Ireneusz Pękalski
"Perché un codice nella chiesa", T. 1,
Bologna 1984 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 28/3-4, 285-288
1985
R E C E N Z J E
'P ra w o K a n o n ic z n e 28 <19a5) n r 31—4
P erch é u n codice n e lla ch iesa, t.
I,
w :II
C odice d el V atican oII,
E dizioni D eh o n ia n e B o lo g n a 1984, ss. 173.Z n a n a o fic y n a w y d a w n ic z a z B o lo n ii E d izio n i D eh on ian e, w y c h o d ząc n a p r z e c iw o c z e k iw a n io m p rz e d e w s z y s tk im k a to lik ó w św ie c k ic h , ro z p o c z ę ła p u b lik a c ję n o w e j s e r ii zło żo n e j z s ie d m iu to m ik ó w , k tó r a m a się u k a z y w a ć p o d o g ó ln y m ty t u łe m K o d e k s V a tic a n u m II (II C o -
d ic e d e l V a tic a n o II). Z g o d n ie z z a m ie rz e n ie m je j g łó w n e g o r e d a k t o r a A d o lfo L o n ig h itan o —■ W ik a r iu s z a S ą d o w eg o T r y b u n a łu w K a ta n ii — p r e z e n to w a n a t u p u b lik a c ja m a s łu ż y ć p o m o c ą n ie ty lk o o so b o m ś w ie c k im w p o z n a n iu w y m ia r u p ra w n e g o ta je m n ic y K o śc io ła i w o d c z y ta n iu jeg o p r a w a w św ie tle S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II.
W stę p do p ie rw s z e g o to m u n a p is a ł w s p o m n ia n y w y ż e j A d o lfo L o n g - h ita n o (ss. 7—16). W ja s n y c h s f o r m u ło w a n ia c h u k a z u je o n Z b ió r J a n a P a w ła I I ja k o je d e n z n a jis to tn ie js z y c h o w o có w p o so b o ro w e j o d n o w y K o śc io ła . W ła ś c iw e z ro z u m ie n ie n o r m p r a w n y c h z a w a r ty c h w K o d e k sie , w y m a g a u p rz e d n ie g o p rz y s w o je n ia so b ie d o k tr y n y V a tic a n u m II, a z w ła sz c z a je g o n o w y c h u ję ć K o śc io ła ja k o w s p ó ln o ty i s a k r a m e n tu . T a k w ię c — w ła ś c iw a i n t e r p r e t a c j a n o r m k o d e k s o w y c h jak o ’ p u n k t w y jś c ia — z d a n ie m a u to r a — w in n a b r a ć s o b o ro w ą e k le z jo lo g ię (por. s. 12).
A u to r e m p ie r w s z e j r o z p r a w y z a ty tu ło w a n e j C z y m je s t p ra w o K o ś
cioła (C he c o sa è il d ir itto d e lla chiesa?, ss. 17—55) je s t F ra n c e s c o C o c c o p a lm e rio , w y k ła d o w c a n a W y d z ia le T e o lo g ic z n y m P ó łn o c n y c h W ło ch . Z a s a d n ic z y m c e le m te jż e ro z p r a w y je s t p r ó b a u d z ie le n ia o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , c z y m je s t p ra w o w K o ściele, in n y m i sło w y ja k i je s t lo c u s th e o lo g ic u s p r a w a k o śc ie ln e g o w r a m a c h n e x u s m y siterio - r u m (por. s. 18). S w o je ro z w a ż a n ia a u to r u ją ł w d w ó ch ro z d z ia ła c h , p o p rz e d z o n y c h k r ó t k im w p ro w a d z e n ie m u k a z u ją c y m w a ż n o ść p o s z u k iw a ń te o lo g ic z n o - p ra w n y e h u ję ć p r a w a k o śc ie ln e g o . P ie r w s z y p u n k t r o z p r a w y n o si n a s tę p u ją c y ty t u ł: W p o sz u k iw a n iu
k o n c e p c ji p r a w a k o śc ie ln e g o (A lla ric e rc a d e l c o n c e tto d i g iu rid ico e c clesia le, ss. 21-—41). P u n k t te n p o d z ie lo n y je s t n a p ię ć p o d p u n k tó w , o m a w ia ją c y c h k o le jn o n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : 1) M e to d o lo g ic z n a d ro g a p o s z u k iw a ń k o n c e p c ji p r a w a k o śc ie ln e g o (z d a n ie m C o c c o p a lm e rio d ro g a ta p o s ia d a sw ó j p o c z ą te k w s a m o św ia d o m o ś c i K o ścio ła. W je j ś w ie tle p ra w o k o ś c ie ln e — ius ca n o n icu m — ja w i się n ie ty lk o ja k o p o ję c ie u ż y w a n e w o d n ie s ie n iu do cało ści n o r m re g u lu ją c y c h życie
286 R e c e n z je [2] K o ścio ła, alie ta k ż e ja k o p e w n a k o n k r e t n a rz e c z y w is to ść ); 2) K o n c e p c ja p r a w a w y w o d z ą c a się z d o św ia d c z e ń i r e f le k s ji h u m a n is ty c z n o - - filo z o fic z n e j: tr u d n o ś c i teg o -rodzaju k o n c e p c ji i je j p ro b le m a ty c z - n o ść w o d n ie s ie n iu do K o śc io ła (pow yższe tr u d n o ś c i w y n ik a ją p rz e d e w s z y s tk im z o ry g in a ln o ś c i s t r u k t u r y K o śc io ła i O b ja w ie n ia B ożego ja k o ź ró d ła p ra w a ); 3) P o d s ta w o w e i f o r m a ln e u ję c ie p r a w a (w ielo z n a c z n o ść te r m i n u „ p ra w o ” p o s tu lu je u ję c ie w m ia r ę je d n o r o d n e , z a w ie r a j ą c e p r z y n a jm n ie j w s p ó ln e e le m e n ty ró ż n y c h te n d e n c ji d o k tr y n a ln y c h , Z d ru g ie j je d n a k s tro n y p ra w o f u n k c jo n u je w o k re ś lo n e j spo łeczn o ści, z czego w y n ik a k o n ie c z n o ść fo rm a ln e g o u ję c ia p ra w a : w o d n ie s ie n iu do K o śc io ła — ze w z g lę d u n a jeg o s p e c y f ik ę — n a le ż y m ó w ić o o d p o w ie d n io f o r m a ln y m u ję c iu ); 4) P r ó b a in d y w id u a liz a c ji p o d s ta w o w e g o i fo rm a ln e g o u ję c ia p r a w a (a u to r a n a liz u je p o sz c z e g ó ln e e le m e n ty ta k ie g o u ję c ia p ra w a . S ą n im i n a s tę p u ją c e s k ła d n ik i: w s p ó ln o ta o b d a rz o n a w ła d z ą , p o d m io ty tw o rz ą c e w s p ó ln o tę , w z a je m n e d z ia ła n ie p o d m io tó w , d o b ro o so b iste p o d m io tó w , u s ta w a o b w a ro w a n a s a n k c ja m i w y d a n a p rz e z w sp ó ln o tę . A p lik a c ja ty c h ż e e le m e n tó w do k o n k r e tn y c h sp o łe c z n o śc i p ro w a d z i do fo rm a ln e g o u ję c ia p ra w a ); 5) Z a s to s o w a n ie do K o śc io ła i o k re ś le n ie g ra n ic p o w y ż sz e j k o n c e p c ji p r a w a k o śc ie ln e g o (a p lik a c ja te jż e k o n c e p c ji p r a w a do sp e c y fic z n y c h e le m e n tó w w s p ó ln o ty k o ś c ie ln e j p ro w a d z i do s f o rm u ło w a n ia p o ję c ia p r a w a k a n o n ic z n e g o ). W d ru g im p u n k c ie , z a ty tu ło w a n y m P ra w o k o ś c ie ln e a n o r m a k a n o n ic z n a (D ir itto e c clesia le e n o r m a ca n o n ica , ss. 41—5,5), a u to r o m a w ia n a jp ie r w p ro b le m n o rm p r a w n y c h w y w o d z ą c y c h siię z u s ta n o w ie n ia B ożego (il g iu r id ic o e c clesia le co m e d o ^ m a tic o ) o ra z n o rm p o c h o d z ą c y c h od k o śc ie ln e g o p ra w o d a w c y (il g iu r id ic o e c c le sia le co m e p o sitiv o ), a n a s tę p n ie sz e ro k o p r z e d s ta w ia w z a je m n e r e la c je p o m ię d z y p r a w e m k o ś c ie ln y m a n o r m ą k a n o n ic z n ą i k o n s e k w e n c je ta k ie g o ro z r ó ż n ie n ia . P o n a d to C o c c o p a lra e rio s t a r a się z a sto so w a ć p o w y ższe ro z r ó ż n ie n ie do r e l a c ji w y s tę p u ją c y c h m ięd zy K o śc io łe m a p a ń s tw e m . S zczeg ó ln eg o r o d z a ju p rz y g o to w a n ia te o lo g ic z n o -p ra w n e g o w y m a g a l e k t u r a d ru g ie j ro z p r a w y z a ty tu ło w a n e j K o d y fik a c ja k a n o n ic z n a w s y s te m ie ź r ó d e ł p o m ię d z y je d n o ś c ią a ró ż n o ro d n o śc ią (L a c o d ific a z io - n e c a n o n ic a n e l s is te m a d e lla fo n t i tr a c o n tin u ita e d is c o n tin u ita , ss. 57—125). J e j a u to r e m je s t P ie r o A n to n io B o n n e t, w y k ła d o w c a n a W y d z ia le P r a w a K a n o n ic z n e g o G regariairaum .
W ła ś c iw e z ro z u m ie n ie fe n o m e n u n o w e j k o d y f ik a c ji p r a w a k o ś c ie l n e g o w y m a g a — z d a n ie m a u to r a — U p rzed n ieg o z ro z u m ie n ia g łę b o k ie g o s e n s u je d n o ś c i i ró ż n o ro d n o ś c i całeg o s y s te m u p r a w a k a n o iii- cznego, p o s ia d a ją c e g o u sw eg o ź ró d ła sz czeg ó ln ą d ia le k ty k ę z a c h o d z ą c ą m ię d z y p r a w e m B o ży m i lu d z k im (por. s. 58), o czy m m o w a w d ru g im p u n k c ie ro z p r a w y .
A n a liz a r e la c ji z a c h o d z ą c y c h m ię d z y k o d y f ik a c ją p r a w a k o ś c ie ln e go i ró ż n o r a k im i norm aim i p r a w n y m i ionycih lu d z k ic h w sp ó ln o t, k tó
[3] R e c e n z je 287 r e to n o rm y w z ię te ra z e m tw o r z ą p ra w o lu d z k ie , s ta n o w i tr e ś ć trz e c ie g o p u n k tu r o z p r a w y B o n n e f a (a n a liza K o d e k s u w ś w ie tle p ie r w s z o r z ę d n y c h lu b w s p ó łr z ę d n y c h źr ó d e ł, c z y te ż w ś w ie tle źr ó d e ł d r u g o r z ę d n y c h lu b in te g r u ją c y c h i p o m o c n ic z y c h ). K o śc ió ł je s t „ w s p ó ln o tą w s p ó ln o t”, k tó r e p o s ia d a ją w łasine p ra w o p a r t y k u la r n e . O g ó ln e p o ró w n a n ie r e la c ji z a c h o d z ą c y c h p o m ię d z y K o d e k s e m a p r a w e m k o śc io łó w lo k a ln y c h s ta n o w i p r z e d m io t r e f le k s ji z a w a r ty c h w c z w a rty m p u n k c ie o m a w ia n e j tu ro z p r a w y . S zczeg ó ło w a a n a liz a z a g a d n ie n ia p ro w a d z i a u t o r a do w n io s k u , że n o w y K o d e k s d a j e s z e r o k ie m o ż liw o śc i d la w y r a ż a n ia p o d s ta w o w e j je d n o ś c i s y s te m u p r a w a k o śc ie ln e g o p o p rz e z ró ż n e fo r m y z g o d n e z w ła s n ą t r a d y c ją i c h a r a k t e r e m p o sz c z e g ó ln y c h n a ro d ó w , k tó r e o s ta te c z n ie tw o rz ą je d e n lu d B oży (por. s. 105). P rz e d m io te m s u m a ry c z n y c h ro z w a ż a ń p ią te g o p u n k tu p r a c y B o n - n e t ’a je s t h is to r ia k o le jn y c h k o d y f ik a c ji p r a w a k o śc ie ln e g o (II C o d ice n e ll’e v o lu z io n e d ia c r o n ic a d e lle fo n t i ca n o n ic h e ). A n a liz a teg o p r o b le m u p ro w a d z i a u t o r a do k o n k lu z ji, że z a ró w n o K o d e k s z 1017 r., ja k i n ie d a w n o p ro m u lg o w a n y , o z n acza z e rw a n ie z tr a d y c y jn ą le g is la c ją k a n o n ic z n ą d o k o n a n e p o d w p ły w e m k o d y f ik a c ji c y w iln y c h , w k t ó r y c h g łó w n y m c e le m b y ło stw o rz e n ie ja k b y m a te m a ty k i n ie n a g a n n e go s y s te m u p r a w a , p e w n e j ro z u m n e j c a ło śc i w s z y s tk ic h n o r m p r a w n y c h z re d u k o w a n y c h do n a jb a r d z ie j a b s o lu tn e j f o r m u ły (p o r. s. 11131). S z ó sty p u n k t ro z p r a w y B o n n e f a p r z e d s ta w ia sp e c y fik ę k o d e k s o w e go sp o s o b u m y ś le n ia , k tó r a szczeg ó ln ie w y ra ź n ie o b ja w ia się w s y s te m a ty c e , p ro s to c ie i p rz e jrz y s to ś c i n o w eg o K o d e k su . T r u d n ą le k t u r ę ro z p r a w y B o n n e f a k o ń c z y k r ó t k a n o ta b ib lio g r a fic z n a .
O s ta tn ią — tr z e c ią część p r e z e n to w a n e j t u p u b lik a c ji s ta n o w i z a ry s h is to r ii n o w e g o K o d e k s u o p ra c o w a n y p rz e z N ieo la P a v o n i, je d n e g o z u rz ę d n ik ó w P a p ie s k ie j K o m is ji d la s p r a w O dm ow y K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o (L ’ite r d e l n u o v o C odice, ss. 127— 170). W d w u d z ie s tu k o le jn y c h p u n k ta c h a u to r p r z e d s ta w ia w sp o só b p r z y s tę p n y p o szczeg ó ln e fa z y p r a c k o d y fik a c y jn y c h , p o c z ą w sz y o d p a m ię tn e j a lo k u c ji J a n a X X I I I w y g ło sz o n e j d n ia 25 s ty c z n ia 1959 r. w B a z y lic e św . P a w ła za 'M u ram i, aż po p ro m u lg a c ję i o fic ja ln ą p r e z e n ta c ję n o w e g o K o d e k su . C ałość k o ń c z ą n o ty b io g ra fic z n e k o le j n y c h p rz e w o d n ic z ą c y c h i s e k r e ta r z y P a p ie s k ie j K o m is ji d la s p r a w O d n o w y K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o . O czy w iście p r z e d s ta w ia n a tu zw ię z ła g e n e z a Z b io ru J a n a P a w ła I I n ie ro ś c i so b ie p r e te n s ji do w y c z e rp u ją c e g o o m ó w ie n ia p r a c w y ż e j w s p o m n ia n e j K o m is ji, o co z p e w n o śc ią p o k u s z ą s ię w p rz y s z ło śc i h is to ry c y K o śc io ła i p r a w a k a n o n ic z n e g o , z w ła sz c z a w ó w c z a s, gdy, po u d o s tę p n ie n iu do b a d a ń n a u k o w y c h a r c h iw u m P a p ie s k ie j K o m is ji d la s p r a w O d n o w y K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o , b ę d z ie m o ż n a z a p o z n a ć się z p o sz c z e g ó ln y m i fa z a m i f o r m u ło w a n ia się no-wego K o d e k su , co je s t ju ż dziś w p e w n e j
288
R e c e n z je [4] m ie rz e m o ż liw e d z ię k i C o m m u n ic a tio n e s. J e d n a k ż e teg o r o d z a ju b a d a n ia s ą p r z y d a tn e r a c z e j s p e c ja lis to m , n iż la ik o m , z m y ś lą o k tó r y c h E d izio n i D e h o n ia n e w y d a ły p r e z e n to w a n y t u p ie r w s z y to m s e r ii IIC o d ice d el V a tic a n o II.
K s. I r e n e u sz P ę k a ls k i
J. B. B e y e r SI, D a l C oncilio a l C odice, II, w : II C odice d el V atican o II, E dizioni D eh on ian e B ologn a 1984, ss. 139.
W r a m a c h s e r ii w y d a w n ic z e j II C o d ice del V a tica n o II, p u b lik o w a n e j s t a r a n ie m b o lo ń s k ie j o fic y n y E d izio n i D eh on ian e, ja k o d ru g i to m ik te jż e s e r ii u k a z a ło się w ło sk ie tłu m a c z e n ie s tu d iu m o. J. B. B e- y e ra , a k tu a ln e g o d z ie k a n a W y d z ia łu P r a w a K a n o n ic z n e g o G re g o ria - n u m , n o szące n a s tę p u ją c y ty t u ł: O d S o b o ru do K o d e k s u (D al Con:
cilio al C odice).
G łó w n y z a m ia r a u to r a p re z e n to w a n e g o tu s tu d iu m je d n o z n a c z n ie w y n ik a ju ż z ty t u łu . J e d n a k ż e d la u n ik n ię c ia w s z e lk ic h w ą tp liw o ś c i d o d a n o n a s tę p u ją c y p o d ty tu ł: N o w y K o d e k s a p o s tu la ty S o b o ru W a
ty k a ń s k ie g o II (II n u o vo C o d ice e le is ta n ze d e l C o n cilio V a tic a
no II).
J a k słu s z n ie z a u w a ż a a u t o r w p ro w a d z e n ia A d o lfo L onghiitano, g łó w n y r e d a k t o r c a łe j s e r ii w y d a w n ic z e j, r e l a c ja p o m ię d z y n o w y m K o d e k s e m a n a u k ą S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I I w sp o só b w y r a ź n y o k re ś la z a ró w n o k o n s ty tu c ja a p o s to ls k a S a cra e D iscip lin a e L eges, p ro m u lg u ją c a Z b ió r J a n a P a w ła II, ja k i p rz e m ó w ie n ie p a p ie ż a w y g ło sz o n e w d n iu 3 lu te g o '1983 r., s ta n o w ią c e ja k b y o fic ja ln ą p r e z e n ta c ję t e goż Z b io ru (por. s-. 5). J e d n a k ż e do k an o n iistó w n a le ż a ło i w d a ls z y m c ią g u n a le ż y z a d a n ie u k a z y w a n ia w sp o só b p o g łę b io n y w s z e lk ic h p r o b le m ó w , ja k ie w in n a b y ła p o d ją ć i w y ja ś n ić P a p ie s k a K o m is ja d la s p r a w O d n o w y K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o . N ie m o g ła o n a n ie b r a ć p o d u w a g ę b o g a te j s p u ś c iz n y te o lo g ic z n e j V a tic a n u m II. N ie k tó r e p ro b le m y , ja k n p . k o le g ia ln o ś ć b is k u p ó w w r e l a c ji d o p r y m a tu B is k u p a rz y m sk ie g o , czy n a t u r a i g e n e z a w ła d z y w K o ściele, d a ry i c h a ry z m a ty itp ., z o s ta ły d o p ie ro c o p o d ję te przeiz te o lo g ó w i karao- n is tó w i w c ią ż c z e k a ją n a d a ls z ą p o g łę b io n ą re f le k s ję . D la te g o te ż o. B e y e r w sw o im s tu d iu m te o lo g ic z n o - p ra w n y m n ie z a m ie rz a ł w y p o w ia d a ć o sta tn ie g o sło w a w ty c h ja k ż e w a ż n y c h i tr u d n y c h p r o b le m a c h , k tó r e w d a ls z y m c ią g u in s p ir u j ą d y s k u s je o ra z p r a c e w ie lu te o lo g ó w i k a o o n is tó w , ta k i c h j a k n p . E. C oreeco, Y. G o n g ar, J . R a - tz in g e r, A. A c e rb i, K. M ö rs d o rf i w ie lu in n y c h . S tu d iu m o. B e y e ra ro z p o c z y n a k r ó t k i ro z d z ia ł, k tó r y n o si p r a w ie te n s a m t y t u ł co i c a łe dzieło : O d so b o ru do n o w eg o K o d e k s u (D al
