Kultura pamięci

1 10 Opinie Lublin 2020 • Lublin

Piątek 2 1 listopada 2008 . Gazeta Wyborcza. www.wyborcza.pl

www.lublin.gazeta.pl

KULTURA PAMIĘCI

We współczesnych miastach kultura jest uważana za integralną i bardzo ważną część życia miasta wpływającą w sposób zasadniczy na jego rozwój. Wszyscy chcemy żyć w pięknym mieście. A miasta stają się piękne tylko dzięki kulturze

W

kultura tworzy tę niewidoczną aurę, wydobywa z miej- sca jego ducha I i ukrytą historię. 1\vorzy opowieść I o tym miejscu. Opowieść, z którą i utożsamiąją sięjej mieszkańcy, i któ- ro zachwyca przylyssy. Dzięki takiej opowieści miasta lepiej rozumiej!) I siebie. Dlatego każde miasto poszu-

kuje swojej wlirsnej legendy, własnej opowieści czj.Triiic.-ej je rozpoznawal- nym wśród tysięcy innych miejsc.

Żęły Lublin stał się takim miastem, musi nauczyć się pamiętać o swojej przeszłości. To, czego Lublinowi bar- dzo brakuje i z czym ma największy problem, to Kultura Pamięci Chodzi tu o przekazywanie wiedzy o histo- rii, o dziedzictwie kulturowym. Po- winny temu służyć zarówno dobre

programy edukacyjne, instytucje,jak też odpowiednio kształtowana prze-

strzeń miasta będąca najbardziej na- turalnym nośnikiem pamięci Nie trze- ba tu snuć żadnych barwnych wizji dotyczących lego. jak będzie wyglą- dała lubelska kultura w roku 2020. Le- piej zakreślić obszar problemów, któ- re stoją przed kulturą. Rozwiązanie (lub nierozwiązanie) tych problemów przesądzi o tym, w jakim mieście bę- dziemy żyli w roku 2020.

Opowiedzieć Lublin

Piękno miasta w dużej mierze two- r y jego historia, otaczająca nas prze- strzeń, ale też tworzą je mieszkańcy - ich otwartość na świat i radość, że żyją w tym miejscu. To oni kochają- cy i rozumiejący swoje miasto z du- mą i miłością o nim opowiadają. Tak więc nie zbudujemy Lublina na mia- rę naszych marzeń bez jego miesz- kańców, bez ich zaangażowania i utożsamiania się z miastem.

Lublin może mieć wspaniałą o[v>- wieść, może mieć swoją legendę, któ- ra będzie ciekawa i ważna dla przy- bysza zarówno z Europy, jak i z da- lekiego świata. Wymieńmy kilka klu- czowych wątków lej opowieści.

Spotkania kultur

Może to być opowieść o Lublinie ja- ko miejscu spotkania kultur, opo- wieść nawiązująca do jagiellońskiej tradycji naszego miasta, której sym- bolem stała się zawarta w Lublinie linia Polsko-Litewska.

Wielokulturowe dziedzictwo re- gionu i Lublina z ważnym wątkiem Żydowskim odsłania bogactwo i róż- norodność kultury, która rozwijała się na tej ziemi. Przypomnijmy, że najsłynniejszym lublinianinem na świecie jest Jasza Mazur, bohater książki B. Singera „Sztukmistrz z Lublina". Nie ma też przypadku, że to właśnie w Lublinie na sklepie-

I Masz wizje Lublina?

Weź udział w konkursie

• • Jak będzie rozwijał się Lublin? Czy powinien postawić na przemysł?

A mota na naukę I kulturę? Jak zmieni się przeetrzeń miasta?

Stwórzny wspólnie wizję nowoczes- nego Lublina. Możecie pisać do nas na adres: redakcja^lubłin.agora.pl, opatrując list tematem: „Konkurs Lub- lin 2020". Czekany na teksty o obję- tości trzech-czterech stron. Najlep- I sze opublikujemy w książce „ Lu blin j 2020 .która ukaże się na początku I przyszłego roku. Znąjdą się w ruejma- I tenaly z sesji pod tym ty tuleni, a au-

| torami tekstów będą specjaliści: so- cjologowie, ekonomiści, architekci

| J urbaniści, kultrrro/Jiawcy. OREO

niach gotyckiej świątyni mistrz An- di-zej z. dalekiej Rusi malu je bizantyj- skie z ducha ("reski.

Musimy tylko o tym bogactwie kul- turowym nauczyć się mówić i stać się za nieodpowiedzialnymi. Niestety, nie wygląda to dobrze. Z jednej strony pa- dają piękne słowa o koegzystencji wie- lu kultur, tolerancji i pamięci, /.dru- giej strony praktycznie na każdym kro- ku spotykamy brak wrażliwości i za- interesowania tym, że tuż obok nas ta wielokullurowa przeszłość umiera, a razem z nią - duchowe dziedzictwo Unii. Bardzo łatwo przechodzą nam przez usta gładkie formułki: Lublin miejscem spotkań kultur, Lublin - miej- scem zawarcia Unii - wielkiego ekspe- rymentu na drodze dialogu kultur.

Lublin tyglem kultur, religii itp., itd.

Tylko co lak naprawdę to dla n;rs ozna- cza i co z tego wynika? Tu w Lublinie papierkiem lakmusowym naszego str»- sunku do jagiellońskiej tradycji nasze- go miasUrjcst w dużej rrrier/e nasz sto- sunek do dziedzictwa kulturowego związanego z historią Żydów w Lub- ' linie.

Oto kilka wciąż niezałatwionych spraw, które będą rzutować w przy- szłości na to, jakim miastem będzie Lublin:

I) Stary Kirkut:

Stary Kirkut przy ul. Kałinowsz- l czyzna jest jednym z najstarszych

w Polsce. Jest tu pogrzebary i do dzi- siejszego dnia zachowała się macewa na jego grobie-legendarny cadyk Ja- ków Icchak H u rwie. To do tego grobu pielgrzymują Żydzi z całego świata.

Niestety, stan cmentarza pogarsza się z roku na rok, a zdarza się, że docho- dzi na nim do aktów wandalizmu.

I W ciągu lat, jakie minęły od zagłady

| lubelskich Żydów, zostało rozbitych

| dziesiątki macew. Przez cale lala było i to miejsce, gdzie wyrzucano śmieci i gdzie miejscowi chuligani urządzali

| sobie libacje alkoholowe. Dla osóbogłą- I dających kirkut to zaniedbane miej- I sce staje się wizytówką Lublina. Wciąż

nie rozumiemy, że jest to jeden i z najwspanialszych, najważniejszych

| lubełskrch zabytków, miejsce o wyjąt- I kowej atrakcyjności turystycznej. Zę- by to zmienić, należy przyjąć konkret- ny program ratowania Starego Kirku- tu wraz z zagospodarowaniem terenu obok. Mógłby tam powstać pawilon, j w którym byłaby sala ze stalą ekspo- I jycją poświęconą historii Kirkutu.

2) Synagoga (Lubartowska 10) Jest to ostatni w Lublinie budynek będący przez lata żydowskim domem modlitwy. W tej chwili obiekt ten jest w stanie wymagającym kapitalnego remontu. Dotyczy to w szczególności głównej sali bożnicy.

Warto zastanowić się nad tym. co możemy zrobić, aby ten obiekt urato- wać i jaki program użytkowy do nie- go wprowadzić. Od wielu lat nie wi- dać. żeby kogokolwiek obchodził jego stan.

3) Wieniawa

Jedno z. najważniejszych miejsc związanych z historią społeczności ży- dowskiej w Lublinie. Przez setki lat ly- lo to miasteczko żydowskie z synago- gą, tynkiem i cmentarzem. Tu przez wiele lat mieszkał słynny Widzący z Lublina. Obecnie nie ma żadnego śla- du upamiętniającego przeszłość tego miejsca. To, co jeszcze możemy zro- bić, to zaznaczyć tablicami ważne miej- sca (mJn. kirkut, synagogę) czy też wy- dać mały przewodnik po Starej Wie- niawie.

4) Spotkania młodzieży polskiej i izraelskiej

Każdego roku od polowy lat 80. do Polski, w tym również do Lublina (Maj- danek), przyjeżdżają duże grupy mło- dzieży izraelskiej. Przyjazd do Polski jest ważnym elementem kształtowa- nia tożsamości tych młodych ludzi.

Lublin jest jednym z tych miast, któ- re leżą na szlaku żydowskich pielgrzy- mek do Polski. Dlatego warto zastano- wić się, co możemy zrobić, żeby tu, w Lublinie, młodzi Żydzi i Polacy spo- tykali się i rozmawiali zarówno o prze- szłości, jak i dziś.

5) Małe miasteczka

Charakterystycznym elementem krajobrazu kulturowego Lubelszczyz- ny powiązarym silnie z Lublinem by- ło i jest małe miasteczko. Jedną z naj- ważniejszych cech lubelskich małych miasteczek łyła obecność w nich obok ludności polskiej - ludności żydow- skiej, prawosławnej, jak też unickiej.

Itoorzylo to niespotykany w skali eu- ropejskiej krajobraz, kulturowy. Ib dru- giej wojnie światowej małe miasteczka ze swym unikalnym klimatem kultu- rowym przestały istnieć. Warto pod- jąć wysiłek, by w oparciu o to dziedzic- two kulturowe tworzyć podstawy do rozwoju tych ginących miasteczek.

Częścią tych działań mógłby być two- rzony w Muzeum Wsi Lubelskiej pro-

jekt „Małe miasteczko". Lublin i Lu- belszczyzna mogłyby stać się jednym z najważniejszych miejsc na świecie opowiadających o stetlah.

Położenie Lublina:

Wschód - Zachód

Ze względu na swoje położenie Lublin mógłby stać się ważnym miejscem spotkań artystów i twórców kultury ze Wschodu (Ukraina, Białoruś) z arty- stami z innych części Europy i świata.

Szczególną rolę pełnić powinny tu na- sze relacje z Ukrainą. Nawiązując do dramatycznej historii tej części Euro- py. spróbujmy zbudować miejsce spot- kania myśli idei i sztuki w którym prze- szłość będzie źródłem refleksji a nie źródłem nienawiści i uprzedzeń. Niech poprzez sztukę i spotkania artystów z różnych stron Europy w kulturalny krwiobieg tego miejsca wróci pamięć 0 wielokulturowości Lublina. Natural- rym nośnikiem takiej idei mógłby być wielki Festiwal Sztuki tworzory w par- tnerstwie ze Lwowem.

Zagłada

Zupełnie innym wątkiem historii Lub- lina, który czyni nasze miasto rozpo- znawalnym na ca]ym świecie, jest oczy- wiście Zagłada.

Lublin na zawsze został naznaczo- ny piętnem Zagłady. Tbż obok byl obóz na Majdanku, a nie tak daleko obozy zagłacjy Sobibór, Bełżec... To, co się tu wydarzyło w czasie II wojny świato- wej, wymaga od nas wielkiej uwagi 1 odpowiedzialności. Lublin nigdy nie ucieknie od lej przeszłości a Europa potrzebuje też miejsc, w których pa- mięta się o ciemnych stronach jej hi- storii.

Lubelski Mąjdanek oraz inne obo- zy śmierci z tego regionu (Bełżec, So- bibór) stały się XX-w. symbolami za- głady, zła, pieklą i apokalipsy. Są to miejsca tragicznego splotu historii Po- laków, Żydów, Niemców oraz naro- i dów całej Europy. Wobec ciągle po- j wracającego zła, nietolerancji, odra- | dzania się nacjonalizmów i nienawi- j ści wciąż należy pamiętać o tamtym j doświadczeniu.

Mąjąc świadomość roli pamięci we współczesnym świecie, warto zasta- nowić się nad stworzeniem rodząju Centrum „f^mięci i Dialogu". Powin- | no ono powstać jako integralna część Muzeum na Majdanku i zsiedzibą w samym Lublinie. Mogłoby ono po- I

dejmować szereg działań edukacyj- nych i artystycznych mierzących się z doświadczeniem zła w historii Eu- ropy. Chodzi tu zarówno o dwa wiel- kie XX-wieczne totalitaryzmy: nazi- stowski i komunistyczny, jak też o po- kazanie tych, którzy narażając swoje życie, ratowali, i pomagając innym, da- li w ten sposób świadectwo człowie- czeństwa w tych okrutnych czasach.

Historia powojenna

To w Lublinie w lipcu 1944 r. komuni- ści zaczynali budować swoją totalitar- ną utopię, która kosztowała życie se- tek tysięcy niewinnych ludzi T\itaj leż 30 lat później zaczęto drukować po raz pierwszy wolne słowo, odkłamujące rzeczywistość totalitarnego państwa.

Było to w epoce PRL-u jedno z pierw- szych tego typu działań i jednocześ- nie początek podziemnego, niezależ- nego ruchu wydawniczego w Polsce.

Wreszcie to stąd ruszyła w lipcu 1980 r.

lawina strajków zakończona powsta- niem „Solidarności" w Gdańsku. Ten fragment historii Lublina również wciąż czeka na upamiętnienie (ale nie przez pomniki).

W Lublinie nie ma miejsca, gdzie jego mieszkaniec czy też turysta mógł- by dowiedzieć się o wyjątkowej histo- rii naszego miasta, więc Lublin potrze- buje nowatorskiej instytucji edukacyj- no-artystycznej, która używając współ- czesnej, czytelnej dla młodego poko- lenia fomy, utrwali i przeniesie w przy- szłość pamięć o tym, co ważnego zda-

! rzylo się w Lublinie. Miejsce to two- rzyłaby również opowieść o lubelskiej [ technice.

Muzeum (Centrum Edukacyjne) mieściłoby obok stałych ekspozycji pokazujących historię Lublina i regio- nu również sale wystaw czasowych,

| archiwum, audytorium, bibliotekę, mediotekę, zaplecze edukacyjne i ad- ministracyjne. sklep z pamiątkami, ka- , wiarnię. restaurację.

Klucz w edukacji wspieranej przez

Jak przekonać do Lublina jego mieszkańców, a w szczególności mło- dych ludzi do tego, żeby stało się dla nich fascynującym i ważnym miej- scem wartym związania z nim swoje- go życia? Jak przygotować młodzież do twórczej aktywności w życiu spo- łecznym i kulturalnym miasta? Jak po- konać rosnącą apatię i brak wiaty w sens społecznej aktywności?

Tylko dobrze wyedukowani mło- dzi ludzie, pełni inwencji otwarci na świat mogą zacząć zmieniać to miasto - tworząc nowe miejsca pracy, a tym sanym budując podstawę do jego roz- woju. Pamiętajmy też, że to właśnie w przyjaznych do życia miastach świet- nie się czuje i chce w nich mieszkać nowa, najbardziej kreatywna grupa społeczna, generująca postęp i rozwój we współczesnym świecie. To tacy lu- dzie są w XXI w. kluczem do sukcesu miasta.

Dochodzimy w ten sposób do fun- damentalnego stwierdzenia, że wa- runkiem rozwoju miasta jest rozwija- nie na równi z tworzeniem twardej in- frastruktury'edukacji wspieranej przez kulturę. Aby tak się stało, potrzebni są nowatorsko myślący nauczyciele ani- matorzy, nowoczesne prograny nau- czania uzupełnione dobrą technolo- gią, potrzebne też jest myślenie o szko- le jako o centrum cywilizacyjnym i kul- turowym.

Na koniec warto przypomnieć, że Lublin stara się o tytuł ESK 2016. Trud- no sobie wyobrazić, żęły do tego cza- su chociaż część z tych wskazanych najważniejszych problemów nie była rozwiązana. O

TOMASZ PICTUSICWICZ

Autor Jest dyrektorem Ośrodka

„Brania Grodzka-Teatr NN"

i Pełny tekst można przeczytać na I www.lublin.gazeta.pl