Z cywilnoprawnej problematyki niepaństwowych gruntów leśnych

Stefan Breyer

Z cywilnoprawnej problematyki

niepaństwowych gruntów leśnych

Palestra 19/11(215), 1-12

palestra 1

1

miesięcznilc

O R G A N N A C Z E L N E J R A D Y A D W O K A C K I E J

W Y D A W N I C T W O P R A W N I C Z E — R O K X I X 215 — L I S T O P A D 1975 R .

STEFAN BREYER

Z cywilnoprawnej problematyki niepaństwowych

gruntów leśnych

T e m a te m a r ty k u łu są z a g a d n ie n ia c y w iln o p r a w n e d o ty c z ą c e w ła ś c iw e g o s t o ­ so w a n ia p rz e p is ó w k o d e k s u c y w iln e g o n a tle u s t a w y z d n ia 22 lis to p a d a 1973 r.

o za g o sp o d a ro w a n iu la só w n ie s ta n o w ią c y c h w ła s n o ś c i p a ń s tw a (D z. U. N r 48,

p oz. 283) do p r z e n o s ze n ia w ła sn o śc i, p o d zia łu i d z ie d z ic z e n ia la s ó w o r a z g r u n ­ tó w le ś n y c h .

I. UW AGI W STĘPNE

W edług danych statystycznych, w końcu 1973 r. n a ogólny sta n pow ierzchniow y lasów w Polsce, k tó ry ch obszar w ynosił 8.579.500 ha, p rzy p a d ało n a la sy w cho­ dzące w skład indyw idualnych gospodarstw rolnych 1.648.300 h a (liczba ta nie o bejm uje gospodarstw leśnych niepaństw ow ych nie w chodzących w sk ład gospo­ d a rstw rolnych). D ane te w sk az u ją m. in. rów nież na pow ażne znaczenie p r a k ­ tyczne cyw ilnopraw nej pro b lem aty k i o brotu n iepaństw ow ym i g ru n ta m i le ś n y m i.1

O bow iązująca od d n ia 1.1.1974 r. u sta w a z dnia 22.XI.1973 r. o za g ospodarow aniu lasów nie stanow iących w łasności p ań stw a (Dz. U. z 1973 r. N r 48, poz. 283 i z 1975 r. N r 17, poz. 94) je s t ju ż trzecim ak tem u sta w o w y m n o rm u ją c y m w Polsce L udow ej stosunki praw ne lasów (gruntów leśnych) niep ań stw o w y ch . P ierw szym był d e k re t z dn ia 26.IV.1948 r. o ochronie lasów n ie sta n o w iąc y ch w łasności p ań stw a (tek st jednol.: Dz. U. z 1957 r. N r 36, poz. 157), d ru g im — u staw a z dnia 14.VI.1960 r. o zagospodarow aniu lasów i n ie u ży tk ó w nie s ta n o w ią ­ cych w łasności p a ń stw a (Dz. U. N r 29, poz. 166), cztero k ro tn ie now elizow ana. i

i P o r.: A . L i c h o r o w i c z : W k w e s tii o d p o w ie d n ie g o s to s o w a n ia p rz e p isó w o o b ro c ie n ie ru c h o m o ś c ia m i ro ln y m i d o o b r o tu la s a m i i g r u n ta m i le ś n y m i, N P z 1974 r. n r 12, s. 1673; W . C h o j n o w s k i i s. R u d n i c k i w d w u g ło sie : W s p r a w ie w y k ła d n i a r t. 12 u s ta w y o z a g o s p o d a ro w a n iu la só w n ie s ta n o w ią c y c h w ła s n o śc i p a ń s tw a , N P z 1974 r. n r 12, s. 1707; S. C i c h o s z : W s p r a w ie sto so w a n ia w p r a k ty c e u s ta w y z d n ia 22.XI.1973 r. o z a g o s p o ­ d a ro w a n iu la s ó w n ie s ta n o w ią c y c h w ła s n o śc i p a ń s tw a , P a l. z 1974 r. n r 12, s. 93.

2 S t e f a n B r e y e r _{N r 11 (215)}

W pow yższych a k ta c h p raw n y ch — p odobnie ja k w obow iązującej jeszcze u sta w ie z d n ia 20.XII.1949 r. (d w u k ro tn ie now elizow anej) o pań stw o w y m g o sp o d arstw ie leśnym (Dz. U. N r 63, poz. 494) — o p e ru je się pojęciam i lasów , g ru n tó w leśnych i n ieużytków w sposób nieco chaotyczny. I ta k np. w u sta w ie z d n ia 14.VI.1960 r. w ystępow ały już w ty tu le lasy i nieu ży tk i, u w ażan e ja k gdyby za dw a ró w norzędne, odm ienne pojęcia, ale zaraz w a rt. 1 tejże u sta w y b y ła m ow a o trz e c h ta k ich pojęciach, a m ianow icie o lasach, g ru n ta c h leśnych i g ru n ta c h n ieleśn y ch p rz e z ­ naczonych do zalesienia. W a rt. zaś 2 b y ła m ow a o lasach, za k tó re u w ażano g ru n ty z drzew ostanam i, i o g ru n ta c h leśnych, w śród k tó ry ch ro zróżniano d w a ich rodzaje. P ierw szy to g ru n ty , k tó re w d n iu w ejścia w życie tej u sta w y z n a jd o w ały się pod d rzew o stan am i (a zatem g ru n ty te sta n o w iły to sam o co lasy), oraz g ru n ty przejściow o pozbaw ione drzew ostanów , n a to m ia st d ru g i rodzaj to g ru n ty , k tó ry ch zalesienie (oczywiście po ra z pierw szy) zostało dokonane po w ejściu w życie w y ­ m ienionej u staw y . W ust. 4 tegoż a rt. 2 b y ła je d n a k m ow a rów nież o in n y m jeszcze ro d zaju , m ianow icie o g ru n tac h , k tó re n a p o d sta w ie k la sy fik a c ji g lebo­ znaw czej zostały przeznaczone pod u p ra w ę leśną. W a rt. 3 znow u b y ła m ow a o n ie ­ uży tk ach , przez k tó re u sta w a ro zu m iała g ru n ty nieleśne przeznaczone do zalesienia. J a k w ięc w id ać z powyższego, k r y te r ia tych pojęć n ie b yły jasne. W d o k try n ie przyjm ow ano, że podział n a lasy i g ru n ty leśne m a c h a ra k te r czysto ekonom icz­ n y 2 albo że pojęcie lasu je s t pojęciem czysto gospodarczym , n a to m ia st pojęcie g r u n tu leśnego m a ta k że p ew n e cechy cyw ilnopraw ne, gdyż n a w ią z u je do w łasności p rzy obliczaniu norm m in im a ln y c h .3 Isto tn ie , pod rzą d em ta m te j u sta w y przepisy ko d ek su cyw ilnego m ia ły p rzy obrocie lasam i, g ru n ta m i leśnym i i n ie u ży tk a m i b ard z o ograniczone zastosow anie, gdyż stosow ały się one w p ew n e j m ie rze tylk o do tego ro d za ju gruntów , k tó re w chodziły w sk ład g o sp o d arstw rolnych. N abycie działk i leśnej n ie w ym agało k w a lifik a c ji rolniczych, a podział lasów b y ł dopusz­ czalny n a części n ie m n iejsze niż 5 ha. T en sta n pod rz ą d e m obow iązującej u sta w y z dn ia 22.XI.1973 r. uległ isto tn ej zm ianie.

II. ZA K R ES PRZEDM IO TO W Y USTAW Y Z D N IA 22.XI.1973 R.

1. Z godnie z art. 1 tej ustaw y (podaw ane w n in iejszy m o p rac o w a n iu a rty k u ły bez bliższego o k reśle n ia lub z d o d atk iem „ u s ta w a ” o znaczają a rty k u ły te jże u sta w y z d n ia 22.X I.1973 r.) przepisy je j m a ją zastosow anie do nie stan o w iący ch w łasności p a ń stw a lasów i g ru n tó w leśnych oraz g ru n tó w nieleśnych, co do k tó ry c h w y d an e zostały decyzje o p rzeznaczeniu ich do zalesienia. W ym ienione tu zostały n ie ja k o trz y rodzaje g runtów , n a to m ia st w ty tu le u sta w y m ow a je s t w yłączn ie o lasach ja k gdyby o pojęciu nad rzęd n y m . W w ie lu przepisach te j u sta w y (jak np. w a rt. 1 ust. 1, a rt. 8 ust. 1, a rt. 12 i 13) uży w a się term in ó w „lasy i g ru n ty le śn e ” ja k gdyby łącznie, n a to m ia st w a rt. 2 ro zró żn ia się te pojęcia, przy czym pojęcie „g ru n ty le śn e” je s t tu ja k b y szersze od p ojęcia „lasy”. W tym sta n ie rzeczy w y ­ d aje się, że te rm in ó w tych m ożna używ ać i sensu largo ja k o n ad rz ęd n y ch , i sensu

stricto w znaczeniu p o dporządkow anym term in o m nad rzęd n y m .

2. O m aw iana u sta w a obow iązuje zarów no n a obszarze gm in ja k i w m iastach, z tym uzupełnieniem , że n a te re n ie m ia s t obow iązuje je d n a k — ja k o podstaw ow y a k t n o rm aty w n y — u sta w a z d n ia 14.VII.1961 r. o gospodarce te re n a m i w m ia sta ch

2 T a k E . S t a n k i e w i c z : P o ls k ie p ra w o d a w s tw o le ś n e , w y d . 1, W a rsz a w a 1967, s. 151. 8 W ty m d u c h u w y p o w ie d z ia ł się L . J a s t r z ę b s k i w p r a c y : P r o b le m a ty k a p r a w n a n a d z o r u n a d z a g o s p o d a ro w a n ie m la s ó w n ie p a ń s tw o w y c h , W a rsz a w a 1970, s. 47.

N: 11 (215) N iep a ń stw o w e g ru n ty leśn e 3 i osiedlach (tek st jednol.: Dz. U. z 1969 r. N r 22, poz. 159) oraz u sta w a z dn ia 6VII.1972 r. o te re n a c h b u d o w n ictw a je d norodzinnego i zagrodow ego (Dz. U. N r 27, paź. 192).

Pew ne w ątpliw ości p raw n e zarysow ały się w p ra k ty c e n a tle c h a ra k te ru p r a w ­ nego te re n ó w budow lanych, sk ła d ający c h się z działek zalesionych, z ciążącym na w łaścicielach obow iązkiem zach o w an ia koło b u d y n k ó w lasu. O ta k ich te re n ac h mowa je s t m. in. w art. 3 w ym ienionej ustaw y z dn ia 6.VII.1972 r. Nie są to jednak g ru n ty leśne w rozu m ien iu u sta w y z dn ia 22.X I.1973 r. i jej poprzedników prawnych, gdyż ich c h a ra k te r p raw n y i przeznaczenie gospodarcze różni je za sa d ­ niczo od p ojęcia lasó w i g ru n tó w le ś n y c h .4

3. P od rządem ustaw y z d n ia 14.V I.1960 r. o zag o sp o d aro w an iu lasów i n ie - użytców, k tó ra zatem już w sw ym ty tu le w iąże ja k gd y b y oba te pojęcia, ja k rów iież wr zw iązku z § 2 ust. 2 rozp. RM z dnia 28.XI.1964 r. o p rzenoszeniu w łasiości nieruchom ości rolnych (te k st jed n o l.: Dz. U. z 1972 r. N r 31, poz. 215), k tó r/ n a k a z u je zaliczyć do g o spodarstw a rolnego ta k ż e la sy i g ru n ty leśne oraz nieujytki, jeżeli stanow ią lub m ogą stanow ić z n ieru ch o m o ściam i ro ln y m i je d n o litą cało:ć gospodarczą, zaznaczała się w lite ra tu rz e n iek ied y te n d e n c ja do generalnego tr a t o w a n ia nieużytków , ta k ja k b y były one g ru n ta m i leśnym i, co z kolei m ogło mieć konsekw encje cyw ilnopraw ne. Nie było to je d n a k p raw id ło w e . Stosow nie bo- wien, do § 15 ust. 4 instr. n r 2 M in. R olnictw a z d n ia 25.IV.1973 r. w sp raw ie stos<wania przepisów kodeksu cyw ilnego dotyczących przen o szen ia w łasności n ie - ructom ości rolnych (Dz. Urz. M in. Roln. N r 7, poz. 35) u sta le n ie c h a ra te ru n ie ru - choności oraz ro d za ju g ru n tó w pow inno być d o k o n an e n a pod staw ie danych z ev idencji gruntów , a w edług § 19 za rządzenia M in istró w Roln. i Gosp. Kom. z diia 20.11.1969 r. w sp raw ie ew idencji g ru n tó w (MP N r 11, poz. 96) zalicza się to n ieużytków bagna, piaski, u tw o ry skalne, u tw o ry fizjograficzne, ja k urw isk a, stro n ę stoki i uskoki, oraz te re n y zdew astow ane, n ie użytkow ane, ja k np. h ałd y niec.ynne, w ysypiska, w yrobiska i zapadliska. J a k z tego w idać, nie w szystkie taki. n ie u ży tk i nadaw ałyby się do zalesienia. Poza ty m s a m a tego ro d z a ju m ożliw ość n ie n o że jeszcze przesądzać o c h a ra k te rz e n ieużytku, m a tu bow iem rów nież z n a - czene je g o położenie. Jeżeli np. stro m e stoki dzielą ta ra so w a to n a zboczach u p ra - w iaie pola, co n a te re n ac h podgórskich je st zjaw isk iem częstym , to ta k ie stoki, naw ;t zarosłe krzakam i, nie m ogą być u w ażan e za g r u n ty leśne, lecz m uszą dzieić s ta tu s p raw n y przyległych g ru n tó w rolnych. O ty m , ja k ie n ie u ży tk i n a d a ją się lo zalesienia, m ów i m. in. rozp. M inistrów P rzem . D rzew n. oraz Roln. z dn ia 16.1.974 r. w spraw ie gruntów przeznaczonych do zalesienia (Dz. U. N r 5, poz. 32). J a k w ięc z powyższego w ynika, m ogą być i są isto tn ie n ie u ż y tk i leśne i nieleśne. W ym o statn im w y padku m ogą to być rów nież n ie u ż y tk i n a w e t n a obszarach b u d w la n y c h , k tó re m uszą dzielić sta tu s p raw n y tych obszarów .

4 P odstaw ow ym k ry te riu m przesądzającym o p o d p o rzą d k o w a n iu g ru n tu pod diyspzycje ustaw y z dnia 22.X I.1973 r. je s t m in im a ln a n o rm a obszarow a. Stosow nie d o rt. 2 za lasy w rozu m ien iu te j ustaw y należy u w ażać g ru n ty leśne, jeżeli ich z-wata pow ierzchnia wynosi co n ajm n ie j 0,10 ha, nie za leż n ie od tego, czy s t a ­ now ą w łasność jed n ej, czy też w ięcej osób. W ystępow ać tu w ięc m ogą różne sy tu c je . I ta k np.: a) w śród g ru n tó w objętych g o sp o d arstw em ro ln y m m ogą się

4 N ależy stw ie rd z ić , że a n i E. S t a n k i e w i c z ( p a trz : p r z y p is 2) a n i L. J a s t r z ę b s k i ( p a t i : p rz y p is 3) n ic n ie w s p o m in a ją o ty c h te r e n a c h . N a to m ia s t S. C i c h o s z (op. c it. w p zy p isie 1, s. 98) n ie w y łą c z a te g o r o d z a ju z a b u d o w a n y c h d z ia łe k ,,le ś n y c h ” sp o d d z ia - ł a n u u s ta w y z d n ia 22.X I .1973 r., z a z n a c z a ją c ty lk o , że w ty m w y p a d k u p rz e p is y o p o d z ia le l a s u n ie m a ją z a s to so w a n ia .

4 S t e f a n B r e y e r _{N r 11 <215)}

znajd o w ać en k law y leśne, k tó ry c h łączny obszar w ynosi n a w e t k ilk a h ek taró w , ja k to się z d a rza w te re n a c h górskich, pociętych ja ra m i, ale k tó re m im o to nie stan o w ią g ru n tó w leśnych, jeżeli z a w a rty obszar nigdzie nie je s t w iększy n iż 0,10 ha, b) n a odw rót, będ zie d ziałką leśną, n a w e t m n ie jsz ą niż 0,10 ha, d z ia łk a w cho­ dząca w skład dan eg o g o sp o d arstw a rolnego, jeżeli sta n o w i ona część kom p lek su leśnego o p o w ierzch n i łącznie z d ziałk a m i leśn y m i innych w łaścicieli pow yżej 0,10 ha. W w y p ad k u o pisanym pod a) d ziałki leśne nie pod leg ają reżym ow i ustaw y z d n ia 22.XI.1973 r., n a to m ia st w w y p a d k u opisanym pod b) d ziałk a podlega, tem u reżym ow i.

P rz e sła n k a z w a rte j łącznej p o w ierzch n i nie b y ła pod rzą d em u sta w y z dn ia 14.V I.1960 r. je d n o lic ie rozum iana. J a k p o d aje L. J a s tr z ę b s k i5 *, M in isterstw o Leśn. i P rzem . D rzew n. b yło zdania, że p rzy u sta la n iu m in im u m obszarow ego nie m a znaczenia okoliczność, czy poszczególne działk i należące do tego sam ego w łaściciela gran iczą ze sobą. Je d n a k ż e S ąd N ajw yższy w w ytycznych o b jęty ch u c h w a łą C ałej Izby C yw ilnej z d n ia 15.XII.1969 r. I II C ZP 12/69 (OSNCP z 1970 r. n r 3, poz. 39) z a ją ł pośrednio stan o w isk o odm ienne, n a k a z u ją c przy stosow aniu obow iązującej w ów czas przy p odziale lasów n o rm y obszarow ej 5 h a w liczać nie g ran iczące ze sobą działk i leśne, należące do jednego spadkodaw cy, tylk o w ted y , gdy w chodzą one w sk ład tego sam ego kom p lek su leśnego.

W g ran icach te j sam ej nieruchom ości czy g o sp o d arstw a rolnego m ogą się z n a j­ dow ać działk i leśn e w chodzące w sk ła d różnych o drębnych k o m pleksów leśnych, n a k tó re sk ła d a ją się działk i różnych w łaścicieli.

5. P o jęcia la su czy g ru n tu leśnego nie są zbieżne z pojęciem nieruchom ości w ro zu m ien iu art. 46 k.c., an i n a w e t z pojęciem działek w yodręb n io n y ch w r e je s tra c h ew idencji g runtów . W sk ład bow iem nieruchom ości ro ln ej w y o d ręb n io n ej w k się ­ gach w ieczystych w chodzić m ogą ja k o p rze d m io t w łasności rów n ież d ziałk i z a le ­ sione w całości lu b w części, odpow iad ające m in im u m leśnem u.

6. O bow iązujące przepisy z n a ją rów nież pojęcie g o sp o d arstw leśnych. W skład ich m ogą ta k ż e w chodzić en k law y g ru n tó w nieleśnych. O bok p ań stw o w y c h gospo­ d a rstw leśnych is tn ie ją rów nież w spólnoty leśne oraz g o sp o d a rstw a leśne należące do o rg an iz ac ji społecznych i innych n iep ań stw o w y ch osób p ra w n y c h (np. do kółek rolniczych, a ta k że do osób fizycznych). W tych w szystkich w y p ad k a ch sto su je się odpow iednio — zgodnie z dyspozycją a rt. 12 om aw ian ej u sta w y — p rze p isy k o ­ deksu cyw ilnego dotyczące nieruchom ości roln y ch (o tym niżej w p k t IV). *

7. S tosow nie do § 2 rozp. RM z dnia 28.XI.1964 r. (te k st jednol.: Dz. U. z 1972 r. N r 31, poz. 215) do g o sp o d arstw a rolnego zalicza się rów nież lasy i g ru n ty leśn e oraz nieużytki, n ależące do w łaścicieli nieruchom ości rolnych, jeżeli sta n o w ią lu b m ogą stan o w ić z ty m i nieruchom ościam i zorganizow aną całość gospodarczą. W p r a k ­ tyce w w y p ad k a ch ta k ic h d ziałki leśn e tego ro d za ju o b ję te są w księgach w ie ­ czystych ty m i sa m y m i nieruchom ościam i, w k tó ry ch m ieszczą się działk i p rze z n a

-5 L . J a s t r z ę b s k i : op. c it. w p rz y p is ie 3, s. 127. « L . J a s t r z ę b s k i w a r ty k u le p t.: L a sy n ie s ta n o w ią c e w ła s n o śc i p a ń s tw a a z a g a d ­ n ie n ia k o d y f ik a c ji p r a w a ro ln e g o (P iP z 1975 r . n r 3, s. 105), p o d o b n ie ja k w p r a c y p o ­ w o ła n e j w y ż e j w p rz y p is ie 3 (s. 55), w y p o w ia d a się p rz e c iw k o u ż y w a n iu te r m in u „ g o s p o ­ d a r s tw o le ś n e ” ze w z g lę d u n a to , że p o ję c ie ta k ie g o g o s p o d a rs tw a n ie z o s ta ło o k r e ś lo n e w k o d e k s ie c y w iln y m , a w p r a w ie a d m in is tr a c y jn y m m ó w i się ty lk o o p a ń s tw o w y c h g o sp o ­ d a r s tw a c h le ś n y c h . Z a m ia s t u ż y w a n ia te g o te r m in u n a le ż y , je g o z d a n ie m , m ó w ić o la s a c h , g r u n ta c h le ś n y c h o r a z n ie u ż y tk a c h n ie w c h o d z ą c y c h w s k ła d g o s p o d a rs tw a ro ln e g o , b ę d ą c y c h „ w e d łu g p rz e p is ó w p r a w a s k ła d n ik a m i m a ją tk o w y m i, n a k tó r y c h p r o w a d z i się g o s p o d a rk ę le ś n ą ” . Z d a n ie m m o im s ą to je d n a k s p r a w y ra c z e j w y łą c z n ie te rm in o lo g ic z n e .

N r 11 (215) N iepaństw ow e g ru n ty leśne ₅

czóne do p ro d u k c ji rolnej. Sam te n f a k t n ie p rzesąd za je d n a k o tym , czy lub w ja k im z a k resie do działek tych sto su je się przepisy o g o sp o d a rstw a ch i n ie ru c h o ­ m ościach rolnych, poniew aż decy d u ją o ty m przepisy o m aw ian ej ustaw y, ale z a ­ sadnicze znaczenie m a tu ta j k ry te riu m obszarow e. Je że li o d rę b n a działk a leśna n ie odp o w iad a n orm ie m in im aln ej 0,10 ha, to choćby b y ła p o k ry ta drzew ostanem , w chodzi ona w skład gospodarstw a rolnego jako zw ykły sk ła d n ik , dzieląc w ten sposób sta tu s p raw n y nieruchom ości ro ln y c h .7 W k o n se k w e n cji należy też przyjąć, że je śli chodzi o nieruchom ość o pow ierzchni poniżej 0,5 ha, b ę d ą cą n a w e t pod k u ltu r ą ro ln ą itp., to w chodząca w jej skład działka zalesiona o p o w ierzchni poni­ żej 0,10 h a podlega tylk o ogólnym przepisom kodeksu cyw ilnego o nieru ch o m o ś­ ciach, w obec czego przepisy o nieruchom ościach rolnych, o czym m o w a je s t w art. 12 ust. 2 ustaw y, n ie m a ją tu ta j żadnego zastosow ania.

8. J a k w y n ik a z powyższego, m am y w p rak ty c e do czy n ien ia z różnym i ro d z a ­ ja m i te re n ó w zalesionych w znaczeniu n atu ra ln y m . W y stęp u ją za te m lasy, g ru n ty leśn e i g ru n ty nieleśne przeznaczone do zalesienia odpow iad ające m in im aln ej n o r­ m ie obszarow ej 0,10 ha, nie w chodzące w sk ła d gosp o d arstw ro ln y ch , ta k ie sam e g ru n ty w chodzące w sk ła d gospodarstw rolnych albo też lasy, g ru n ty leśne i n ie ­ le śn e przenaczone do zalesienia poniżej norm y m in im aln ej, w chodzące lu b nie w chodzące w sk ład gospodarstw ro ln y ch albo innych całości gospodarczych.

III. W YKONYW ANIE PRAW A W ŁASNOŚCI GRUNTÓW LEŚNYCH 1. S tosow nie do a rt. 140 k.c. w łaściciel może w ykonyw ać sw oje p raw o w łasności w g ran ic ac h określonych przez u sta w y i zasady w spółżycia społecznego. W ja k i sposób m a być w y k o n y w an a w łasność g ru n tó w leśnych, o k re ś la ją to dodatkow o p rzepisy rozd ziału 2 om aw ianej ustaw y. W szczególności stosow nie do a rt. 7 ust. 1 lasy należy zagospodarow yw ać w sposób zap ew niający ich pro d u k cy jn o ść oraz zdolność do sp e łn ia n ia fu n k cji ochronnych, zdrow otnych i k u ltu ra ln y c h . W edług zaś ust. 2 tegoż a rt. 7 w szystkie g ru n ty leśne należy trw a le u trzy m y w a ć pod u p ra w ą leśną. P oza tym kom pleksy leśne pozostają pod ścisłą ochroną, a dopuszczalność zm iany przezn aczen ia gru n tó w leśnych n a in n e cele o k reśla bliżej u sta w a z dnia 26.X.1971 r. o ochronie gru n tó w roln y ch i leśnych oraz r e k u lty w a c ji gru n tó w (Dz. U. N r 27, poz. 249 z późn. zm.).

L asy i g ru n ty leśne podlegają zagospodarow aniu przez ich w łaścicieli w edług p ro g ra m u zagospodarow ania (art. 8 ust. 1). Stosow nie do rozp. M in. Leśn. i P rzem . D rzew n. z dnia 20.III.1974 r. w spraw ie zasad sporządzania p ro g ra m u zagospodaro­ w an ia lasów i jego za tw ie rd z an ia (Dz. U. N r 14, poz. 86) p ro g ra m te n sporządza się dla lasów i g ru n tó w leśnych oraz g ru n tó w nieleśnych przeznaczonych do za le­ sienia, jeżeli ich pow ierzchnia w ynosi w ięcej niż 10 ha. N a w łaścicielach ciąży też obow iązek odnow ienia lasu. P rzegon lub w y p as z w ie rząt n a tych g ru n ta c h je st za k az an y pod sa n k cją k a rn ą , podobnie ja k zbieranie ściółki (art. 10 i 25). To sam o dotyczy niszczenia drzew i dokonyw ania w y rę b u bez zezw olenia.

2. D ecyzje u sta la jąc e term in i sposób odnow ienia lasu w y d aje — stosow nie do a rt. 9 ust. 1 — nadleśniczy lasów p rzed sięb io rstw a państw ow ego, k tó ry jako organ

7 J . M a j o r o w i c z w K o m e n ta rz u d o k o d e k s u c y w iln e g o (W y d . P r a w n ., W a rsz a w a 1872 r., t. 2, s. 433) p o d a je , że la sy , te r e n y le ś n e i n ie u ż y tk i n ie p o d le g a ją z a lic z e n iu do m in i­ m a ln e j r o ln e j n o r m y o b s z a ro w e j, g d y ż n ie w c h o d z ą w s k ła d n ie ru c h o m o ś c i r o ln y c h . D o ty czy ć to j e d n a k m o że ty lk o d z ia łe k le ś n y c h p o w y ż e j 0,10 h a , g d y ż ty lk o ta k i e p o d le g a ły d a w n e j u s ta w ie z d n ia 14.VI.1960 r. i p o d le g a ją o b e c n ie o b o w ią z u ją c e j u s ta w ie z d n ia 22.XI.1973 r.

6 S t e f a n B r e y e r N r 11 (215) M in. Leśn. i P rz e m . D rzew n. w y k o n u je nadzór n ad zagospodarow aniem lasów n ie ­ państw o w y ch . D ziałalność naczelników gm in w tym z a k resie podlega k o o rd y n ac ji ze stro n y w ojew odów . Do zak resu d ziała n ia nadleśniczych należy rów nież w y d a ­ w a n ie decyzji m .in. w spraw ach pielęgnow ania lasów oraz u su w an ia krzew ów h a m u ją c y c h p raw id ło w y rozw ój drzew ostanu, w sp raw ach u su w an ia d rze w o stan u o n isk iej ja k o ści lu b n iew łaściw ie ulokow anego, zw alczania szkodliw ych pasożytów , zap o b ie g an ia p ożarom i lik w id acji zbędnych dróg (art. 9 ust. 2). N adleśniczy w y ­ d a je rów n ież zezw olenia n a w y rą b drzew (art. 11).

3. W szczególny sposób u n o rm o w an a została zm iana u p raw y leśnej n a in n y r o ­ dzaj. S tosow nie do a r t. 7 ust. 2 m oże ona n astąp ić jed y n ie n a p o d staw ie zezw olenia w o je w o d y 8. W ty m za k resie w edług ust. 3 tegoż art. 7 nie sto su je się przepisów u sta w y z d n ia 26.X.1971 r. o ochronie g ru n tó w rolnych i leśnych oraz re k u lty w a c ji (o czym w sp o m n ia n o w yżej w p k t 1). Dotyczy to m.zd. tylk o sp ra w y w łaściw ości p rzy w y d a w a n iu tych zezw oleń, określonej o dm iennie w rozp. RM z d n ia 21.IV. 1974 r. (Dz. U. N r 19, poz. 104) n a p o d sta w ie d elegacji z a rt. 6 ust. 2 pow yższej u sta w y z d n ia 26.X.1971 r. Do innych przepisów tejże u sta w y w ojew odow ie — przy w y d a w a n iu zezw oleń —■ obow iązani są stosow ać się w ta k im zakresie, w ja k im w y m ie n io n a u s ta w a odnosi się do lasów niepaństw ow ych. O d m ien n a w y k ład n ia oznaczałab y tw o rz e n ie lu k i p r a w n e j9.

4. N a p o k ry cie w y d atk ó w zw iązanych z p raw idłow ym zagospodarow aniem lasów u sta n o w io n a zo stała o p ła ta le śn a p o b ie ra n a jednocześnie z p o d atk iem g ru n to w y m (art. 13 ust. 1). W zw iązku z tym w ydane zostało rozp. RM z dnia 13.XII.1973 r. w sp ra w ie o p ła ty le śn ej (Dz. U. N r 51, poz. 290).

5. P rz e d sta w io n e w yżej zasady w y k o n y w an ia p ra w a w łasności g ru n tó w leśnych zo stały zabezpieczone surow ym i ry g o ra m i k arn y m i. Stosow nie w ięc do a rt. 18, jeżeli w łaściciel la su lu b g ru n tu leśnego dopuścił do p o w sta n ia raż ący c h za­ n ie d b a ń w ich za g o sp o d aro w an iu z pow odu n ie w y k o n y w an ia podstaw ow ych z a b ie ­ gów określo n y ch w decyzjach w łaściw ych organów lu b bez zezw olenia zm ienił u p ra w ę le śn ą n a in n y rodzaj użytk o w an ia albo dokonał zalesienia g ru n tu rolnego, g r u n t m oże być n a w n io sek nadleśniczego w yw łaszczony za odszkodow aniem z m n ie j­ szonym do połow y. Z d rugiej je d n a k stro n y przepisy te z a p ew n ia ją w łaścicielom tych g ru n tó w pom oc o rganów nadzorczych p rzy pro w ad zen iu ra c jo n a ln e j gospo­ d a rk i leśnej. P oza tym szczególne p rzepisy k a rn e bro n ią ich interesów . W szcze­ gólności k odeks k a rn y p rze w id u je w a rt. 213 k.k. surow e sa n k c je za w y rą b d rzew a w cudzym lesie w celu przyw łaszczenia, a kodeks w ykroczeń za w iera w rozdziale X IX przep isy zw alczające szkodnictw o leśne.

IV. STO SOW A N IE P R Z E PISÓ W CYW ILNOPRAW NYCH

1. S tosow nie do a rt. 12 ust. 2 do lasów i g ru n tó w leśnych sto su je się o d pow ied­ nio — z w y ją tk ie m podziału fizycznego — przepisy kodeksu cyw ilnego dotyczące p rzen o szen ia w łasn o ści nieruchom ości rolnych, znoszenia w spółw łasności ta k ic h n ie ­

8 P a t r z : D z. U. z 1975 r . N r 17, p oz. 94 (§ 2 p k t 11).

9 J e d n a k ż e S. C i c h o s z (op. c it. w p r z y p is ie 1, s. 97), ja k się w y d a je , o d m ie n n ie i n t e r p r e t u j e te n ż e a r t . 7 u s t. 3 w y m ie n io n e j u s ta w y z 1971 r. p r z y jm u ją c , że je d y n ie g d y c h o d z i o lo k a liz a c ję in w e s ty c ji i w z w ią z k u z ty m o z a tw ie rd z e n ie p la n u re a liz a c y jn e g o lu b o z m ia n ę sp o s o b u w y k o r z y s ta n ia t e r e n u p o ło ż o n e g o p o za te r e n a m i b u d o w la n y m i n a o b ­ s z a rz e w si n ie w y s ta rc z a z e z w o le n ie d a w n ie j n a c z e ln ik a p o w ia tu , a o b e c n ie w o je w o d y , i ty lk o w ty c h w y p a d k a c h n ie z b ę d n e je s t u z y s k a n ie z e z w o le n ia n a p o d s ta w ie § 1 ro z p . RM z d n ia 21.IV .1974 r . (Dz. U. N r 19, poz. 104).

N r 11 (215) N iep a ń stw o w e g r u n ty leśne ₇

ruchom ości i dziedziczenia gospodarstw rolnych, ja k rów n ież p rze p isy dotyczące norm obszarow ych, jeżeli pow ierzchnia lasu w ra z z n ieru ch o m o ściam i ro ln y m i w chodzącym i w skład gospodarstw a rolnego p rze k ra c z a g ó rn ą gran icę, u za sa d n ia ją c ą p rze jęc ie n a cele refo rm y rolnej.

Z b rz m ie n ia tego p rzepisu nie w ynika, że nie m a ją w o m a w ian y m w zględzie zastosow ania żadne in n e przepisy kodeksu cyw ilnego. P o m in ąw szy bow iem , że z n ak a z u odpow iedniego stosow ania wyżej w y m ien io n y ch p rze p isó w w y n ik a po ­ śred n io obow iązek stosow ania w szystkich innych p rzepisów tegoż k o d ek su n ie o d n o ­ szących się w yłącznie do nieruchom ości rolnych, ale ob o w iązu jący ch w c h a ra k ­ te rz e przepisów ogólnych — zam ieszczanie w u sta w ie ogólnej dyspozycji o ogólnym „odpow iednim ” stosow aniu w szelkich przepisów k o d ek su cyw ilnego b y łoby zbędne. P rz ep isy te bow iem m a ją zaw sze zastosow anie w e w szelkich sp ra w a c h cyw iln o ­ p ra w n y c h bez w zględu n a to, w ja k ich ak tac h p ra w n y c h są one u n o rm o w an e i czy je s t ta m o tym w zm ianka. Je d n ak ż e o tym , że do sp ra w dotyczących g ru n tó w leśnych trz e b a stosow ać przepisy dotyczące nieruchom ości rolnych, u sta w a m u siała zam ieścić odpow iednią dyspozycję, k tó ra m a c h a ra k te r p rze p isu szczególnego, zm ie­ n iająceg o poprzednio obow iązujący pod rządem u sta w y z d n ia 14.VI.1960 r. sta n p raw n y .

2. P o jęcie „odpow iednie stosow anie przepisów ” n ie je s t je d n o zn a cz n e i d aje zw y ­ k le p o d sta w ę do różnych w ykładni.

N akaz odpow iedniego stosow ania przepisów ko d ek su cyw ilnego dotyczących p rz e ­ noszenia w łasności nieruchom ości rolnych w iąże się p rz e d e w szy stk im z p rze słan k ą p o sia d an ia przez nabyw cę k w alifik a c ji rolniczych. N ależy p rzy ją ć, że ró w n o rz ę d ­ ny m i k w a lifik a c ja m i są zaw odow e k w alifik acje leśne, i to ch y b a n ie ty lk o w tedy, gdy chodzi o n ab y w a n ie lasów i g ru n tó w leśnych, w k tó ry m to w y p a d k u pogląd o dm ienny kłóciłby się ze zdrow ym rozsądkiem . W ydaje się je d n a k , że w p ra k ty c e czynienie w ogóle różnic m iędzy k w alifik acjam i rolniczym i a k w a lifik a c ja m i leś­ nym i nie byłoby uzasadnione, poniew aż w ykształcenie le śników im p lik u je w d o sta ­ tecznej m ie rze rów nież znajom ość rolnictw a. To sam o dotyczy ogółu zaw odow ych le śn ik ó w -p ra k ty k ó w 10.

P o dobnie ja k przy n ab y w a n iu gru n tó w roln y ch n a w spólność m a ją tk o w ą m a ł­ żonków , rów nież przy n ab y w an iu lasów w y sta rc zy p o sia d an ie k w a lifik a c ji r o ln i­ czych przez jednego z m ałżonków . Zgodnie — d alej — z in te n c ją p rz e p isu art. X X IV przep. w prow . k.c. należy też k o n se k w e n tn ie u znać za dopuszczalne n ie ­ o d p ła tn e nabycie g ru n tó w leśnych od cudzoziem ca m im o n ie p o sia d a n ia przezeń tych k w a lifik a c ji n .

io o z b ę d n o ś c i p o sia d a n ia k w a lif ik a c ji ro ln ic z y c h p r z y n a b y w a n iu n ie r u c h o m o ś c i le ś n y c h p isz e J . M a j o r o w i c z w K o m e n ta rz u do k o d e k s u c y w iln e g o (op. c it. w p rz y p is ie 7, s. 430), d o ty c z y ło to je d n a k s ta n u p ra w n e g o p o d rz ą d e m u c h y lo n e j ju ż u s ta w y z d n ia 14.V I.1960 r. N a to m ia s t za z b ę d n o śc ią p o sia d a n ia ty c h k w a lif ik a c ji p o d r z ą d e m o b e c n ie o b o w ią z u ją c e j u s ta w y w y p o w ie d z ia ł się W. C h o j n o w s k i (op. c it., p rz y p . 1), k t ó r y o p ie r a ją c się n a w y k ła d n i g r a m a ty c z n e j p r z y jm u je , że n a k a z o d p o w ie d n ie g o s to s o w a n ia p r z e p is ó w k o d e k s u c y w iln e g o o b ję ty a r t. 12 u st. 2 o b o w ią z u je je d y n ie p r z y p rz e k r o c z e n iu n o r m y m a k s y m a l­ n e j, u z a s a d n ia ją c e j p r z e ję c ie g r u n tu n a cele r e fo r m y r o ln e j. O d m ie n n e sta n o w is k o z a ję li S. R u d n i c k i (op. c it. w p rz y p isie 1) o ra z A. L i c h o r o w i c z (op. c it. w p r z y p is ie 1, s. 1675), k t ó r y p o n a d to w y ra z ił p o g lą d , że w ty m w y p a d k u n a r ó w n i z o so b a m i p o s ia d a ją c y m i k w a lif ik a c je ro ln ic z e n a le ż y tr a k to w a ć o so b y le g ity m u ją c e się w y k s z ta łc e n ie m z a w o d o w y m z z a k r e s u le ś n ic tw a .

u Z a o d p o w ie d n im s to s o w a n ie m w ty m w y p a d k u a r t . X X IV p r z e p . w p r o w . k .c ., w y p o ­ w ie d z ia ł się te ż A. L i c h o r o w i c z (op. cit. w p r z y p is ie 1, s. 1675). Z a s tr z e ż e n ia b u d z i je d n a k p o g lą d te g o ż a u to r a , że m o żn o ść n a b y c ia la s u p r z y s łu g u je r ó w n ie ż m a ło le tn im i n ie z d o ln y m do p r a c y , k tó r e to p rz e s ła n k i w y s ta r c z a ją ty lk o p r z y d z ie d z ic z e n iu .

8 S t e f a n B r e y e r N r 11 (215) 3. P rzen o szen ie w łasności nieruchom ości w iąże się też. ze sp ra w ą ich podziału. Szczególny przep is a rt. 12 ust. 1 stanow i, że lasy i g ru n ty le śn e n ie p o dlegają podziałow i, choćby b y ł dopuszczalny podział gospodarstw a, w sk ład któ reg o one w chodzą. J e s t to zm ian a w sto su n k u do sta n u p raw nego u sta w y z d n ia 14.VI. 1960 r., k tó ra dopuszczała podział lasów n a części nie m n ie jsz e niż 5 ha.

W edług zd a n ia o statn ieg o tegoż ust. 1 art. 12 podział la su n ie zachodzi, jeżeli p rze d m io te m zbycia je s t ca ła działk a le śn a stan o w iąca odrębny, z w a rty kom pleks.

P rz ep is te n nie je s t ja sn o u jęty , p rzed e w szystkim dlatego, że je śli zbyw a się cały kom pleks, to n ie m a podziału. P oza tym m ożna b y a contrario w nosić, że w w y p a d k u gdy kom pleks leśny sk ła d a się z działek należących do różnych w łaści­ cieli, niedopuszczalne byłoby zb y w an ie poszczególnej działki, a n a w e t w nosić, że d ziałk a ta b y ła b y w yłączo n a ze spadku. T a k a ew entualność je d n a k b y ła b y n ie do przyjęcia, gdyż oznaczałoby to w p ra k ty c e w yłączenie ta k ie j d ziałk i w ogóle z obrotu. B yłoby to też gospodarczo nieuzasadnione, gdyż m im o p rze n iesien ia w ła ­ sności ta k ie j działki w chodzącej w sk ład k om pleksu leśnego n a d a l pozostaje ona sk ła d n ik ie m tego kom pleksu. W św ietle powyższego om aw ian y przep is oznacza zapew ne, że w w y p a d k u gdy chodzi o podział gospodarstw a rolnego lu b leśnego, w k tó reg o sk ła d w chodzi k ilk a kom pleksów leśnych, odłączenie od te j całości poszczególnego ko m p lek su leśnego nie stan o w i podziału lasu.

4. N a uw agę zasłu g u je rów n ież sp ra w a stosow ania przy obrocie la sa m i norm obszarow ych obow iązujących p rz y obrocie nieruchom ościam i rolnym i. Z brzm ien ia § 1 i 2 rozp. RM z dn ia 28.XI.1964 r. (tek st jednol.: Dz. U. z 1972 r. N r 31, poz. 215) w y n ik a, że lasy i g ru n ty le śn e p o d le g ają zaliczeniu do g o sp o d arstw a rolnego, jeżeli o d p o w iad a ją przesłan k o m określo n y m w a rt. 1 i 2 u sta w y z d n ia 22.XI.1973 r., n ie p o d le g ają je d n a k zaliczeniu do nieruchom ości rolnej. W zw iązk u z ty m nie p o d le g ają w ięc zaliczeniu do m in im aln ej n o rm y obszarow ej 0,5 ha, k tó ra p rzesąd za o u zn a n iu nieruchom ości za r o l n ą 12. Podobnie p rze d sta w ia się sp ra w a zaliczania do n o rm m ak sy m aln y ch o kreślonych w art. 161 § 1 k.c. W k o n se k w e n cji nie uw zglę­ d n ia się lasów i g ru n tó w leśnych przy obliczaniu obszarów nieruchom ości i go­ sp o d a rstw rolnych w zw iązk u z ich podziałem (art. 163 k.c.).

P rz y obrocie g ru n ta m i le śn y m i m a ją je d n a k znaczenie m a k sy m a ln e n orm y szczególne, a w ięc n o rm a 25 ha, u sta lo n a w d ek re cie z d n ia 12.XII.1944 r. o p rze jęc iu n ie k tó ry ch lasów n a w łasność p a ń stw a (Dz. U. N r 11, poz. 32). M iano­ w icie stosow nie do a rt. 12 ust. 3 u sta w y przepisy o p rze jęc iu n ie k tó ry ch lasów n a w łasność p ań stw a, a za te m w yżej pow ołanego d ek re su z d n ia 12.XII.1944 r., n ie m a ją zastosow ania w w y p ad k a ch , gdy obszar lasu i g ru n tu leśnego p rze k ra cza pow ierzch n ię 23 h a w w y n ik u dziedziczenia lu b zalesienia g ru n tó w n ieleśnych w sposób zgodny z p rze p isam i ustaw y.

Z pow yższego w y n ik a więc, że gdyby n astąp iło pow iększenie działk i leśnej po ­ w yżej 25 ha, to p ań stw o m oże p rze jąć n a w łasność nie ty lk o nad w y żk ę ponad 25 ha, ale cały kom pleks. N ie dotyczy to tylk o dwóch w ypadków , m ianow icie w y ­ p a d k u , gdy to przek ro czen ie m a k sy m a ln ej n o rm y leśnej n astąp iło n a sk u te k d zie­ dziczenia, oraz w ypadku, gdy pow ierzch n ia leśna u legła pow iększeniu n a sk u te k zalesien ia g ru n tó w nieleśnych zgodnie z przepisam i, a zatem w try b ie określonym w art. 14 ust. 2 (o czym b y ła ju ż w yżej m ow a w p k t I II p p k t 3). Z alesienie zatem bez u zy sk an ia zezw olenia n ac ze ln ik a gm iny z a rt. 15, w w y n ik u którego n astąp iło zw iększenie o bszaru leśnego p onad 25 ha, m oże pow odow ać p rze jęc ie całości lasu

l t T a k ró w n ie ż J . M a j o r o w i e : w K o m e n ta rz u d o k o d e k s u c y w iln e g o , o p . c it. w p rz y p is ie 7, s. 433.

N r 11 (215) N te p a ń s tio o io e g r u n ty le ś n e 9 przez państw o, co n a stę p u je zgodnie z a rt. 16 ustaw y n a zasadzie i w try b ie p rz e p i­ sów o w yw łaszczaniu nieruchom ości za odszkodow aniem zm niejszonym o połowę. Inaczej je d n a k p rz e d sta w ia ją się s k u tk i p rzek ro czen ia n o rm określonych w d e ­ k re c ie z dn ia 6.IX.1944 r. o p rze p ro w ad z en iu refo rm y ro ln e j (50 h a b ąd ź 100 ha). Stosow nie bow iem do a rt. 12 ust. 2 u sta w y (zdanie o statnie) w ym ien io n e n o rm y m a ją zastosow anie rów nież do lasów i g ru n tó w leśnych. Z naczy to, że p rz y ich p rzek ro czen iu n adw yżka m oże być p rz e ję ta przez państw o. W zasadzie n ad w y ż k a ta m oże być p rz e ję ta zarów no z g ru n tó w leśnych, ja k i rolnych, je d n ak ż e gdy p r z e ­ kro czen ie n o rm określonych w dek recie o p rzep ro w ad zen iu re fo rm y ro ln ej n astąp iło rów nież niezgodnie z n o rm am i o k reślonym i w dek recie o p rze jęc iu lasów , to n a ­ leży p rzyjąć, że pow inno n astąp ić w y łącznie p rzejęcie całego lasu, a n ie n ad w y ż ek p onad norm y 50 lu b 100 ha.

5. N akaz odpow iedniego stosow ania do lasów i g ru n tó w leśn y ch p rzepisów k o ­ dek su cyw ilnego dotyczących p rzenoszenia w łasności nieruchom ości ro ln y ch d o ty ­ czy rów nież odpow iedniego stosow ania a rt. 166 § 2 k.c., w edług któ reg o p rzepisy o o graniczeniu podziału gospodarstw rolnych w raz ie p rze n iesien ia w łasności n ie ­ ruchom ości lu b je j części sto su je się odpow iednio do zbycia przez w łaściciela n ie ­ ruchom ości ro ln ej ułam kow ej części tej nieruchom ości. W o m aw ianej sy tu a c ji w zastosow aniu do lasów i g ru n tó w leśnych oznacza to, że w łaściciel n ie ru c h o ­ m ości lub choćby tylk o d ziałki leśnej n ie m oże zbyw ać u łam kow ej części, tw o rząc now e udziały, gdyż oznaczałoby to podział lasu niedopuszczalny w edług a rt. 12 ust. 1 ustaw y.

Zbycie ju ż istniejącego udziału je s t dopuszczalne, z tym je d n a k zastrzeżeniem , iż zgodnie z a rt. 166 § 1 k.c. w raz ie sprzedaży p rzy słu g u je pozostałym w sp ó łw ła ści­ cielom określone w tym przepisie ustaw ow e praw o p ierw okupu.

6. Stosow nie do a rt. 27 ust. 1 u sta w y z dnia 22.XI.1973 r. p rzy słu g u je p a ń s tw u p raw o p ierw o k u p u w edług ceny u stalonej w przepisach o sprzedaży p ań stw o w y ch nieruchom ości rolnych. U p ra w n ien ie to w y konuje naczeln ik gm iny. U staw o d aw ca w p ro w ad ził tu ta j now y w y p ad ek ustaw ow ego p ie rw o k u p u p rzysługującego p a ń ­ stw u. M a on zastosow anie w e w szystkich sytuacjach, gdy przed m io tem sprzedaży je s t g ru n t leśny niezależnie od tego, czy w chodzi on, czy też n ie w chodzi w sk ła d g o spodarstw a rolnego. W raz ie w ięc sprzedaży takiego g o spodarstw a rolnego czy choćby tylko nieruchom ości rolnej, w k tó rej skład w chodzi g ru n t leśny, m ożna sporządzić um ow ę b ez w aru n k o w ą tylko z w yłączeniem tego g ru n tu , n a to m ia st co do g ru n tu leśnego m usi być z a w a rta um ow a w a ru n k o w a z zastrzeżeniem p ra w a p ierw o k u p u n a rzecz pań stw a. P oniew aż w zw iązku z pow yższym w y ło n iły się w p rak ty c e tru d n o ści w tedy, gdy sporządzanie o drębnych ak tó w p rze n iesien ia w ła ­ sności dla g ru n tu leśnego i dla pozostałej reszty g o sp o d arstw a w ym agało sp o rz ą ­ dzenia p racochłonnych planów , k tó re w raz ie n iesk o rz y sta n ia przez p ań stw o z p r a ­ w a p ierw o k u p u okazyw ały się zbędne, przeto p rzy ję to w p rak ty c e, że p la n y sp o ­ rzą d za się dopiero w raz ie w y k o n y w an ia przez pań stw o p ierw o k u p u i że sta n o w ią one sk ła d n ik um ow y rzeczow ej. P ra k ty k ę ta k ą zaaprobow ało M in isterstw o S p r a ­ w iedliw ości — D e p a rta m e n t S p ra w C yw ilnych pism em z d n ia 4.V.1974 r. C IV 504/10/7413 w kontekście ośw iadczenia M in isterstw a R o lnictw a w poro zu m ien iu z M inisterstw em L eśnictw a i P rzem y słu D rzew nego, że w y konyw anie tego p ra w a p ie r­ w o k u p u będzie m iało m iejsce ty lko w nielicznych w y padkach. W zw iązku z tym w razie sp o rząd zan ia um ow y w aru n k o w ej uznano za w y sta rc za jąc e złożenie za m ia st p la n u tylko w y ry su z m a p y ew idencyjnej i odpisu z r e je s tr u gruntów . 1

10 S t e f a n B r e y e r N r 11 (215) W w y p a d k u gdy p rze d m io te m sprzedaży je s t u d ział w nieruchom ości leśnej lu b w działce leśnej w chodzącej w sk ład g o spodarstw a rolnego, m a m ie jsc e zbieg ustaw ow ego p ra w a p ie rw o k u p u w spółw łaścicieli, o czym b y ła ju ż m o w a w yżej w p p k t 5, z p ra w e m p ie rw o k u p u państw a. W ta k ie j sy tu a c ji — podobnie ja k w e w szy stk ich sy tu a cjach , gdy in te re s p ań stw a k o n k u ru je z in te rese m in d y w id u a ln y ch w łaścicieli — należy uznać p ry m a t p ra w a p ie rw o k u p u p ań stw a, k tó re m oże być w y k o n an e bez w zględu n a to, czy w spółw łaściciel nie w y k o n ał ju ż w cześniej swojego p ra w a p ie rw o k u p u z a rt. 166 § 1 k .c .14 15

N a obszarze m ia st m oże m ieć m iejsce rów nież zbieg dwóch u staw ow ych p raw p ie rw o k u p u p rzy słu g u jąc y ch państw u, m ianow icie p raw o p ie rw o k u p u z a rt. 29 i n ast. u sta w y z d n ia 14.V II.1961 r. o gospodarce te re n a m i w m ia sta ch i osiedlach oraz o m a w ian e p raw o p ie rw o k u p u z u sta w y z dn ia 22.XI.1973 r. B ra k w ta k im w y p ad k u d o stateczn ej podstaw y do przyjęcia, że p ie rw o k u p dotyczący g ru n tó w leśnych sta n o w i le x specialis w stosunku do u sta w y z dn ia 14.V II.1961 r., w zw iązku z czym p rze p isy o sta tn io w ym ienionej u sta w y o p ierw o k u p ie strac iły b y w sto ­ su n k u do g ru n tó w leśn y ch z n a c z e n ie 15. O ba te p ra w a p ierw o k u p u służą o drębnym celom , ja k k o lw ie k w obu w yp ad k ach podm iotem u p raw n io n y m je st p aństw o, przy czym n a te re n ie m ia st zasadniczą rolę o d g ry w a ją oczyw iście w zględy urban isty czn e. O rgany a d m in istra c ji leśnej m ogą być n ie z a in te re so w an e w pow iększeniu — w drodze p ie rw o k u p u — a re a łu leśnego w danym m iejscu, ale te działki leśn e m ogą być p o trze b n e do celów u rbanistycznych. N ależy p am iętać, że u sta w a z dnia 14.VII.1961 r. d aje p a ń s tw u w zakresie p ie rw o k u p u w iększe u p ra w n ie n ia niż u s ta ­ w a z d n ia 22.X I.1973 r. W szczególności chodzi tu o dłuższy te rm in do w y k o n an ia p ra w a p ie rw o k u p u oraz m ożność w y konyw ania w y k u p u przy d arow iźnie i z a m ia ­ nie, przy czym u p ra w n ie ń tych nie m ożna p a ń stw a pozbaw iać bez w y ra źn e j p o d ­ sta w y p raw n ej.

7. D yspozycja a rt. 12 ust. 2 n ak a zu je odpow iednie stosow anie przepisów d o ty ­ czących przen o szen ia w łasności nieruchom ości rolnych, znoszenia w spółw łasności tak ich n ieruchom ości i dziedziczenia gospodarstw roln y ch — do znoszenia w spół­ w łasności lasów i g ru n tó w leśnych, a ściślej m ów iąc do nieruchom ości o b e jm u ją ­ cych tego ro d z a ju g ru n ty i do gosp o d arstw leśnych i rolnych, w sk ła d k tó ry c h takie g ru n ty w chodzą. D yspozycja ta w k onsekw encji odnosi się rów nież do podziału m a ją tk u w spólnego m ałżonków oraz do działów spadku. J a k już o tym b y ła m ow a w yżej w p p k t 3, lasy i g ru n ty leśne nie pod leg ają podziałow i, co odnosi się rów nież do znoszenia w spółw łasności, w zw iązku z czym n ie je s t dopuszczalny podział k o m p lek su leśnego m iędzy w spółuczestników postępow ania, m im o że m ogłyby w ten sposób p o w stać d ziałk i w p ra w d zie należące do różnych w łaścicieli, ale w chodzące

n a d a l w sk ła d tego sam ego kom pleksu leśnego.

P odział w n a tu rz e g o spodarstw a rolnego czy leśnego je s t je d n a k m ożliw y tylko w tedy, gdy w ich sk ła d w chodzi k ilka odrębnych kom pleksów leśnych lu b działki n ależące do różnych kom pleksów . Wówczas je s t m ożliw e przy zn an ie n a w łasność poszczególnym uczestnikom postępow ania odpow iednika kom pleksu (nieruchom ości, działki). M ożliw y je s t też ta k i podział fizyczny g o spodarstw a rolnego obejm ującego g ru n ty leśne, że je d e n uczestnik otrzym a zam iast dotychczasow ego u d ziału w c a ­ łości odpow iednik leśny, a in n y — g ru n ty rolne.

14 A. L i c h o r o w i c z (op. c it. w p rz y p isie 1, s. 1076) w y r a z ił p o g lą d , że p r z y w y k o ­ n y w a n iu p ie r w o k u p u n a p o d s ta w ie u s ta w y z d n ia 22.XI.1973 r. m a o d p o w ie d n ie z a s to so w a n ie a r t . 166 § 1 zd. d r u g ie k .c ., tz n . że o m a w ia n y p ie r w o k u p n ie p rz y s łu g u je w w y p a d k u , g d y n a b y w c ą je s t in n y w s p ó łw ła ś c ic ie l lu b e w e n tu a ln y s p a d k o b ie rc a u s ta w o w y z b y w c y . Z d a n ie m m o im b r a k je s t p o d s ta w y p r a w n e j do ta k ie g o o g ra n ic z e n ia p r a w p a ń s tw a .

N r 11 (215) N iep a ń stw o w e g r u n ty leśne 11 W tym d u ch u w ypow iedział się a u to ry ta ty w n ie S ąd N ajw yższy w części IV w y ­ ty czn y ch C ałej Izby C yw ilnej objęty ch u ch w a łą z dnia 15.XII.1969 r. I I I C Z P 12/69 (O SN C P z 1970 r., poz. 39).

W p ra k ty c e najczęstszym sposobem zn iesien ia w spółw łasności nieruchom ości le śn e j lub działki leśnej w chodzącej w sk ład g o sp o d arstw a roln eg o je s t a) p rz y z n a ­ n ie je j n a w łasność — zgodnie z art. 214 k.c. — je d n em u w sp ółw łaścicielow i c a ­ łości kom p lek su leśnego, k tó ry to w spółw łaściciel m a w y m ie n io n e w ty m p rz e p i­ sie k w alifik acje, oraz b) zasądzenie sp ła t n a rzecz pozostałych w spółw łaścicieli m ając y ch do tego u p raw n ie n ia. W b ra k u osób m ający ch k w a lifik a c je do o trz y m a ­ n ia g ru n tu leśnego n a w łasność zniesienie w spółw łasności m oże n astąp ić przez sp rz e d a ż lic y ta cy jn ą stosow nie do a rt. 217 k.c., w k tó ry m to w y p a d k u S k arb o w i

P a ń s tw a p rzy słu g u je p raw o pierw okupu.

8. W reszcie, stosow nie do tegoż a rt. 12 ust. 2, do lasów i g ru n tó w leśn y ch m a ją rów n ież odpow iednie zastosow anie, ja k już o tym b y ła m ow a, p rze p isy ko d ek su cyw ilnego o dziedziczeniu gospodarstw rolnych. Dotyczy to lasó w i g ru n tó w le ś ­ n y c h zarów no w chodzących w skład gospodarstw rolnych ja k i n ie w chodzących w te n skład. W tym o statn im w y p ad k u n a s tą p iła zm iana s ta n u p raw nego, poniew aż u sta w a z dnia 14.VI.1960 r. nie za w ierała podobnego przep isu , zgodnie zaś z § 2 ust. 2 rozp. RM z dnia 28.XI.1964 r. (Dz. U. z 1972 r. N r 31, poz. 215) przepisy 0 dziedziczeniu gospodarstw rolnych m ia ły zastosow anie tylko do lasów i g ru n tó w leśnych w chodzących w skład gospodarstw rolnych.

W zw iązku z tym n a uw agę zasługuje problem , w ja k ie j m ie rze now e u n o rm o ­ w a n ie działa w stecz w zakresie dziedziczenia lasów i g ru n tó w leśnych, n ie objęty ch g o sp o d a rstw a m i rolnym i, a w chodzących w sk ła d spadków o tw a rty c h p rzed w e j­ ściem w życie ustaw y z d n ia 23.XI.1973 r. (a zatem p rze d dniem 1.1.1974 r.). N iew ątp liw ie om aw iany art. 12 ust. 2, n ak a z u ją c w o kreślonych sy tu a cjach odpo­ w ied n ie stosow anie przepisów kodeksu cyw ilnego, odnosi się rów nież do odpo­ w iedniego stosow ania przepisów w p ro w ad zający ch kodeks cyw ilny, przep isy te b o ­ w iem są nieodłącznie zw iązane z kodeksem cyw ilnym . W zw iązku z tym m a tu ta j zastosow anie rów nież art. LI przep. w prow . k.c., k tó ry stanow i, że do sp ra w sp a d ­ kow ych sto su je się praw o obow iązujące w chw ili śm ierci sp adkodaw cy, jeżeli p rz e ­ pisy poniższe (czyli dalsze) nie sta n o w ią inaczej. I w łaśn ie te dalsze p rze p isy z a ­ w ie ra ją odm ienną dyspozycję w stosunku do dziedziczenia g o sp o d arstw rolnych, a także w sp raw ie zachow ania n ab y ty ch już uprzednio p ra w sp ad k o w y ch (art. LV 1 n ast. przep. w prow . k.c.).

Skoro zatem a rt. 12 ust. 2 ustaw y z dn ia 22.XI.1973 r. n a k a z u je odpow iednie stosow anie do dziedziczenia g ru n tó w leśnych przepisów o dziedziczeniu g o sp o d arstw rolnych, to przepisy te m a ją zastosow anie do g ru n tó w leśnych n iezależn ie od tego, czy w chodzą one, czy też nie w chodzą w sk ład gospodarstw rolnych.

Tednakże art. LV m ów i tylko o gosp o d arstw ach rolnych n ależących do sp adków o tw a rty c h przed dniem w ejścia w życie k odeksu cywilnego, a w ięc — je śli chodzi o o m aw iane przepisy — przed dniem 18.V.1964 r. W zw iązku z tym n a s u w a się k o ­ nieczność „odpow iedniego” stosow ania tegoż a r t. LV przep. w prow . k.c. rów nież do spad k ó w o tw artych m iędzy tym dniem , tj. 18.V.1964 r., a d niem 1.1.1974 r., to je s t dniem w ejścia w życie u sta w y z dnia 22.XI.1973 r. O d m ien n a w y k ła d n ia prow ad ziłab y bow iem do tw orzenia ja k b y luki p raw n ej, k tó re j przez „odpow ied­ nie” stosow anie do art. LV przep. w prow . m ożna uniknąć.

Należy zatem przyjąć, że jeśli chodzi o moc w steczną przepisów o dziedziczeniu lasów i g ru n tó w leśnych, to obecny stan p ra w n y obow iązuje w e w szystkich wy

12 E w a R a d o m s k a N r 11 (2 1 5 ) p ad k a ch niezależnie od tego, k iedy sp ad ek zo stał o tw a r ty ł6. W k o n se k w e n cji m a ją też odpow iednie zastosow anie w tych w szy stk ich w y p ad k a ch p rzepisy a r t. L V I i n ast. przep. w prow . k.c. o zachow aniu p ra w do dziedziczenia spadku, n a b y ty c h p rze d w ejściem w życie ustaw y z d n ia 22.XI.1973 r.

W reszcie n a p o d sta w ie art. L III przep. w prow . k.c. do działu sp ad k ó w o b e jm u ­ jących lasy i g ru n ty leśne, a o tw a rty c h k ie d y k o lw iek przed dniem 1.1.1974 r., sto ­ suje się odpow iednio przepisy o podziale g o sp o d arstw ro ln y ch o b ję te ko d ek sem cyw ilnym , p rzy u w zględnieniu je d n a k szczególnej fo rm y a rt. 12 ust. 1 u sta w y z dnia 22.XI.1973 r. o niedopuszczalności fizycznego podziału kom pleksów leśnych, chyba że um ow a w tym w zględzie została ju ż p rze d tym dniem z a w a rta albo zo­ stało ju ż zakończone p ostępow anie p rzed sąd em p ierw szej in stan c ji.

18 A. L i c h o r o w i c z (op. c lt. w p r z y p is ie 1, s. 1680) r o z w ią z u je te n p r o b le m in a c z e j. U z n a ją c , że z g o d n ie z a r t . 30 u s ta w y z d n ia 22.XI.1973 r . n ie d z ia ła o n a w s te c z , p r z y jm u je — o p ie r a ją c się w y łą c z n ie n a z d a n iu p ie rw sz y m a r t . L I p rz e p . w p ro w . k .c . (a z a te m z p o ­ m in ię c ie m z d a n ia u z u p e łn ia ją c e g o , o d sy ła ją c e g o w s p r a w a c h „ p o n iż e j” u n o r m o w a n y c h , c z y li d o ty c z ą c y c h g o s p o d a rs tw ro ln y c h , do p rz e p is ó w sz c z e g ó ln y c h ) — że n o w e p rz e p is y o d z ie ­ d z ic z e n iu la s ó w i g r u n tó w le ś n y c h s to s u je się ty lk o p r z y s p a d k a c h o tw a r ty c h ju ż p o d rz ą d e m u s ta w y z d n ia 22.XI.1973 r.

Kilka uwag o prawie pierwokupu zastrzeżonym

na rzecz współwłaścicieli nieruchomości rolnych

I. P ra w o p ie rw o k u p u n ie je s t in sty tu c ją now ą w u sta w o d aw stw ie polskim . Z n an e ono było ja k o p ra w o m a jąc e sw e źródło zaró w n o w um ow ie ja k i w u s ta ­ w ie. 1 P ra w o rzeczow e z 1946 r. w prow adziło w a rt. 80 n o w ą po stać p ie rw o k u p u ustaw ow ego, zastrzegając je n a rzecz w spółw łaścicieli. Z godnie z ty m p rzep isem praw o p ie rw o k u p u p rzysługiw ało k ażd em u ze w spółw łaścicieli w ted y , gdy jed en z n ic h zb y w a ł sw ój u d ział w e w spółw łasności. T a n o w a postać p ra w a p ie rw o k u p u n a strę cz ała duże tru d n o ści w p ra k ty c e głów nie d latego, że p rze p isy p ra w a rzeczo­ w ego n ie były zharm o n izo w an e z p rze p isam i o p ra w ie p ie rw o k u p u z a w a rty m i w kod ek sie zobow iązań.

Te tru d n o ści p ra k ty c z n e znalazły sw oje odzw ierciedlenie w d oktrynie. P ra w o i i D łu g ą lis tę w y p a d k ó w u s ta w o w e g o p r a w a p ie r w o k u p u p o d a ł J . L i t w i n : P r a w o p ie r w o k u p u , „ P r a w o i Ż y c ie ” 1962, n r 23, s. 4.

EWA RADOMSKA

U sta w a z d n ia 26.X.1971 r. n o w e liz u ją c a k o d e k s c y w i ln y w p r o w a d z iła i n s t y ­ tu c ją p r a w a p ie r w o k u p u za s tr z e ż o n e g o n a rz e c z w s p ó łw ła ś c ic ie li n ie r u c h o m o ś c i r o ln y c h . W a r ty k u le a u to r k a p o ru s za p r o b le m a ty k ą w y k o n a n ia te g o p r a w a p ie r ­ w o k u p u .