CZY MOJE DZIECKO MA WADĘ WYMOWY?
Zaburzenia mowy u dzieci przejawiają się w różny sposób i mają różny stopień nasilenia. Nawet pozornie niewielkie, szczególnie u małych dzieci, mogą wywołać niekorzystne skutki dla ich rozwoju i funkcjonowania.
Rozwój mowy jest ściśle związany z całokształtem procesów rozwojowych, stąd defekt może być objawem zaburzeń bardzo różnych funkcji, np. lateralizacji, motoryki, ale też procesów psychicznych, emocjonalnych i społecznych. W praktyce rzadko spotyka się
„czyste” postacie zaburzeń mowy. Najczęściej mają one charakter sprzężony.
Za wadliwą uznajemy wypowiedź np.:
− słabo słyszalną,
− mało zrozumiałą,
− nieprzyjemną w odbiorze (chropowatą, zbyt wysoką, zbyt niską),
− zawierającą zniekształcone dźwięki,
− o zaburzonym rytmie i tempie mowy,
− niepoprawną gramatycznie,
− nie uwzględniającą opozycji fonologicznych,
− nieodpowiednią do wieku, płci, inteligencji.
Oczekiwania nie mogą przekraczać jednak norm rozwojowych, np. NIE MOŻNA WYMAGAĆ OD DZIECKA POPRAWNOŚCI ARTYKULACYJNEJ PRZED UKOŃCZENIEM PIĄTEGO ROKU ŻYCIA.
Prawidłowy rozwój mowy uwarunkowany jest właściwym rozwojem intelektualnym, fizycznym i emocjonalnym ale pamiętać należy o tym, iż mowa rozwija się tylko poprzez kontakt werbalny z drugą osobą drogą naśladownictwa.
Większość dzieci zaczyna mówić poprawnie we właściwym czasie. U innych mowa pojawia się z opóźnieniem ale ich wymowa jest prawidłowa. Bywają też takie dzieci, które zaczynają mówić we właściwym czasie ale nieprawidłowo.
O wymowie wadliwej można mówić wtedy, gdy różni się ona od wymowy będącej w powszechnym użyciu. Należy odróżnić wady wymowy od nieukończonego rozwoju mowy, który charakteryzuje się wymową właściwą dla wcześniejszych okresów życia dziecka. Nie wolno zatem mylić wad wymowy z jej niedojrzałymi, rozwojowymi formami, jak też dopatrywać się ich w regionalizmach, które stanowią lokalną normę językową. Różnica dotyczy prognoz terapeutycznych.
W przypadku nieukończonego rozwoju mowy może nastąpić (oczywiście nie w każdym przypadku) samoistna poprawa wymowy, natomiast w przypadku wady wymowy nie
można na to liczyć – konieczna jest interwencja logopedy i im wcześniej ona nastąpi, tym skuteczniejsza będzie terapia logopedyczna.
Do najczęściej występujących wad wymowy u dzieci poniżej 6 – 7 roku życia, wymagających interwencji logopedy, zalicza się dyslalie o charakterze deformacji (zniekształcenia) głosek, w wyniku czego powstają dźwięki nie należące do zasobu głosek języka polskiego. Są to między innymi:
− Seplenienie międzyzębowe – dotyczyć może głosek s, z, c, dz; ś, ź, ć dź, sz, ż, cz, dż w czasie wymowy język wsuwa się między zęby;
− Seplenienie boczne – dotyczy wymienionych powyżej głosek, język ułożony jest niesymetrycznie, dźwiękom towarzyszy charakterystyczne nieprzyjemne dla ucha brzmienie,
− Seplenienie wargowe – dotyczy także wyżej wymienionych głosek, język nie bierze udziału w ich wymowie. Głoski wymawiane są wargami charakterystycznie wysuniętymi do przodu, jak przy dmuchaniu;
− Reranie – dotyczy głoski r – zamiast drgań czubka języka głoska ta może być wymawiana poprzez drgania języczka, warg, policzków;
− Ubezdźwięcznianie – polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, bez drgań wiązadeł głosowych, np. bada = pata, domek = tomek; woda = fota, żaba = szapa;
− Nosowanie – głoski nosowe: m, mi, n, ni, ę, ą – wymawiane są jak ustne i odwrotnie – ustne z poszumem nosowym;
Wszelkie zastępowanie głosek trudniejszych do wymówienia głoskami łatwiejszymi, będące przejawem nieukończonego rozwoju mowy (jeśli występuje poniżej 6–7 roku życia) NIE JEST WADĄ WYMOWY!
Dyslalie o charakterze paralalii (zamiany) głosek trudniejszych do wymówienia głoskami łatwiejszymi to najczęściej:
- seplenienie – dotyczy głosek: syczących: s, z, c, dz ,
sowa = szowa, siowa, zebra = żebra, ziebra, cebula = czebula, ciebula, dzbanek = dżbanek, dźbanek, szumiących: sz, ż, cz, dż,
szafa = safa, siafa, żaba = zaba, ziaba, czapka = capka, ciapka, dżem = dzem, dziem, ciszących: ś, ź, ć, dź
siano = sano, szano,
ziemia = zemia, żemia, ciasto = casto, czasto, dziadek = dzadek, dżadek;
- nieprawidłowa realizacja głoski r – głoska może być zastępowana głoską l, j lub opuszczana np. rak = jak, lak, .ak;
ryba = jba, lyba, .ba;
- wadliwa wymowa głosek k, g – głoski te mogą być zastępowane głoskami t, d, np. kot = tot, gęś = dęś,
kredka = tretta.
U dzieci powyżej 7 roku życia do wad wymowy zalicza się dyslalię o charakterze deformacji głosek oraz wymowę charakteryzującą się zamianą głosek trudniejszych łatwiejszymi, gdyż w SIÓDMYM ROKU ŻYCIA ROZWÓJ MOWY DZIECKA POWINIEN BYĆ ZAKOŃCZONY OD STRONY ARTYKULACYJNEJ.
Opracowanie:
Elżbieta Leciak – Barszczewicz, logopeda SP84
