Zbigniew Wejcman
Konstytucyjny porządek państwa : sympozjum polsko-niemieckie
Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 1/1, 269-270
1994
S P R A W O Z D A N I A I K R O N I K A W Y D Z I A Ł U
Saeculum Christianum 1 (1994) n r 1
KONSTYTUCYJNY PORZĄDEK PAŃSTWA Sympozjum polsko-niemieckie
W dn. 12-13 listopada 1993 r. w Akadem ii Teologii K atolickiej w W arszawie odbyło się polsko-niem ieckie sym pozjum na tem at konstytucyjnego p orządku państw a. Było to kolejne, czwarte ju ż sym pozjum organizowane wspólnie przez Politologię i N auki Społeczne A T K , Fundację K o n rad a A denauera oraz Fundację A T K pod hasłem
„Drogi do społecznej gospodarki rynkowej i odpowiedzialności społecznej”. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele środowisk naukow ych, politycy, teologowie, prawnicy.
W okresie transform acji ustrojowej konstytucyjny porządek państw a polskiego jest wciąż 'reliktem poprzedniej epoki. Przem iany gospodarcze, społeczne, a przede wszystkim polityczne w naszym kraju napotykają barierę w postaci nieadekwatnej do nowej sytuacji ustawy zasadniczej. Jednak mimo upływ u czterech lat, nowych rządów oraz kolejnej kadencji parlam entu wiele wskazuje na to, że uchwalenie nowej konstytucji nie jest centralnym zagadnieniem dla obecnych elit politycznych. Tym większa wydaje się być rola intelektualistów w podejm ow aniu i aktualizow aniu problem atyki konstytucyjnego porządku państw a.
R eferaty przedstaw ione podczas sym pozjum prezentow ały szeroką skalę zagadnień związanych z praw nym porządkiem państw a konstytucyjnego. O bok zagadnień antropologicznych występujących w przypadku tw orzenia ustawy zasadniczej p o ru szono problem atykę wzajemnych relacji K ościół-państw o w aspekcie jurydycznym i aksjologicznym. Podjęto rów nież zagadnienie legitymizacji obecnego parlam entu jak o potencjalnego ciała ustawodawczego dla nowej K onstytucji. Obecność perelegen- tów niemieckich umożliwiła porów nanie i wymianę doświadczeń obu państw w tej mierze.
Prof. d r J. G riindel z U niw ersytetu w M onachium podjął próbę odpowiedzi na pytanie o miejsce i rolę w artości podstaw ow ych w K onstytucji. P unktem wyjścia jest stwierdzenie, iż dem okracja nie może funkcjonow ać bez konsensu co do w artości podstawow ych. W artości te są m aterialną treścią podstaw ow ych praw człowieka, wraz z nim i m ają swoje miejsce w ustawie zasadniczej. Jednak państw o może i pow inno odpow iadać jedynie za realizację praw podstawow ych, zaś w artości podstaw ow e m ogą być realizowane tylko w oparciu o zgodę społeczną, o konsens. Zgoda społeczna co do w artości podstawow ych wyraża się w praktyce społecznej pluralizm em kulturow ym i tolerancją, będącymi czymś różnym od relatywizmu.
O realizacji tak rozum ianego konsensu decydują wartości religijne, będące najwyż
szą kategorią w śród w artości podstawow ych. Chrześcijańskie rozum ienie tych w arto ści sytuuje jednostkę w systemie społecznym zasadzającym się na odpowiedzialności, sprawiedliwości i solidarności.
K ierow nik naukow y sympozjum, prof. d r H. Juros w swym w ystąpieniu podjął tem atykę im ocatio D ei w ustawie zasadniczej. N a wstępie w skazał na kontrow ersyjny dla wielu charakter inwokacji, następnie omówił jej znaczenie dla nowej K onstytucji.
Podkreślił, że ustaw a zasadnicza nie m a i nie może mieć charakteru narodow ego elem entarza bądź katechizmu. N ie jest również jej zadaniem tworzenie czy wysuwanie postulatów norm atyw nych. Jednakże ustaw odaw ca nie może tw orzyć tak fundam en
talnego dla bytu państw a dokum entu bez zwrócenia się ku w artościom ważnym dla danego narodu. K ontekst kulturow y nowej konstytucji kieruje więc ustawodaw cę ku tradycji i historii. Im ocatio D ei miała swoje miejsce we wszystkich instytucjach Polski, zasadne wydaje się więc utrzym anie tej tradycji, szczególnie teraz, w momencie
2 7 0 SPRAWOZDANIA [2]
odbudow y państwowości polskiej. Umieszczenie inwokacji w pream bule pozwoli zachow ać jurudyczny charakter tekstu zasadniczego konstytucji, zaś podkreślenie zasady neutralności państw a dodatkow o wzmocni kulturow ą wymowę invocatio Dei.
Prof. d r Kriele z U niw ersytetu w K olonii omówił proces w prow adzania ustaw, w tym konstytucji, na drodze dem okracji bezpośredniej. Plebiscytarne dochodzenie do kom prom isu związanego z ustawodaw stwem państwow ym pow inno odbyw ać się po uchw aleniu danej ustawy, a nie przed. Z asada ex post gw arantuje lepszą znajom ość danej materii przez społeczeństwo, dzięki czemu może ono przegłosować (np. w drodze referendum ) konkretne rozwiązanie, opracow ane zgodnie z obowiązującymi zasadam i praw nym i, nie zaś ogólnikowe i prezentowane hasłowo postulaty. Jednocześnie ustaw odaw ca winien mieć możliwość zm iany ustawy w przypadku jej nieadekwatno- ści, również wtedy, gdy jest ona wynikiem plebiscytu.
W swoim w ystąpieniu prof. H. Suchocka omówiła polityczny kontekst w prow adza
nia nowej konstytucji. Pani prem ier podjęła problem legitymizacji obecnego parlam en
tu do uchw alenia ustawy zasadniczej. W prawdzie w ybory dały praw ny i form alny m an d at do wprow adzenia konstytucji, pojaw ia się jednak pytanie o m oralny aspekt tej legitymizacji.
Równocześnie w opinii prof. Suchockiej kam pania przedw yborcza dobitnie pokaza
ła, że uchwaleniem nowej konstytucji nie jest już zainteresowane ani społeczeństwo ani politycy. To dowodzi, że najlepszym m om entem na wprowadzenie ustawy zasadniczej był czas po w yborach 1989 roku, gdy ówczesny „kontraktow y” parlam ent zmieniał polityczny szyld państw a (godło, nazwa państw a i in.). Obecnie wszystko wskazuje na to, że minie wiele czasu, zanim now a konstytucja zostanie uchw alona i czas ten ustaw odaw ca powinien poświęcić pytaniom o charakter przyszłej ustawy zasadniczej:
pragm atyczna czy program ow a, rytualna czy relew antna, form alna czy norm atyw na.
Dwugłos w sprawie stosunków K ościół - państw o, w kontekście obecnego k o nkordatu, zaproponow ali prof. d r L. R oos z U niw ersytetu w Bonn oraz prof. dr R.
Sobański z A TK . Pierwszy referent omówi! ważność etosu chrześcijańskiego dla budow ania dem okracji. O pierając się na przykładzie obecnej sytuacji nowych landów niemieckich podkreśli! znaczenie współdziałania państw a i społeczności w yznanio
wych w odbudow yw aniu struktur państw a praw a. Szczególne znaczenie tej w spół
pracy prof. R oos widzi w kształtow aniu państw a socjalnego.
Prof. Sobański określił K ościół i państw o jak o autonom iczne i suwerenne instytucje, dla których stycznym, akceptow anym punktem odniesienia jest człowiek. Jednostka uczestnicząc w obu tych porządkach jednocześnie, pyta się o ich wzajemne relacje i kompetencje. Odpowiedź na te pytania jest treścią konkordatu, który stanowi próbę regulacji tych zależności. K ościół opow iada się za dem okratycznym państw em praw a, jednocześnie K ościół jest tą instytucją, która w systemie dem okratycznym w inna się bardziej zmieniać niż państwo. Państwo zaś nie może nie respektow ać zasad K ościoła, którego regulacje praw ne oparte są na przedpraw nych podstaw ach norm atyw nych.
Ciekawie podsum ow ał oba w ystąpienia prof. H. Kupiszewski, am basador R P przy Stolicy A postolskiej.
W trakcie trw ania sym pozjum wygłoszono kilka interesujących referatów m.in. na tem at sądowej ochrony konstytucji (prof. J. Isensee, Bonn) czy praw nonaturalnego porządku państw a okresu transform acji (prof. W. Łączkowski, Poznań). Szczególnie ciekawe było wystąpienie sędziny T rybunału K onstytucyjnego, prof. J. Zakrzewskiej.
Sympozjum dało okazję do wymiany poglądów na konstytucyjny charakter państw a, było również p ró b ą obiektywnego spojrzenia na kwestię wzajemnych stosunków państw a i K ościoła. Pokazało również, ze m im o znacznych różnic w rozw oju instytucji dem okratycznych, pewne problem y są wspólne zarów no dla Polski, ja k i dla Niemiec.
Z B IG N IE W W E JC M A N
