m etalow ą

ko n

s tru k c ję u szty w n iającą, p rz y tw ie rd z o n ą 2 do

p o d ob razia p rz y pom ocy u c h w y tó w p ro w ad n i

czych z tw o rzy w a sy ntety czn eg o w g p ro je k tu

prof. d ra Józefa E. D utkiew icza.

Opis tech n iczn y p a rk ie tu : (il. il. 7, 8). Me

talow ą k o n stru k c ję , k tó ra m a przenieść siłę

w yw ołaną odkształcen iam i deski, stano w i sześć

teow ników , biegnących w p op rzek słojó w de

sek, o w y m iarach 2 5 X 2 5 X 3 m m i długości od

pow iadającej szerokości obrazu . O dległość m ię

d zy poszczególnym i teo w n ik am i rwynosd 16,7 cm.

Teowniiki sporządzone są ze sto p u ty p u d u ra lu

m in iu m o podw yższonej w y trzy m ało ści w

ga-2. Obraz tablicowy „Trzech śś. Janów” z Czulić. Od wrocie obrazu — stan przed konserwacją * 2. Tableau représentant les „Troiis Saints' Jean s” de Czulice. Revers du tableau — état avant le traite

m ent de conservation

3. Obraz tablicow y „Trzech śś. Janów” z Czulić. Stan przsd konserwacją — m akrofotografia

3. Tableau représentant les „Troiis Saints Jean s” de Czulice. État avant lee travau x de conservation —

macrophotograph'ie

tunfcu PA 7 o w zorze AL Cu 4Mg 1 M n 3, w y

ko n an e w s ta n ie n a sy co n y m i n a tu r a ln ie sta

rzonym , co znacznie podw yższa g ran ic ę pla

styczności. W ażnym i zaletam i zastosow anego

2 Parkiet założył stolarz konserwator przy M u zeum Narodowym w Krakow ie M ieczysław Pajdak.

3 Miedź i m agnez stanow ią utw ardzające dodatki podczas obróbki cieplnej. Dodatek m anganu zw iększa

odporność na korozję. M. O r m a n , W a d y w y ro b ó w

i p ó łw y ro b ó w z alu m in iu m i jego stopów, K atow i

(5)

4. Obraz tablicow y „Trzech śś. Janów ” z Czulić. Fragm ent — stan w czasie konserwacji

4. Tableau représentant les „Trois Saints Jeans” de Gzulice. Fragment — état en cours du traitem ent de conservation

m ate ria łu są: jego odporność na korozję i lek

kość — ciężar lm b teow nika o w y m iarach jak

wyżej 'wynosi 0,385 kg. T eow niki w su n ięte są

w u ch w y ty prow adnicze, m ające k sz ta łt w alca

o śred n icy w ynoszącej 38 m m i .wysokości

4 W łaściwości fizyko-m eehaniczne i chem iczne p o lim etakrylanu m etylu, otrzym ywanego tą metodą, pre dysponują go do stosow ania w przypadkach w ym agają cych dużej w ytrzym ałości na różnokierunkowe oddzia ływ ania. W łaściwości zastosowanego polim etakrylanu m etylu:

ciężar cząsteczkowy — ok. 760000, ciężar w łaściw y — ok. 1,18 G/cm3, w ytrzym ałość na rozciąganie:

30 mm. R ozstaw u ch w ytó w p rze d staw ia il. 9.

U chw yty w y ko nan e są z su b s ta n c ji w iel

kocząsteczkow ej — p o lim e ta k ry la n u m e ty lu

o nazw ie han dlo w ej plexiglas, o trzy m y w aneg o

m etodą blokow ą 4. M ateriał te n po dd aw ano

dal-w temp. — 45°C — 391 kG/cm2, w temp. + 25°C — 598 kG/cm2, w temp. + 45°C — 1012 kG/cm2,

wytrzym ałość na ścinanie — 528 kG /cm 2, twardość w ° Brinella — 19,5,

temperatura m ięknięcia w g Vicata — ok. 116°C, absorpcja w ody — 0,4°/o.

(6)

5. Obraz tablicow y „Trzech śś Janów ” z Czulić. Stan po konserwacji

5. Tableau représentant les „Trois Saints Jeans” de Czulice. État a pires le traitem ent de conservation

szej obróbce, co było m ożliw e ze w zględu na

łatw ość z jak ą d a je się form ow ać w podwyższo

nej te m p e ra tu rz e — pow yżej 170°C, ciąć, to

czyć, frezow ać, szlifow ać. P oniew aż u ch w y ty

prow ad n icze m iały być przy k lejo n e do desek

podobrazia, prow adzono bad an ia 5 połączeń k

le-8 Badania prowadzono w Pracow ni Tworzyw Sztucznych Politechniki K rakowskiej.

8 Polim er ten jest typem tworzywa w yłącznie ad- hazyjnego. C harakterystyczną jego cechą jest to, że

po-jow ych d rew n a z p o lim etak ry lan em m ety lu ,

zm ierzające do o k reślen ia w ytrzym ałości tegoż

połączenia n a ścinanie, w w y n ik u k tó ry c h zo

sta ł w y ty p o w a n y acetalo w an y polioctan w in y

lu 6 o w y trzy m ało ści n a ścinanie 63,06 k g/cm 2.

Do p rz y k le je n ia zaczepów prow adniczych sto

-siada zdolność rozszerzania się i kurczenia w e w szyst kich kierunkach, tj. płynięcia pod w pływ em przy łożonej siły. W yginanie się, kurczenie i rozszerzanie drewna pozostaje bez w pływ u na twardość i w

(7)

ytrzy-6. Obraz tablicowy „Trzech śś. Janów ” z Czulić. Stan w czasie konserwacji — k lejen ie i prostowanie deski 6. Tableau représentant le s „Treis Salints Jeans” de Czulice. État en cours du traitem ent de conserva

tion — collage et dégauchissage du panneau

7. Obraz tablicowy „Trzech śś. Janów ” z Czulić. P ar kiet z p lexiglasu i duralum inium na od wróci u obrazu 7. Tableau représentant les „Trois Saints Jeans” de Czulice. Parquetage en p lexiglas et en duralum inium

au revers du tableau

F Obraz tablicowy „Trzech śś. Janów ” z Czulić. Par kiet z plexiglasu i duralum inium — w idok z boku 8. Tableau représentant les „Trods Saints Jeans” de Czulice. Parquetage en p lexiglas et duralum inium —

vue d e côté

soiwano 20% ro ztw ó r acetalow anego polioctanu

w in y lu w a lk o h o lu m etylow ym .

O bliczenia s ta ty c z n e 7.

I. O bliczenie siły P d ziałającej n a 1 uchw y t.

Na szerokości desiki um ieszczone są 2 u chw y ty.

Schem at sta ty c z n y desiki p rze d staw ia ił. 10.

2 M B = 0

(1)

28,6 A —■

28,6 P — 13,5 P = 0

42,1

A = --- — P

28,6

Siłę P w yznaczono z m om entu zginającego m ak

sym aln eg o w p u n k cie ,,a“ . M m ax = m a x mo

m en t zginający.

(2)

M m ax = 15,1 A — 15,1 P =

42,1

= 15,1

p _ 15,1 P = 7,1 P

28,6

W yznaczony m om ent m a k sy m a ln y m usi być

rówlny m om entow i m ak sy m aln em u sił w e

w n ętrzn y ch .

(3)

M m ax = W · R ' ±

gdizie R

]_ oznacza w y trzy m ało ść n a ściskanie

poprzeczne do w łókien i wynOsi d la d rew n a li

pow ego 44 k G /cm 2 8, a W — w sk a ź n ik w y trz y

m ałości p rz e k ro ju podłużnego desiki n a d łu

gości ró w n e j odległości teo w nik ów i w ynosi

16,7-2,l 2

—■

--- - = 12,274 cm 3.

6

Z p o ró w n an ia ró w n ań 2) i 3) o trzym an o

7,1 P = 540,056 kG /cm

540,056

skąd P = — --- = 76,06 kG.

7Д

II. W ym iarow anie teoW nika.

W yznaczony m o m en t zginający m usi prze

nieść teow nik. Przyjęto· teow nik 2 5 -2 5 -3 m m

w y k o n an y z d u ralu m in iu m , d la którego

do-m ałość sk leiny do-m iędzy powierzchnia drewna a .polido-me takrylanu m etylu. Wyprowadzone błony tego polim e ru są przezroczyste i bezbarwne, odporne na pleśń, drobnoustroje i drewnojady. Są on e jedynym i wśród niew ielu tworzyw, które w stosunkowo m ałym stopniu podlegają starzeniu. W łaściwości fizyczne zastosow a nego aceitalowanego polioctanu w inylu:

ciężar cząsteczkowy — ok. 240000, ciężar w łaściw y w temp. 20°C — 1.199,

absorpcja wody w ciągu 24 godz. w tem p. 26°С w °/o — 1,4—1,9,

temperatura deform acji (mięknienia) w °C — ok. 61, odporność na niską tem peraturę w °C — do 52, w ytrzym ałość na rozerw anie:

w temp. — 10°C w kG/cm2 — 575. w temp. 0°C w kG/cm2 — 490, w temp. + 10°C w kG/cm2 ■— 420, w temp. + 20°C w kG/cm2 — 360, w temp. + 30°C w kG/cm 2 — 175—225, w temp. + 40°C w kG /cm 2 — 120—145. Badania prowadził m gr inż. Roman Biliński.

7 Obliczenia statyczne w ykonał mgr inż. Czesław Wożniak.

8 F. P. B i e l i a n k i n , W y trzy m a ło ść dre wna pod

(8)

9. Obraz tablicow y „Trzech śś. Janów ” z Czulić. Par kiet z p lexiglas u i duralum inium — rozm ieszczeni

uchwytów

9. Tableau représentant les „Trois Saints Jeans” de Czulice. Parquetage en p lexiglas et en duralum inium

— distribution d es poignées

10. Obraz tablicow y „Trzech śś. Janów ” z Czulić. Schem at statyczny deski A B (oznaczonej na il. 9) 10. Tableau représentant les „Trois Saints Jeans” de Czulice. Schém a statiqu e d e la planche A B (Fig. No. 9)

11. Obraz tablicow y „Trzech śś. Janów ” z Czulić. Parkiet z p lexiglasu i duralum inium . U chw yt prow ad

niczy w raz z tetownikietm — przekrój poprzeczny ✓

11. Tableau représentant les „Trois Saints Jeans” de Czulice. Parquetage en p lexiglas et en duralum inium . Poignée de guide avec profilé en T — coupe trans

versale

puszczalne

n ap rężen ia

zg inające

w ynoszą

1300 kG /om 29. N ap rężen ia w teow niku

M m ax

σ =

---W x

gdzie W x — w sk aźn ik w ytrzym ałości w ynoszą

cy 0,49 cm 3.

540,056

σ = ---= 1 1 0 2 ,1 kG /cm 2

0,49

[kg = 1300 k g/cm 2]

III. W ym iarow an ie uch w ytu .

P rz y ję to w y m ia ry uch w y tu jak n a il. 11.

U chw yt w yk on ano z p o lim eta k ry la n u m ety lu

o w ytrzym ałości na ro zerw an ie Rr = 150 kG /cm 2.

IV. O bliczenie n ap rężeń ścinających w p rze

k ro ju a— a.

P o w ierzchnia p rz e k ro ju zaczepu a— a wynosi

F = 1,5-2,5 = 3,75 cm 2.

P oniew aż pow ierzchnia F jest obliczona ty lko

z jeidmej stro n y , a zatem n a tę pow ierzchnię

1 działa ty lk o — P. Siła P działa na 2 pow ierzch-

2 nie.

F c = 7,50 cm 2

n a p rę ż e n ie ścin ające w p rze k ro ju a— a

P

76,06

τ _/_ = — =

--- = 10,14 kG /cm 2

F c

7,50

[K t = 45 kG /cm 2].

N aprężenia w płaszczyźnie p rzy k le je n ia pod

sta w y u c h w y tu β— β. M om ent siły w zględem

środka ciężkości p ow ierzchni p rzy k le jo n e j do

podobrazia M = 0.

P ow ierzchn ia p rzy k le je n ia

F = лг2 = 3,14 * 1,92

11,33 cm 2.

W skaźnik w y trzy m ałości dla u ch w y tu

3 ,1 4-3,83

--- = 5,35 cm 3

Wx

-P

32 M

76,06

0 +

F

W

11,33

5.35 = 6,71 kG /cm 2.

σΑ — n a p rę ż e n ia n a rozciąganie, ró w n e n a p rę

żeniom n a ścisk an ie w ty m .wypadku.

W ytrzym ałość liipiny na rozciąganie p rosto pad łe

do w łókien .wynosi 3°/o w ytrzym ałości na roz

ciągan ie w zdłuż w łók ien

R_/_ = 0,03 R„

gdzie R_/_ — w ytrzy m ało ść na rozciąganie pro

sto p a d łe d o w łók ien , a R,, — w ytrzym ałość na

rozciąganie w zdłu ż w łókien.

RJ_ = 0,03 · 578 = 17,3 kG /cm 2.

W spółczynnik pew ności jest w y starczający .

" K a m i e ń s k i - D o b r z y ń s k i , Metale i s te p y

(9)

Z aletą zastosow anego p a rk ie tu z p lex ig lasu

i d u ra lu m in iu m jest jego stosunkow o n iew iel

ki ciężar .W prow adzenie d u ra lu m in iu m pozw oli

ło na trz y k ro tn e obniżenie ciężaru w porów n a

n iu z m ate ria łe m dotychczas stosow anym —

stalą, a u c h w y ty z p o lim e ta k ry la n u m ety lu ,

a więc tw orzyw a o du żej w y trzym ało ści n a róż-

nokierunkow e oddziaływ ania siły, m ogły m ieć

zm niejszone iwymiary, co jest k orzy stn e dla

p rac y desek jak rów nież d e c y d u je o w yglądzie

estetycznym .

mgr Barbara Bosowska

APPLICATION DU PARQUETAGE EN PLEXIGLAS ET EN DURALUMINIUM AU COURS DES TRAVAUX DE CONSERVATION DE LA COMPOSITION PICTURALE SUR PANNEAU DES „TROIS SAINTS JEANS” DE CZULICE

Cet article discute les épreuves et le traitem ent de conservation du tableau des „Trois Saints J e a n s ’ de Czulice dont le problèm e principal fut une nouvelle solution du systèm e de parquetage par l ’introduction de m atériaux non appliqués jusqu’à présent en P o logne pour ce genre de constructions.

Au m om ent où la conservation de cet objet fut acceptée, le support du tableau se com posant de 4 planches détachées était gauchi, in curvé et fissuré, le bois rongé à cause de l ’action n u isib le d es insectes, la peinture voilée par le vermis ébloui détachée en plusieurs places avec la préparation de support s ’effritan t facilem ent. Les travaux de conser vation ont pris le cours suivant: la peinture et la préparation s ’effritant furent fixés au support à l ’aide d ’un liant ciro-résineux, puis dégagés de toute im pureté par un mélange terebenthino-alooolique.

Les fissures des planches furent recollées avec de la colle forte et les planches particulières fixées au panneau à l ’aide de la co lle caséinique. Le support du tableau recollé fut dégauchi par refoulem ent à la baise d ’alcool m éthylique l ’im prég

nant sim ultaném ent de la solution alcoolique du sh e l lac. A l’égard d e la grande tendance du tableau à se gauchir, il fu t indispensable d ’installer le parquetage. Une construction m étallique dressante fu t appliquée, fix ée au support du tableau à l ’aide de poignées de guide selon le projet du prof. dr. Józef E. D utkiewicz.

Les profilés en T, disposés à travers les couches annuelles, effectués de l ’alliage du type duralum inium (composition chimique A l Cu 4 Mg lM n) de la rési stance accrue et d ’une grande plasticité, constituent la construction m étallique transm ettant la force conditionnée par les déform ations de la planche. Les qualités im portantes du m atériel appliqué sont sa légèreté et sa résistance à la corrosion. Les profilés sont enfoncés dans les poignées de guide en forme de cylindre, produits d ’une substance macromoléculaiire polym etacrylate de m ethyl de la m arque de commerce „plexiglas” (verre organique). Les poignées furent collées au support du tableau en em ployant le vinyl polyacétate acetylique, m atière exclu sivem ent adhesi ve, caractéristique par sa capacité de s e dilater et de s e contracter dans toutes directions possibles, c ’est à d ire de s ’écouler sous la pression d’une force extérieure. Le cambrage, la contraictation et la d ila  tation du bois n ’exercent aucune influence sur la résistance du liant. La qualité du parquetage appliqué résu lte de son poids m inim e — trois fois réduit en comparaison de celui em ployé dans les constructions m étalliques. L ’introduction du polym etacrylate de m ethyl, c ’est à dire d’une m atière de grande résistance à différentes réactions de la force a perm is de réduire les dim ensions des poignées de guide ce qui est bien avantageux pour le travail des planches et déterm ine leur aspect esthétique.