Choroby z ogniskowością naturalną występujące w Bułgarii

CHOROBY Z

OGNISKOWOśCIĄ NATURALNĄ WYSTĘPUJĄCE

W

BUŁGARII

Teoria E. N.

Pawłowskiego

o

ogniskowości

naturalnej chorób

zakaź­

nych i

pasożytniczych znalazła

szeroki

oddźwięk również

w

Bułgarii.

Przytoczymy tu niektóre dane o

występowaniu

tych chorób w nadziei,

że

problem ten zainteresuje parazytologów, szczególnie

zaś

entomologów lekarskich.

GORĄCZKAQ

Na

gorączkę

Q zwrócono w

Bułgarii uwagę odkąd

A. Mit o w (1940) i A. To r po m a n o w (1951) wy kry li pierwsze przypadki w

południo­

wych ['ejonach kraju.

Podjęte później

przez A n g e

ł

o w a i

współpra­

cowników oraz Szi n dar o w a i

współpracowllli'ków

badania serologi- czne

dowiodły, że

zarazek

występuje

u

zwierząt

domowych co najmmeJ w

33

rejonach rozrzuconych po

całej Bułga,rii (A

n g e

ł

o w i

K

u j u m- d

ż

i je w, 1949).

Dodatnie odczyny stwierdzano

najczęściej

u krów (41 O/o), poza tym u kóz

(35%0)

i owiec

(23°/e).

Szindarow i Mitow stwierdzili ponadto za-

każenie

u

mułów,

koni kur,

gęsi

i kaczek. Przy tak rozpowszechnionym zarazku

wśród zwierząt

domowych

należało częściej oczekiwać gorączki

Q

również

u ludzi. I

rzeczywiście,

prowadzone w latach 1955-1957 ba- dania przy pomocy metod serologicznych lub izolacji szczepów

ustaliły chorobę

w 30 wsiach. Analiza

zachornwań

i ich

sezonowość dowodzą, że poważną rolę odgrywają zwierzęta

domowe , które

są

rezerwuarem za- razka. Choroba pojawia

się

szczególnie

wiosną,

kiedy to

,zakażone

zwie-

1 zęta

intensywniej

rozsiewają

zarazek w czasie porodów lub

^poronień.

„W12domości Parazytologiczne", t. VI nr 2/3, 1960

W wolnej przyr-odzie ogniska

gorączk,i

Q

utrzymują się wśród

gryzoni, szczególnie

susłów (Citelus citellus),

oraz

wśród

kleszczy

Rhipicephalus sanquineus

i

Hyaioma plumbeum.

GORĄCZKA

MARSYLSKA

Pierwsze zachorowania

rozpoznał

w

Bułgarii

W ap z ar o w (1948), natomiast Szi n dar o w (1953) wyosobnM: zarazek. Ten ostatni wyko-

nał

w latach 1953-1956 szersze badania mikrobiologiczne i epidemiologicz- ne, które

pozwoliły

na

wyciągnięcie następujących

wniosków.

Gorączka

marsylska

występuje

w ogniskach endemicznych w

południowo-wschod­

niej

części

kraju i na

wybrzeżu

Morza Czarnego.

Zależy

to od

wystę­

powania kleszcza

Rhipicephalus sanq_uineus,

który

właśnie

w rejonach klimatycznych frankijskim, czarnomorskim i

przejściowym śródziemno­

morskim Zillajduje najlepsze warunki dla swego rozwoju.

W latach 1948-1956 rozpoznano w

Bułgarii

188 przypadków

gorączki

marsylskiej (na 107 badanych serologicznie 81

reagowało

dodatnio). Po-

chodziły

one z 82 wsi,

przeważnie

z rejonów

płowdiwskiego

i pomorin- skiego. W ogniskach endemicznych zachorowania

pojawiają się

co roku z wahaniem

ilościowym zależnie

od warunków klimatycznych.

Duża ilość

przypadków na wsi jest zrnzumi-ala wskutek

częstych

konitaktów z przy-

rodą.

Ale

również

w miastach

była pokaźna ilość zachorowań,

w któ- rych

rolę epidemiologiczną odgrywają

psy. Choroba

występuje

od maja do

października, najczęściej

w

miesiącach gorących,

w lipcu i sierpniu.

Zależy

to od dynamiki pojawiania

się ilości

aktywnych kleszczy, które

pojawiają się

w kwietniu,

są

najliczniejsze w czerwcu, wreszcie

znikają jesienią

(IX-X).

Rolę

kleszczy w przenoszeniu riketsji wykazano

też doświadczalnie.

Z 301 kleszczy

złowionych

na psach, innych

zwierzętach

domowych, na

zającach

lub na ziemi wyosobniono 10 szczepów. Dwukrotnie potwier- dzono 1Jransowarialne przechodzenie zarazka na potomstwo kleszcza, raz podczas jego przemian z nimfy w

postać dojrzałą.

Przekazywanie zarazka przez kleszcze

zostało

dowiedzione na

świnkach

morskich. Wyosobniono

też

szczep od chorego

człowieka.

Wszystkie szczepy

pochodzące

od

zwierząt

i

człowieka

nie

różniły się.

Szczegółowo

badano ich

morfologię

i

właściwości

biologiczne.

Rozstrzygnięto też

sporny problem, czy pies przenosi jedynie kleszcze,

czy

też

sam jest

wrażliwy

na

zakażenie. Okazało się, że

jest on aktyw-

nym

poś•rednikiem,

skoro znaczny odsetek psów bada!Ilych w ogniskach

endemicznych

reagował

dodatnio w próbie

wiąmnia dopełniacza

i z wy-

sokim mianem.

Udało się też zaka:zić

psa

doświadczalnie

i

wyosobnić później

z jeg,o krwi rikestje.

ORNITOZA

Na 307 badanych

gołębi pochodzących

z 2 gospodarstw w Sofii 20,840/o

reagowało

dodatnio na

ornitozę

w próbie serologicznej. Odsetek dodatnich

wynosił

w jednym gospodarstwie 31,120/o (na 183 ptaki), w drugim

zaś

5,640/o (na 124 ptaki) (Kuj u m d

^ż

i je w, 1956). W 5 przypadkach

^udało

się

poza tym

wyosobnić

wirus na myszy. Podobne wyniki uzyskano w

miejscowości

Radomir (22,50/o dodatnich na 40

gołębi)

i w innej miej-

scowości

(44,90/o dodatnich na 18

gołębi).

Zdaniem

Kujumdżij,ewa gołębie

dzikie lub

półdzikie

nie

reagują

wcale na

ornitozę

albo tylko rzadko, natomiast u

gołębi

domowych i miejskich spotyka

się

wysokie odsetki dodatnich wyników, u

młodych

ptaków nawet

dużą śmiertelność.

Badając

290 surowic od osób z objawami nietypowego zapalenia

płuc

uzyskano 40 (13,70/o) wyników dodatnich,

wśród

których ustalono

przeważnie związek

z

chorobą

u ptaków , szczególnie

gołębi.

Przeciwciała

ornitozy stwierdzono

też

u

przeżuwaczy:

u

bydła

w 2,230/o (3 na 136), u owiec w 1,780/o (3 na 167). Trudno

ustalić,

pod

jaką postacią kliniczną

przebiega ornitoza u

bydła, zwłaszcza

u

cieląt.

U owiec bowiem

wywołuje

ona ronienie enzootyczne.

Z innych

badań

serologicznych w kierunku ornitozy wymienimy jeszc~e 7,890/o dodatnich wyników u indyków i kaczek, 4,690/o u

świń rzeźnych

(7 na _149). Na 244 osób z nietypowym zapaleniem

płuc reagowało

dodatnio 47 (19,260/o). W grupie

zaś

184 zdrowych pracowni- ków

rzeźni

z 4 miast

aż

17 (9,20/o)

wykazało przeciwciała.

Swiadczy to o

częstym

kontakcie z wirusem podczas wykonywanej pracy. Ze

zwierząt

domowych prócz

bydła

i owiec

również świnie są wrażliwe

na

ornitozę.

GORĄCZKA KRWOTOCZNA

Stwierdzono w

Bułgarii

2 typy:

gorączkę krymską

oraz

krwotoczną

z

zespołem wątrobowym.

Z powodu

trudności

di; agnostyki prowadzono

przeważnie

badania kliniczne i epidemiologiczne (D o s i e w, 1956; B r a- t a n o w, 1958). Pierwsze przypadki stwierdzili Kir o w i Mat i n- c ze w (1956). A n g

eł

o w et al. (1956) przeprowadzili podstawowe ba- dania nad

etiologią zachorowań.

Cz u mak o w i Szi n dar o w (1953) ustalili

związek istniejący między

wirusem k· rymskiej

gorączk,i

krwo- tocznej a

występowaniem Hyalorńma plumbeum.

Problem ten

prześle­

dziła

w

Bułgarii

Sir b o w a.

Stwierdziła

ona aktywne postacie kleszcza od

początku

kwietnia, najliczndejsze w maju, i ich zanikanie we

wrześniu

i

październiku.

Warunkuje to wiosenno-

letnią sezonowość zachorowań

ze szczytem w lipcu.

Kir o w (1956)

prześledził

jedno ognisko choroby,

epidemię zaś

go-

rączki

krwotocznej

wśród

robotników opisali Bratanow (1958) i Szi n- d ar o w (1959). Br at a n o w i wspólpr. (1958)

sądzili, że

z punktu widzenia epidemiologic~nego

głównym

rezerwuarem wirusa w przyrodzie jest nornica ruda. Problem ten jak i rola kleszczy w przenoszeniu

zakaże­

nia jest w

Bułgarii

coraz

częściej

podejmowany .

ZAPALENIE MÓZGU I OPON

Chorobą tą

zajmuje

się

od kilku lat Pa

wł

o w ze

współpracowni­

kami. Stwierdzano

dotąd

kliniczne przypadki u koni. Obecnie prowadzi

się

badanie serologiczne.

LIMFOCYTARNE ZAPALENIE OPON MIĘKKICH

Wprawdzie nie wykazano

dotąd

w

Bułgarii ogniskowości

naturalnej tej choroby, to jednak wiele danych przemawia za

nią.

Pierwsze przy- padki potwierdzone wirusologicznie opisali B o .,

ż

i n o w , S z i n d a , r o w i Make do n ska (1956). Wirus

wykazywał słabsze właściwości

choro- ootwóroze.

Zakażone

zarodki kurze nie

^ginęły,

a wirus wykazywano do- piero w mózgu wyklutych

kurcząt.

Zdaniem Szindarowa choroba ta wy-

stępuje dość często. Stwierdzał

on jej przypadki w kilku wsiach w

północ­

nej i

południowej Bułgarii.

LEPTOSPIROZY

Pierwszy przypadek leptospirozy u psa

oprsał

w

Bułgarii

Pr ok o- p a n o w (1939). Pa

wł

o w (1944)

stwierdził leptospirozę

u

bydła,

owiec i

świń

na podstawie danych klinicznych, anatomopatologicznych i epi- zoocjologicznych. Nie

znając

wtedy

właściwej

etiologii, nie

opracował należycie

zagadnienia (A n g el o w i Kuj u m d

ż

i je w , 1951). Obecnie stwierdza _

się

szerokie rozprzestrzenienie leptospir i liczne ich typ y.

Prócz badania ludzi i

zwierząt

domowych poszukuje

się

, rezerwua• ru za- razka w przyrodzie,

wśród

dzikich gryzoni.

Wykazano

dotąd

u ludzi i

zwierząt następujące

typy: Leptospira saxi, L. sax-koebing, L. sejroe, L. bataviae, L. fortbragg, L. mitis, L. pomona, L. canicola, L. autumnalis. Prócz wymienionych stwierdzano ponadto:

L. bovis, L. icterohaemorrhagiae, L. akiani, L. australis A i B , L. grippo- typhosa. Typy te rozpoznali serologicznie

Mąt

ee w, Kuj u m d

ż

i- je w i inni.

Często

izolowano szczepy L. pomona, rzadziej L. mitis, L.

canicola i L. bataviae.

Stwierdzano przypadki leptospirozy u ludzi

pozostających

w kontak- cie ze

zwierzętami

oraz

wywołane

zanieczyszczeniem wody pitnej .

Dość

szerokie

występowanie

leptospir w

Bułgarii,

i to jako choroby z

ogniskowością naturalną,

nie ule ga

dziś

kwestii.

vŁ .· ~-·-· .• ""

BRUCELOZA

Badania nad

ogniskowością naturalną

brucelozy prowadzi w

Bułgarii

Pa

wł

o w z

współpracownikami.

Wykia:zali oni

dotąd, że

rezerwuar za- razka znajduje

się głównie

u dzików. Od nich

może przejść zakażenie

po- przez

świnie bałkańskie, żerujące

na

wolności,

do

świń

domowych.

U

zajęcy

(250) i lisów (120) nie

udało się dotąd stwierdzić.

zarazka.

Czasem tylko

występuje

dodatni odczyn serologicz,ny, ale

zakażenie

mor- skich

świnek

nie daje na

ogół

wyniku. Tylko raz

wystąpiła

u

świnki

morskiej zaszczepionej

materiałem

z lisa dodatnia reakcja Wrighta.

U lisa tego

były

ogniska martwicze w

wątrobie,

odczyny Wrighta i Hudd- lesona

były

ujemne , ale mimo to

udało się wyosobnić kulturę

B. suis.

Nie

dają też

dodatniego wyniku próby karmienia psów

mięsem

rea-

gujących

dodatnio lisów i

zajęcy.

Zauważono, że

przy wstrzykiwaniu

świnkom

morskim izolowanych szczepów Brucella suis

występowała

silna reakcja, z typowymi

pośmiert­

nymi zmianami. Króliki natomiast

wykazywały

jedynie dodatnie odczyny serologiczne, bez zmian anatomo-patologicznych. Tylko raz

udało się

od królika

uzyskać

szcZ€p B. suis po

2Jakażeniu

ich szczepami

pochodzącymi

od ludzi, domowych i dzikich

świń

oraz kleszczy rodzaju Hyalomma i Dermacentor marginatus. Badania te

są

kontynuowane w celu ostatecz- nego

wyjaśnienia ogniskowośd

naturalnej brucelozy, roli

zwierząt

dzikich oraz kleszczy.

Odnośnie

do ostatniego bada

się ilość pokoleń,

w których zachowuje

się

zarazek oraz czy

rozmnaża się

on w organizmie kleszcza.

Na podstawie dotychczasowych

badań

wydaje

się, że :zające

i lisy pra- wie nie

odgrywają

w

Bułgarii większej

roli w podtrzymywaniu ognisk naturalnych brucelozy, mimo

że stykają się

z zarazkiem i serologicznie dodatnio

reagują.

Lisy np.

żyją

w

pobliżu

hodowanych na

wolności świń północnobułgarskich. Pożerają

poronione przez chore

świnie płody

i

ło­

żyska,

co

ZJostało

stwierdzone podczas sekcji.

Występuje

tu

różnica

w porównaniu z ogniskami brucelozy w Szwaj- carii i Danii. Wydaje

się, że

B. suis

przystosowała się

do

pasożytowania

u

świni

i jest dla niej

dość

s pecyfic zna. Chorobotwórcza dl, a

świń

domo- wych i dzikich oraz dla

człowieka

nie jest zbyt patogenna dla

bydła,

za-

jęcy,

lisów, prawdopodobnie

też

dla szakali i wilków.

Zresztą

badania w tym kierunku

trwają

jeszcze.

TULAREMIA

P a w

ł

o w i

współpracownicy

wykryli pierwsze przypadki tularemii

w rejonie Burgas u

bawołów,

owiec i

żółwi

(Testudo graeca). Na 100

badanych

żółwi

w

różnym

wieku i

,różnej płci

stwierdzano od 20 do 400/o

odczynów serologicznych z mianem od 1 : 400 - 1 : 3200. W rejonie tym

nie

było

przypadków u

zajęcy

i lisów. U ludzi nie wykryto

dotąd

przy- padków;

być może występują

one nietypowo. Przypuszcza

się, że

B. tu- larense wykazuje w

Bułgarii

w porównaniu z innymi krajami pewne odchylenia biologiczne.

TOKSOPLAZMOZA

Przy pomocy odczynów immunologicznych (alergiczny,

wiąz.

dopeln.) A n g

eł

o w i inni (1958) wykryli

toksoplazmozę

u krów, koni,

szczeniąt

psich, kóz, owiec,

świń, 21ajęcy,

kur i ludzi. Od

człowieka

wyosobniono 2 szczepy. Dla

wyjaśnienia ogniskowości

tej choroby

należy prowadzić

dalsze badania i

sprawdzić swoistość

odczynów. Trzeba

też uwzględnić

wysoki odsetek

zarażenia

ptaków rodzajem Atoxoplasma.

LEJSZMANIOZA

Badania D r j a n o ws ki e g o, Pa

wł

o w a, J u r ko w a i B r a t a- n o w a

miały

przede wszystkim na celu wykrywanie choroby i jej za-

sięgu. Pawłow usiłował stwierdzić

rezerwuary

pasożyta

i, jak

dotąd, potwierdził

to w stosunku do psów. Wyosobniono

też

szczep z Citellus citellus.

Powyższy przegląd

wskazuje,

że

problem chorób z

,ogniskowością

na-

\ura\ną

1,est o.\a ~u\ga,\\

ć\oi:.c '?C)"Wo.1.'!\.'j.

~\n.n.o

'&\ę n.amąm.c {:,6_{:,\~\'i','Z.'i\

współpracę

ze specjalistami innych krajów i

poświęcić

tym sprawom sympozjum lub kongres, który

wytknąłby

dalsze plany

badań. Byłby

on

jednocześnie

uczczeniem twórcy teorii o

ogniskowości

naturalnej cho- rób E. N.

Pawłowskiego.

Otrzymano 20 XI 1959

P. PAWŁOW

Z Katedry Higieny

Wydziału Zootechnicznego w Sofii

DISEASES WITH NATURAL FOCI OCCURRING IN BULGARIA

The author summarizes the results hitherto obtained by Bulgarian authors due to investigations on diseases with foci in free nature, according to Z. N. Pa- vlovsky's theory. The following diseases were taken into consideration: Q fever, Marseilles faver, ornithosis, hemorrhagic fever, encephalitis and meningitis, chorio- meningitis lymphocytica, leptospirosis, brucellosis, tularemia, toxoplasmosis and l eishmaniasis.