Aleksander Holas
Odkrycie tympanonu romańskiego w
kościele ponorbertańskim w
Strzelnie
Ochrona Zabytków 7/4 (27), 271-272
O D K R Y C IE T Y M P A N O N U R O M A Ń S K IE G O W K O Ś C IE L E P O N O R B E R T A N S K IM W S T R Z E L N IE
ALEKSANDER HOLAS
R e w ela cy jn e o d k ry cie rzeźb io n y ch k o lu m n ro m a ń sk ic h w strz e ln e ń sk ie j bazylice p o n o rb e rta ń sk ie j d o konane bezp o śred n io po w o jn ie przez d r Z dzisław a K ępińskiego, ja k się okazało, nie u ja w n iło w szy stk ich elem en tó w tego w y ją t kow ego zespołu rz e ź b ia rs k o -arch itek to n iczn eg o .
P a rę la t później, w czasie p ra c archeologicznych p ro w ad zo n y ch z ra m ie n ia K o m ite tu B a d a ń n a d P o czą tk am i P a ń s tw a P olskiego pod k ie ru n k ie m m g r K ry sty n y Józefow iczów ny, znaleziono głow ę m o n u m e n ta ln e g o p osągu oraz fra g m e n t jeszcze je d n e j rzeźbionej k o lum ny, a w ro k u u b ieg ły m n a stą p iło o d k ry cie ty m p an o n u , będącego p rzed m io tem niniejszego k o m u n ik a tu . W tra k c ie p ra c in w e n ta ry z a c y jn o -k o n se rw a to rsk ic h , p ro w ad zo n y ch p rzez P K Z pod m oim k ie ro w n ictw em , n a tra fiłe m p rz y p e n e tro w a n iu zab u d o w a ń k la sz to rn y c h n a n ie- u m o ty w o w an e ja k się w y d aw ało w y stę p y w e fra m u d z e drzw iow ej n a północnej ścianie n a w y kościoła. Szczegółow e b a d a n ie połączone ze z b ija n ie m u jaw n iło , że chodzi tu o w n ę k ę p o rta lo w ą . Co w ięcej, w m ia rę o d sła n ia n ia u ja w n iła się n a jp ie rw d o ln a część, a p o tem całość k am ien n eg o ty m p a n o n u p o k ry te g o fig u ra ln ą d e k o ra c ją rz e ź b ia rsk ą. A rc h iw o lta i ty m p a n o n z a k re śla ją c h a ra k te ry sty czn y w y k ró j tr ó jlis tn y ostrołuczny. Z e w n ę trz n ą p a rtię arc h iw o lty tw o rzy g ła d k i w ałek , podczas gd y n a stę p n y u sk o k w g łąb tw o rz y u k o śn y p ro fil, po k tó reg o seg m e n ta c h p rz e w ija się re lie fo w a w ić p alm eto w a. S k o m p lik o w an y k s z ta łt ty m p a n o n u spow odow ał konieczność u ż y cia dw u b loków k am ie n n y c h z k tó ry c h m n iejszy z a jm u je g ó rn ą część tró jliśc ia . O p raco w an ie rzeźb ia rsk ie z d rad za sw obodę, a n a w e t w irtu o z e rię p rz e ja w ia ją c ą się w p ełn o p lasty czn y m tra k to w a n iu re lie fu przechodzącego m iejscam i w a ż u r (o d erw an ie od tła rą k aniołów ).
N a u w a g ę z a słu g u je n iezw y k le b o g ata treść p rz e d sta w ie n ia. P ole ty m p a n o n u szczelnie w y p e łn ia siedem fig u r. P o b o k ach m a n d o rli z c e n tra ln ą p o stacią
Ryc. 264. Strzelno — bazylika św. Trójcy. Rzut przyziemia. 271
Z b aw iciela, p rzed staw io n eg o jak o sędziego, g ru p u ją się sy m e try c z n ie postacie aniołów p o d trz y m u ją c y c h k ra w ę d ź m a n d o rli oraz sy m b o le e w an g e listó w (M ar k a i M ateusza) w osobliw ym połączeniu głów zw ierzęcy ch z p o sta c ią ludzką, pod sto p a m i zaś Z b aw iciela lew i sm ok.
Na s k ra ju kom pozycji w id zim y p ostacie św ięty ch , z k tó ry c h lew a p rz y p uszczalnie odnosi się do św iętego zakonnego, ja k b y w sk a z y w a ła duża, ś re d niow ieczna to n s u ra (św. N o rb ert?)
Z w ieńczenie kom pozycji sta n o w i sym bol D ucha św. w p ostaci gołębicy, um ieszczony w z a g łę b ie n iu o sw o b o d n y m w y k ro ju .
J a k w y k a zały p rzekopy, ościeża p o rta lu p ie rw o tn ie w y ch o d ziły nieco p rz e d lico ściany tak, ja k to sp o ty k a m y w ie lo k ro tn ie w a rc h ite k tu rz e ro m ań sk iej zw łaszcza p ó łnocnow łoskiej. Z ach o w an e p o d sta w y k o lu m n i lo g ik a k o n s tru k cy jn a w skazuje, że w a łk i a rc h iw o lty m u sia ły spoczyw ać n a osobnych k o lu m ienkach.
P o rta l m ieści się w p ierw sz y m p rzęśle n a w y północnej licząc od zachodu, w odcinku m u ru b ezp o śred n io p rz y le g a ją cy m do w ieży.
O dnalezienie dalszego n iezn an eg o ele m e n tu arc h ite k to n ic zn e g o b a z y lik i p o n o rb e rta ń sk ie j rzu ca now e św iatło n a p ro g ra m fu n k c jo n a ln y b u d o w li zw ięk szając jej w y ją tk o w e b ogactw o tre śc i ik o n o g rafic zn y ch i p lasty czn y ch .
i i a
K-ïS-ÇX
J’ l
I X
»
«
1
Ж
Ryc. 265. Sytuacja portalu z odkrytym tympanonem w ścianie północnej nawy ba zyliki św. Trójcy w Strzelnie.
