Konstrukcja winy w projekcie kodeksu karnego

Genowefa Rejman

Konstrukcja winy w projekcie

kodeksu karnego

Palestra 7/7-8(67-68), 62-68

1963

•2 G e n o w e f a R e j m a n _{N r 7—8 (67—68>}

teg o n o w o c z e s n e te n d e n c je d o w a lk i z p rz e s tę p c z o ś c ią z a k ła d a ją z a s tę p o w a n ie t y c h k a r ś r o d k a m i b a r d z ie j w y c h o w a w c z y m i, n p . w a r u n k o w y m z a w ie s z e n ie m itp .

J a k d łu g i m u s i b y ć p o b y t w w ię z ie n iu , a b y o sią g n ą ć cel w y c h o w a w c z y k a ry ,, t r u d n o j e s t n a to o d p o w ie d z ie ć . W k a ż d y m r a z ie p r o j e k t w s to s u n k u do m ło d o c ia ­ n y c h w y k o le jo n y c h i z d e m o r a liz o w a n y c h u w a ż a , że n ie m o że o n b y ć k r ó ts z y o d l a t 2, a n a jd łu ż s z y — d o l a t 5 lu b do u k o ń c z e n ia p rz e z m ło d o c ia n e g o 25 la t.

N ie je s t to w ię c k a r a n ie o z n a c z o n a w o g ó le, le c z k a r a z o k re ś lo n y m m in im u m i m a k s im u m , k a r a r a m o w a , k tó r e j n ie o k r e ś l a s ą d ściśle, a le k tó r a w y s ta r c z y n a to , a b y w cza sie je j o d b y w a n ia m ło d o c ia n y n a u c z y ł s ię z a w o d u , p rz y z w y c z a ił się. d o s y s te m a ty c z n e j p r a c y o r a z d o n a le ż y te g o s p e łn ia n ia o b o w iązk ó w .

GEN O W EFA REJMAN

Konstrukcja winy w projekcie kodeksu karnego

i

1. W z o re m o b o w ią z u ją c e g o k o d e k s u k a r n e g o p r o j e k t n ie z a jm u je się d e fin ic ją , w in y i ty m s a m y m n ie p rz y łą c z a saę d o ż a d n e g o ze z n a n y c h k ie r u n k ó w te o r e ty c z ­ n y c h . 2. P r z y o k r e ś le n iu f o r m w in y p r o j e k t n ie o p e r u j e p o ję c ie m p r z e s t ę p s t w a u m y ś ln e g o i n ie u m y ś ln e g o , lecz n a w ią z u j e d o w in y . W te n sp o só b p r o j e k t z a z n a c z a ,, ż e w ty m w y p a d k u n ie c h o d z i je d y n ie o n a t u r a l n y s to s u n e k p s y c h ic z n y s p r a w c y do- c z y n u , a le r ó w n ie ż o s to s u n e k z a b a r w io n y u je m n ie , k tó r y d e c y d u je o w in ie . 3. W y d a je się, ż e z d y s k u s ji n a t e m a t t r a f n o ś c i p o d z ia łu p r z e s tę p s t w n a m a t e r i a l ­ n e i f o r m a ln e p r o j e k t w y c ią g n ą ł w n io s e k , iż p o d z ia ł t e n j e s t n ie is to tn y . Z n a jd u je to w y r a z p r z y o k r e ś le n iu p o s z c z e g ó ln y c h f o r m w in y ( p a trz n iż e j u s t. II). P r o j e k t n ie o d ró ż n ia „ s k u t k u p r z e s tę p n e g o ” o d „ p r z e s tę p n o ś c i d z ia ła n ia ”, p o s łu g u ją c się

o g ó ln ie js z y m p o ję c ie m czy n u . 4. W re s z c ie p o sz c z e g ó ln e o d c ie n ie s to s u n k u p sy c h ic z n e g o s p r a w c y d o c z y n u p r o ­ j e k t o d n o si d o „ c z y n u z a b ro n io n e g o p r z e z u s t a w ę k a m ą ”, a n ie d o p r z e s tę p s tw a ,, w y c h o d z ą c w id o c z n ie z z a ło ż e n ia , ż e n a p r z e s tę p s tw o s k ł a d a ją się z a ró w n o e le m e n ­ ty p rz e d m io to w e , j a k i p o d m io to w e , t e o s t a tn i e z a ś n ie m o g ą się o d n o s ić d o w in y .. I I 1. U ję c ie z a m i a r u b e z p o ś re d n ie g o o r a z z a m i a r u e w e n tu a ln e g o n ie o d b ie g a o d d o ­ ty c h c z a s o w e g o s f o r m u ło w a n ia ( a r t. 14 p r o je k tu ) . N o w o śc ią n a to m ia s t w s t o s u n k u d o o b o w ią z u ją c e g o k o d e k s u je s t a r t . 15 o n a s t ę ­ p u ją c y m b r z m ie n iu : „ P r z e s tę p s tw o z w in y u m y ś ln e j zachodzii ró w n ie ż w te d y : a) g d y s k u t e k p r z e s tę p n y , ze w z g lę d u n a k tó r y u s t a w a p o d w y ż sz a k a r a ln o ś ć , s p r a w ­ c a co n a j m n i e j p o w in ie n i m ó g ł p rz e w id z ie ć ,

N r 7—8 <67—68) K o n s tr u k c ja w in y w p r o je k c ie k .k . b) g d y s k u t e k p r z e s tę p n y n a s t ą p ił n a in n e j d ro d z e , n iż s p r a w c a p rz e w id y w a ł, a o d ­ c h y le n ie to m ó g ł p rz e w id z ie ć .” A r t y k u ł 15 u s t. 1 j e s t m n ie j w ię c e j o d p o w ie d n ik ie m a r t . 15 o b o w ią z u ją c e g o k .k . R ó ż n ic a p o le g a je d n a k n a ty m , że p r o j e k t k o d e k s o w ą w in ę k o m b in o w a n ą (culpo. d o lo e x o r ta ) p o d n o s i d o r a n g i p r z e s tę p s t w a u m y ś ln e g o w c a ły m te g o sło w a z n a ­ c z e n iu . W t e n sp o só b a r t. 15 p r o j e k tu z b liż o n y je s t b a r d z ie j d o n ie o k r e ś lo n y c h f o r m z a m i a r u n iż do w in y k o m b in o w a n e j. A n a liz a o rz e c z n ic tw a S ą d u N a jw y ż s z e g o o k r e s u p o w o je n n e g o w y k a z u je , że p o ­ tr z e b a w p r o w a d z e n ia te j f o r m y z a m i a r u j e s t o c z y w is ta . O d n o si się to z w ła s z c z a d o p r o j e k tu , k tó r y p o s łu ż y ł się k a z u is ty c z n ą m e to d ą p rz y o k r e ś la n iu u s ta w o w y c h s t a ­ n ó w fa k ty c z n y c h p rz e s tę p s tw a . Ś c is łe p o w ią z a n ie s t o s u n k u p s y c h ic z n e g o s p r a w c y z e s k u t k a m i p r z e s tę p n y m i k tó r e w z a le ż n o ś c i o d ic h c ię ż a ru g a tu n k o w e g o u z a le ż n ia ją k a r a ln o ś ć , j e s t b a r d z o t r u d n e , a c z a se m n a w e t w r ę c z n ie m o ż liw e . Z ja w is k o to w z a s a d z ie n ie w y s tę p u je n a tle o b o w ią z u ją c e g o k o d e k s u k a r n e g o , k tó r y o p a r t y j e s t n a m e to d z ie s y n te ty c z ­ n e j. P o s łu ż m y s ię t u p r z y k ła d e m . K r a d z ie ż ^ sfo rm u ło w an a w a r t . 257 k .k . o b e jm u je s w y m z a k r e s e m k a ż d ą p o s ta ć z a b o r u cu d z e g o m ie n ia ru c h o m e g o . W ty c h w a r u n ­ k a c h ró ż n ic a z a c h o d z ą c a p o m ię d z y w y o b r a ż e n ie m sip raw cy o d n o s z ą c y m s ię n p . d o . w a r to ś c i p r z e d m io tu w y k o n a w c z e g o k r a d z ie ż y a rz e c z y w is ty m s ta n e m fa k ty c z n y m - n ie m a z n a c z e n ia p r z y o k r e ś le n iu f o r m w in y . Z p u n k t u w id z e n ia a r t . 257 k .k . is ­ to t n e je s t ty l k o to , że s p r a w c a ch ce z a b r a ć c u d z ą rz e c z , d a ls z e zaś e le m e n ty , ja k o n ie m a j ą c e z a sa d n ic z e g o z n a c z e n ia d l a u s ta w o w y c h z n a m io n k ra d z ie ż y , b ie r z e się p o d u w a g ę je d y n ie p rz y w y m ia r z e k a r y . F a k t u , że s y t u a c ja n ie je s t a n a lo g ic z n a w r a m a c h u s ta w w p r o w a d z a ją c y c h k a r a ln o ś ć z a z a g a r n ię c ie m ie n ia sp o łe c z n e g o , n ie tr z e b a n a w e t b a r d z ie j szczeg ó ło w o u z a s a d n ia ć . W y p ły w a s tą d w n io s e k , ż e f o r m y w in y m u s z ą b y ć d o s to s o w a n e d o k o n s tr u k c ji c z y n ó w p rz e s tę p n y c h . I m b a r d z ie j szc z e g ó ło w o o p is a n e są u s ta w o w e s t a n y f a k t y c z ­ n e, ty m b a r d z ie j k o n ie c z n e je s t w p r o w a d z e n ie d o p r a w a k a r n e g o n ie o k re ś lo n y c h f o r m z a m ia ru . Z te g o s t a n u rz e c z y p r o j e k t w y c ią g n ą ł o d p o w ie d n ie k o n s e k w e n c je . K o d e k s o w e f o r m y w in y ju ż od d a w n a p r z e s ta ł y b y ć w y s ta r c z a ją c e . P r a k t y k a s ię g a ła w ię c d o n i e o k re ś lo n y c h f o r m z a m i a r u . 1 T y m te ż tłu m a c z y się w n a s z e j d o k tr y n ie n a d m i e r ­ n e r o z b u d o w a n ie z a m ia r u e w e n tu a l n e g o .2 1 O r z e c z . S .N . z 2.X I I .1949 r . (z o b . tz w . Z b i ó r A u s c a l e r a , s t r . 719 i 720). * O to j e g o p o s t a c i e : 1) z a m i a r e w e n t u a l n y k u m u l a t y w n y , w y s t ę p u j ą c y o b o k z a m i a r u b e z ­ p o ś r e d n i e g o ; j e s t t o z a s a d n i c z a i p o d s t a w o w a p o s t a ć t e g o z a m i a r u ; 2) z a m i a r e w e n t u a l n y z a m i e n n y , w c h o d z ą c y w m i e j s c e z a m i a r u b e z p o ­ ś r e d n i e g o ; p r z y k ł a d : A c h c e w y w o ł a ć u s z k o d z e n i e c i a ł a , a g o d z i s i ę n a ś m i e r ć c z ł o ­ w i e k a ; S) z a m i a r e w e n t u a l n y z a m i e n n y w f o r m i e a l t e r n a t y w n e j , p o l e g a j ą c y n a t y m , ż e w m i e j s c e u p r a g n i o n e g o s k u t k u A w c h o d z i z a m i a r e w e n t u a l n y d o p u s z c z a j ą c y r ó ż n e m o ż l i w o ś c i w z a k r e s i e s p r o w a d z e n i a s k u t k ó w (z o b . W . W o l t e r : B r a w o k a r n e — Z a r y s w y k ł a d u s y s t e m a t y c z n e g o , W a r s z a w a 1947, s t r . 159); 4) z a m i a r e w e n t u a l n y o g ó l n y ( d o l u s e v e n ł u a l t s g e n e r a l l s ) . K o n c e p c j a t a , r e p r e z e n t o w a n a w d o k t r y n i e m . i n . p r z e z S . Ś l i w i ń s k i e g o , p r z e d s t a w i a s i ę j a k o m a ł o z a r y s o w a n e i s p r e c y z o w a n e w y o b r a ż e n i e s k u t k u ( n p . s p r a w c a r z u c a w k o g o ś c i ę ż k i m k a m i e n i e m i j e s t m u w s z y s t k o j e d n o , c z y o f i a r ę u s z k o d z i l e k k o , c i ę ż k o , b a r d z o c ię ż k o , c z y n a w e t j ą z a b i j e , b o o d p o w i a d a w e d ł u g n a j s u r o w s z e g o p r z e p i s u ) . Z o b . S . S 1 i w 1 ń —

*64 G e n o w e f a R e j m a n N r 7— 8 (67— 68)

N ie n e g u ją c w ię c s łu s z n o ś c i w p r o w a d z e n ia p rz e z p r o j e k t n ie o k r e ś lo n e g o z a m ia r u , n a le ż y z a s ta n o w ić się, czy n ie z o s ta ł m u n a d a n y z b y t sz e ro k i z a się g p rz e z w łą c z e ­ n i e w je g o s f e r ę ta k ż e s k u t k u w y n ik łe g o z n i e d b a l s t w a .3 2. O f a k ty c z n y m z a s ię g u r e g u ły w y n ik a ją c e j z a r t . 15 u st. 1 p r o j e k t u d e c y d u je lic z b a p r z e s tę p s t w w p r o w a d z a ją c y c h w y ż sz ą k a r a l n o ś ć — w z a le ż n o ś c i od n a ­ s t ę p s tw c z y n u . A n a liz a cz ę śc i sz c z e g ó ln e j p r o j e k t u w y k a z u je , że te g o r o d z a j u s ta n y fa k ty c z n e w y s tę p u j ą sp o ra d y c z n ie . K w a lif ik o w a n y c h s ta n ó w fa k ty c z n y c h — ze w z g lę d u n a s k u t e k — p r o j e k t w p r o w a d z a n ie w ie le . O sta te c z n ie w ię c p r o j e k t o k a ­ z u je się k a z u is ty c z n y p o d w z g lę d e m w y o d r ę b n i e n i a c z y n ó w p r z e s tę p n y c h ze w z g lę d u n a sp o só b d z ia ła n ia , o k o lic z n o śc i c z y n u itd . D o p ie ro o d t a k p o m y ś la n y c h ■ c z y n ó w p r z e s tę p n y c h w p r o w a d z a s z e re g u p r z y w ile jo w a n y c h p r z e s tę p s tw .

N a le ż y w ię c s tw ie rd z ić , że je ż e li o m a w ia n y p rz e p is m ia łb y z a s to s o w a n ie je d y n ie d o k w a lif ik o w a n y c h s ta n ó w fa k ty c z n y c h ze w z g lę d u n a s k u te k , to ty l k o w n ie lic z ­ n y c h w y p a d k a c h r o z s z e rz a łb y g r a n ic e u m y ś ln o ś c i. P o w s ta je j e d n a k p y ta n ie , czy p r a k t y k a n ie p r z e r z u c i te j f o r m y z a m i a r u n a ta k i e s t a n y fa k ty c z n e , k tó r e a c z k o l­ w ie k n ie z o s ta ły u ję te j a k o p r z e s tę p s tw o ty p u z a sa d n ic z e g o i k w a lif ik o w a n e g o , w y ­ o d r ę b n i a ją je d n a k o s o b n e d y stp o zy cje ze w z g lę d u n a r o z m ia r s k u t k u . T y p o w y m p r z y k ł a d e m ta k i e j k o n s t r u k c ji c z y n u s ą p r z e s tę p s tw a p rz e c iw k o z d r o w iu c z ło w ie ­ k a (u s z k o d z e n ia c ia ła ). W p ra w d z ie p r o j e k t u p ra s z c z a to z a g a d n ie n ie , w p r o w a d z a ­ ją c z a m ia s t z n a n e j k o d e k s o w i tr z y s to p n io w e j d r a b i n k i (a r t. 235, 236 i 237 k .k .) j e ­ d y n ie d w u s to p n io w e u s z k o d z e n ia c ia ła (tzw . b a r d z o c ię ż k ie u s z k o d z e n ie c ia ła — a r t . 192 i c ię ż k ie u s z k o d z e n ie c ia ła — a r t . 194 p r o je k tu ) , je d n a k ż e m im o to n ie r o z w ią z u je p r o b le m u w in y w s to s u n k u do ty c h p r z e s tę p s tw . P o w s ta je w ię c w d a l ­ s z y m c ią g u p ro b le m , j a k o c e n ić s y tu a c ję w te d y , g d y s p r a w c a ch ce sp o w o d o w a ć ty lk o u s z k o d z e n ie c ia ła lż e jsz e g o s to p n ia ( a r t. 198), f a k ty c z n ie zaś w y w o ła s k u tk i cięż sze ( a r t. 192). C zy w ty c h w a r u n k a c h m o ż n a czy n s p r a w c y z a k w a lif ik o w a ć z su ro w sz e g o p rz e p is u , czy te ż n ie ? A je ż e li s p r a w c a , c h c ą c z a d a ć je d y n ie u s z k o d z e ­ n ie c ia ła , s p o w o d u je w rz e c z y w is to ś c i ś m ie rć , k tó r ą m ó g ł i p o w in ie n p rz e w id z ie ć — to czy is tn ie je m o ż liw o ść p r z y p i s a n ia m u , w r a m a c h te j k o n s t r u k c ji w in y , o d p o ­ w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j z a u m y ś ln e z a b ó js tw o ? P y ta n i e to n a r z u c a się w z w ią z k u z ty m , że p r o j e k t n ie w p r o w a d z a o d p o w ie d n ik a a r t . 230 § 2 k .k . Z a z n a c z y ć n a le ż y , s k i : P r a w o k a r n e m a t e r i a l n e , W a r s z a w a 1946, s t r . 237 i 238. W . W o l t e r w t a k i w ł a ś n i e s p o s ó b p r e c y z u j e z a m i a r o g ó l n y ( z o b .: C z y n n i k p s y c h i c z n y w i s t o c i e p r z e ­ s t ę p s t w a , K r a k ó w 1924, s t r . 83); 5) z a m i a r e w e n t u a l n y n i e o k r e ś l o n y ( d o l u s e v e n t u a l i s i n d e t e r m i n a t u s ) . J e s t t o k o n c e p c a j a P a p i e r k o r w s k i e g o ( O S P iK A n r 10/1958, p o z . 248). Z a k r e s t a k p o m y ś ­ l a n e g o z a m i a r u e w e n t u a l n e g o i l u s t r u j e n a s t ę p u j ą c y p r z y k ł a d : A , b a w i ą c y s i ę d y n a ­ m i t e m , w i d z i w o d d a l i s t o j ą c e g o ż o ł n i e r z a . Z d a j e s o b ie s p r a w ę z t e g o ( o c z y w iś c ie w r o z u m i e n i u a u t o r a p r z y k ł a d u ) , ż e g d y w y b u c h n i e d y n a m i t , m o ż e t o s p o w o d o w a ć c i ę ż k i e u s z k o d z e n i e c i a ł a l u b n a w e t ś m i e r ć s t r a ż n i k a s t o j ą c e g o i p e ł n i ą c e g o s ł u ż b ę . S p r a w c a , j e ś l i s a m p o z o s t a n i e p r z y ż y c i u , o d p o w i a d a z a n a j c i ę ż s z y s k u t e k . 3 S p ó r n a t e m a t z a k r e s u d o i u s t o c z y s ię w d o k t r y n i e o d d a w n a , w r o k u 1868 B u d z i ń ­ s k i p i s a ł : „ D o t ą d z d a n i a s ą p o d z i e l o n e c o d o g r a n i c y p o m i ę d z y d o l u s i c u l p a , a w s z c z e ­ g ó l n o ś c i , d o k t ó r e j z t y c h f o r m y w i n y o d n i e ś ć l e k k o m y ś l n o ś ć . J e d n i u w a ż a j ą , ż e d o p r z y ­ j ę c i a d o l u s d o s t a t e c z n e j e s t s t w i e r d z e n i e p r z e w i d y w a n i a s k u t k ó w , d r u d z y d o p u s z c z a j ą d o l u s t y l k o w t y m p r z y p a d k u , g d y s k u t e k b y ł z a m i e r z o n y ( B u d z i ń s k i : W y k ł a d p o r ó w ­ n a w c z y p r a w a k a r n e g o , W a r s z a w a 1868, s t r . 146). W n o w s z e j d o k t r y n i e z a u z n a n i e m w c a ł o ś c i c z y n u p r z e s t ę p n e g o w g r a n i c a c h u m y ś l ­ n o ś c i (w w y p a d k u g d y s k u t e k n i e b y ł o b j ę t y z a m i a r e m ) w y p o w i a d a s i ę D u r m a n o w ( S t a d i j a s o w i e r s z e n i j a p r i e s t u p l e n i j a , M o s k w a 1958, s t r . 121 i 122). W p o l s k i e j d o k t r y n i e j e s t t e g o z d a n i a K u b e c (z o b .: B ó j k a i p o b i c i e , 1962, s t r . 21). J e d n a k ż e p o g l ą d t e n j e s t w d o k t r y n i e k r y t y k o w a n y d l a t e g o , ż e t a k i e u s y t u o w a n i e w i n y u m y ś l n e j p r o w a d z i d o z a - T ta r c ia r ó ż n i c y p o m i ę d z y u m y ś l n o ś c i ą a n i e u m y ś l n c ś c i ą .

N r 7— 8 (67—68) K o n s t r u k c j a w i n y w p r o j e k c i e k . k . 65

ż e k o n s t r u k c ja z a m ia r u o g ó ln e g o w k r a d ła się d o p o w o je n n e g o o rz e c z n ic tw a w ła ś ­ n ie n a tle u s z k o d z e ń c ia ła . 3. O so b n y p r o b le m to a r t . 15 u st. 2, k tó r y w p r o w a d z a p o ję c ie p rz y c z y n o w o ś c i do k o n s t r u k c ji w in y . J a k ju ż w y ż e j z a z n a c z o n o , w m y ś l teg o p r z e p is u w in a u m y ś ln a m a m ie js c e w ó w c z a s, g d y s k u te k p r z e s tę p n y n a s tą p ił w in n y sp o só b , n iż s p r a w c a p rz e w id y w a ł, a o d c h y le n ie to m ó g ł p rz e w id z ie ć . J e ż e li a u to r z y p r o je k tu m ie li w ty m w y p a d k u n a u w a d z e ta k ie s y tu a c je , w k tó ­ ry c h s k u t e k o b ję ty z a m ia re m s p r a w c y n a s tą p ił n ie ty le w w y n ik u je g o d z ia ła n ia , ile w w y n ik u p rz y łą c z e n ia się in n e j o k o lic z n o śc i, k tó r e j s p r a w c a n ie p r z e w id z ia ł — to p r z e p is te n n .e b u d z i w ą tp liw o ś c i. P r z y k ł a d : A chce z a b ić B i w ty m c e lu u d e ­ r z a go, p o w o d u ją c u sz k o d z e n ie c ia ła . B fa k ty c z n ie g in ie w w y p a d k u sa m o c h o d o ­ w y m . P o n ie w a ż s p r a w c a n ie m ó g ł o b ją ć te j o k o lic z n o śc i s w ą ś w ia d o m o ś c ią , p rz e to n ie 'b ę d z ie o d p o w ia d a ć z a u s iło w a n ie z a b ó js tw a , a c z k o lw ie k s k u te k , j a k i n a s tą p ił, o d p o w ia d a je g o z a m ia ro w i. D o te j g r u p y w y p a d k ó w m o ż n a z a lic z y ć ró w n ie ż ta k ie s y tu a c je , k tó r e p o le g a ją n a p rz e d s ię w z ię c iu p rz e z s p r a w c ę d w ó c h c z y n n o ś c i u m y ś ln y c h , z k tó r y c h p ie r w s z a n ie p ro w a d z i do w y w o ła n ia s k u t k u o b ję te g o z a m ia re m (z czego s p r a w c a n ie z d a je so b ie s p ra w y ), n a to m ia s t s k u t e k t e n w y w o łu je d r u g a cz y n n o ść , w y k o n a ­ n a w z u p e łn ie in n y m celu . P r z y k ł a d : A, m y ś lą c , że p o k rz y w d z o n y ju ż n ie ż y je w w y n ik u z a d a n e g o m u u s z k o d z e n ia w c e lu sp o w o d o w a n ia ś m ie rc i, c h c e z a tr z e ć ś la d y p r z e s tę p s tw a i w ty m c e lu w r z u c a go d o w o d y . S e k c ja z w ło k w y k a z u je p o te m , że ś m ie rć n a s t ą p ił a fa k ty c z n ie w w y n ik u u to n i ę c i a .4 P r z e z w p r o w a d z e n ie r e g u ły w y r a ż o n e j w a r t . 15 u st. 2 p r o j e k t w sp o só b n ie ­ d w u z n a c z n y s tw ie rd z a , że w o m a w ia n y m w y p a d k u z a c h o d z i je d n o p rz e s tę p s tw o o d p o w ia d a ją c e z a m ia ro w i s p ra w c y , a n ie * b ie g p r z e s tę p s tw a u s iło w a n e g o z n ie ­ u m y ś ln ie w y w o ła n y m s k u tk ie m , j a k to p ro p o n o w a li riie k tó rz y te o re ty c y . J e d n a k ż e , je ś li się s p o jrz y n a tę r e g u łę łą c z n ie z tr e ś c ią a r t. 15 u st. 1, to n a r z u ­ c a się sa m o p rz e z się n a s tę p u ją c e p y ta n ie : czy p r o j e k t n ie p r z e d ł u ż a u m y ś l­ n o ś c i za p o ś r e d n ic tw e m z w ią z k u p rz y c z y n o w e g o p rz e k r a c z a ją c e g o g r a n ic e z a m ia ru ? C zy r e g u ła w y r a ż o n a w a r t . 15 u st. 2 n ie m oże m ieć z a s to s o w a n ia t a k ż e w ó w c z a s, g d y w y s tę p u j ą d w ie czy n n o śc i, z k tó r y c h d r u g a fa k ty c z n ie s p r o w a d z a s k u te k p r z e ­ k r a c z a j ą c y g r a n ic e z a m ia r u to w a rz y s z ą c e g o c z y n n o śc i p ie r w s z e j? P r z y k ł a d : A, c h c ą c w y łu d z ić p ie n ią d z e o d ro d z ic ó w d z ie c k a , u p ro w a d z a je , k n e b lu je m u u s ta i p o z o s ta w ia w o d lu d n y m m ie js c u , te le f o n u ją c z a ra z e m d o ro d z ic ó w d z ie c k a i ż ą d a ­ ją c o k u p u . G d y w r a c a n a m ie js c e , g d z ie p o z o s ta w ił o fia rę , w y d a je m u się, że d z ie c k o n ie ż y je , w o b e c czego, c h c ą c z a tr z e ć ś la d y z b ro d n i, w r z u c a d z ie c k o do rz e k i. S e k c ja z w ło k w y k a z u je , że p o n io s ło o no ś m ie rć w w y n ik u u to n ię c ia , a n ie u d u ­ sz e n ia .

W o m a w ia n e j s y tu a c ji s p r a w a p r z e d s ta w ia się n ie c o in a c z e j o d s p r a w y p o p r z e d ­ n io a n a liz o w a n e j. Z a m ia r to w a rz y s z ą c y p ie r w s z e j cz y n n o śc i n ie m ia ł n a c e lu sp o ­ w o d o w a n ia ś m ie rc i d z ie c k a ; ś m ie rć je g o n a s t ą p ił a d o p ie r o w w y n ik u p r z e d s ię ­ w z ię c ia d r u g ie j c zy n n o ści, k tó r a m ia ła n a c e lu z a ta r c ie śla d ó w p r z e s tę p s tw a . P y ­ ta n i e s p r o w a d z a się w ię c d o teg o , czy w m y ś l z a ło ż e ń p r o j e k tu s p r a w c a o d p o ­ w ia d a z a p r z e s tę p s tw o u m y ś ln e ta k ż e w ó w c z a s, g d y m ó g ł on co n a jm n ie j p r z e w i­ d z ie ć p rz e b ie g p rz y c z y n o w o śc i p r z e k r a c z a ją c y r a m y je g o z a m ia ru . P rz e n o s z ą c to p y t a n i e n a r o z p a t r y w a n y p r z y k ła d , c h o d z i o u d z ie le n ie o d p o w ie d z i, czy s p r a w c a * P r o b l e m y t e o m a w i a s z c z e g ó ł o w o w . W o l t e r w p r a c y p t . : C z y n n i k p s y c h i c z n y W i s t o c i e p r z e s t ę p s t w a , K r a k ó w 1924, s t r . 78. 5 — P a l e s t r a

66 G e n o w e f a R e j m a n N r 7—8 (67—68)

o d p o w ia d a za u m y ś ln e z a b ó js tw o , je ż e li co n a jm n ie j m ó g ł i p o w in ie n p r z e w i­ d zieć , ż e d z ie c k o w c h w ili w r z u c e n ia g o do w o d y je s z c z e ż y je i że d o p ie r o to w r z u c e n ie m oże s p o w o d o w a ć ś m ie rć ? W ra z ie p r z y ję c ia te j d r u g ie j k o n c e p c ji, z a k r e s p r z e s tę p s tw a u m y ś ln e g o r o z ­ s z e rz y łb y s ię b a r d z o w y d a tn ie , m ia łb y b o w ie m z a s to s o w a n ie do w s z y s tk ic h p r z e ­ s tę p s tw s k u tk o w y c h , a n ie ty lk o d o p r z e s tę p s tw k w a lif ik o w a n y c h p rz e z n a ­ s tę p s tw o . II I

1. W z w ią z k u z a r t . 15 w y ła n ia się je s z c z e je d e n b a r d z o t r u d n y p ro b le m d o ­ ty c z ą c y s t o s u n k u te g o p r z e p is u do tz w . p r z e s tę p s tw z ja w is k o w y c h ( u s iło w a n ie , p o d ż e g a n ie i p o m o c n ic tw o ). Z w y p o w ie d z i c z ło n k ó w K o m is ji K o d y f ik a c y jn e j w y ­ n ik a , ż e s t r o n a p o d m io to w a ty c h p r z e s tę p s tw z o s ta ła s p r o w a d z o n a do z a m i a r u b e z ­ p o ś re d n ie g o , a w w y p a d k u u s iło w a n ia — d o z a m ia r u b e z p o ś re d n ie g o o g r a n ic z o ­ n eg o ce le m p o p e łn ie n ia c z y n u z a b ro n io n e g o p rz e z u s ta w ę k a r n ą . 5 J e ż e li je d n a k s p o jrz y się n a to tw ie r d z e n ie z p u n k tu w id z e n ia a r t. 15 p r o j e k tu , to s p r a w a p r z e d s ta w ia się zg o ła in a c z e j. P r z y k ł a d : S p ra w c a c h c e d o k o n a ć c z y n u z a b ro n io n e g o p rz e z u s ta w ę k a r n ą (a r t. 28 p r o j e k tu ) a p o le g a ją c e g o n a s p ę d z e n iu p ło d u . N ie m a ją c d o te g o ż a d n y c h u p r a w n :e ń (a r t. 205), w y w o łu je n ie b e z p ie c z e ń ­ stw o s p o w o d o w a n ia ś m ie rc i k o b ie ty p o d d a n e j z a b ie g o w i z n a c z n ie w ię k s z e o d t e ­ go, k tó r e to w a rz y s z y n o r m a ln ie ta k i e m u z a b ie g o w i. N ie b e z p ie c z e ń s tw o to z o s ta ło

je d n a k w n a s z y m p r z y k ła d z ie o d w ró c o n e d z ię k i w łą c z e n iu się i n te r w e n c ji le k a ­ rz a . C zy w ty c h w a r u n k a c h s p r a w c a o d p o w ia d a je d y n ie za fo r m a ln e p r z e k r o c z e ­ n ie a r t . 205 p r o j e k tu , czy te ż m o ż e t u m ie ć z a s to s o w a n ie do n ieg o a r t . 28 (u s iło ­ w a n ie n ie u m y ś ln e g o s p o w o d o w a n ia ś m ie rc i k o b ie ty )? Ś m ie rć , co d o k tó r e j i s t n i a ­ ło n ie b e z p ie c z e ń s tw o je j w y \v o ła n ia , j e s t o k o lic z n o śc ią k w a lif ik u j ą c ą o d p o w ie ­ d z ia ln o ś ć k a r n ą , n ie b y ła o n a je d n a k o b ję t a a n i z a m ia re m b e z p o ś re d n im , a n i e w e n tu a ln y m .

M o im z d a n ie m p r o j e k t n ie s ta w ia p rz e s z k ó d do p rz y ję c ia te g o r o d z a ju k o n ­ s tr u k c ji. S p r a w c a b o w ie m c h c ia ł w y k o n a ć c z y n n o ść z a b ro n io n ą p rz e z u s t a w ę k a r n ą (sp ę d z ić p łó d k o b ie ty ), d z ia ła ł z aś w o k o lic z n o śc ia c h m o g ą c y c h sp o w o d o w a ć ś m ie rć k o b ie ty . O k o lic z n o ś c i te , choć n ie b y ły o n e o b ję te z a m ia re m b e z p o ś r e d n im , m ie sz c z ą się je d n a k w g ra n ic a c h u m y ś ln o ś c i w r o z u m ie n iu a r t. 15 p r o je k tu .

W y d a je się, że p r o j e k t p o w in ie n ja s n o p o s ta w ić te s p r a w y , t a k ż e b y s ą d y n ie z n a la z ły się w ta k i e j s y tu a c ji, ja k ą s tw o r z y ła d la n ic h u s ta w a s ty c z n io w a . U s ta ­ w a t a u z a le ż n ia k a r a ln o ś ć c z y n u od r o z m ia r ó w s z k o d y w m ie n iu sp o łe c z n y m w y ­ n ik łe j z p r z e s tę p s tw a . S ąd N a jw y ż s z y w y łą c z y ł w ty c h w y p a d k a c h u s iło w a n ie n ie ty le z e w z g lę d ó w k o n s tr u k c y jn y c h , ile ze w z g lę d ó w czy sto lu d z k ic h .

W z o re m s ta r s z y c h u s ta w o d a w s tw k a r n y c h p r o j e k t p o w in ie n w p ro w a d z ić s p e c ­ ja l n y p rz e p is , n a m o cy k tó r e g o s p r a w c a c z y n u m o g ące g o d o p ro w a d z ić d o ró ż ­ n y c h n a s tę p s tw , od czego u s ta w a u z a le ż n ia k a r a ln o ś ć , p o w in ie n o d p o w ia d a ć w w y ­ p a d k u u s iło w a n ia ła g o d n ie j.

2: ' W ś w ie tle p rz e p is ó w p r o j e k tu k .k . w y ła n ia się — m o im z d a n ie m — ró w n ież,

p ro b le m , czy p o d ż e g a c z i p o m o c n ik m o g ą o d p o w ia d a ć z a s k u t k i p r z e k r a c z a ją c e ic h z a m ia r ‘b ^ z p ó ś re d n i. A r ty k u ł 33 § 2 z a s tr z e g a ty lk o , żeby p o m o c n ik (p o d ż e g a c z ) c h c ia ł d o k o n a ć ć iy n u z a b ro n io n e g o p rz e z u s ta w ę k a r n ą . N a to m ia s t § 3 te g o a r t y

-W : -W . o l t e ę - ': Z a s a d y o d p o w i e d z i a l n o ś c i k a r n e j w ś w i e t l e p r o j e k t u k .k ., P I P n r 2/1963, s t r . 235 i 236.

N r 7— 8 (67—68) K o n stru k cja v A n y w p ro jek cie k .k . 67 k u ł u s ta n o w i, że p o d ż e g a c z (p o m o c n ik ) o d p o w ia d a w g r a n ic a c h s w o je j w in y (a n ie z a m ia r u , j a k to s ta n o w i a r t . 28 k .k .). W ty c h w a r u n k a c h w y d a je się, że p r o j e k t n ie s ta w i a p rz e s z k ó d d o p o c ią g n ię c ia do o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j p o d ż e g a c z a i p o ­ m o c n ik a w r a m a c h w in y k o m b in o w a n e j. IV 1. O g ó ln ie b io r ą c , o k re ś le n ie le k k o m y ś ln o ś c i i n ie d b a ls tw a n ie o d b ie g a o d s f o r ­ m u ło w a n ia p r z y ję te g o w o b o w ią z u ją c y m k o d e k s ie k a r n y m . P r o j e k t je d y n ie b a r ­ d z ie j u ś c iś la p o ję c ie n ie d b a ls tw a w y m a g a ją c , a b y z a m ia s t b r a k u j ą c e j ś w ia d o m o ś c i w y w o ła n ia s k u t k u z a b ro n io n e g o u s ta w ą k a r n ą s p r a w c a m ia ł o b o w ią z e k i p o w in ­ n o ść p rz e w id y w a n ia . ^ N a to m ia s t z o s ta ł ro z s z e rz o n y z a k r e s o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j za p r z e s tę p s tw o z w in y n ie u m y ś ln e j. O so b n y p r o b le m — to a r t . 17 p r o j e k t u w b r z m ie n iu n a s tę p u ją c y m : „ J e ż e li p r z e ­ p is u s ta w y p r z e w id u je w in ę n ie u m y ś ln ą s p r a w c y je d y n ie co d o sp o w o d o w n ia s k u t k u p rz e s tę p n e g o , a je d n o c z e ś n ie o k r e ś la d z ia ła n ie lu b z a n ie c h a n ie , k tó r e ta n s k u t e k s p o w o d o w a ło — p r z e s tę p s tw o je s t p o p e łn io n e ty lk o w ó w c z a s, g d y s p r a w c a co n a jm n ie j g o d z ił się n a t a k o k r e ś lo n e d z ia ła n ie lu b z a n ie c h a n ie (§ 1 p r o je k tu ) . P r z e s tę p s tw o , o k tó r y m m o w a w § 1, je s t p r z e s tę p s tw e m z w in y n ie u m y ś ln e j, c h y b a że c h o d z i o w y p a d e k o b ję ty a r t . 15 p k t 1 (§ 2 p r o j e k tu ) .” 6 A r t y k u ł t e n j e s t ty lk o n o rm ą in te r p r e ta c y jn ą . W obec te g o że p r o j e k t w p r o w a ­ d z a d w u s to p n io w o ś ć w z a k re s ie p r z e s tę p s tw u m y ś ln y c h (p r z e s tę p s tw o u m y ś ln e , k tó r e je s t p o p e łn io n e c u m do lo d ir e c to b ą d ź c u m do lo e v e n tu a li, o r a z p r z e s tę p ­ s t w o u m y ś ln e w ro z u m ie n iu a r t . 15), j a k r ó w n ie ż d w u s to p n io w o ś ć w z a k re s ie p r z e s tę p s t w n ie u m y ś ln y c h (u m y śln e d z ia ła n ie , n ie u m y ś ln y s k u t e k w łą c z o n y d o u s ta w o w e j d e f in ic ji c z y n u ty p u z a sa d n ic z e g o o r a z n ie u m y ś ln o ś ć s ię g a ją c a sa m e g o z a c h o w a n ia , a n ie ty lk o s k u tk u ), p r o j e k to d a w c a w y ja ś n i a w ty m a r t y k u le , k tó r e z ty c h p r z e s tę p s tw n a le ż y u z n a ć z a u m y ś ln e , a k tó r e z a i)ie u m y śln e . P o ję c io w a ró ż n ic a p o m ię d z y u m y ś ln o ś c ią w ro z u m ie n iu a r t . 15 a n ie u m y ś ln o ś ­ c ią w r o z u m ie n iu a r t. 17 § 1 p o le g a n a ty m , że p o d c z a s g d y u s t a w a w p r o w a d z a z a s a d n ic z y ty p p rz e s tę p s tw a , a n a s t ę p n ie je g o k w a lif ik o w a n ą p o s ta ć w z a le ż n o śc i od n a s tę p s tw c z y n u , to p r z e s tę p s tw o u m y ś ln e z a c h o d z i ta k ż e w te d y , g d y s p r a w c a w y p e łn ił z n a m io n a z a sa d n ic z e g o t y p u p r z e s tę p s t w a z z a m ia r e m b e z p o ś r e d n im l u b e w e n tu a ln y m , a s k u te k k w a lif ik u ją c y k a r a ln o ś ć m ó g ł co n a jm n ie j p rz e tw id z ie ć . W t e n sp o só b d o k tr y n a p o ls k a tłu m a c z y ła w in ę k o m b in o w a n ą . J e ż e li n a to m ia s t s k u te k n ie o b ję ty z a m ia r e m b e z p o ś r e d n im a n i e w e n tu a ln y m je s t w łą c z o n y do u s ­ ta w o w y c h z n a m io n c z y n u p rz e s tę p n e g o t y p u z a sa d n ic z e g o , to w ó w c z a s w m y ś l a r t . 17 § 1 cz y n m u s i b y ć p o p e łn io n y co n a jm n ie j z z a m ia r e m e w e n tu a ln y m , a s k u tk i z n ieg o p ły n ą c e n ie m ogą p rz e k r a c z a ć g ra n ic n ie u m y ś ln o ś c i. J e s t to n o ­

w a p o s ta ć w in y k o m b in o w a n e j. P r z y k ł a d : A rt. 191 p r o j e k tu s ta n o w i, że k to p rz e z w a d liw e w y k o n a n ie c z y n n o ś ­ ci z a w o d o w e j p o w o d u je śm ie rć c z ło w ie k a , p o d le g a k a r z e p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i o d l a t 2 d o 10. W ty m w y p a d k u w a d liw e w y k o n a n ie czy n n o śc i z a w o d o w e j m a b y ć u m y ś ln e (np. s p r a w c a z a m ia s t d a ć ro b o tn ik o w i p a s o c h ro n n y , n ie d a j e m u go w o g ó le m y ś lą c , że ro b o tn ik i t a k w y k o n a c z y n n o ść bez. u s z c z e r b k u d l a ż y c ia lu b z d ro w ia ). F a k ty c z n ie j e d n a k ro b o tn ik , w w y n ik u o su n ię c ia się ś c ia n y b u d o w li,

68 G e n o w e f a R e j m a n N r 7— « (67—68)

s p a d ł, i p o n ió s ł śm ie rć . J e s t to w m y ś l z a ło ż e ń p r o j e k t u p r z e s tę p s tw o n ie u m y ś l­ n e , p o n ie w a ż s k u t e k n ie j e s t o k o lic z n o ś c ią k w a lif ik u ją c ą o d p o w ie d z ia ln o ś ć k a r n ą z a w a d liw e w y k o n a n ie c z y n n o śc i z a w o d o w e j, le c z w a r u n k u ją c ą tę o d p o w ie d z ia l­ n o ść . 2. J a k j u ż w y ż e j z a z n a c z o n o , p r o j e k t w p r o w a d z a d w u s to p n io w o ś ć p r z e s tę p s t w a n ie u m y ś ln e g o . P ie r w s z y t y p w y ż e j p r z e d s ta w io n y p o le g a n a ty m , że c z y n n o ść je s t u m y ś ln a , s k u t e k z a ś w y w o ła n y z o s ta ł w g r a n ic a c h w in y n ie u m y ś ln e j. D ru g i ty p p r z e s tę p s t w a n ie u m y ś ln e g o r ó ż n i się o d p ie r w s z e g o ty m , że ju ż s a m a „ c z y n n o ś ć ” j e s t z d z ia ła n a n ie u m y ś ln ie , a ty m s a m y m i s k u t e k z n ie j w y p ły w a ją c y . T a d r u g a p o s ta ć p r z e s tę p s tw a n ie u m y ś ln e g o p o le g a ła b y n a ty m , ż e s p r a w c a , n ie z d a ją c so b ie s p r a w y z o k o lic z n o ś c i c z y n u lu b in n y c h e le m e n tó w w c h o d z ą c y c h w z a k r e s s t a n u f a k ty c z n e g o , p o d e jm u je d z ia ł a n ie w rz e c z y w is to ś c i in n e n iż to, k tó r e b y ło o b ję t e je g o ś w ia d o m o ś c ią i w o lą . N a p r z y k ła d s p r a w c a , p o d a ją c ro b o tn ik o w i z a tr u d n io n e m u p r z y o c z y s z c z e n iu r u r g a z o w y c h m a s k ę z a b e z p ie c z a ją c ą p rz e d z a ­ tr u c ie m , p o d a ł — w s k u te k n ie u w a g i — m a s k ę n ie s z c z e ln ą , w w y n ik u czego r o b o t­ n ik p o n ió s ł ś m ie rć p rz e z z a tr u c ie . T e j k o n s t r u k c ji p r z e s tę p s tw a n ie u m y ś ln e g o o d p o w ia d a d y s p o z y c ja z a r t . 191 § 2 p r o j e k tu , k tó r y s ta n o w i: „ J e ż e li s p r a w c a c z y n u o k re ś lo n e g o w § 1 z w in y n ie ­ u m y ś ln e j w a d liw ie w y k o n a ł c z y n n o ść z a w o d o w ą , p o d le g a k a r z e p o z b a w ie n ia w o l­ n o ś c i od r o k u d o l a t 8.” J e s t to n a js ła b s z a p o s ta ć w in y , b o n ie u m y ś ln o ś ć je s t t u z w ią z a n a z z a c h o w a ­ n ie m s ię s p r a w c y , a n ie ty lk o ze s k u t k a m i w y n ik a ją c y m i z p o s tę p o w a n ia czło ­ w ie k a . Z a g a d n ie n ie , czy w o g ó le m o ż n a m ó w ić o „ c z y n ie n ie u m y ś ln y m ” , j e s t b a r d z o s p o r n e . J e d n a k ż e t r z e b a z a z n a c z y ć , że w d o k tr y n ie i w ju d y k a t u r z e z w r a c a się c o ra z częściej u w a g ę n a o d m ie n n o ś ć s y t u a c ji w te d y , g d y ' s p r a w c a z d a je so b ie s p r a w ę z te g o , że w y k o n u je c z y n n o ść w a d liw ie , a le b e z p o d s ta w n ie p rz y p u s z c z a , iż s k u t k u u n ik n ie , o ra z w te d y , g d y s p r a w c a m y ln ie są d z i, iż w y k o n u je c z y n n o ść p ra w id ło w o . W ty m w y p a d k u ju ż sa m o z a c h o w a n ie się s p r a w c y j e s t n ie u m y ś ln e i z a s łu g u je n a ła g o d n ie js z e p o tr a k to w a n ie .

N a z a k o ń c z e n ie n a le ż y p o d k re ś lić , że p r o j e k t d ą ż y d o w y c ią g n ię c ia w n io s k ó w z ju d y k a t u r y i te o r ii u k s z ta łto w a n e j n a tl e o b o w ią z u ją c e g o k o d e k s u k a rn e g o , s ta - r a j ą c się u z u p e łn ić je g o b r a k i . N a sz c z e g ó ln e p o d k r e ś le n ie z a s łu g u je k o n c e p c ja p r o j e k t u z m ie r z a ją c a d o p o w ią z a n ia p rz e p is ó w w z a k re s ie w in y z k o n s t r u k c ją