B R U N O N R E IM A N N , LEO N M IC H A JL U K , A N N A BOROW ICZ
SZK O D LIW Y W PŁY W N IEK TÓ R Y CH FORM SIA R K I NA GLEBY TERENÓW PR ZY FA BR Y C ZN Y CH PR ZY PO ZN A Ń SK IC H
ZA KŁA D A CH PR ZEM Y SŁ U CHEM ICZNEGO W PO ZN A N IU — ZEG RZU
K ated ra G leb o zn a w stw a W SR, P ozn ań
W ST Ę P
In te n sy w n y rozw ój p rzem y słu zaznacza coraz w y raźn iej swój szkod liw y w p ły w n a w łaściw ości fizyko-chem iczne i biologiczne gleb. W idać to nie tylk o na te re n a c h bezpośrednio p rzy leg ający ch do fab ry k , ale rów nież n a b ard ziej oddalonych.
W pływ ten jest uzależn io ny od c h a ra k te ru zakładów przem ysłow ych, czasu oddziaływ an ia i od postaci zw iązków zanieczyszczających glebę.
Czas o d d ziały w an ia m oże być:
— chw ilow y, w y n ik a ją c y z a w arii u rządzeń ochronnych, jak filtry lub odsto jn ik i,
— periodyczny, zw iązany z okresow ą działalnością zakładów lub — stały , p rzy ciągłej p rac y [16].
P ostać zw iązków w p ły w ający ch na n iek o rzy stn e zm iany w łasności glebow ych m a rów nież du ży w pływ na zakres i na ich zasięg. Zw iązki te m ogą w ystępow ać jako ciała stałe, ciecze i gazy.
Z m ianę w łasności glebow ych pow odują głów nie p erio dy czne i ciągłe oddziaływ anie zw iązków szkodliw ych w postaci ciekłej i gazow ej, gdyż zm ian y te m a ją c h a ra k te r trw a ły . Zasięg tego o ddziaływ ania jest u za leżniony od w a ru n k ó w atm o sfery czn y ch [3, 10], a także od w łasności fizycznych gleb.
Z anieczyszczenia gleb su b sta n c ja m i szkodliw ym i w form ie stałej, p o w stają jed ynie w drodze m echanicznej, a ich zasięg je st ograniczony do niew ielk iej odległości od zakładów p rzem ysłow ych [3, 10]. Szkodli wość ty ch su b sta n c ji w zrasta, jeżeli przem ieszczają się one na po w ierz
chni lu b w głębi gleby, co w y stę p u je p rzy zw iązkach rozpuszczalnych w wodzie lub u leg ający ch rozkładow i z w y tw o rzen iem zw iązków szkod liw ych [24].
S p oradyczne zanieczyszczenia gleb nie m ają w iększego znaczenia n a w e t p rz y silniejszych skażeniach, gdyż jednoroczne zabiegi a g ro te ch niczne zw ykle u su w a ją ich szkodliw e sk u tk i.
N ajb ard ziej szkodliw y w p ły w w y w ie ra ją zak łady p rzem y słu c h e m icznego, w y tw a rz ają ce zw iązki gazowe n ieraz o bardzo toksycznych w łasnościach, do k tó ry c h tak że należą n iek tó re połączenia sia rk i [3].
Skażenie gleb zw iązkam i sia rk i stano w i głów ny pro b lem nie ty lko ze w zględu na in te n sy w n y rozw ój p ro d u k cji k w asu siarkow ego i n ie k tó ry c h in ny ch zw iązków siarki, odznaczających się w y b itn ą toksycz nością, ale rów nież w sk u te k ich częstego w y stęp o w an ia w form ie o pa dów pochodzących z dym ów i pyłów kom inow ych zakładów p rze m y s łow ych, o p alany ch w ęglem , k tó ry m oże zaw ierać do 6— 7% siark i [3, 20]. N ad zanieczyszczeniam i tego ty p u prow adzono w iele prac [3, 10, 19, 20, 21]. Tym n iem n iej zagadnienie zn iek ształcen ia czy zanieczyszcze nia gleb w ok ręg ach przem y sło w ych górniczych z uw agi na doniosłość pro blem u zasługuje na dalsze badan ia.
W PŁY W SIA R K I I JEJ ZW IĄ ZK Ó W N A GLEBĘ
O m aw iając w pływ sia rk i na gleby należy zwrócić uw agę na różno rodność fo rm jej w y stępow an ia i na jej ak tyw ność chem iczną.
S iark a rodzim a stano w i form ę nieszkodliw ą dla gleb, może jed n a k ulegać różny m p rzem ianom chem icznym i biochem icznym . N ajczęś ciej sia rk a pod w pływ em tle n u atm osferycznego i m ikroorganizm ów glebow ych ulega u tle n ia n iu [22]:
O 2 O 2
S --- > s o 2 --- > s o 3
W ytw orzone tlen k i sia rk i pod w pły w em w ody atm osferycznej i w ód g ru n to w y ch przechodzą w odpow iednie kw asy, k tó re z su b sta n c ja m i n ie organicznym i gleb tw orzą sole. W p rzy p a d k u gleb zasobnych w w ap ń w końcow ej re a k c ji pow staje siarczan w apnia, form a nieszkodliw a dla roślin [7].
P roces przechodzenia siark i e le m e n ta rn e j w tró jtle n e k sia rk i za chodzi sta le w glebach m ało zasobnych w p ierw ia stk i alkaliczne. W ty ch w a ru n k a c h n a stę p u je rozk ład m in erałó w żelazistych i g lin ias tych, p o w staje siarczan żelaza i glinu, a n astę p n ie zasadow e siarczan y i kw as siarkow y. P ow o duje to coraz w iększe zakw aszenie i zanik w łas
ności bu fo row y ch gleb [2, 6, 7, 22, 23]. P roces ten zachodzi szczególnie łatw o w glebach m ało p rzew iew n y ch i silnie w ilg o tn y ch [16].
Rów nocześnie w ysoka kw asow ość gleb uniem ożliw ia pow staw an ie trw a ły c h m in erałó w ilastych , ja k n a p rzy k ła d m o n tm o ry lo n it [9, 13]. P rócz tego zarów no gleba — dzięki w łasnościom ab sorpcyjn y m , jak ro ślin y p o ch łan iają SO2 i SO3 z po w ietrza [3].
T ak więc w p ły w połączeń tlen ow y ch siark i na glebę zaznacza się zm ianą w łasności fizyko-chem icznych przez w ym ycie p ierw iastk ó w a l kalicznych, najczęściej p o trz e b n y ch dla rozw oju roślin. D alej w p ły w te n zaznacza się w sto pnio w y m rozkładzie m in e rałó w ila sty c h i żelazis- ty ch [22] o raz w zw iększającym się zakw aszeniu i stopniow ej s te ry li
zacji g ó rn y ch w a rstw gleby przez SO2, szczególnie p rz y m ałej w ilg o t
ności.
Poza procesem u tle n ie n ia może rów nież zachodzić proces red u k c ji:
O2 O2
S --- -> SOo ----> s o3
Jednocześnie w w a ru n k a c h anaerobow ych p rzy w spółudziale m ik roorganizm ów siarczan y w glebie u leg ają re d u k c ji do siarkow odoru, zw iązku o znanych, w y b itn ie toksycznych w łasnościach [4, 17, 22].
W glebie m ogą też pow stać zw iązki ty p u -S -S - o ogólnym w zorze Sx, siark ę bow iem cechuje w y b itn a łatw ość tw o rze n ia ty ch połączeń, np. polisiarczków żelaza [16, 22]. T en rodzaj zw iązków b ard zo łatw o d aje połączenia org aniczn e ty p u R -S-S-R , k tó re to w sk u te k hom oli- tycznego ro zk ład u pod w p ły w em te m p e ra tu ry lub h y d ro lizy k w aśnej d a ją w olne rod nik i. Te o statn ie m ogą w dalszym ciągu ro zk ład u daw ać siarkow odór pow odując zw iększenie toksyczności. M imo więc, że siark a organiczna ta k ic h zw iązków , ja k cystyn y , cy stein y i im podobnych, nie w y w iera szkodliw ych w pływ ów , to w gleb ach b o g atych w p ró chn icę n a leży się liczyć z m ożliw ością p o w stan ia szkodliw ych połączeń org an icz nych.
Te dw a ty p y re a k c ji w y tw a rz a ją siarkow odór i jego pochodne, k tó re w p ły w a ją u jem n ie na w łasności biologiczne gleby.
CEL I M E TO D Y K A P R A C Y
S ia rk a jest jed n y m z po dstaw ow ych sk ładników su b sta n c ji b iałk o wych. D latego w iększość p rac pośw ięcona zag adnieniu sia rk i w glebie om aw ia jej bilans, źródła pochodzenia i p rzy sw ajaln o ść przez ro ślin y [1, 3, 6, 10, 11, 22, 23]. Poza n aw ozam i głów nym źródłem sia rk i są
opady SO2 i SO3 dochodzące rocznie, w zależności od m iejscow ości, do
20 kg sia rk i na h e k ta r [3, 10], w zależności od odległości ośrodków m iejskich i przem ysłow ych [3, 11] oraz od w a ru n k ó w atm osferycznych. P ra c a n in iejsza m iała za zadan ie u sta le n ie w p ły w u bardzo dużych ilości siarki, zw łaszcza jej fo rm szkodliw ych na ro ślin y i aktyw ność biologiczną gleb. Ich zanieczyszczenie n a stę p u je przew ażnie na drodze m echanicz nej, p rz y usu w an iu py łu siark i z pom ieszczeń fab ry c z n y ch za pom ocą w en ty lato ró w .
Rów nocześnie p rzy często n a stę p u jąc y c h sam ozapłonach siark i w y stę p u ją zanieczyszczenia gleb przez zw iązki tlenow e siarki. Zw iązki te jako cięższe od p ow ietrza bezpośrednio lu b w połączeniu z w odą a tm o sferyczną do stają się do gleby, gdzie są sorbow ane. O ile py ł sia rk i m a zasięg n iezb y t duży, o ty le gazy, pow stałe w sk u te k sam ozapłonu, m ają zasięg znacznie w iększy, uzależniony od w aru n k ó w atm osferyczny ch.
W zw iązku z ty m poszczególne zw iązki siarki, ja k i ich oddziały w anie, będą się zm ieniały w zależności od odległości źródła zanieczy szczeń.
R ozpoznanie i c h a ra k te ry s ty k ę gleb, w y stę p u ją c y ch na b ad a n y m te renie, przeprow adzono na podstaw ie o d sło nięty ch dziew ięciu profili glebow ych, u stalo n y ch w iercen iam i gleboznaw czym i. P ro file te w zu pełności c h a ra k te ry z u ją te re n pod w zględem glebow ym .
Z w szystkich dziew ięciu p rofilów glebow ych pobierano po 3 p ró b k i do b a d ań nad zaw artością siark i, zw racając uw agę n a poziom y gene tyczne.
P rz y oznaczeniach zaw arto ści siark i p rzy ję to m ożliw ość w y stęp o w a nia jej w n a stę p u jąc y c h form ach: siarczany , siark a organiczna, siark a w olna, w o lny kw as siarkow y, siarczki i siarczyny.
Poszczególne zw iązki sia rk i oznaczono n a stę p u jąc y m i m etodam i: — siark ę całk ow itą — po u tle n ie n iu siark i do siarczanów m etodą n e felo m etry czn ą [8],
— siarczan y w ydzielono przez e k stra k c ję kw aśną [14] i oznaczono nefelo m etry cznie,
— siark ę organiczną oznaczono przez w yżarzenie su b stan cji o rg a nicznej i zastosow anie m nożnika 0,7 [14],
— siark ę w olną po e k stra k c ji acetonem polarograficznie p rzy 0,6 V w zględem N E K w p iry d y n ie i m eta n o lu wobec b u fo ru octanow ego [15],
— w o ln y kw as siarko w y po e k stra k c ji w odnej acidom etrycznie [14], — siarczki w yliczono z różnicy m iędzy siark ą całkow itą a sum ą poszczególnych fo rm siark i [14],
— siarczy n y w ydzielono przez e k stra k c ję w odną i oznaczono jodo- m etry czn ie [8].
C H A R A K T E R Y ST Y K A G L E BO ZN A W C ZA B A D A N E G O T ER EN U
B adan ia nad w p ływ em zw iązków sia rk i n a w łasności glebow e p rze prow adzono n a obszarze ok. 5 ha u ży tk ó w roln ych , zn a jd u jąc y c h się w P o zn an iu — Z egrzu, ul. O botrycka. O bszar te n jest płaską ró w n in ą i przy leg a do Z akładu P rz em iału S iark i P oznańskich Z akładów C he m icznych.
W y stęp ujące tu gleby w y tw o rzy ły się z glin zw ałow ych, glacjału w arszaw skiego II, sta d ia łu poznańskiego — południow ego. G liny te uleg ły rozm yciu i to często w dość znacznym stopniu. Obecnie te gleby n a leżą do g a tu n k u gleb piaszczystych słabo glin iasty ch lub częściej — g lin iasty ch lekkich.
Głębokość rozm ycia b yła różna i obecnie pod poziom em w ierzch nim w y stę p u je często poziom piasku luźnego lub słabo gliniastego, p rze chodzącego głębiej w glinę lekką. W pro filach spoty k an e są pasm a i gn iazdka p iask u sp rz y ja ją c e dość znacznie in filtra c ji i bocznem u p rze m ieszczaniu w ód opadow ych.
G leby badanego obszaru zaliczono do gleb bielicow ych w łaściw ych, o dość w y ra ź n ie zaznaczonym poziom ie e lu w ialn y m i o dość znacznej m iąższości, dochodzącej do 45 cm. Poziom y próchniczne, dobrze w y k sz tał cone, o m iąższości w ah ającej się od 15 do 37 cm, są najczęściej w y ra ź nie odcięte od poziom u Ai. M ają one dość dobrą s tr u k tu rę g ruzełko- w atą, m im o że ich odczyn jest w y ra ź n ie k w aśn y (poza p rofilem n r 1).
OM Ó W IENIE W Y NIK ÓW
U zyskane w y n ik i b a d ań teren o w y ch i la b o ra to ry jn y c h zestaw iono w tab eli. O m aw iając je z uzgodnieniem sp ostrzeżeń teren o w y ch m ożna u jąć całość w n a stę p u jąc e p u n k ty :
1. O dczyn b a d an y ch gleb oznaczony w w odzie d esty low an ej w aha się średn io od 2,8— 7,3 pH, a w ro ztw o rze ln KC1 od 2,5 do 5,9 pH. Ta w ysoka kw asow ość w y stę p u je we w szystkich p ro filach z w y ją tk ie m p ro filu 2. W poziom ie BC odczyn przechodzi w słabo k w aśn y obojętn y .
2. Z aw artość sia rk i całkow itej w w a rstw ie w ierzch n iej w ah a się od 77 do 398 m g n a 100 g gleby, gdy tym czasem n o rm aln ie z pew ny m i w a h an ia m i w ynosi 20— 60 mg n a 100 g gleby. N orm a je st więc k ilk a k ro tn ie przekroczona. W m ia rę o d d alan ia się od zak ład u zaw artość sia rk i stopniow o spada i m ieści się w g ran icach n o rm y [1, 3, 5, 6, 10,
11, 17, 18, 22, 23].
3. S ia rk a siarczanow a w y stę p u je w w a rstw ac h w ierzch n ich od 15 do 22 m g n a 100 g gleby. P rz y jm u ją c , że zw ykle zaw artość sia rk i tej
Zawartość różnych form s ia r k i w badanych glebach Contens of verious su lfu r compounds in s o ils
Nr p r o f i l u Pr of il e No Głębo kość Depth cm Gatunki g le b S o i l typs PH KOI PH h2o S cał ko w it a T o ta l s u l fur S s i e r c z a -nowe S u l f a t e s S o r g a n i czna Organic s u l f u r S wolna Free s u l f u r S s i a r c z kowa S u l f i des ïïolny kwas siarkowy Free s u l f u r i c aci d SO} S** szkodli we dla r o ś l i n Toxic s u l f u r for p l a n t s w mg na 100 g gle by 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 I 0-35 PGL* 2,8 3 , 7 7 7 , 0 4 6 , 0 14 , 0 0,0 5 , 0 6,0 3 2 , 5 1 9 ,0 35 -80 PSG 4 , 7 6 , 5 4 5 , 0 19,0 0,0 0,0 19,0 0,0 1 7 , 0 3 6 , 0 80-120 GLM 5 , 1 7 , 0 7 1 ,0 19,0 0,0 1 4 , 0 26,0 0,0 3 7 , 0 5 2 , 0 II 0-32 PGL 5 , 9 7 , 3 8 3 , 0 22,0 20,0 21,0 12,0 0,0 3 9 , 5 4 1 , 0 32 -60 PSG 7 , 0 7 ,7 6 7 , 0 2 7 , 0 0,0 1 5 , 0 12,0 0,0 3 2 , 5 4 0 , 0 60-100 PGM 6 , 5 7 ,5 4 5 , 0 1 8 ,0 0,0 0,0 3 , 0 0,0 61,0 2 7 , 0 I I I 0-35 PGL 4 , 7 5 , 4 136 ,0 29,0 21,0 4 2 , 0 14 ,0 0,0 76 ,5 6 5 , 0 35 -60 PL 6,0 6,6 112,0 2 3 , 0 0,0 5 3 , 0 1 6 , 0 0,0 5 1, 5 8 9 , 0 70-100 PGM 6,0 6 ,4 115 ,0 5 0 , 0 0,0 16,0 17 , 0 3 , 0 8 2 , 3 6 5 , 0 IV 0-28 PGL 4 , 2 4 , 8 1 0 4 ,0 68,0 1 7 , 0 0,0 3 , 0 0,0 3 8 , 5 19 ,0 44-5 6 PSG 4 , 6 5 , 6 9 5 , 0 5 5 , 0 0,0 1 8 ,0 10,0 0,0 2 7 ,0 4 0 , 0 70-100 GIÜ 4 , 7 5 , 8 7 0 ,0 20,0 0,0 8,0 3 3 , 0 0,0 22,0 5 0 , 0 V 0-25 PGL 3 , 4 4 , 6 2 3 8, 0 98,0 16,0 8 7 , 0 2 5 , 0 0,0 2 8 , 0 124,0 30-60 PSG 5 , 1 6 , 3 138 ,0 60,0 0,0 4 3 , 0 11,0 3 , 0 5 9 ,5 7 8 , 0 70-100 GUI 5 , 6 6 , 3 10 3, 0 90,0 0,0 4 3 , 0 8,0 0,0 2 8 , 0 6 3 , 0 VI 0-15 PGL 2 , 9 3 , 1 162,0 9 6 , 0 12,0 18 ,0 1 7, 0 1 5 , 0 3 8 , 0 62,0 20-50 PSG 3 , 4 3 , 7 118,0 5 8 , 0 0,0 2 8 ,0 6,0 15 ,0 5 5 , 5 6 7 , 0 70-100 GUÄ 4 , 3 4 , 6 112,0 3 9 , 0 0,0 4 0 , 0 1 9 , 0 9 , 0 2 3 , 0 77 ,0 VII 0- 35 PGL 2 , 5 2,8 3 9 8 , 0 115 ,0 1 8, 0 80,0 1 4 , 0 4 6 , 5 3 3 , 0 28 5 , 0 40-60 PSG 4 , 3 4 , 6 120,0 6 5 , 0 0,0 3 6 , 0 1 5 , 0 3 , 0 3 2 , 5 5 7 , 0 70-100 G IM 5 , 8 6,1 5 5 , 0 21,0 0,0 8,0 9 , 0 0,0 4 2 , 5 3 4 , 0 VIII 0-35 PGL 4 , 2 4 , 6 22 8, 0 9 7 , 0 16,0 7 8 , 0 9 , 0 3 , 0 71, 5 11 5 ,0 40-60 PSG 5 , 7 6 , 4 15 2 ,0 6 4 , 0 0,0 4 5 , 0 17 , 0 0,0 4 6 , 5 88,0 70-100 GLM 5 , 9 6 , 5 118 ,0 5 3 , 0 0,0 22,0 21,0 4 , 5 4 7 , 5 6 5 , 0 IX 0-4 0 PGL 5 , 7 5 , 9 183, 0 65,0 1 5 , 0 7 8 , 0 5 , 0 0,0 8 1 , 5 10 3, 0 50-70 PSG 5 , 7 6 , 3 112,0 4 4 , 0 0,0 3 8 , 0 12,0 0,0 4 4 , 5 68,0 70-100 GLM 5 , 9 6 , 9 118 ,0 10,0 0,0 72 , 0 1 6, 0 6,0 4 7 , 5 108,0
* PGL - piasek g lin i a s t y lekki - l ig h t loamy sand PSG - piasek słabo g l in i a s t y - sand
PGM - piasek g lin i a s t y mocny - loamy sand GLU - glina lekka mocno spieszczona - sandy loam PL - piasek luźny - sand
•• Siarkę szkodliwą dla ro ś l i n wyliczono według wzoru / ( a + b) - (c + d ) / gdzie Toxic su lfu r for plants calculated by formula / ( a + b) - (c + d ) / where
a - siarka całkowita - t o ta l sulfur
b - siarka z wolnego kwasu siarkowego - 6ulfur of free su lfu ric acid с - siarka z siarczanów - sulfur of su lfate s
fo rm y w ynosi 1,5— 4,0 m g na 100 g gleby [1, 3, 5, 6, 10, 11, 22, 23], m oż na uw ażać, że n a b a d a n y m te re n ie je st jej 5— 8 raz y w ięcej. W p ro fi lach glebow ych zaw artość siark i siarczanow ej je st zm ienna i m aleje z głębokością.
4. Z aw artość siark i organicznej jest n iew ielka, w aha się w g ran i cach od 12 do 21 m g na 100 g gleby i w y stę p u je jed y n ie w w a rstw ac h w ierzchnich. S ia rk a organiczna jest na ogół fo rm ą nieszkodliw ą dla p ro d uktyw n o ści gleb.
5. Ilości sia rk i w olnej w glebach są zm ienne i w a h a ją się od zera lub ilości śladow ych do 80 m g n a 100 g gleby. W iększe w arto ści w y stę p u ją w w a rstw ac h w ierzch nich i blisko zak ład u przem ysłow ego.
6. Z aw arto ść sia rk i siarczkow ej w yliczono z różnicy m iędzy siark ą całkow itą a sum ą sia rk i poszczególnych związków . Obok fo rm y siarcz kow ej m ogą praw dopodobnie w y stępow ać połączenia innego typ u, jak polisiarczki, tiosiarczany, p o litio n ian y i inne. W ten sposób określona siark a w y stę p u je w ilościach zm ienn y ch od 5 do 53 m g na 100 g gleby. W iększe ilości siark i w y stę p u ją w głębszych w a rstw ac h gleby w pob liżu zakładu. Tak duże ilości są n iesp o ty k an e w glebach m in eraln y ch , k tó re za w iera ją od 0,9 do 4,9 m g siark i na 100 g gleby [5, 18]. W ystępo w anie ta k dużych ilości siarczków p rzy u m iark o w an y m n aw et uw ilgot n ien iu może spowodow ać p ow stanie w aru n k ó w toksyczn ych dla życia biologicznego, z w y ją tk ie m b a k te rii siarkow ych.
7. W olny k w as siark o w y w y stę p u je w p ro filach 6 i 7 (15,0 mg i 46,5 mg n a 100 g gleby) położonych w pobliżu zakładu. Ilości te p rze k rac z a ją d a n e podaw ane przez lite r a tu r ę [18, 21].
W pływ kw asu siarkow ego zaw ażył w zasadniczy sposób na odczynie ta m te jszy c h gleb.
8. Pod m ian em siarczynów u jęto w szystkie su b stan cje red u k u jące, rozpuszczalne w wodzie. Ilości ich są bardzo duże i w przeliczeniu na
d w u tlen e k s ia rk i w ynoszą od 23 do 57 m g na 100 g gleby. Są to więc
ilości m ogące pow odow ać p ełn ą ste ry liz ac ję gleby [5, 19, 20]. S iarczyny w y stę p u ją w e w szystkich pro filach i w e w szystkich głębokościach, jed nak w ilościach zm iennych. N ależy przypuszczać, że jest to w ynikiem sorbow ania ich przez glebę oraz po w staw an ia k w asu siarkaw ego s k u t
kiem w iązania się SO2 z p a rą w odną.
9. W tab eli w ru b ry c e 13 zestaw iono zaw artość sum ary czn ą związ ków siarki, szkodliw ych dla roślin. Ilości te są zm ienne i w a h a ją się
od 19 do 285 m g n a 100 g gleby, co w przeliczeniu n a S 0 2 w yniosłoby
od 38 do 570 m g na 100 g gleby.
R easu m u jąc w yniki bad ań nad zaw artością poszczególnych fo rm s ia r ki n a glebach p rzy le g ły c h do Z ak ład u P rz em y słu S iarki, należącego do
P oznańskich Zakładów C hem icznych w P o zn an iu — Zegrze, m ożna s tw ie r dzić:
1. Z aw artość szkodliw ych fo rm sia rk i w b ad an y ch glebach w edług danych z lite r a tu r y przek racza ilości dopuszczalne z p u n k tu w idzenia biologicznego.
2. Na ogół ilość szkodliw ych form siark i (z w y ją tk ie m siarczynów ) jest coraz m n iejsza w m iarę o d d alan ia się od zakładu, a w p ro filach gle bow ych m aleje w w a rstw ac h głębszych.
3. M im o znacznych ilości szkodliw ych zw iązków sia rk i w glebach ich w pływ dość praw idłow o odbił się na p o k ry w ie roślin n ej. S tre fa g le by bezpośrednio przy leg ła do zakładu, gdzie tych zw iązków było n a j w ięcej, u leg ła zu p ełnem u zniszczeniu i nie b y ła p o k ry ta jak ąk o lw iek roślinnością. W stre fa c h dalszych, m im o że gleby i tam tak ż e zaw ierały pew ne ilości szkodliw ych fo rm siarki, ich w p ływ nie odbił się u jem n ie lub p rze jaw ił się słabo na roślinności.
W dużej m ierze m ożna to p rzypisać na ogół dobrze przepro w adzo nej u p raw ie i dość dobrej spraw ności ty ch gleb.
L IT E R A T U R A
[1] B a r r o w N. J.: A u stra lia n J. of Agr. R es., t. 12, 306, 644, 1961. [2] B o y e r О., R a m a n E.: Z. D eu tsch . Geol. G es., 63, 1911, 1912. [3] B ü c h n e r A.: L andw . F orsch u n g, t. X I, 79, 1958.
[4] D e m o l l R.: T eich d ü n gu n g, t. 64, 1925.
[5] F r e n e y I. R.: A u stra lia n J. of A gr. R es., t. 12, 424, 1961.
[6] F r e n e y I. R., B a r r o w N. J., S p e n c e r K.: P la n t and S oil, t. 17, 295, 1962. [7] G i e s e c k e F.: H andbuch der B o d en leh re, t. 8, 421, 1931.
[8] H i l d e b r a n d W. F., L i ' n d e l l G. E. F.: A ,plied in o rg a n ic a n a ly sis. N. Y ork 1953.
[S] H ü r n e r T.: A n ge w. C hem ., t. 29, 233, 1916.
[10] J o h a n s s o n О.: K ungl. L a n tb ru k sh ö g sk o la n s A n n alar, t. 25, 57, 1959. [11] J o h a n s s o n О.: L andw . F orsch u n g, t. 15, 1, 1962.
[12] V a n K r e v e l e n D. W. , S c h n у e r J.: C oal S cien ce, N. Y ork 1957. [13] M a k s i т ю w A., G o r a l s kd J.: W ła ściw o ści so rp cy jn e i od czyn gleb . W ar
szaw a 1959.
[14] M ethodenbuch. D ie U n tersu ch u n g en v o n B öden, t. 1, 1955. 115] M i l n e r G. W. S.: P o la ro g ra fia . W arszaw a, 1962.
[16] M o o r m a u n F. R.: S o il Sei., t. 95, 271, 1963.
[17] R i p p e l A.: H andbuch der B o d en leh re. N ied ere P fla n tze, t. 7, 327, 1931. [18] R i p p e l A.: J. L an d w ., t. 1, 76, 1928.
[19] R u s s e l J. R.: H andbuch der B o d en leh re, t. 1, 150, 151, 1929. [20] S e n d t n e r O.: HancKbuch der B o d en leh re, t. 1, 150, 151, 1929. [21] S k a w i n a T.: Roczn. G lebozn., d od atek do t. 7, K ra k ó w 1958. [22] W i t e h e a d D. C.: S o il and F ertilizers, t. 27, 1, 1964.
[23] W i l l i a m s C. H., S t e i n b e r g s A.: P la n t and S oil, 17, 279, 1962. [24] Z a w a d z k i T.: T ech n o lo g ia C hem iczna. W arszaw a 1962.
Б. РЕЙМАНН, Л. МИХАЙЛЮК, В. БОРОВИЧ ОТРИЦАТЕЛЬНОЕ ДЕЙСТВИЕ НЕКОТОРЫХ СОЕДИНЕНИЙ СЕРЫ В ПОЧВАХ ПРОМЫШЛЕННЫХ РАЙОНОВ (ПОЗНАНЬСКИЕ ПРОМЫШЛЕННЫЕ ХИМИЧЕСКИЕ ЗАВОДЫ, ПОЗНАНЬ-ЖЕГЖЕ) Кафедра Почвоведения Высшей Сельскохозяйственной Школы, Познань Р е з юм е Проведено исследования над содержанием различных соединений серы в почвах прилегающих к химическим промышленным заводам. Определено содержание общей серы, её органических соединений, содержание несвязанной серы, сульфатов, сульфидов, несвязанной серной кислоты и серы дей ствующей отрицательно на растительность. Содержание общей серы уменьшилось с 398 мг/100 г почвы до 77 мг/100 г почвы параллельно с увеличением расстояния от промышленного центра. В поблизости завода в больших количествах обнаружено содержание свободной серной кислоты. Сходная зависимость выступает в отношению к содержанию серы действующей отрицательно на растения. Содержание в почве этой формы серы заключается в гра ницах от 19—285 мг/100 г почвы.
В. R EIM A N N , L. M IC H A JL U K , A . BOROW ICZ
T O X IC IT Y OF SO M E FO R M S OF S U L F U R C O M PO U N D A ON SO IL S IN CLOSE V IC IN IT Y TO THE SU L F U R C H EM IC AL FA C T O R Y A T
POZNAIST—-ZEGRZE
D ep artm en t of S o il S cien ce, C ollege of A g ricu ltu re, P ozn ań
S u m m a r y
T h e stu d ies w e r e carried aut to d eterm in e th e co n cen tra tio n of w a r io n s fo rm e o f su lfu r in so ils in close v ic in ity to th e S u lfu r C h em ica l F a cto ry at P ozn ań — Zegrze. T he so il sa m p les w e r e e x a m in e d fo r con ten te of th e to ta l su lfu r, s u l fa te s, organ ic su lfu r, fr e e su lfu r, su lfid es, fr e e su lfu r ic acid, S 03 as w e ll se th e to x ic su lfu r fo r p lan ts.
T h e co n cen tra tio n of to ta l su lfu r d ecrea sed from 398 m g to 77 m g per 100 g of soil, w ith th e in crea sin g of d ista n ce fro m th e fa cto ry . In th e c lo s e v in s in ity of the fa cto ry a h ig h er co n cen tra tio n of fr e e .sulfur acid w a s p roved . S im ila r r e la tio n sh ip s w e r e o b serv ed b y to x ic form of su lfu r, w h ich co n cen tra tio n o scilla ted fro m 19 to 285 m g per 100 g of soil.
