1
S P IS Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I — ...$ V ? 9 .U V < ^ ...
1 4 - . . $ ° ? ^ . ^ ^ ...
... 3 <p5£ . 1/1. Relacja —
I/2. Dokum enty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora
I/3. Inne materiały dokum entacyjne dotyczące osoby relatora
II. Materiały uzupełniające relację ^
111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora —.
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — III/3 - M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r.
III/5 - in n e ... —
IV. Korespondencja —
V. Nazwiskowe karty inform acyjne 1 /
VI. Fotografie ( /
2
3
SIPOWICZ Izabella z d. GOŚCICKA (1909-1988), lekarz-stomatolog, od 1940 jako
„Nana”, „”Dentystka” żołnierz KOP w Warszawie, w 1. 1941-1944 więźniarka i lekarka więzienna Pawiaka działająca w komórce więziennej „998” O II KG AK. W Powstaniu lekarz
szpitala Zgrupowania AK „Gurt” $ o ^ n/K-C
Izabella Gościcka urodziła się 30 IV 1909 w Siedlcach w rodzinie piwowara Hipolita Gościckiego i Wandy z d. Harych. Po śmierci ojca w 1914 matka jej wyszła ponownie za mąż.
Miała dwóch braci. Ukończyła szkołę średnią w Lublinie, następnie w latach 1929-1933 studiowała w Warszawie w Państwowym Instytucie Dentystycznym (od 1933 przemianowanym na Akademię Stomatologiczną). Po ukończeniu praktykowała w klinikach Akademii, a w 1935 otworzyła własny gabinet dentystyczny przy ul. Żelaznej, przeniesiony później na ul. Złotą.
W styczniu 1940 jako „Nana”, także „"Dentystka” wstąpiła do^Komendy Obrońców Polski. W lipcu 1940 wyszła za mąż za Witolda Sipowicza, także żołnierza KOP. W ich mieszkaniu znajdował się punkt łączności i kolportażu pisma „Polska Żyje”. Od stycznia 1941 pełniła również funkcję lekarza w konspiracyjnej służbie zdrowia KOP. W dniu 17 V 1941 wraz z mężem została na skutek donosu aresztowana przez gestapo. Uwięziona na Pawiaku pracowała tam jako dentystka. Zaangażowana w konspiracji więziennej wraz z lekarzami A.
Czuperską (VM), F. Lothem i Z. Sliwickim stanowiła na Pawiaku ścisłe kierownictwo V'-*;
komórki wewnętrznej AK-moszącej kryptonim „998”, w ramach O II KG AK. Mając w związku z pełnioną pracą dentystki swobodę poruszania się po całym terenie więzienia stała się łącznikiem między oddziałem kobiecym, tzw. „Serbią”, i oddziałem męskim Pawiaka.
Przekazywała wiadomości więźniom, przenosząc grypsy i przesyłki, m.in. w zawiniętych po łokcie rękawach lekarskiego fartucha, w narzędziach, w fiolkach. Ułatwiała kontakty między więźniami, umożliwiając im uzgadnianie zeznań. W gabinecie dentystycznym dokonywała zakażenia tyfusem wybranych więźniów w celu umożliwienia im ucieczki. Lecząc zęby pacjentom, potrafiła obok stojącego SS-mana niepostrzeżenie wsunąć gryps, coś do jedzenia lub też ustnie przekazać informację. Czasami wkładała gryps do leczonego zęba wraz z opatrunkiem. Rozdawała także więźniom konsekrowaną Hostię, otrzymywaną od więźniarki W. Wilczańskiej-Bieńkowskiej (VM). Więźniowie nazywali ją „złotą Anią” bądź „Aniołem Pawiaka”. Pacjentami jej byli także Niemcy z załogi Pawiaka i gestapowcy z Alei Szucha.
Dzięki dobrej znajomości języka niemieckiego mogła od nich uzyskiwać istotne wiadomości, dotyczącymi m.in. losów więźniów. Szczególnie blisko współpracowała z przodowniczką
4
J U l
straży więziennej, łączniczką AK, Marią Rosłońską „Kaczusią”. W dniu 31 VII 1944, po likwidacji Pawiaka przez Niemców, została zwolniona wraz z grupa lekarzy-więźniów.
W czasie Powstania kierowała mieszczącym się w jej gabinecie punktem ratowniczo-
kobiecej strukturze AK „Pomoc Żołnierzowi”, mieszczącej się w lokalu „Adria” przy ul.
do obozu w Pruszkowie. Po dłuższej tułaczce osiedliła się z matką we Włochach pod Warszawą.
Orderu Wojennego Virtuti Militarii. Nadanie zostało zweryfikowane w 1964 przez Kapitułę Londyńską z nr. Krzyża 13097. Była także odznaczona K.Kom.OOP oraz KW. Brak
Po wojnie prowadziła we Włochach gabinet dentystyczny. Od 1948 była członkiem Związku b. Więźniów Politycznych Obozów i Więzień Hitlerowskich, a następnie ZBoWiD.
Złożyła zeznania w Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich, będąc członkiem Komitetu Redakcyjnego wydawnictwa Wspomnienia więźniów Pawiaka była w 1972 świadkiem na toczącym się w Hamburgu procesie komendanta policji bezpieczeństwa w Warszawie, Ludwiga Hahna. Utrzymywała kontakty z lekarzami poznanymi na Pawiaku.
Będąc pobożną była czynna w życiu swojej parafii. Zmarła w Warszawie 13 XII 1988, pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w grobie rodzinnym Gościckich.
Brat Anny Rajmund Gościcki (1908-1989), w czasie wojny lekarz weterynarii gminy Młociny, był od maja 1942 jako „Lis” żołnierzem AK w 8 Rejonie (Łomianki) Obwodu VII
„Obroża” Okr. Warszawa-Miasto; współpracował również z komórką więzienną AK na Pawiaku; w Powstaniu był czynny w szpitalu polowym IV Zgrupowania Śródmieście AK
„Gurt”. Przyrodni brat Stefan Graff (? - 1944), inżynier, ps. „Longinus”, żołnierz I plutonu 1 kompanii Baonu „Parasol”, poległ na Woli. Mąż Witold Sipowicz (1906-1941), inżynier lądowo-wodny, żołnierz KOP i ZWZ, rozstrzelany w Oświęcimiu.
sanitarnym Zgrupowania Śródmieście AK „Gurt”. Uczestniczyła także w pracach PŻ,
na wolność w grupie cywilów zorganizowanej 4 prowadzonej przez jej brata tak, że nie trafili
Kpt. Anna Sipowicz Rozkazem Dowódcy AK została odznaczona Krzyżem Srebrnym
informacji o 43 k«rfkohviek awansie A i
A PA K , T. 3656/W S K ; A ZG ZK R PiBW P, sygn. T-6201 (A . S ip o w icz), W -86091 (R. G ościck i); A Par. św . Stanisław a B M , ks. ur. w 1909., nr aktu 204; D W U dsK iO R , Spis V M Londyn, s. 156; SPP Londyn, TP. 1;
5
JL /3
B artoszew ski W ., 1859 dni W arszawy, Kraków 1974, s. 5 7 2 -573, tenże, D ni w alczącej Stolicy, W arszawa 2 0 0 4 , s. 20; B artoszew ski, W arszawski p ie rśc ie ń ..., s. 330; Brzosko-M ędryk D ., N iebo bez ptaków , W arszawa 1968, s. 21; By nie o d e szły ..., s. 434; Czuperska, C ztery lata..., passim ; D om ańska, Pawiak, passim ; taże, P aw iak był etapem , W arszawa 1987, passim; Getter M ., Sipow icz-G ościcka Anna Izabela, w: PSB, t. 37, s. 155 (tam że dodatkow a bibliografia); L eski, Ż y c ie ..., s. 2 7 7 , fot. 75;
Mazur, BIP, s. 148; P odlew ski, W olność..., s. 81; Słownik V M K obiet, t. 1, s. 73, 124, 2 2 1 , t. 2, s. 110, 286; Służba P ó łe k ..., cz. 4, s. 226; S tach iew icz, „ P a ra so l”...., s. 78, 795; Strzem bosz, O d b ija n ie ..., s.
68, 92; Wanat, Za m u ram i..., passim; W esołow sk i, O rder V M ..., s. 612, 728; W iśn iew sk i M ., Z h istorii p o w stan ia i działaln ości K O P, W PH 1967, nr 3, s. ..; W spomnienia w ięźniów Paw iaka, W arszawa 1978, passim ; Z a w o ła ć..., s. 273; Z b yszew sk a Z., M inisterstw o p o lsk iej biedy, W arszaw a 1983, s. 113, 114, 179, 261;
6
e u \ \ v v>. n v s i t 5 \ | ^ <■' ' 7 /) / tf
' / h v ^ ^ 3 / k { S ~ / v J 0 1
Anna Izabella SIPOWICZ - GOŚCICKA
l Urodziła się 30 kwietnia 1909r. w Siedlcach jako córka Hipolita Michał^ i Wandy Idy z Harychów.
Jej ojciec był piwowarem. Zmarł w 1930r.
Szkołę średnią ukończyła w Lublinie. W latach 1929-1933 studiowała w Warszawie w Państwowym Instytucie Dentystycznym ^przemianowanym w 1933r. na Akademię Stomatologiczną w Warszawie. Po jej ukończeniu praktykowała w klinikach
; Akademii, a w 1935r. otworzyła 'własny gabinet dentystyczny przy ul. Żelaznej 84, v
£ następnie grzy ul. Złotej 27.
ri ii
W dniu 28 lipca 1940r. Wyszła-za~mą^za Witolda Tadeusza Cypriana Sipowicza, inżyniera lądowo-wodnego. Slub brali w 'kościele"'Narodzenia N\4P w Warszawie.
W styczniu 1940r, wstąpiła . wraz- z mężem Komendy Obrońców Polski. W ich mieszkaniu znajdował się punkt łączności i kolportażu pisma „Polska Żyje”. Od stycznia 194lr. pełniła także funkcję lekarza w konspiracyjnej, służbie zdrowia KOP. Używała
a,
ps. Nana i Dentystka W dniu 17 maja 1941r. obydwoje^ na skutek donosy zostali resztowani? przez gestapo. Witold Sipowicz, któremu w śledztwie na Szucha
---- -— . . . .
.udowodniono przynależność do organizacji został w dniu 23 lipca 1941r. w w ieziony z Pawiaka do Oświęcimia i tam 1 grudnia tego roku rozstrzelany.
Dr , Sipowicz-Gościcka jako więzień Pawiaka pełniła fuijkeję dentystki. Z~tSgo ^
.A? ! ; ' I - <
gowodu-miała, swobodę poruszania się po całym terenie więzienia. Stała się łącznikiem między „Serbią? ft oddziałem męskim Pawiaka Przekazywała wiadomości więźniom,
7
8
przenosiła grypsy i przesyłki^j^łin^wTartuchu, w narzędziach, w fiolkach. W gabinecie dentystycznym dokonywała zakażenia tyfusem wybranych więźniów w celu umożliwienia im ucieczki.. Pacjentami jej byli także Niemcy z załogi Pawiaka i gestapowcy z Alei Szucha. Vl5zięki dobrej znajomości L niemieckiego mogła pd—fłtch uzyskiwać istotne wiadomości, m in. d^fTosów więinkrW. Wraz z ji? Anną Czuperską, eto' Felicjanem Lothem ij k Zygmuntem Śliwickim stanowiła ścisłe kierownictwo komórki wewnętrzr AK na Pawiaku.
Została zwolniona z Pawiaka wraz z grupa lekarzy-więźniów w dniu 31 lipca 1944r.
W czasie Powstania kierowała punktem ratowniczo-sanitarnym Zgrupowania
/U ^ .ky 0 \ f*2:
„Gurt” w-swoim gabinecie przy Złotej 27./Uczestniczyła w pracacH-orgaflizaeji „Pomoc
> I
Zołnierzowi” mreszcząGej-Stę w lokalu „Adria” przy ul. Moniuszki.
Po upadku Powstania opuściła miasto razem z matką 7^ października w gfupie-
’ y***
zorganizowanej (oprowadzonej przez jej brata tak/)że ^obozh^w Pruszkowie, a wyszli z płonącej Warszawy na wolność, ^o długiej tułaczce osiedliła się z matką we Włochach pod Warszawą.^jProwadziła tam gabinet dentystyczny. Od 1948r. była V członkiem Związku b. Więźniów Politycznych Obozów i Więzień Hitlerowskich, a następnie ZBoWiD. Złożyła zeznania w Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich W 1972r. była świadkiem na toczącym się w Hamburgu procesie komendanta policji bezpieczeństwa w Warszawie, Ludwiga Hahna. Jako osoba żarliwej wiary była czynna w życiu swojej parafii. Zmarła w Warszawie 13 grudnia 1988r. Prochy jej spoczęły na Cmentarzu Powązkowskim w grobie rodzinnym Gościckich.
Była odznaczona przez Dowódcę AK Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militarii. Odznaczenie to w 1964r. zostało pozytywnie zweryfikowane przez władze Rzeczypospolitej na Uchodźstwie (nr k. 13097).
Rodzony brat dr Anny Sipowicz-Gościckiej, Rajmund Romuald Gościcki, w czasie wojny lekarz weterynarii gminy Młociny, od maja 1942r. działał pod ps. Lis w AK w 8 Rejonie (Łomianki) Obwodu VII „Obroża” oraz na terenie Warszawy.
Współpracował także z komórką więzienną AK na Pawiaku. W czasie Powstania pracował w szpitalu polowym IV Zgrupowania Śródmieście AK „Gurt” przy ul. Złotej 35. Jej brat przyrodni Stefan GrafF, ps. Longinus, żołnierz 1 plutonu I kompanii Baonu „Parasol”
poległ na Woli 6 sierpnia 1944r.
9
Mę
Źródła:
AZGZKRPiBWP, syg. T-6201 (Anna Sipowicz), W-86091 (Rajmund Romuald Gościcki).
A Par. św. Stanisława BM, ks. ur. w 1909r., nr aktu 204.
DW UdsKiOR, Spis VM Londyn, s. 156.
Getter M., Sipowicz-Gościcka Anna Izabela, w: PSB, t. 37, s. 155.
Stachiewicz P., „Parasol” ..., s. 78, 795.
10
f S P
Xxxw>
£ 3 > v $ ’ ,~ L X X X S IP O W IC Z -G O S C IC K A A N N A
V I I
Sipowicz-Gościcka Anna Izabela, pseud. N a na, Dentystka (1909— 1988), lekarz dentysta, więzień Pawiaka, działaczka komórki więziennej Ur. 30 IV w Siedlcach, była córką Hipolita Michała Gościckiego (zm. 1914) i Wandy Idy z domu Harych (Harich), 2. v. Graff.
W r. 1929 rozpoczęła studia w Państwowym Instytucie Dentystycznym w Warszawie, a 8 XII 1933 otrzymała dyplom lekarza dentysty w A ka
demii Stomatologicznej w Warszawie (powstałej 15 III 1933 z przekształcenia Państwowego In
stytutu Dentystycznego) jeszcze na nazwisko G o ścicka. Po ukończeniu studiów prowadziła gabi
net dentystyczny zrazu przy ul. Żelaznej 84, następnie przy ul. Złotej 27 m. 2.
W czasie okupacji niemieckiej S.-G. została aresztowana 17 V 1941 wraz z mężem Witoldem Sipowiczem, żołnierzem Związku Walki Zbroj
nej, za udostępnianie mieszkania na kontaktowy lokal konspiracyjny. Osadzona została w więzie
niu policji bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei-Ge- fangnis) na Pawiaku i pracowała tamże jako lekarz stom atolog-więzień. Mając swobodę poru
szania się po całym terenie więzienia, zarówno po oddziale kobiecym «Serbia», jak i po męskim, stała się rychło łącznikiem między nimi. W czasie
przyjęć w gabinecie dentystycznym przekazywała ustnie wiadom ości poszczególnym więźniom, przenosiła grypsy i drobne przesyłki m. in. w far
tuchu, narzędziach, fiolkach. W gabinecie den
tystycznym dokonyw ało się także zakażanie tyfu
sem wybranych więźniów, co um ożliwiało prze
niesienie ich do szpitala na wolności, a stamtąd dalszą ucieczkę (m. in. znany przepadek Stani
sława M iedzy-Tom aszewskiego). Świadczyła ró
wnież pom oc medyczną na miarę m ożliwości jej więziennego gabinetu. Przez więźniów nazywana była: «złota Ania» bądź «A nioł Pawiaka». Jej sposób bycia, pełna godności postawa, znajo
mość niemieckiego i fachowość sprawiały, iż pacjentami jej była również nie tylko niemiecka załoga Pawiaka, lecz także funkcjonariusze poli
cji bezpieczeństwa z Al. Schucha. Przy okazji tych wizyt uzyskiwała niekiedy istotne w iadom o
ści od gestapowców. S.-G. stała się w krótkim czasie łącznikiem wewnętrznej komórki więzien
nej z komórką zewnętrzną wywiadu więziennego za pośrednictwem innych zatrudnionych więź
niów funkcyjnych, lekarzy dochodzących na Pa
wiak (do 30 III 1944) oraz strażniczek i straż
ników polskich. Była również (obok Anny Czu- perskiej, Felicjana Lotha i Zygmunta Śliwickie- go) członkiem ścisłego kierownictwa komórki wewnętrznej złożonego w znacznej mierze z leka
rzy współwięźniów. Komórka ta działała skute
cznie aż do lipca 1944 włącznie.
S.-G. została zwolniona z Pawiaka wraz z gru
pą lekarzy-więźniów po południu 31 VII 1944 i wraz z nimi w czasie powstania warszawskiego pracowała w szpitalu polowym zgrupowania
«Gurt» przy ul. Złotej 22. Uczestniczyła w or
ganizacji Pom oc Żołnierzowi w lokalu Adria przy ul. M oniuszki. Po upadku powstania opuś
ciła miasto z ludnością cywilną.
Po wojnie S.-G. osiadła we W łochach pod Warszawą (obecnie zachodnia dzielnica W arsza
wy), gdzie prowadziła ponownie gabinet dentys
tyczny. Od r. 1948 była członkiem Związku b.
W ięźniów Politycznych Obozów i W ięzień H it
lerowskich, a następnie ZBoW iD, nie udzielała się jednak szerzej poza środowskiem byłych więź
niów Pawiaka, nie ogłosiła swych wspom nień czy relacji, choć była członkiem Kom itetu Redakcyj
nego wydawnictwa „W spom nienia więźniów Pa
wiaka” (W. 1964). Złożyła natom iast zeznania w Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerows
kich (obecnie Główna Komisja Badania Zbrodni wobec Narodu Polskiego — Instutut Pamięci Narodowej) znajdujące się w materiałach archi
walnych tejże Komisji oznaczonych sygn. 96 Ob.
Była również w sierpniu 1972 świadkiem na toczącym się w Hamburgu procesie komendanta policji bezpieczeństwa w Warszawie, Ludwiga Hahna. Jako osoba żarliwej wiary i praktyki religijnej była czynna w życiu parafii miejsca zamieszkania. Zmarła w Warszawie 13 XII 1988
11
JUf
SIPOWICZ-GOŚCICKA ANNA
i pochowana została na cmentarzu Pow ązkow s
kim (cywilnym) w grobie rodzinnym G ościckich (kw. 301—4— 19). Odznaczona była Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Or
derem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Walecz
nych.
Mąż jej Witold Cyprian Sipowicz (ur. 27 X 1906 w Warszawie), inżynier budowy dróg i m os
tów, po krótkim pobycie na Pawiaku został 24 V II'
1941
wysłany transportem zbiorowym do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie jako więzień nr 18613 zginął już 1 XII 1941.S.-G. miała brata Rajmunda Romualda Gościc- kiego (1908— 1989), lekarza weterynarii, żołnierza Armii Krajowej, pseud. Lis, działającego w rejo
nie 8 (Łomianki) Obwodu VII «Obroża», w czasie powstania warszawskiego także czynnego w szpi
talu polowym zgrupowania «Gurt», oraz brata przyrodniego Stefana Graffa, inżyniera.
R ocznik lekarski R P na 1936 rok, W . 1936 (wy
stępuje ja k o G ościcka); to ż na r. 1948, W . 1949 (wy
stępuje ja k o G ościcka); Spis A bonentów W arszaw skiej Sieci T elefonów 1935/36— 1942; W e s o ł o w s k i Z., O rd er V irtuti M ilitari i jego kaw alerow ie, M iam i 1992 s. 612; W o ź n i e w s k i Z., Polski alm an ach m edyczny na rok 1956, W. 1957; — B a r t o s z e w s k i W ., 1859 dni W arszaw y, W yd. 2, K r. 1982; t e n ż e , W arszaw ski pierścień śmierci, W yd. 2 rozszerzone, W. 1970; D o m a ń s k a R., Paw iak, W ięzienie G estap o , W . 1978;
— S t r z e m b o s z T ., O dbijanie i uw alnianie więźniów w W arszaw ie 1939— 1944, W. 1972; Ś l i w i c k i Z., M eldunek z Paw iaka, W . 1974 (fot.); W a n a t L., Za m uram i Paw iaka, W . 1985 s. 254, 265, 320 (w spólna fot.), 466; — C z u p e r s k a-Ś 1 i w i c k a A ., C ztery lata ostrego dyżuru, W. 1969; D o m a ń s k a R ., Paw iak był etapem , W. 1987 (fot.); t a ż , Paw iak — k aźń i heroizm , W. 1988 (fot.); D u n i n-W a s o w i c z o w a T., W spo
m n i e n i a , ^ . 1 9 9 5 T 7 ę d r z e j e c M ., Tw ierdzą nam bę
dzie każdy próg, W. 1987; L e s k i K ., Życie niew łaś
ciwie urozm aicone, W . 1989; M i e d z a - T o m a s z e w - s k i S., Benefis k o n sp irato ra, W. 1977 s. 86; R ap o rt kom órki więziennej D elegatury R ządu z 1944 r. o P a
w iaku, Oświęcim iu, M ajd an k u i R avensbriick, O prać.
W. Bartoszewski, w: N ajnow sze Dzieje Polski, W . 1968 X II 162; S praw ozdanie Państw ow ego In sty tu tu D entys
tycznego za r. ak ad . 1932/33, W .; W o j e w ó d z k i M ., W tajnych d ru k a rn ia c h W arszaw y 1939— 1944. W spo
m nienia, W yd. 2, po p r. i uzup., W. 1978; W spom nienia więźniów Paw iaka, W. 1978; Z b y s z e w s k a Z., M inis
terstw o Polskiej Biedy, W. 1983; — „Ż ycie W arszaw y”
1988 nr 295 (nekrolog S.-G-ęj); — K an celaria cm en
tarza Pow ązkow skiego: 1582/88; M uz. P aw iaka w W.;
A rch. Z arząd u W oj. Z w iązku K o m b atan tó w R P (daw ny Z arząd Stoł. Z B oW iD ): A k ta osobow e S.-G-ej, W 86091 (fot., d ot. R . R. G ościckiego); M ateriały K o misji H istorii K o b iet w W alce o N iepodległość. Tow.
M iłośników H istorii w W .: [sygn.] IV /3; — Inform acje M arii K opeć i Jan in y Palm ow skiej-Frankow skiej z W.
M arek G etter
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
i«8 Er Anna Sipowicz-Gościcka, ur. 30I V 1909 r., aresztowana 17 maja 1941 r.
wraz z mężem, inż. Witoldem Sipowiczem. Na Pawiaku przebywała do 31 lipca 1944 r. pracując na funkcji lekarza stomatologa. Równocześnie pełniła ważną rolę w konspiracyjnej siatce więziennej. Mąż dr Sipowicz został wywieziony 23 lipca 1941 r. do Oświęcimia, gdzie zginął. _ *♦**:
