Logika praktyczna i argumentacja (3)

Logika praktyczna i argumentacja (3)

Andrzej Kisielewicz

Szkoła Doktorska Politechniki Wrocławskiej

2020/2021

Problemy znaczenia

I język naturalny – jasne formułowanie myśli i właściwe rozumienie znaczeń zdań – jeden z obszarów zainteresowań logiki praktycznej

I często dyskusje dotyczą znaczeń zdań i słów, nieporozumienia opierają się na źle rozumianych wypowiedziach, a nie

kwestionowaniu wnioskowań

I formułowania myśli w języku naturalnym uczymy się w praktyce – ale znajomość mechanizmów może pomóc...

Co to jest „znaczenie”?

dokładniej:

Co to jest „znaczenie słowa”?

Znaczenie

I znaczenie – niejasny termin, filozoficzna dyskusja

I według słownika: „treść, której znakiem jest słowo lub wyrażenie” lub (w drugim znaczeniu), „myśl zawarta w czyjejś wypowiedzi”

I filozofowie: idea skojarzona ze słowem (Locke), konotacja (zespół cech charakterystycznych), jako przedmiot idealny, struktura intensjonalna (Carnap) sposoby użycia wyrażenia (Wittgenstein), i inne.

Wieloznaczność

I słowa wieloznaczne: zamek, pętla, gniazdo, . . .

I wieloznaczność zdań (wypowiedzi): kontekstowa, niedopowiedzenia, składniowa (amfibolia)

Stały nadzór kamer.

Zwiedziłem wieś koleżanki, która kultywuje tradycje.

I niejasność wypowiedzi ?

Co innego: znaczenie słowa (terminu), co innego – znaczenie zdania.

Znaczenie słowa

I zakres znaczeniowy, desygnaty (zbiory w matematyce) przedmioty = także: zjawiska, fenomeny, czynności, . . . ale. . .(*)

I dla wielu słów niejasne są desygnaty (np. znaczenie), a mimo to są efektywnie używane... inna funkcja? organizujące zdanie

I nieostrość (wada?)

młody, duszny, czerwony, dużo, . . .

I logika formalna → postulat naprawy języka naturalnego, wyeliminowanie wad, wieloznaczności i nieostrości, jednoznaczna gramatyka, itd.

I ścisłe pojęcie znaczenia = zbiór desygnatów, ścisłe reguły definiowania.

I przydatność języka formalnego? owszem, ale nie jakomodel języka naturalnego: nieadekwatny, pomija istotne aspekty.

Definiowanie i definicje

I Słowa nabierają „znaczeń” – cokolwiek to nie jest – w wyniku praktyki stosowania języka naturalnego jako środka

komunikacji

I Z podręcznika logiki: Definiowanie każdego kluczowego terminu, który niesie w sobie groźbę wieloznaczności, to przezorność, której znaczenia nie sposób przecenić”

I „Problem definicji definicji”:

Definicja (z łac. definitio; od czas. definire: de + finire, ”do końca, granicy”; od finis: granica, koniec) – wypowiedź o określonej budowie, w której informuje się o znaczeniu pewnego wyrażenia przez wskazanie innego wyrażenia należącego do danego języka i posiadającego to samo znaczenie. (Wikipedia)

niejasna i nieostra(czy ta definicja jest definicją?)

Spory werbalne

I ekwiwokacja – PRZYKLAD: wprowadzanie żywności GMO (eksperyment naukowy vs eksperyment)

I na czerwonym świetle jadą samochody, piesi stoją,

I początek życia – narodziny czy zapłodnienie, kłótnia o definicję

I przykłady w praktyce – gdy odkrywamy, że w istocie rzeczy spór idzie o znaczenia słów, a nie o meritum – są zazwyczaj bardziej złożone i subtelne

I nieporozumienia, spory werbalne — brak wiedzy o definiowaniu czy o przedmiocie rozważań?

Definiowanie i definicje (2)

I Pogląd, że istnieją jakieś „prawidłowe, właściwe definicje”, które musimy odkryć – jest błędny i szkodliwy, bo prowokuje werbalne spory

I znaczenia słów są zmienne i kształtuje je praktyka używania języka

PRZYKŁAD – Plutarch: Królewski łańcuszek (statek Tezeusza) – co to znaczy „oryginalny” →

Zagadka Plutarcha

Pewien ród królewski przekazuje sobie z pokolenia na pokolenie łańcuch wykonany kilkaset lat temu na zlecenie pierwszego z królów dynastii. Stanowi on najważniejszy symbol królewskiej władzy. W starożytnym łańcuchu co pewien czas kruszeje jakieś ogniwo i jest wymieniane na nowe. Stare, pęknięte ogniwa są pieczołowicie przechowywane w skarbcu. Gdy aktualny król przynosi łańcuch do nadwornego jubilera z prośbą o wymianę kolejnego ogniwa, jubiler czyni to, ale jednocześnie zauważa, że w tym momencie w skarbcu znajdują się już wszystkie ogniwa

łańcucha wykonanego kilkaset lat temu dla pierwszego króla. Nowa technologia umożliwia ich naprawienie i połączenie z powrotem w jeden łańcuch. Jubiler zwraca królowi dwa łańcuchy: jeden, który otrzymał od króla i wymienił w nim kolejne ogniwo, oraz drugi, zrekonstruowany ze starych ogniw. Który z nich jest teraz oryginalnym łańcuchem? Który jest owym najważniejszym symbolem władzy królewskiej?

Wieloznaczność i nieostrość (2)

Niedookreśloność wszystkich niemal wyrazów, nieostrość i

wieloznaczność wyrazów służących specjalnym celom oraz wyrazów należących do tych rozlicznych dziedzin, w których po prostu nie mamy dostatecznego rozeznania i wiedzy – nie są to uboczne, nieistotne cechy języka naturalnego. Przeciwnie, składają się one na jedną z tych istotnych cech języka naturalnego, które czynią zeń skuteczne i praktyczne narzędzie porozumiewania się i wyrażania myśli, które możliwą czynią praktyczną relację pomiędzy językiem i rzeczywistością.

Definicje sprawozdawcza i projektująca

Niemniej, stosunkowo częsty przypadek:nieporozumieniu może zapobiec zdefiniowanie (uściślenie) słowa kluczowego!. Dlatego warto rozważyćpraktycznesposoby definiowania terminów.

formalnie – kilkanaście rodzajów definicji i szczegółowe zasady ich formowania – pojęcia przydatne w praktyce to : definicja

sprawozdawcza i definicja projektująca

I definicja sprawozdawcza – objaśnienie aktualnego znaczenia, jak słowo aktualnie funkcjonuje w praktyce

I definicja projektująca – uściślenie słowa, lub wskazanie (opisanie) jak je zamierzamy rozumieć w danej dziedzinie zastosowań (aktualna dyskusja, przepisy prawne. itp.) – może odbiegać od znaczenia potocznego (def. umowna, regulująca)

Definicja sprawozdawcza – objaśnianie znaczeń

I definicja sprawozdawcza w praktyce → objaśnianie znaczeń słów często ograniczone do sugestii, doprecyzowania, podania przykładów

I książka historyczna – w sensie: o historycznym znaczeniu lub traktująca o historii – na ogół wystarcza takie doprecyzowanie

I nie ma formalnych wymogów (jak unikanie błędnego koła, itp)

I Objaśnianie znaczenia przez sposoby użycia(Wittgenstein) W praktyce zna znaczenie danego słowa ten, który wie jak i w jakich okolicznościach należy tego słowa używać

objaśnienia znaczeń słów powinny się zaczynać od klasyfikacji sposobów użycia (taką formę zwykle mają definicje

encyklopedyczne) Przykład:

Przykład klasyfikacji sposobów użycia słowa „logika”

Nazwy „logika” używamy na oznaczenie:

1. pewnej cechy poprawnych rozumowań, cechy racjonalnego myślenia,

2. sztuki poprawnego rozumowania, wyciągania wniosków, 3. nauki o zasadach i prawach poprawnych rozumowań, 4. systemów konstruowanych w ramach logiki jako nauki.

inne użycia: przenośne, pochodne

5. mechanizmy, konsekwencje – logika uczuć już sam taki podział zwiększa precyzję

Przykładowa definicja słownikowa

Logika — według klasycznej definicji – to nauka o sposobach jasnego i ścisłego formułowania myśli, o regułach poprawnego rozumowania i uzasadniania twierdzeń. Jako taka przez długi czas stanowiła część filozofii. W XIX i XX wieku wykorzystując metodę formalną logika znacznie poszerzyła pole badań włączając w to badania nad matematyką (metamatematyka), nad formalnymi systemami (logika matematyczna), konstruowanie nowych

systemów logicznych (logiki wielowartościowe, modalne, itd.), nad nauką jako systemem czynności poznawczych (metodologia nauk), czysto teoretyczne badania o matematycznym charakterze (teoria modeli, teoria rekursji), nowe kierunki logiki motywowane

zastosowaniami w informatyce.

Przykładowa definicja słownikowa (cd)

Klasyfikacje działów i kierunków badań różnią się między sobą i ulegają zmianom. Aktualnie najbardziej charakterystyczny jest trójpodział na logikę matematyczną (zwaną też logiką

symboliczną), filozofię logiki (obejmującą interpretacje i

uogólnienia osiągnięć logiki symbolicznej), semiotykę i metodologię nauk) oraz logikę informatyczną (rozwinięcia i zastosowania logiki do technicznych problemów informatyki i sztucznej inteligencji).

Zdecydowana większość tych badań ma charakter formalny i bywa obejmowane wspólną nazwą logika formalna. Podstawową (chociaż niewielką dziś) część logiki stanowi logika klasyczna, na którą składają się: rachunek zdań, rachunek kwantyfikatorów i sylogistyka. Stosunkowo młody jest nurt refleksji filozoficznej o nazwie logika nieformalna i zastosowania do teorii argumentacji oraz praktyki krytycznego myślenia.

Definicje projektujące

I idealizacja – wystarczy starannie zdefiniować wszystkie terminy, żeby zapobiec nieporozumieniom – sprzeczna z praktyką

1. większość terminów nie da się ściśle zdefiniować 2. definicja może być przesądzeniem sprawy

I ścisłość definicji – nie ma definicji całkowicie ścisłych (dotyczących rzeczywistości): nawet gdy się takie wydają:

przyspieszenie, pęd, prędkość światła, wodór, alkohol metylowy, podaż, leasing, wykroczenie, bigamia, przychód

1. często związana z zastosowaniami matematyki – wrażenie absolutnej ścisłości

2. ale przyspieszenie ziemskie g w przybliżeniu...

I przy bliższym wejrzeniu – dla każdego terminu można wyobrazić sobie sytuację, gdy staje się niejasny

I planeta Mars

Definicje projektujące

Żeby nie popadać w niebezpieczną skrajność:

I praktyczna ścisłość – wieloma terminami posługujemy się tak, jakby były ścisłe

I próbujemy je definiować tak, żeby zapewnić praktyczną ścisłość (jednak: absolutna ścisłość jest niemożliwa!)

I zasada ekonomii – definicje projektujące powinny być na tyle ścisłe, na ile potrzeba

Przykłady - przepisy prawne („definicje” sposobu postępowania):

Po przedstawieniu recenzji i zapoznaniu się z autoreferatem członkowie komisji habilitacyjnej w głosowaniu jawnym podejmują uchwałę zawierającą opinię w sprawie nadania lub odmowy nadania stopnia doktora habilitowanego (z ustawy o szkolnictwie wyższym)

wydaje się całkowicie jasne, ale...

Konsekwencje definicji projektujących

1) sposób używania słów, ich rozumienia wpływa na nasze

rozumienie rzeczywistości, nasze priorytety, przekonania, hierarchie wartości i emocje

I gej, homofobia, małżeństwo

I początek życia

I w prawie, administracji – wyobraźnia, rozsądne możliwości 2) trzeba mieć świadomość – powtórzmy – że takie sytuacje, gdy zwyczaj językowy nie przesądza właściwego użycia danego słowa, często występują w praktyce, i wtedy najrozsądniejsze jest wyraźne skonstatowanie, że mamy do czynienia z taką właśnie sytuacją.

Kolejny przykład:

Art. 139.: Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu.

Przykład: Prawo o szkolnictwie wyższym 2014 r. art. 26

1. Tytuł profesora może być nadany osobie, która uzyskała stopień doktora habilitowanego lub osobie, która nabyła uprawnienia równoważne z uprawnieniami doktora habilitowanego na podstawie art. 21a, oraz:

1) posiada osiągnięcia naukowe znacznie przekraczające wymagania stawiane w postępowaniu habilitacyjnym;

2) posiada doświadczenie w kierowaniu zespołami badawczymi realizującymi projekty finansowane w drodze konkursów krajowych lub zagranicznych lub odbyła staże naukowe w instytucjach naukowych, w tym zagranicznych, lub prowadziła prace naukowe w instytucjach naukowych, w tym zagranicznych;

3) posiada osiągnięcia w opiece naukowej – uczestniczyła co najmniej:

a) raz w charakterze promotora w przewodzie doktorskim zakończonym nadaniem stopnia oraz

b) raz w charakterze promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim zakończonym nadaniem stopnia lub uczestniczy w charakterze promotora w otwartym przewodzie doktorskim, oraz

c) dwa razy w charakterze recenzenta w przewodzie doktorskim lub w przewodzie habilitacyjnym lub w postępowaniu habilitacyjnym – z zastrzeżeniem ust. 2 i 3. zasady użycia spójników logicznych “lub” “i”

Znaczenie słowa „znaczenie”

Wypada zapytać: A jakie jest znaczenie słowa „znaczenie”?

W języku polskim to słowo jest wieloznaczne:

a) wartość, ważność czegoś,

b) treść słowa lub zdania, myśl związana ze słowem lub zdaniem jeśli chodzi o znaczenie b):

I w praktyce– ograniczone użycie, i w tym ograniczonym zakresie zupełnie jasne: prośba o objaśnienie, definicję,

I w filozofii – pretekst do rozważań nad niejasnością zjawiska rozumienia języka, nabywanie znaczenia przez słowa i zdania

I wyraz naszego braku wiedzy w tym zakresie

Znaczenia zdań

I jeśli słowom odpowiadają obiekty (przedmioty), to zdaniom odpowiadają fakty

śnieg jest biały śnieg jest czarny potencjalne fakty?

I wyobrażenia? - nie wszystkim zdaniom (proces czytania, słuchania: jakie wyobrażenia odpowiadały powyższym zdaniom?)

I złożona relacja między językiem i rzeczywistością

I relacji tej uczymy się nieświadomie, poprzez praktykę posługiwania się językiem

I czy oddaje ją logika formalna ?

Problemy dotyczące znaczenia zdań

I przykłady z filozofii analitycznej: co znaczą formalnie poprawne zdania?

Obecny król Rzeczypospolitej ma na imię Lech.

Poczwórność pije zwłokę Ten kamień myśli o Wiedniu?

I Nieostre słowa wyznaczają całkiem ostre znaczenia zdań Edmund Hilary i Tenzing Norgav zdobyli Mount Everest w 1953, a John McCarthy nigdy nie postawił na nim stopy

I Kontekst

Uderzyły ją jego duże ręce Królowa ma dzisiaj urodziny

Na pokładzie samolotu: Czy twoja matka jest królową Holandii?

Znaczenie zdań: intonacja i szyk

Janigdy nie powiedziałem, że ona ukradła moje pieniądze.

Janigdynie powiedziałem, że ona ukradła moje pieniądze.

Ja nigdynie powiedziałem, że ona ukradła moje pieniądze.

Ja nigdy nie powiedziałem, żeonaukradła moje pieniądze.

Ja nigdy nie powiedziałem, że onaukradłamoje pieniądze.

Ja nigdy nie powiedziałem, że ona ukradłamoje pieniądze.

Ja nigdy nie powiedziałem, że ona ukradła mojepieniądze.

Kolejność zdań ma znaczenie:

John pojechał do Paryża. Załatwił interesy. Kupił perfumy dla żony. Wrócił do Londynu.

John pojechał do Paryża. Załatwił interesy. Wrócił do Londynu.

Kupił perfumy dla żony.

Tłumaczenia

I Automatyczne tłumaczenie

I The spirit is strong but the flesh is weak.

Wódka jest mocna, ale mięso jest zepsute.

I Z góry dziękuję. Thank you from the mountain.

Powiem bez ogródek. I will tell you without a little garden.

Tłumaczy się całe zdania, akapity, kontekst!

Równoważność znaczeń

Wstęp do książki:

Student uczący się logiki w ramach podstawowego kursu

uniwersyteckiego, specjalista z innej dziedziny studiujący logikę w nadziei, iż może być ona użyteczna w jego praktyce zawodowej, czy też ktoś usiłujący poznać jej osiągnięcia po prostu z ciekawości - wszyscy zazwyczaj mają przykre wrażenie, że to, czego się uczą, jest być może piękne i mądre, ale dla nich najzupełniej

bezużyteczne.

Powyższe zdanie znaczy mniej więcej tyle, o ile nie dokładnie to samo, co zdanie:

Większość ludzi poznających logikę, mając respekt dla jej naukowości, nie widzi żadnego związku owej formalnej wiedzy z potrzebami życia codziennego, z praktyką.

Użyteczność formalizacji w praktyce?

Przykład z W. Doroszewski, Rozmowy o języku, PIW 1954):

„Demokratyzm w sposób pośredni znajduje się w stosunku kontaktowania wartości dotyczących kultury etycznej w zależności od tego, jaki rodzaj wartości zostaje aktualizowany i

urzeczywistniony w dążeniach i czynnościach związanych z

demokratyzmem. Kontaktowanie obojętne zachodzi w wypadkach, kiedy przy urzeczywistnianiu określonych wartości i zachowania się nie można ustalić mniej lub więcej częstotliwego zbiegu idealnego z wartością innego rodzaju... itd., itd.”

I Co to znaczy?

D(x ) – x jest demokratyzmem

K (x , y ) – x jest w stosunku kontaktowania y W – zbiór wartości dotyczących kultury etycznej.

∀x(D(x) → K (x, W ))

Marks: Wolność jest zrozumieniem konieczności.

Znaczenie psychologiczne i sens empiryczny

Trzeba oddzielić znaczenie psychologiczne i sens empiryczny.

Zdania oprócz znaczenia o charakterze informatywnym mają też zawartość mentalną, psychologiczną,...

Nastała noc, spragniona wymian Mroku na dreszcze w półśnie rosy.

Dąb bałwochwalczo wierzy w Tymian, We wpływ Tymianu – na niebiosy.

(Bolesław Leśmian, Srebroń) Wolność jest zrozumieniem konieczności. (K. Marks)

I Czy ma jakiś sens empiryczny? Co odpowie marksista?

filozofia naukowa?

Znaczenie zdania – empiryczne

Znaczenie empiryczne zdania– praktyka matematyki: pokaż mi dowód tego twierdzenia! A jeśli nie dowód, to cokolwiek: sposób, w który mogę sprawdzić prawdziwość tego zdania.

Nie ma takiego sposobu?

To znaczy, że zdanie to jest bez sensu (empirycznego).

Znaczenie zdania→ sposób sprawdzenia jego prawdziwości.

I Ograniczenie do eksperymentów (sposobów) możliwych do wykonania (i powtarzalnych) – POZYTYWIŚCI – wielu zdaniom musielibyśmy odmówić sensu empirycznego.

(weryfikacyjna teoria znaczenia)

I Na Marsie jest woda. Wokół gwiazdy Betelgueze krąży 15 planet. Putin cierpi na nocne lęki. W tym momencie we Wrocławiu jest 475 233 samochody.

– doskonale rozumiemy te zdania, wiemy jak bezpośrednio sprawdzić ich prawdziwość, ale niewykonalne.

Znaczenie operacyjne zdania

DEFINICJA:

Znaczenie operacyjne (lub sens empiryczny) zdania to bezpośredni sposób sprawdzenia jego prawdziwości.

I Przezbezpośredni sposób sprawdzenia rozumiemy dowolny, choćby tylko czysto teoretycznysposób, które jednak jesteśmy sobie w stanie doskonale wyobrazić i opisać.

I Zna dany język, rozumie dane zdanie ten, kto potrafi taki sposób wskazać.

Jeśli nie ma takiego sposobu, to zdanie jest bez sensu

(empirycznego) – bez sensu z punktu widzenia logiki i prawdy

I W praktyce: doobjaśnianiai precyzowania znaczeń zdań:

I intersubiektywność!

Objaśnianie znaczenia zdania vs precyzowanie.

PRZYKŁADY– Kontekst! – Analizujemy: Co może znaczyć?

Mój zegarek na rękę jest wodoszczelny– jak bezpośrednio sprawdzić?

I zanurzyć: powtarzalność i warunki

I nieścisłość objaśnienia = nieścisłość zdania

I możliwość doprecyzowania – płynna granica

I w komunikacji: bardziej efektywne zdania niedoprecyzowane!

W cieście, które upiekła moja żona, jest więcej rodzynek niż orzechów.

I więcej: ilościowo czy objętościowo? raczej ogólnie...

I możliwość sprecyzowania - wtedy rozumienie zakłada umiejętność rachowania, pewną wiedzę

I ktoś mógł mieć na myśli, co innego (że widział...)

I wieloznaczeniowość

Wieloznaczeniowość zdań

I Wieloznaczeniowość ≈ równoważność (na bazie wiedzy)

I Wieloznaczeniowość w komunikacji– porozumienie jest zawsze tylko przybliżone – dopóki nie powstanie nieporozumienie

I nieporozumienia – rola regulatora komunikacji → uściślenia, dopowiedzenia

PRZYKŁADY:

Bezpiecznik jest przepalony.

Wysiadł akumulator

I w procesie rozumienia: mglisty zarys wielu znaczeń (wyobrażenia?, bardziej lub mnie świadome, często koncentracja na innym punkcie)

I w szczególności: nie myślimy o bezpośrednim sposobie sprawdzenia, ale w razie czego umiemy wskazać

– to idea (wzięta z matematyki) objaśniania i precyzowania znaczenia zdań, a także:rozjaśnienia problematyki

Zdania jednorodne znaczeniowo – spostrzeżeniowe

– objaśnieniem (sprawdzeniem) jest zasadniczo jeden eksperyment (a nie seria różnorodnych)

Zdania spostrzeżeniowe.

Jutro temperatura w dzień będzie się utrzymywała w granicach 20–24 stopni Celsjusza.

Pada deszcz.

Dach ratusza na rynku we Wrocławiu jest czerwony.

I nasze objaśnienia niczego nie wyjaśniają, bo nie ma tu czego objaśniać

I związane bezpośrednio ze spostrzeżeniem, znaczenia poznawane w sposób ostensywny

I cała gama: od jednorazowych faktów (zdania spostrzeżeniowe) do trwałych własności (związanych z postrzeżeniami, odczuciami)

I też bywają wieloznaczeniowe (np. odczuwalna temperatura)

Zdania jednorodne znaczeniowo (2)

Fakty historyczne.

I Władca Francji w 1800 roku miał na imię Napoleon.

cofanie się w czasie (w wyobraźni)

I Obecny prezydent Rosji nazywa się Putin.

I Ona ma na imię Marta.

też wieloznaczeniowość lub różne znaczenia w zależności od kontekstu – np. wątpliwości co do imienia

Subiektywne wrażenia.

I Jana boli żołądek.

I Boli mnie żołądek.

Zdania jednorodne znaczeniowo (3)

Religia i nauka.

I Jezus Chrystus jest postacią historyczną.

I Bóg istnieje.

nauka też nie stawia barier wyobraźni: eter, kwarki, zakrzywienie wszechświata,...

I Ziemia jest kulą.

wyobraźnia, oddalenie

I Atom składa się z jądra i krążących wokół niego elektronów.

wyobraźnia, przybliżenie – albo wyłącznie model?

I Ziemia odległa jest od Słońca o 150 milionów kilometrów.– też odnosi się do modelu, zakłada pewną wiedzę (chociaż nie widać tego w sformułowaniu) vs Chicago jest odległe od Nashville o 471 mil.

I Wszechświat powstał w wyniku Wielkiego Wybuchu.

Rozwiązania paradoksów formalizmu

I Centaur ma ludzką głowę i tułów konia.

I Obecny król Rzeczypospolitej ma na imię Jarosław.

I Poczwórność pije zwłokę.

I Ten kamień myśli o Wiedniu.

Jeśli nie istnieje naturalny bezpośredni sposób sprawdzenia prawdziwości zdania, to jest ono bez sensu (empirycznego) Słynny paradoks kłamcy:

I Zdanie, które w tej chwili wypowiadam, jest fałszywe.

lub

I Zdanie napisane w tej linijce jest fałszywe.

Te zdania są bez sensu, bo nie ma sposobu rozstrzygnięcia ich prawdziwości.

Zdania złożone znaczeniowo – różne eksperymenty

Ogólne prawa nauki.

I Energia równa jest iloczynowi masy i kwadratowi prędkości światła.

Zachodzi wzór E = mc²

– ograniczony i niezwerbalizowany zakres (→ nieścisłość) – umiejętność stosowania wzorów, interpretacji – nabywane w praktyce

– towarzysząca „milcząca wiedza” T.S. Kuhna

Twierdzenia matematyki

„2 + 2 = 4”.

I jako „prawo fizyki” – ogólny wzór? dotyczący gromadzenia przedmiotów – jako takie nieścisłe!

I znaczenie formalne (myślowe - świat myślowy)

I inne znaczenia?

I Zdanie „2 + 2 = 4” jest wieloznaczne!

I Większa część twierdzeń matematyki nie ma (jeszcze?) znaczeń odnoszących się do rzeczywistości (zewnętrznej względem myśli)

Zdania analityczne

Sądy analityczne (prawdziwe na mocy znaczenia zawartych w nich terminów) vs syntetyczne (odnoszące się do rzeczywistości

zewnętrznej)

Kwadrat ma cztery boki.

Po niedzieli następuje poniedziałek.

I też wieloznaczne

I W praktyce (poza matematyką) zdań analitycznych nie wygłaszamy (chyba że występują w formie definicji lub objaśnienia – ale wtedy nie są to twierdzenia!)

I lepiej mówić: zdania (wypowiedzi) o znaczeniu formalnym (sprawdzalne w myśli) vs o znaczeniu nieformalnym

Zdania syntezujące

Podstawą rozwoju poszczególnych gatunków w przyrodzie jest prawo doboru naturalnego.

I zdanie podsumowujące teorię ewolucji – twierdzące, że teoria ewolucji jest zasadniczo prawdziwa.

I prawdziwość teorii (prawdziwość teorii – coś więcej: orientacja, rozeznanie – ale w szczególności prawdziwość twierdzeń składowych)

Krótko mówiąc, wyrazy poparcia świata zachodniego dla

„Solidarności” w Polsce okazały się pustym frazesem

I „Krótko mówiąc...”, „Innymi słowy...”

I jakie fakty usprawiedliwiają takie użycie słów?

I nawet nie znając faktów, rozumiemyzdanie, bo wiemy jakie fakty to być powinny

Temperatura w dzień osiągnie 72 stopnie Fahrenheita

Zdania syntezujące (2)

Nieostrość zdań syntezujących

I Światło ma charakter korpuskularno-falowy.

I Po przejęciu władzy w Niemczech przez Hitlera nastąpiło ożywienie gospodarcze.

I Rosja nie jest krajem demokratycznym.

I Miłość jest ślepa.

Adekwatność (właściwy dobór słów).

I Wyrazy poparcia Zachodu dla „Solidarności” w Polsce okazały się pustym frazesem.

I Istnieją fakty, wskazujące na to, że poparcie Zachodu dla

„Solidarności” było pustym frazesem.

I Obawiam się, że w wielu przypadkach poparcie Zachodu dla

„Solidarności” okazało się tylko pustym frazesem.

Prawdziwość zdań syntezujących

I Należy odróżnić kwestionowanie prawdziwości zdania od kwestionowania doboru słów– różne opinie?! – tak czy inaczej należy przejść do analizy zdań składowych (faktów).

I W zadaniach jednorodnych znaczenie empiryczne bywa naturalne i w miarę jasne (wszyscy pomyślą mniej więcej o tym samym eksperymencie)

– w zdaniach syntezujących –prawdziwość zdań składowych– ale generalnie: większe pole do względności i różnych

interpretacji

I Zależy — czy właśnie formułujemy zdanie (adekwatny dobór słów: nie za mocne, nie za słabe),

— czy też ustalone podsumowanie wiedzy (zakres niedoprecyzowany, otwarty, liczymy na rozszerzenie):

Prawdziwość zdań dotyczących wartości

Zdanie: Program informacyjny TVP Info jest bardziej obiektywny niż TVN24 – jak inne zdania, może być prawdziwe, fałszywe, lub na granicy

podobnie jak zdanie: Ten samochód jest zielony Inne przykłady (prawdziwość):

I Legalizacja eutanazji prowadziłaby do destrukcji społeczeństwa

I Uważam, że program informacyjny TVP Info jest bardziej obiektywny niż TVN24 — wieloznaczne (uważam, że taka jest prawda, lub, taka jest moja opinia)

I Bicie dzieci jest złe. – (moja opinia czy „obiektywny fakt”?)

I Powinno się zredukować świadczenia socjalne.

Zdania dotyczące wartości mogą być interpretowane (i są) jako prawdziwościowe(i taka interpretacja podlega logicznej analizie)

Twierdzenia filozofów

Mogą mieć sens empiryczny (filozofia analityczna, pozytywizm), ale:

Naczelna teza filozofii marksistowskiej:

I Wolność jest zrozumieniem konieczności

– pozory głębi – magiczna formuła – poezja ? – sens empiryczny ?

– gdy czegoś nie rozumiemy, to uciekamy w zdania, które nic nie znaczą ?

filozofia wchodzi też w rejony poezji.

Wnioski – nieadekwatność formalnego podejścia

Czy można komputery wyposażyć w zdolność rozumienia języka naturalnego?

I żeby komputer rozumiał język naturalny, musiałby umieć opisać bezpośredni sposób sprawdzenia prawdziwości

I fenomen wieloznaczeniowości, równoważność znaczeń

I ogólność twierdzeń w języku naturalnym – ograniczona do rozsądnych warunków, nie do końca zwerbalizowane

I nieostrość zdań - efektywność komunikacji

I jak ująć znaczenia zdań syntezujących?

Wnioski - prawdziwość zdań

I Różne zdania mają różne sposoby sprawdzenia ich prawdziwości – fenomen prawdziwości niejednorodny

I zdania formalne (odnoszące się się do konstruktów myślowych, sprawdzanie myślowe) – ścisłe

I pozostałe zdania (o nieformalnym charakterze) mają zawsze element nieścisłości i niedookreśloności

(Nawet takie zdanie jak: To jest stół.)

I Dla każdego nieformalnego zdania istnieją okoliczności, w których staje się ono zdaniem niejasnym, i nie wiadomo czy w tych okolicznościach uznać je za prawdziwe czy fałszywe.

I z drugiej strony: dla każdego zdania – zakres łatwej rozstrzygalności (prawdziwe – fałszywe): nośnik informacji, efektywność

Wnioski - obszar prawdy

I Orzekając jakieś zdanie, twierdząc, że jest prawdziwe, mówimy o zakresie, w którym nie budzi ono o wątpliwości

I Istnieje obszar zdań mających w miarę jasne, w miarę

intersubiektywne znaczenie empiryczne prawdziwych, solidnej wiedzy (w praktyce traktowany jak: prawda obiektywna, bezwzględna, zasadniczo niepodważalna) – obejmuje on naukę i solidną informację

I Obszar ten wyłania się ze złożonej relacji rzeczywistość–

–myślenie–język–wiedza. Ma on nieostre i płynne granice, ale ma też solidne jądro – wiedzę naukową i rzetelne informacje.

Zdroworozsądkowa definicja prawdy

#

" !

Prawdato jest wiedza, informacja, zawarta w pewnych zdaniach w odniesieniu do pewnych kontekstów, na której możemy polegać w praktyce bez wątpliwości. Obejmuje to także potencjalną wiedzę z tego zakresu – w tym sensie mówimy o poszukiwaniu prawdy

I Ważne jest, zdawanie sobie sprawy, że taka wiedza istnieje, że w języku naturalnym istnieje obszar praktycznej ścisłości i pewności – gdzie można mówić zasadnie o prawdzie.

I Ważne, żeby zdawać sobie sprawę, że kwestionowanie tego obszaru, kwestionowanie istnienia obiektywnej prawdy, to degeneracja cywilizacji naukowo-technicznej, utrzymywanie społeczeństwa w stanie dysfunkcji poznawczej.

Pojęcie prawdy

I PRAWDA – abstrakcyjne pojęcie, złożone i niejasne, wieloznaczne

I najczęściej używane w kontekście prawdziwości informacji,

„Nieprawda, że ...”, prawda naukowa, w formie wykrzykników i jako partykuła

I ale – prawda religijna, moja prawda, prawda czasu, prawda ekranu, iluminacja – coś poza wiedzą, prawda poetycka,

I prawda jako wiedza

I filozoficzne zagadnienie zgodności zdania (sądu) z rzeczywistością, kryteria prawdy

Prawda - filozoficzna dyskusja





 Definicja klasyczna

Zdanie jest prawdziwe jeśli jest zgodne z rzeczywistością.

Definicje nieklasyczne: (pragmatyczna (utylitarna), koherencyjna, powszechnej zgody, semantyczna)

I Model formalny 0-1 fałszywy, nawet w odniesieniu do

„twardego jądra” – nie uwzględnia nieostrości zdań języka naturalnego

I Nie stoimy przed alternatywą: albo prawda jest obiektywna i bezwzględna albo względna i subiektywna – w pewnym obszarze jest praktycznie obiektywna i bezwzględna, a w pozostałym nie.

I „zgodność z rzeczywistością” jest członem złożonej relacji:

rzeczywistość - myślenie - język; ma różny charakter w zależności od rodzaju zdania (sądu).

Znaczenie empiryczne - podsumowanie

I Znaczenie empiryczne (operacyjne) zdania – bezpośredni sposób sprawdzenia prawdziwości, choćby czysto teoretyczny

I Zdania proste (jednorodne znaczeniowo)– jeden eksperyment

I Wieloznaczeniowość i wieloznaczność

I Zdania syntezujące (złożony charakter, nieostrość, prawdziwość)

I Zakres prawdziwość zdań, strefa nieostrości, zakres fałszywości

I W wygłaszaniu zdań, informowaniu, chodzi jedynie o ten pierwszy zakres!

I Istnieje wiedza wyrażona w zdaniach i zakres interpretacji – PRAWDA (w praktyce: obiektywna i bezwzględna) – ma ona fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania cywilizacji