Biał, Droh. Łom. 10(1992)
KS. STANISŁAW HOŁODOK
WYDZIAŁ TEOLOGICZNY
UNIWERSYTETU STEFANA BATOREGO
W BIAŁYMSTOKU (1945-1951)
T r e ś ć : Wstęp; I. Starania o uznanie Wydziału ęrzez władze państwowe; IL Skład osobowy; III. Działalność Wydziału Teologicznego; Uwagi końcowe.
WSTĘP
Uniwersytet Wileński powstał dzięki staraniom biskupa wileńskiego Waleria na Protasewicza i sprowadzonym przez niego do diecezji w 1569 r. jezuitom. Oni to założyli w Wilnie swoje kolegium (1570), które Stefan Batory podniósł 7.VII.1578 r. do rangi Akademii. Uczynił to również papież Grzegorz XIII w bulli z 30.X.1579 r. Nowo powstała uczelnia posiadała studium nauk humanistycznych oraz wydziały: teologiczny i filozoficzny, a w 1644 r. powołano też wydział pra wa . Po kasacie jezuitów Akademia przeszła w 1773 r. pod zarząd Komisji Edu kacji Narodowej i po reorganizacji w 1781 r. przyjęła nazwę Szkoły Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Była to już uczelnia świecka, chociaż jej profeso rami byli nadal w większości duchowni. Zamiast wydziałów zorganizowano dwa kolegia, mianowicie moralne i fizyczne. W kolegium moralnym znalazły miejsce katedry teologiczne i prawa kościelnego . Klerycy wileńskiego Semina rium Duchownego, jak w poprzednim okresie, korzystali z uniwersyteckich wy kładów.
Po utracie niepodległości przez Rzeczpospolitą uczelnia nosi od 1797 r. nazwę Szkoły Głównej Wileńskiej, a od 4.IV.1803 r. jest Cesarskim Uniwersytetem Wi leńskim (inna nazwa — Imperatorski Uniwersytet Publiczny). Zreorganizowana uczelnia została podzielona na 4 fakultety: 1) nauk fizycznych i matematycznych, 2) nauk lekarskich czyli medycznych, 3) nauk moralnych i politycznych, 4) litera tury i sztuk wyzwolonych. Teologię i prawo kościelne wykładano na fakultecie nauk moralnych i politycznych . Przy Uniwersytecie zorganizowano też Semina
3 L. P i e c h n i k , Początki Akademii Wileńskiej, Rzym 1984, s. 53-60; T. K r a h e 1, Zarys dziejów archi diecezji wileńskiej, Studia Teologiczne, 5-6 (1987-1988), s. 45-46. Od roku 1579 datuje się początek Uni wersytetu Wileńskiego, jego bibliografię zob. m.in. H. B a r a n o w s k i , Uniwersytet Wileński 1579-1939. Bibliografia za lata 1945-1982, Wrocław 1983.
I. S z y b i a k, Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim, Wrocław 1973, s-45-67,148-181.
M. K o s m a n , Uniwersytet Wileński 1579-1979, Wrocław 1981, s. 38-39; D. B e a u v o i s, Szkolnic two polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803-1832,1. 1, Uniwersytet Wileński, Lublin 1991, s. 242-255.
118 STANISLAW HOŁODOK
rium Główne (1803 r.), którego celem było lepsze przygotowanie duchowieństwa do jego pracy duszpasterskiej, podniesienie poziomu nauczania.
Niestety, Uniwersytet Wileński — „symbol i źródło kultury polskiej w zabo rze rosyjskim" zostaje zlikwidowany ukazem carskim z 17/29.XII.1831 r. . Kate dry teologiczne i Seminarium Główne przekształcono na mocy ukazu cara z 1.VII.1833 r. w Rzymskokatolicką Akademię Duchowną w Wilnie, w której miało zdobywać wykształcenie 60 alumnów z Seminarium W ileńskie«) oraz 40 z in nych diecezji metropolii mohylowskiej i 7 kleryków ormiańskicn\ Ta Akademia została jednak zamknięta w 1842 r, i przeniesiona do Petersburga, gdzie funkcjo nowała jako Akademia Duchowna .
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, stało się rzeczą oczywistą, że Wil no znów będzie miało swoją dawną, wyższą uczelnię. Uniwersytet Wileński, imienia Stefana Batorego, władze polskie reaktywowały w 1919 r. Jak widzieli śmy wyżej, od samego początku nauczanie teologii miało swoje rnidsce w wileń skiej uczelni. Nie mogło więc jej zabraknąć w wolnej Polsce. Benedykt XV pozytywnie odpowiedział na prośbę biskupa wileńskiego Jerzego Matulewicza (pismo z 1.DC1919 r.) i pozwolił, aby w Uniwersytecie Stefana Batorego funkcjo nował Wydział Teologiczny . Posiadał on katedry: historii Kościoła, teologii fun damentalnej, teo}ogii dogmatycznej, teologii pasterskie], Pisma Świętego Starego Zakonu, Pisma Świętego Nowego Zakonu, chrześcijańskich nauk społecznym, dogmatyki pozytywnej i folozofii chrześcijańskiej.
Dyskutowano nad sprawą związku Wydziału Teologicznego z Wyższym Se minarium Duchownym w Wilnie. Biskup J. Matulewicz stał na słusznym stano wisku, aby Seminarium zachowało swoją niezależną strukturę i me zostało całkowicie wchłonięte oraz zastąpione przez Wydział Teologiczny, jak to proje ktował ks. prof. Bronisław Żongołłowicz. Ordynariusz wileński uważał, że do brze byłoby, aby absolwenci Seminarium, już jako młodzi kapłani, mogli nadal kontynuować swoje studia na Wydziale Teologicznym, zdobywając tam jedno cześnie stopnie naukowe . W 1925 r. doszło do uzgodnienia studiów wydziało wych z Seminarium Duchownym. Biskup Matulewicz wraz z ks. prof. Ignacym Świrskim opracowali projekt, zatwierdzony 28.IX.1925 r. przez Stolicę Apostol ską, na mocy którego Wyższe Seminarium Duchowne w Wilnie zostaje przyłą czone do Wydziału Teologicznego, a wileńscy alumni stają się równocześnie studentami Uniwersytetu Stefana Batorego. Wykłady profesorów Wydziału, pro wadzone dla alumnów, bez udziału świeckich, mają odbywać się w gmachu Se minarium. Połączenie Seminarium z Uniwersytetem dawało szansę podniesienia na wyższy poziom wykształcenia duchowieństwa diecezjalnego. Decyzję biskupa Matulewicza potwierdził nowo mianowany metropolita wileński, arcybiskup Ro muald Jałbrzykowski, gdyż, jak mówił, „dokonane uzgodnienie studiów wydzia łowych z seminaryjnymi uważa za moralne, pożądane i pożyteczne (...)" .
Wydział Teologiczny rozwijał się i dobrze funkcjonował wraz z całym Uni wersytetem Stefana Batorego. W jesieni 1939 r. Uniwersytet liczył 84 profesorów, w tym wybitnych światowej sławy uczonych, 39 docentów i 245 pomocniczych pracowników naukowych. Liczba studentów przekraczała trzy tysiące osób. Pa nowała w Uniwersytecie wspaniała atmosfera pracy naukowej. Władze sowieckie nie stawiały, po 17.IX.1939 r., przeszkód działalności uczelni. Nie chcieli pogodzić się z rzeczywistością Uniwersytetu Litwini i dlatego też władze litewskie
za-4 D. B e a u v o i s, Szkolnictwo polskie, s. 365.
5 W. W o r o t y & s k i, Seminarium Główne w Wilnie. Drugi okres dziejów i zniesienie (1816-1833), Wil no 1938, s. 203-204.
6 T. K r a h e 1, Zarys dziejów, s. 47.
7 Korespondencja pomiędzy Kurią Biskupią Wileńską a Uniwersytetem Stefana Batorego, Wilnó
1921, s. 8-9 (odbitka z nr 268 Gazety Krajowej).
8 B. Ż o n g o ł ł o w i c z , Wydział Teologiczny Uniwersytetu Stefana Batorego w okresie 1919-1929 r., Wilno 1931, s. 27-31; M. K o s m a n, Uniwersytet Wileński, s. 59.
9 Korespondencja pomiędzy Kurią Biskupią Wileńską a Uniwersytetem, s. 8. 1 B. Ż o n g o ł ł o w i c z , Wydział Teologiczny, s.20-23.
mknęły go swoją decyzją (11.ΧΠ.1939 r.) z dniem 15.XIL1939 r. W ostatni dzień oficjalnej działalności Uniwersytetu, 15.XII.1939 r., odbyło się uroczyste nabożeń stwo w akadem ickim kościele św. Jana z licznym udziałem profesorów i studiują cej m łodzieży . Wkrótce rozpoczęło się tajne nauczanie pod kierunkiem rektora prof. Stefana Ehrenkreutza. Również W ydział Teologiczny kontynuow ał p ota jemnie swoją pracę w Seminarium Duchownym, alum ni przygotowyw ali prace magisterskie na seminariach naukowych . Owa działalność została przerw ana 3.III.1942 r. przez aresztow anie i uwięzienie alum nów i profesorów. Po zakończe niu wojny w 1944 r. Seminarium, a z nim W ydział Teologiczny, wznow iły swoje zajęcia. Trwały one krótko, g d y ż 20.11.1945 r. w ładze litewskie nakazały polskim alumnom i profesorom opuścić Wilno i repatriować się do Polski.
Księża profesorowie, jak też i alum ni przybyli do Białegostoku. Archidiece zjalne W yższe Seminarium Duchowne, połączone z W ydziałem Teologicznym, rozpoczęło swoją pracę w Białymstoku od 8.V.1945 r. . Dzieje Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku doczekały się swojego o pra cowania^ . N atom iast nie m a takiego opracowania W ydział Teologiczny w okre sie swojego istnienia w Białymstoku. Niniejszy artykuł jest pierwszą tego próbą.
Trzeba podkreślić, że nie m a zbyt wielu źródeł archiwalnych dotyczących działalności W ydziału w okresie po 1945 r. Nieliczny materiał źródłowy, rękopisy i maszynopisy, znajduje się w Archiwum Archidiecezji Białostockiej (skrót: AAB, bez sygnatury), Archiw um Diecezji Łomżyńskiej (ADŁ, bez sygnatury) i w Archi wum Akt Now ych w W arszawie (AANW). Zebrane archiwalia pozwalają, p rzy najmniej w zarysie, zapoznać się ze staraniam i o uznanie W ydziału Teologicznego przez powojenne w ładze państw owe, ukazują skład osobowy i działalność dydaktyczno-naukow ą fakultetu.
I. STARANIA O UZNANIE WYDZIAŁU PRZEZ WŁADZE PAŃSTWOWE
Na W ydziale Teologicznym pracowali w 1939 r. następujący księża: prof, zwyczajny d r Ignacy Swirski, dziekan W ydziału, wykładał teologię moralną; prof, nadzwyczajny d r Paweł Nowicki, prodziekan — Pismo Św. Starego Testa mentu; prof, nadzw . d r Leon Puciata — teologia dogm atyczna; prof, nadzw . dr Antoni Pawłowski — teologia fundam entalna; prof, nadzw . W alerian M eyszto wicz — praw o kanoniczne; prof, nadzw . d r Michał Klepacz — filozofia scholasty- czna; prof, zwycz. d r Aleksander Wóycicki — socjologia chrześcijańska; prof, zwycz. dr Czesław Falkowski — historia Kościoła. Ks. d r Michał Sopoćko byt d o centem i jako zastępca profesora miał zajęcia z teologii pasterskiej.. Zastępcami profesorów byli też: ks. m gr Antoni Cichoński, wykładający Pismo Św. Nowego Testamentu oraz ks. d r W ładysław Suszyński, mający w ykłady z filozofii schola- stycznej. Dodatkowo zlecone w ykłady, rów nież z filozofii scholastycznej, p o wierzono ks. dr W alentem u Úrmanowiczowi, a z historii filozofii ks. d r Antoniemu K ordkow i. Jako asystenci byli zatrudnieni: w / w ks. Urm anowicz, ks. m gr Józef Zaw adzki i ks. d r Józef Zdanowicz. W Katalogu archidiecezjalnym za rok 1939 zaznaczono, że studentam i W ydziału są wszyscy alum ni Archidiece zjalnego W yższego Sem inarium Duchownego w Wilnie, poczynając od pier wszego roku filozoficznego .
11 Likwidacja Uniwersytetu Stefana Batorego przez władze litewskie w grudniu 1939 roku. Doku-
«e&fy i materiały, opr. P. Ł o s s o w s k i , Warszawa 1991, s. 13,46-50.
O działalności Wydziału Teologicznego zob. R. K u l a k , Wydział Teologiczny Uniwersytetu Stefana Batorego i Metropolitalne Wyższe Seminarium Duchowne w Wilnie w czasie II wojny światowej, Lublin 1986
JjS BKUL, praca magisterska).
T. K r a h e 1, Wileńskie Seminarium Duchowne w czasie II wojny światowej, Wiadomości Kościelne Archidiecezji w Białymstoku (skrót: WKAB), 8 (1982) nr 1, s. 112.
J- P a n k i e w i c z , Dzieje (AWSD), w: Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymsto-
*« 1945-1980, opr. E. O z o r o w s к i, Białystok 1981, s. 11-52.
1 2 0 STANISŁAW IIOŁODOK
W takim składzie, pracownicy i studenci, rozpoczęli swoje prace w roku akademickim 1939/40 . Jak wspomniano we wstępie, polscy profesorowie i alumni otrzymali polecenie wyjazdu do Polski. W marcu 1945 r. wyjechali do Białegostoku z polecenia abpa Jałbrzykowskiego prefekt Seminarium ks. dr Aleksander Mościcki i prokurator, ks. Jan Krassowski, aby tu zorganizować miejsce dla Seminarium Duchownego, a w tym samym, przynajmniej na po czątek, również dla Wydziału Teologicznego. Ustalono, po naradzie z dzieka nem białostockim ks. Aleksandrem Chodyką, że Seminarium będzie się mieścić w domu Braci św. Józefa przy ul. Słonimskiej 8. Księża profesorowie i alumni przybywali do Polski specjalnymi transportami repatriacyjnymi. Wię kszość ks. profesorów przybyła do Białegostoku 30.IV.1945 r. tzw. „transpo rtem uniw ersytecki^". Z grona pracowników Wydziału przyjechali do Białegostoku: ks. I. Swirski, mianowany przez abpa Jałbrzykowskiego rekto rem Seminarium Duchownego i będący prodziekanem, ks. M. Klepacz, dzie kan Wydziału, ks. P. Nowicki, ks. A. Pawłowski, ks. W. Urmanowicz, ks. Cz. Falkowski . Tegoż dnia, 30 kwietnia, odbyła się pierwsza sesja Wyższego Wi leńskiego Seminarium Duchownego w Białymstoku, gdzie postanowiono, że zajęcia seminaryjne rozpoczną się już od 8 maja .
Wraz z początkiem zajęć w Seminarium Duchownym w Białymstoku rozpo częto równocześnie intensywne starania o legalizację Wydziału Teologicznego, który przymusowo znalazł się w nowych granicach Polski. Owe wysiłki, czynio ne ze strony pracowników Wydziału, można poznać przynajmniej częściowo z zachowanej korespondencji.
Ks. prof. I. Swirski, prodziekan Wydziału, pisał 4.VI.1945 r. do ministra
oświa-S
r w Warszawie, powiadamiając go, że Wydział Teologiczny USB repatriował się o Białegostoku i od 1 maja rozpoczął tu swoje prace. W piśmie przedstawił mi nistrowi w skrócie, jak pracował Wydział i związane z nim Seminarium Duchow ne od czasu zlikwidowania Uniwersytetu przez władze litewskie do dnia wyjazdu do Polski. Księża profesorowie, którzy rozpoczęli swoje prace w Białym stoku, uważają, że są w wolnym kraju i nic juz nie może stanąć na przeszkodzie, aby działalność Seminarium w Białymstoku miała „charakter oficjalny jako praca Wydziału Teologicznego USB". Ks. Prodziekan zaznaczył, że ma nadzieję, że wkrótce zaczną funkcjonować na terenie Polski inne wydziały Uniwersytetu Wi leńskiego, z którymi Fakultet teologiczny bez trudności nawiąże dawniej istnieją cą współpracę. Oczywiście, że lepiej byłoby, aby wszystkie wydziały znajdowały się w jednym mieście. Na razie jeanak Wydział Teologiczny pozostanie w Bia łymstoku/do czasu decyzji władz kościelnych co do zmiany granic diecezji. Obe cność Wydziału w Białymstoku nie przeszkadza jednak, aby można było nawiązać współpracę z rektorem Uniwersytetu i spełniać jego polecenia, gdzie kolwiek on będzie urzędował. W piśmie podano tez, że obecnie Wydział posiada dwóch profesorów zwyczajnych, dwóch nadzwyczajnych, trzech zastępców pro fesorów, tyluż asystentów i jecjną osobę świecką — sekretarkę. Nie wszyscy są je szcze na terenie kraju. Ks. Swirski zwrócił się z wielką prośbą do ministra oświaty, aby umożliwił powrót do Białegostoku aresztowanemu w Wilnie ks. Ci- chońskiemu, aby mógł on jak najszybciej podjąć pracę na Wydziale. Prosił też mi16 W śród w ykładających na W ydziale nie było w jesieni 1939 r. ks. prof. W aleriana M eysztow icza. O d 1932 r. był on jedn ocześnie rad cą kanonicznym am basady Rzeczypospolitej p rzy Stolicy A postol skiej. T u go też zastał koniec sierpnia 1939 r. Ks. M eysztow icz dotarł na Litw ę na początku drugiej w oj ny, lecz później jak o kapelan w ojskow y pow rócił przez Szw ecję i Paryż do Rzym u, gdzie pozostał do końca żyda (29.V.1982 r.). A A N W sygn. 4335, M W RiOP, Teczka: Walerian M eysztowicz; K. L a n c k o r o n s k a, Wspomnienie pośmiertne o ks. Walerianie Meysztowiczu, W KAB 8 (1982) n r 4, s. 145-147. W e w rześniu 1939 r. n ie było też w W iln ie ks. prof. A leksandra W óyd ckiego, który przez całą w ojnę prze byw ał w W arszaw ie. T. K r a h e 1, Wóycicki Aleksander (1878-1954), w : Słownik Polskich Teologów Katolic kich 1918-1981 (sk ró t SPTK ), red. L. G r z e h i e ń , t. 7, W arszaw a 1983, s. 445.
17 T. K r a h e 1. Wileńskie Seminarium Duchowne, s. 113; R. K u ł a k , Wydział Teologiczny Uniwersytetu Stefana Batorego, s. 102.
nistra o zatwierdzenie budżetu Wydziału w roku 1945 oraz na nowy rok akade micki 1945/46 .
Władze Wydziału Teologicznego dowiedziały się „nieoficjalnie", że Uniwer sytet Wileński Stefana Batorego zostanie na nowo zorganizowany w Toruniu i Bydgoszczy pod nazwą Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Stąd też ks. M. Kle pacz, dziekan Wydziału, wystosował odpowiednie pismo w dniu 20.VII.1945 r. „Do Przedstawiciela Uniwersytetu Stefana Batorego , dołączając w/w memoriał z 4.VI.1945 r. W tym piśmie powiadomił władze uniwersyteckie, że Wydział Teo logiczny pracuje w Białymstoku już od 1.V.1945 r. Zaznaczył, że Wydział zależny jest nie tylko od władz państwowych, ale też i kościelnych. Bez zgody więc władz kościelnych nie może zmieniać terenu swojej pracy, tzn. musi byc w granicach ar chidiecezji wileńskiej, do której należy Białystok. Będzie tak do czasu odpowied nich decyzji Kościoła dotyczących zmiany granic diecezji. Ks. prof. Klepacz zaakcentował mocno, że Wydział nie rezygnuje z prawa przynależności do swo jego Uniwersytetu niezależnie od tego, gazie będzie ostatecznie umiejscowiony. Dziekan jest świadom, że przedstawiciele Uniwersytetu będą prowadzili rozmo wy w Ministerstwie Oświaty, dlatego prosi, aby podczas tych spotkań przema wiali także w imieniu Wydziału, aby wypowiadali się o mm „jako części składowej uczelni i umieszczali go w ewidencji" .
Wiadomość o organizowaniu Uniwersytetu w Toruniu, najpierw „nieoficjal na", stała się ogólnie znana. Ks. prof. M. Klepacz słusznie uważał, że w organizo waniu Uniwersytetu nie może zabraknąć starań o uznanie Wydziału Teologicznego. Wystosował więc 22.VII.1945 r. pismo do ministra oświaty z pro śbą, by Wydział Teologiczny USB „był traktowany jako integralna część orga nizowanego w Toruniu Uniwersytetu, z ty m , by siedzibą Wydziału czasowo był Białystok . Nawiązał tu do poprzedniego pisma z 4.VI.1945 r. Tłumaczył, dlacze go Wydział ma swoją siedzibę w Białymstoku, że nie można zmienić bez zgody władz kościelnych terenu diecezji wileńskiej. Dziekan podkreślił, że chociaż Wy dział funkcjonuje w Białymstoku, to jednak nie rezygnuje z prawa mu należnego przynależności do Uniwersytetu organizowanego w Toruniu. Pewnym novum w porównaniu do pisma z 4.VI.1945 r. było podkreślenie, że pozostawanie Wydzia łu w Białymstoku będzie bardzo korzystne. Z Wydziału będą bowiem korzystali alumni seminariów: wileńskiego, łomżyńskiego i pińskiego. Ks. abp metropolita Jałbrzykowski, rezydujący od 15.VII.1945 r. w Białymstoku , czyni starania, aby mogli studiować na Wydziale alumni diecezji łuckiej, a nie jest wykluczone, że studentami będą też alumni z Warmii, jeśli ten teren przejdzie pod jego jurysdy kcję. Z powyższych racji dobrze byłoby, aby Minister Oświaty zechciał traktować Wydział Teologiczny jako należącydo Uniwersytetu w Toruniu i zgodził się na czasowy jego pobyt w Białymstoku .
Starano się od początku utrzymywać łączność z macierzystym Uniwersyte tem, organizowanym w Toruniu. Ks. dziekan M. Klepacz zwrócił się przeto z ofi cjalnym listem, 25.VII.1945 r. do rektora Uniwersytetu w Toruniu, prof. Ludwika Kolankowskiego. Treść była podobna do wyżej omówionej. Znów dominowała prośba o włączenie Wydziału do społeczności uniwersyteckiej w Toruniu. Dzie kan podkreślał, że Wydział w Białymstoku rozwija się, przybywa więcej studen tów, organizowana jest biblioteka; nieodzowna do pracy naukowej. Władze kościelne w osobie arcybiskupa metropolity wileńskiego, jak i administracyjne są
19 AAB Teczka: Spraw y W ydziału USB po przeniesieniu do Białegostoku (dalej skrót: Spraw y W ydz. USB), Pism o ks. I. Św irskiego do M inistra W. R. i O. P. w W arszaw ie, Białystok, nr 1/45, 4.VI.1945 r.
20 Tam że, Pism o ks. M . Klepacza do Przedstaw iciela U niw ersytetu Stefana Batorego, Białystok, nr 26/ 45,20. V II.1945r.
S. C z y ż e w s k i, Ks. dr Romuald Jałbrzykowski, Arcybiskup Metropolita Wileński, Wspomnienia, Bia łystok 1959 (m ps), s. 284,291-292.
A A B Teczka: Spraw y W ydz. U SB, Pism o ks. M . Klepacza do M inistra Ośw iaty w W arszaw ie, Bia łystok, n r 27/45, 22.VII.1945 r. Do tegoż pism a Dziekan dołączył Załącznik w punktach w yszczegól niający problem y w yżej poruszane, nr 25/45 z 22.VII.1945 r.
1 2 2 STANISŁAW HOŁODOK
bardzo przychylne Wydziałowi. W każdej chwili można otrzymać nowy lokal, gdyby zaszła taka potrzeba przy zwiększonej liczbie słuchaczy. Odległość geo graficzna Białegostoku od Torunia nie może stanąć na przeszkodzie w legalizacji Wydziału, wszak Wydział Weterynarii Uniwersytetu Warszawskiego ma swoją siedzibę poza stolicą, mianowicie mieści się w Puławach koło Lublina. Dziekan nie traci nadziei, że rektor przekona Ministra Oświaty do pozytywnego potrakto wania Wydziału Teologicznego, pracującego w Białymstoku .
Sprawę Wydziału usiłowano doprowadzić do pomyślnego końca. W Warsza wie przebywał po powrocie z Wilna ks. prof. A. Pawłowski.Na prośbę ks. prof. I. Swirskiego i Klepacza pełnił on funkcję „rzecznika" Wydziału w stolicy, często zabiegając w Ministerstwie Oświaty o zrealizowanie składanych próśb, memoria łów. Otóż ks. prof. Pawłowski powiadamiał abpa Jałbrzykowskiego w swoim li ście z 8.X.1945 r., że załatwił pracownikom Wydziału pobory przez Kwesturę Uniwersytetu Warszawskiego. Wspomniał też, że Wiceminister Oświaty Włady sław Bieńkowski obiecał mu, że „w najbliższym czasie Wydział uzyska ostatecz ną formalną stabilizację". Podczas ministerialnego posiedzenia Komitetu Ekonomicznego Wydział potraktowano jako „Oddział Uniwersytetu Toruńskie go w Białymstoku". Według ks. Pawłowskiego „jest to dużo bardzo, ale nie jest to jeszcze wszystko". Profesor w swoim liście wystawił złą opinię pracownikom Mi nisterstwa Oświaty, a pośrednio i ówczesnym władzom. Zaznaczał, że odnosze nie się do władz na piśmie, „pisanie jest najzupełniej bezcelowe, a sprawy te jednak można popychać tylko przez osobiste naprzykrzanie się czynnikom mini sterialnym" . ks. dziekan M. Klepacz osobiście spotykał się z profesorami Uni wersytetu M. Kopernika, dawnymi współpracownikami w Wilnie, mianowicie Konradem Górskim, dziekanem Wydziału Humanistycznego, prorektorem Wła dysławem Dziewulskim i rektorem Ludwikiem Kolankowskim, prosząc ich o po parcie. Odbyły się dwa tego rodzaju spotkania. Podczas pierwszej rozmowy rektor Kolankowski zapewniał, że „jeśli będzie Wydział Teologiczny w Warsza wie, będzie też i w Toruniu". Przy następnym spotkaniu mówił o zaistniałych już trudnościach związanych z zerwanym Konkordatem, jak też z brakiem fundu szów na finansowanie jeszcze jednego Wydziału . W bliższych kontaktach z ks. prof. Klepaczem był prof. Dziewulski. Dziekan zapewne bardziej go prosił od in nych o wstawiennictwo. Zachowały się dwa krótkie listy prof. Dziewulskiego do ks. prof. Klepacza. Dnia 22.X.1945 r. pisał, że sprawę Wydziału usiłował dopro wadzić „do pożądanego końca", prosił rektora Kolankowskiego o popieranie le galizacji Wydziału w Ministerstwie. Ten ostatni uznał to jednak za bardzo trudne. Prof. Dziewulski korespondował również z ks. prof. Pawłowskim w sprawie Wy działu, pisząc listy do Warszawy. W drugim liście pisanym do Białegostoku 15.XI.1945 r. powiadamiał ks. Klepacza, że rektor Kolankowski nic praktycznie nie może zrobić dla Wydziału w Białymstoku. Informuje też o Uniwersytecie Mi kołaja Kopernika. Ma on tylko dwa wydziały: Matematyczno-przyrodniczy i Humanistyczny. Rektor domaga się w Ministerstwie Oświaty o Wydział Prawa i Nauk Społecznych oraz Sztuk Pięknych, ale jak na razie bezskutecznie. Tylko Mi nisterstwo Oświaty jest władne powołać wydziały, więc i zalegalizować Wydział Teologiczny w Białymstoku, ale to będzie niezwykle trudne .
Starania o uznanie Wydziału Teologicznego poprzez Uniwersytet Toruński zakończyły się niepowodzeniem. Rektor Kolankowski powiadomił 19.XI.1945 r. ks. dziekana Klepacza o fakcie utworzenia uczelni w Toruniu im. Mikołaja Ko pernika decyzją Ministra Oświaty (dekret z 24.VIII.1945 r.) z dwoma wydziałami: Matematyczno-przyrodniczym i Humanistycznym. Prof. Kolankowski -całkowi cie odciął się od sprawy Wydziału Teologicznego, podkreślając, że jego reakty
23 Tam że, Pism o ks. M . Klepacza do Jego M agnificencji Pana Rektora U niw ersytetu w Toruniu, Bia łystok, n r 2 8 / 4 5 ,25.VII.1945 r.
24 Tam że, L ist ks. A . Paw łow skiego do abpa R . Jałbrzykow skiego, W arszaw a, 8.X.1945 r./rkps. 25 Tam że, Fragm ent listu D ziekana W ydziału Teol. U SB z 10.XII.1945 r., adresat nieznany.
wowanie na Uniwersytecie Toruńskim nie należy do kompetencji rektorskich. Wskazał, aby dalej pisać w tej kwestii do Ministra Oświaty i zabiegać o to bezpo średnio w Warszawie .
W Białymstoku nie tracono jeszcze nadziei. Zaangażował się osobiście Arcybi skup Metropolita. Wystosował on na początku 1946 r. (data nie jest znana) spe cjalne pismo do Ministra Oświaty Czesława Wycecha z uzasadnieniem konieczności, wręcz polskiej racji stanu, funkcjonowania Wydziału
Teologiczne-P
o przy Uniwersytecie Toruńskim. Odpis tegoż memoriału dostarczył ks. prof. A. awłowski, jako delegat Wydziału, w dniu 18.11.1946 r. wiceministrowi W. Bień kowskiemu, uważając go za osobę przychylną sprawie. Wraz z odpisem wręczy! Bieńkowskiemu własne pismo, akcentując, „że wśród różnych racji, przemawia jących za włączeniem Wydziału do Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w To runiu, decydujące znaczenie posiada wzgląd na interes państwowy. Odzyskane ziemie zachoanie potrzebują odpowiednio wyszkolonego duchowieństwa. Po trzebę tę dobrze rozumieją zarówno lokalne czynniki administracyjne, jak i pań stwowe sfery decydujące. Zwłaszcza wiemy, że rozumienie tej potrzeby całkowicie podziela Obywatel Wiceminister" .Abp Jałbrzykowski osobiście rozmawiał w sprawie Wydziału z ministrem Wycecnem w Warszawie (w początkach 1946 r., przed 11.ul.), gdzie został „ła skawie" potraktowany, jak też „życzliwie" przyjmowano w ministerstwie ks. prof. A. Pawłowskiego . Powołując się na owo „łaskawe" i „życzliwe" traktowa nie w Ministerstwie Oświaty dziekan Wydziału ks. prof. M. Klepacz wystosował 11.111.1946 r. memoriał do ministra Wycecha, prosząc o pozytywne i ostateczne już załatwienie ciągnącej się od maja ubiegłego roku sprawy legalizacji. Na po czątku scharakteryzował Wydział Teologiczny od strony grona profesorskiego, iak i młodzieży kleryckiej, zaznaczając, że obecnie jest w Białymstoku 52 alu mnów, a 10 znajduje się poza granicami kraju, przeważnie są to wywiezieni na przymusowe roooty do Niemiec. W uzasadnieniu konieczności legalizacji Wy działu i połączenia go z Uniwersytetem w Toruniu podkreślano ważny problem zintegrowania odzyskanych ziem północnych i zachodnich z resztą kraiu, czemu przysłuży się dobrze wykształcone duchowieństwo. W tradycji narodu i państwa polskiego kształcenie duchowieństwa odbywało się na wydziałach teologicznych. Dzięki tej tradycji państwo może mieć decydujący głos przy obsadzaniu stano wisk protesorow, a stosowanie ogólno-państwowycn wymagań naukowych bar dzo dodatnio wpływa na poziom studiów teologicznych. Kontakt młodzieży duchownej ze studentami świeckimi również pomaga przyszłym księżom w po znaniu aktualnych zasad, na których budowane jest życie państwowe, sprzyja poznaniu życia wiernych. Ten wzgląd jest szczególnie doniosły, jeśli chodzi o Ziemie Zachodnie. Trzeba tu bowiem zespolić wysiłki wszystkich, wśród których duchowieństwo stanowi tak ważną pozycję. Wydziały Teologiczne w Polsce są instytucją niezależną pod względem prawa od konkordatu, istniały bowiem jesz cze przed jego zawarciem. Włączenie Wydziału Teologicznego do jakiegokolwiek Uniwersytetu leży tylko w gestii Ministerstwa Oświaty. Uszczuplenie liczby Wy działów T e o l o g i c z n y c h , byłoby naruszeniem dotychczasowego stanu posiadania Kościoła w Polsce. Byłoby to po prostu krzywdą i nie dałoby się pogodzić z uro czystym zapewnieniem, jakie Rząd Jedności Narodowej złożył z okazji wymó wienia konkordatu ze Stolicą Apostolską, że prawa Kościoła będą uszanowane w całej rozciągłości.
W memoriale podkreślono, że wszystkim jest znana sytuacja finansowa pań stwa, ale pomimo tego koszty utrzymania Wydziału Teologicznego są o wiele
27 Tam że, Pism o Rektora U niw ersytetu M . Kopernika w Toruniu do ks. Dziekana W ydziału Teo logicznego w Białym stoku, T oruń, nr 1153 ex 4 5 / 5 6 ,19.XI.1945 r.
Tam że, Pism o ks. dra A. Paw łow skiego, prof. USB do Ob. w icem inistra W ładysław a Bieńko wskiego, W arszaw a, 18.11.1946 r.
Tamże, Pism o Dziekana W ydziału T e o l USB do Ob. W ycecha w W arszaw ie M inistra Oświaty, Białystok, 11.111.1946 r.
124 STANISŁAW HOŁODOK
mniejsze w porównaniu do nakładów, jakie trzeba łożyć np. na wydziały techni czne, gdzie potrzebne są gabinety, laboratoria, itp. Finanse, które byłyby przezna czone na Wydział Teologiczny nawet w porownaniu z tym, co daje się na utrzymanie wydziałów humanistycznych i prawnych, szybko zamortyzują się, je śli uwzględni się, jak dodatni wpływ na społeczeństwo wywierają kapłani. Skoro Ministerstwo oficjalnie zapewnia, że da utrzymanie pracownikom Wydziału Teo logicznego, będzie wypłacać należne im pensje, to finansowanie całego Fakultetu w ramach Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika nie będzie tak wielkim obciąże niem dla budżetu.
Ks. dziekan Klepacz pisa! też, że Wydział Teologiczny będzie dobrze przyjęty w Toruniu, bowiem życzliwie do tej kwestii ustosunkował się tamtejszy admini strator apostolski ks. dr Andrzej Wronka. Nie będzie trudności ze znalezieniem lokalu na zajęcia dydaktyczne ani też z mieszkaniami dla kadry naukowej. W To runiu jest pod tym względem o wiele lepiej niż w innych ośrodkach, jak np. w Poznaniu, który został znacznie zniszczony podczas wojny.
W końcu memoriału jeszcze raz przypomniano podnoszoną wcześniej sprawę korzyści, jakie przyniesie Wydział istniejący w Toruniu. Będzie on bowiem mógł służyć młodzieży nie tylko Mazur, woj. białostockiego, ale też i Pomorza. Wraz z memoriałem podano skład osobowy Wydziału . Poprzez to pismo chciano na dać większy rozgłos i jak najwięcej osób zainteresować. Odpisy memoriału wy słano do Wiceministra Oświaty Bieńkowskiego, dyrektora Departamentu Szkół Wyższych, ministra Departamentu Wyznań i Administracji Publicznej, rektora Uniwersytetu w Toruniu prof. Kolankowskiego .
Należy też wspomnieć, że prośby o legalizację Wydziału Teologicznego nie były kierowane tylko do świeckich władz. Starano się tym problemem zaintereso wać władze kościelne w Polsce i znaleźć ich poparcie. Z pewnością problem ten podnosił często abp Jałbrzykowski. Odbywano w tej sprawie podróże do różnych ośrodków kościelnych w Polsce. Otóż ks. dr Stanisław Czyżewski, kanclerz Kurii Metropolitalnej Wileńskiej w Białymstoku, udał się w lipcu 1946 r. w sprawie Wydziału Teologicznego do Warszawy, Krakowa, Poznania i Gorzowa. W tym miesiącu również wyjeżdżał ks. dziekan M. Klepacz do Warszawy, Krakowa, Gdańska i Poznania. Oba wyjazdy były uzgodnione z Arcybiskupem Metropolitą i Radą Wydziału Teologicznego . Zabiegano również o poparcie poszczególnych członków Episkopatu Polski. Ks. bp I. Swirski pisał do nowo mianowanego bi skupa chełmińskiego Józefa Kowalskiego, 1.V II.1946 r., prosząc go o wstawien
nictwo, wszak Uniwersytet Toruński leży na terenie jego diecezji. Bp Swirski został wybrany do Biskupiej Komisji Fakultetów Teologicznych, w skład której weszli ponadto: kard. Stefan Adam Sapieha, bp Teądor Kubina i bp Jan Stępa. Spotkanie Komisji ma się odbyć we wrześniu, ale bp Swirski ma nadzieję, że jesz cze do tego czasu Biskup Chełmiński zdoła okazać pomoc. Uważa też, na podsta wie dyskusji z kard. Augustem Hlondem i innymi biskupami, że za wszelką cenę należy bronić dotychczasowego stanu posiadania, tzn. wydziałów teologicznych (Wilna, Lwowa, Warszawy i Krakowa). Lwów powinien znaleźć miejsce we Wroęławiu, a Wilno w Toruniu. Z Wydziałem Teologicznym w Toruniu, według bpa Świrskiego, można połączyć Seminarium Wileńskie w Białymstoku, a wraz z n im dać możliwość kształcenia alumnom z diecezji północno-wschodniej Pol ski .
Legalizację Wydziału Teologicznego i jego połączenia z Uniwersytetem Miko łaja Kopernika popierał Polski Związek Zachodni, ale bezskutecznie .
31 Tamże, Pod datą 11.111.1946 r. zaznaczono o wysianiu odpisu memoriału do osób i zainteresowa nych sprawą Wydziału urzędów.
32 Tamże, Zaświadczenie wyd. ks. St. Czyżewskiemu na podróż przez dziekana ks. M. Klepacza, Białystok, nr 172/46 z 3.VII.1946; Zaświadczenie wydane przez ks. I. Świrskiego, prodziekana Wydzia łu, ks. dr M. Klepaczowi, Białystok, nr 8 4 /4 6 z 4.VII.1946 r.
33 Tamże, List ks. I. Świrskiego do Biskupa Chełmińskiego, Białystok, 1.VII.1946 r.
Zachowana i ukazana wyżej korespondencja Wydziału Teologicznego, a doty cząca kwestii jego uznania przez władze państwowe, nie przyniosła oczekiwa nych rezultatów. Otóż władze polityczne pogodziły się z faktem przyjazdu pracowników naukowych Wydziału do Polski. Pozwoliły również na wypłacanie należnych im pensji i deputatów na żywność, wino mszalne. Pensje te zaczęto wypłacać od maja 1945 r. poprzez Kwesturę UrnwersyteUtWarszawskiego, gdzie zostali zarejestrowani księża profesorowie i ich asystenci . W marcu 1947 r. wy płaty zostały przez Ministerstwo Oświaty wstrzymane bez podania racji, co bez skutecznie chciał zmienić przezswoją pisemną interwencję ks. prof. M. Klepacz, mianowany biskupem łódzkim . Decyzja Ministerstwa odmówienia wypłacania wynagrodzeń pracownikom Wydziału Teologicznego miała charakter polityczny i wiązała się z założeniem nie uznawania od początku istnienia i działalności te goż Fakultetu. Obietnice dawane jeszcze w 1945 r. co do pozytywnego rozstrzyg nięcia sprawy Wydziału można uznać jedynie za grę polityczną, gdyż władza tzw. ludowa umacniała wtedy jeszcze swoją pozycję w Kraju i stwarzała pozory praworządności. Jednak już w końcu 1945 r. (/.XII.) Ministerstwo Oświaty poleci ło Uniwersytetowi Warszawskiemu zapytać pracowników Wydziału Teologicz nego w Białymstoku, gdzie chcieliby w przyszłości pracować. Dawano w ten sposób do zrozumienia, że Wydział Teologiczny przestanie funkcjonować. M.in. ks. prof. M. Klepacz odpowiedział 10.11.1946 r., że pracuje na Wydziale Teologicz nym Stefana Batorego w Białymstoku, a sprawa połączenia go z jednym z uni wersytetów w Polsce jest w toku załatwiania. Nie godził się tym samym na opuszczenie Wydziału i jego likwidację .
Ministerstwo Oświaty nie chciało też zatwierdzać stopni naukowych nadawa nych przez Wydział Teologiczny w Białymstoku. Tak np. postąpiono w sprawie habilitacji ks. dra Walentego Urmanowicza, zwracając wysłane do Warszawy akta. Stwierdzono 27.IX.1946 r., że Ministerstwo nie może zadośćuczynić prośbie, gdyż Wydział Teologiczny b. Uniwersytetu Stefana Batorego nie jest aktualnie Wydziałem jednego z Uniwersytetów w Polsce ani też nie jest odrębną wyższą uczelnią typu akademickiego .
O negatywnym traktowaniu problemu legalizacji Wydziału Teologicznego w Białymstoku świadczy sprawa ks. mgra Antoniego Cichońskiego. Otóż ks. Ci- choński, zastępca profesora na Wydziale Teologicznym od roku akad. 1925/26,
E
o wrócił w sierpniu 1946 r. do Białegostoku po zwolnieniu go z łagrów sowiec- ich. Został oczywiście zatrudniony na Wydziale w Białymstoku na etacie, jak to było przed wojną. Zwrócił się więc 12.IL1947 r. do Ministerstwa Oświaty o przy znanie mu należnego wynagrodzenia; jakie mają pozostali pracownicy Wydziału Teologicznego. Nadeszła odmowna odpowiedź z Ministerstwa w dniu 5.IIL1947 r., gdzie potwierdzono fakt zatrudnienia ks. Cichońskiego w Białymstoku, „jednak nie na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Stefana Batorego, bo takiego Wy działu nie ma, a w Seminarium Duchownym Wileńskim", które nie jest uczelnią35
Tamże,, Pismo ks. prof. A. Pawłowskiego do Rektora Uniwersytetu Warszawskiego z listą pra cowników mających otrzymywać pensje, Warszawa 18.VII.1945 r.; Pismo Ministerstwa Oświaty do Wydziału Teologicznego w Białymstoku w sprawie zlecenia na wino mszalne, Warszawa, nr I.Z.N — 6104/46,23.IV.1946 r.; Pismo Ministerstwa Oświaty do Wydziału Teologicznego w Białymstoku o do datku żywnościowym dla pracowników naukowych za czerwiec 1946 r., Warszawa, nr 19.8088/46 z 24.V.1946 r.; Upoważnienie wydane przez ks. dziekana M. Klepacza p. Marii Urmanowicz na pobranie wynagrodzeń za wrzesień i październik 1945 r., Białystok, 13.X.1945 r.; Pismo ks. M. Klepacza z 17.X.1945 r. do Wydziału Aprowizacyjnego przy Kuratorium O.S. w Białymstoku o wydanie przydzie lonych przez Ministerstwo deputatów.
^ ^ Tamże, Pismo ks. dra M. Klepacza do wiceministra oświaty Eugenii Krassowskiej, Białystok, Tamże, Pismo Rektora Uniwersytetu Warszawskiego prof. dra Stefana Pieńkowskiego do Pana dra Michała Klepacza, Warszawa, nr 3 8 3 0 /4 5 ,5.II.1946 r.; Ks. dr M. Klepacz do Rektora Uniwersytetu Warszawskiego, Białystok, 10.11.1946 r.
Tamże, Pismo Ministerstwa Oświaty do ks. prof. dra Michała Klepacza, Warszawa, nr I Pers. 9640/46 z 27.IX.1946r.
12 6 STANISŁAW HOŁODOK
państw ową. D epartam ent nie w idzi pow odu, aby opłacać profesorów seminaryj nych . Ks. Cichoński jeszcze raz próbował dochodzić swoich praw . Ostateczna odpow iedź M inisterstwa (pismo z 18.XII.1947 r.), gdzie znów zaznaczono, że pe tent nie jest zatrudniony na Wydziale jednego z Uniwersytetów istniejących w Polsce, lecz w Sem inarium Duchownym w Białymstoku . Był to oczywisty do w ód nieuznaw ania W ydziału Teologicznego przez M inisterstwo Oświaty, a tym sam ym przez wszystkie w ładze polityczne.
Wydział Teologiczny Stefana Batorego w Białymstoku został zlikwidowany przez w ładze polityczne w 1948 r., tzn. zakazano jego działalności . Arcybiskup M etropolita Wileński nie godził się z tym faktem, jak również sami pracownicy naukowi W ydziału. W spisie duchowieństwa archidiecezji wileńskiej w Białym stoku podano skład osobowy W ydziału ostatni raz jeszcze w roku 1949 , chociaż działał on nadal, już nieoficjalnie, w ram ach Archidiecezjalnego W yższego Semi narium Duchownego w Białymstoku do końca 1951 r.
II. SKŁAD OSOBOWY
W porów naniu do składu osobowego pracowników naukow ych W ydziału Teologicznego w W ilnie w roku 1939 do Białegostoku nie przybyli: ks. prof. dr Leon Puciata (+ 12.VII.1943 r.) , ks. prof. d r W alerian M eysztowicz , ks. d r Anto ni Korcik, późniejszy profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ks. d r Jó zef Zaw adzki i ks. d r Jozef Zdanowicz. N ie zamieszkał w Białymstoku ks. prof. dr Aleksander Wóycicki, chociaż w dalszym ciągu utrzymywał kontakt z Wydziałem w Białymstoku. W niniejszej części artykułu chcę podać skład osobowy Wydziału USB w Białymstoku, krótko omawiając poszczególnych jego pracowników.
M ichał Klepacz
Urodził się 23.VII.1893 r. w W arszawie, gdzie ukończył gimnazjum. Wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach w 1910 r., a w latach 1915-1918 studio wał w Akademii Duchownej w Petersburgu, uzyskując tu stopień kandydata teo logii. Został wyświęcony w 1916 r. i był kapłanem diecezji Kieleckiej . Kontynuował studia na KUL, gdzie otrzym ał doktorat z teologii 27X1932 r. na
39 AANW sygn. 2037, Teczka osobowa ks. mgr Antoniego Cichońskiego; Pismo ks. A. Cichońskiego do Ministerstwa Oświaty, Białystok, 13.11.1947 r.; Pismo Ministerstwa Oświaty do ks. A. Cichońskiego, Departament IV. Warszawa, nr IV A — 1933/47,5.III.1947 r.
Tamże, sygn. 2037, Teczka osobowa ks. mgr Antoniego Cichońskiego; Pismo Ministerstwa Oświaty do ks. A. Cichońskiego, Warszawa, nr I Pers. 4087/407,18.XII.1947 r. Trzeba wspomnieć, że
Inwentarz archiwaliów Ministerstwa Oświaty nie ma danych o posiadaniu materiałów źródłowych związanych z Wydziałem Teologicznym USB w Białymstoku. Być może, że istnieją pod innym ha słem? Sprawdziłem dział Inwentarza: Gabinet Ministra, a w nim problematykę Nauki i Szkolnictwa Wyższego, sygn. 676-717; Departament Nauki i Szkół Wyższych: Uniwersytety — sygn. 2971-3057; In ne szkoły w yższe — sygn. 3125-3138; Studenci — sygn. 3139-3172. Są natomiast materiały źródłowe dotyczące spraw Wydziału Teologicznego USB z okresu międzywojennego.
AAB Teczka personalna: Ks. Prałat Antoni Cichoński (+ 6.IV.1975), Zaświadczenie Kurii Arcybi skupiej w Białymstoku wyd. ks. A. Cichońskiemu, nr 432, Białystok, 15.111.1958 r. W zaświadczeniu po dano rok likwidacji Wydziału Teologicznego w Białymstoku. „(...) Ks. mgr Antoni Cichoński — profesor WSD w Wilnie od 15.VIII.1913 r., po powrocie z obozu w Workucie (Komi SSR) od końca sierpnia 1946 r. w dalszym ciągu prowadził wykłady na Wydziale Teologicznym USB w Białymstoku, a po zlikwidowaniu tego Wydziału (1948), dalej jest profesorem WSD w Białymstoku (...)".
42 Kalendarium liturgicum pro A.D. 1949 ad usum Archidiocesis, Białystok 1949, s. 1-2 (spis duchowień stwa).
43 AAB Księga protokółów posiedzeń księży profesorów 1945-1955, rkps. Ostatnia wspólna sesją pedagogiczna Rady Wydziału USB i profesorów Seminarium odbyła się 18.XII.1951 r. Następne sesje, jak pisano już od 29.11.1952 r., były wyłącznie zebraniami grona księży profesorów Seminarium Du chownego w Białymstoku.
44 T. K r a h e 1, Puciata Leon (18-1943), SPTK, t. 6, s. 739-741. 45 Zob. przyp. 16.
podstawie rozprawy Idea Boga w historiozofii Augusta Cieszkowskiego na tle ówczesnych prądów umysłowych. W latach 1919-1937 prowadził wykłady w Se minarium Duchownym w Kielcach.
Na wniosek Rady Wydziału Teologicznego USB (16.XI.1933 r.). Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej mianował 15.XII.1936 r. ks. dra Michała Klepacza profe sorem nadzwyczajnym filozofii chrześcijańskiej . Nowo mianowany profesor rozpoczął od 1937 r. w Wilnie jako kierownik katedry filozofii. Po powrocie z Wilna do Białegostoku w 1945 r. pełnił tu funkcję dziekana Wydziału, jego profe sora, jak również prowadził wykłady w Seminarium Duchownym (1945-1947) z teodycei, apologetyki, pedagogiki, ontologii i teologii dogmatycznej.
Pius XII mianował ks. Klepacza 20.XII.1946 r. biskupem ordynariuszem łódz kim. Konsekracja odbyła się w farze białostockiej 13.IV.1947 r. Bp Klepacz stał na czele Komisji Episkopatu do Spraw Studiów i Seminariów, a od 1949 r. należał do Komisji Wspólnej do Rozmów z Rządem. W uznaniu zasług Rada Wydziału Teo logicznego USB w Białymstoku nadała ks. biskupowi Klepaczowi 15.IV.1947 r. doktorat honoris causa swego Wydziału. Po odejściu do Łodzi miał on tytuł.pro fesora honorowego Wydziału. Bp Michał Klepacz zmarł 27.1.1967 r. w Łodzi .
Ignacy Świrski
Urodził się 20.IX.1885 r. w Ellemie k. Dyneburga (Kurlandia), maturę otrzy mał w Gimnazjum im. Aleksandra I w Petersburgu. Tu także wstąpił w 1905 r. do Mohylowskiego Seminarium Duchownego, a po dwóch latach wysiano go do Rzymu na studia na Gregorianum. Studia filozoficzne odbywał w latach 1907- 1910, a teologiczne od 1910 do 1914, zdobywając dwa doktoraty z filozofii i teolo gii. 28.X.1913 r. otrzymał święcenia kapłańskie jako kapłan archidiecezji mohylowskiej.
Ks. Świrski był kapelanem Wojska Polskiego, w styczniu 1921 r. pełnił funkcję dziekana 4 armii w stopniu podpułkownika. Naczelnik Państwa mianował go de kretem z 18.IX.1921 r. profesorem nadzwyczajnym teologii moralnej na Wydziale Teologicznym USB. Prezydent RP nadał 14.IX.1937 r. ks. Swirskiemu stopień pro fesora zwyczajnego teologii moralnej. Ks. prof. Świrski prowadził na Wydziale Teologicznym od 1921 r. wykłady z teologii moralnej, filozofii, etyki, psychologii i teologii pasterskiej .
Po przyjeździe do Białegostoku pełnił funkcję prodziekana Wydziału, 14.V.1945 r. został mianowany rektorem Seminarium Duchownego, gdzie miał wykłady z teologii moralnej szczegółowej i psychologii (1945-1946). Pius XII mia nował go 30.111.1946 r. biskupem ordynariuszem diecezji siedleckiej, konsekracja 9dbyła się w farze białostockiej 30.VI.1946 r. \ Po przejściu do Siedlec ks. bp Świrski miał tytuł profesora honorowego Wydziału Teologicznego w Białymsto ku. Biskup zmarł 25.111.1968 r. w Siedlcach .
Czesław Falkowski
Urodził się w Warszawie 28.IX.1887 r. i tu też ukończył V Gimnazjum. W la tach 1904-1908 był alumnem Metropolitalnego Wyższego Seminarium Duchow nego w Petersburgu, następnie przez pięć lat studiował na Uniwersytecie w
A AN W sygn. 3358, Teczka: K lepacz M ichał.
A A B Teczka: Spraw y W ydz. U SB, Pism o Rady W ydziału U SB d o bpa M . Klepacza, Białystok, 15.IV.1947 r.; Kalendarium (1949), s. 1.
T. K r a h e 1, Klepacz Michał (1893-1967), SPTK, t. 6, s. 77-80; Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku 1945-1980, ppr. E. O z o r o w s k i , Białystok 1981, s. 77-79.
A A N W sygn. 6196, Teczka: Św irski Ignacy, Życiorys napisany przez ks. I. Św irskiego, W ilno, 18^X1.1935 r.; Catalogus (...) 1939, s. 183.
E. O z o r o w s k i , Świrski Ignacy (1885-1968), SPTK, t. 7, s. 302-304; Archidiecezjalne Wyższe
Semi-'wnwm, s. 129-133.
AAB Teczka: Spraw y W ydz. U SB, Pism o ks. dziekana M . Klepacza do M inistra O św iaty o nada nie ks. prof. I. Sw irskiem u tytułu profesora honorow ego W ydziału Teologicznego U SB, Białystok, 8111.1946 r., nr 44/46; K alendarium (...) 1949, s. 1.
128 STANISŁAW HOŁODOK
Innsbrucku, uzyskując doktorat z teologii na podstaw ie De charismato linguarum aevo apostolico. Święcenia kapłańskie otrzymał 26.VII.191Q r. jako kapłan archi diecezji m ohylowskiej. Po powrocie z zagranicy pracował jako profesor Semina rium w Petersburgu (1913-1917), następnie przez rok (1917-1918) jako profesor historii w Akademii Duchownej. Przez dw a lata (1918-1920) był profesorem zw y czajnym historii Kościoła w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, od 1.DC1920 r. pracował w Kurii Biskupiej Wojsk Polskich przy W ydziale Oświatowym.
Ks. Cz. Falkowski został powołany dekretem z 29.1.1921 r. na profesora zw y czajnego historii Kościoła na Wydziale Teologicznym USB w W ilnie . W 1945 r. rozpoczął w ykłady w Seminarium Duchownym w Białymstoku (1945-1949) z hi storii Kościoła, patrologii i homiletyki. Po odejściu ks. bpa Klepacza do Łodzi zo stał (12.111.1947 r.) dziekanem W ydziału Teologicznego. Biskupem łomżyńskim ogłoszony 24.11.1949 r., konsekracja odbyła się 15.V.1949 r. w prokatedrze biało stockiej. Bp Falkowski zm arł 25.VliI.1969 r. w Łomży .
A ntoni Paw łow ski
Urodził się 24.1.1903 r. w Końskich, w 1922 r. wstąpił do W yższego Semina rium Duchownego w W arszawie i tu otrzym ał 26.IX.1926 r. święcenia kapłańskie jako kapłan archidiecezji warszawskiej. N astępnie kontynuował swoje studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu W arszawskiego, wieńcząc je doktoratem z teologii pozytywnej w 1929 r. W sześć lat później habilitował się również na tym W ydziale. Prezydent RP m ianował ks. Pawłowskiego 15.XII.1936 r. profesorem nadzwyczajnym teologii fundam entalnej na W ydziale Teologicznym w Wilnie, gdzie kierował katedrą tejże teologii.
Po powrocie do kraju podjął wykłady z teologii fundam entalnej i dogm atycz nej w Białymstoku jako profesor W ydziału Teologicznego i W yższego Semina rium. Trwało to jednak bardzo krótko, gdyż tylko od maja 1945 r. do końca roku akademickiego. W drugiej połowie roku 1945 ks. Pawłowski zamieszkał za zgodą abpa Jałbrzykowskiego w Warszawie. W W arszawie został kierownikiem katedry dogm atyki na W ydziale Teologicznym UW. W lutym 1947 r. otrzym ał nominację na profesora zwyczajnego . Pius XII podniósł go w 1950 r. do godności biskupa włocławskiego, konsekracja odbyła się w katedrze siedleckiej 27.XII.1952 r. Zmarł w w yniku w ypadku samochodowego 16.IX.1968 r.
Paw eł N ow icki
Urodził się 18.1.1888 r. w W abczu (pow. Chełmno na Pomorzu), ukończył 9.III.1909 r. gim nazjum w Chełmnie, po czym przez trzy lata studiow ał filozofię i teologię w W yższym Sem inarium Duchownym w Pelplinie. Ks. Nowicki udał się na dalsze studia (5 semestrów) do Fryburga Badeńskiego. Przedm iotem jego zainteresow ań była teologia i filologia, zwłaszcza orientalna. Po powrocie do k ra ju ukończył Seminarium w Pelplinie i tu został wyświęcony 25.III.1915 r. jako kapłan diecezji chełmińskiej. We Fryburgu otrzymał w 1916 r. tytuł doktora filologii (lingwi styka semicka). 5.1.1924 r. powołano go na zastępcę profesora Wydziału Teologiczne go w Wilnie. W tymże Uniwersytecie otrzymał w czerwcu 1928 r. doktorat z teologii, w pięć lat później habilitował się na Wydziale Teologicznym w Warszawie z egzege- zy Pisma Sw. Starego Testamentu, „specjalnie z języków biblijnych". W 1934 r. został profesorem nadzwyczajnym Wydziału Teologicznego w Wilnie .
53 ADŁ Teczka: Bp Falkowski „Wileński", Życiorys własnoręcznie napisany do Ministerstwa Oświaty w Warszawie, Białystok, 16.VII.1947 r., rkps; Catalogus (...) 1939, s. 181.
54 Kalendarium liturgicum pro A .D. 1948 ad usum Archidioecesis, Białystok 1948, s. 2 (spis duchowień stwa); E. O z o r o w s k i , Falkowski Czesław (1887-1969), SPTK, t. 5, s. 354-356.
55 AANW sygn. 4898, Teczka: Pawłowski Antoni; E. O z o r o w s k i , Pawłowski Antoni (1903-1968),
SPTK, t. 6, s. 625-628; Catalogus (...) 1939, s. 182.
56 AAB Teczka: Sprawy Wydz. USB, List ks. A. Pawłowskiego do abpa R. Jałbrzykowskiego, War szawa, 8.X.1945 r., rkps; Pismo ks. A. Pawłowskiego do Rady Wydziału Teologicznego USB w Białym stoku, Warszawa, 15.11.1947 r.
W Białymstoku podjął wykłady w Wyższym Seminarium Duchownym (od 1945 r. do końca roku akad. 1947/48) ze wstępu do Pisma Sw. i Nowego Testa mentu (do czasu powrotu ks. A. Cichońskiego), ze Starego Testamentu, archeolo gii biblijnej, języka greckiego, hebrajskiego i łaciny. W 1948 r. został profesorem nauk biblijnych na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego, a od 1954 r. pracował jako biblista w Akademii Teologii Katolickiej. Zmarł 20.VIU.1980 r. w Warszawie .
Aleksander Wóycicki
Urodził się 7.III.1878 r. w Mistowie (woj. warszawskie) i po ukończeniu III Gi mnazjum w Warszawie tu też wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego, otrzymując święcenia kapłańskie w 1901 r. jako kapłan archidiecezji warsza wskiej. Ód 1906 r. studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Paryskiego oraz tamże w Szkole Nauk Politycznych. Po ukończeniu studiów w Paryżu przeniósł się do Belgii i w Lowanium uzyskał w 1909 r. doktorat nauk politycznych i społe cznych na podstawie rozprawy La classe ouvriere dans la grandę industrie du Royaume de Pologne. Po powrocie do kraju został kapłanem archidiecezji mohy- lowskiej i podjął pracę w Petersburgu jako profesor socjologii w Akademii Du chownej, po czym od 1918 r. prowadził wykłady z socjologii i ekonomii gospodarczej w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1924 r. mianowano go profesorem zwyczajnym chrześcijańskich nauk społecznych Uniwersytetu Stera na Batorego w Wilnie.
Ks. Wóycicki okupację spędził w Warszawie. Po wojnie, po przeniesieniu się Wydziału Teologicznego do Białegostoku, dalej figurował jako jego profesor, cho ciaż nie podjął w tym mieście pracy dydaktycznej. Brał jednak udział w pracach tegoż Wydziału. W Warszawie natomiast prowadził wykłady z socjologii na W y dziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego oraz w tamtejszym Wyższym Seminarium Duchownym. Zmarł 2.VIII.1954 r. .
Władysław Suszyński
Urodził się 22.1.1898 r. w Janowie k. Sokółki i po ukończeniu gimnazjum w Grodnie wstąpił w 1916 r. do Wyższego Seminarium Duchownego w Wilnie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1921 r., po czym do 1923 r. studiował w Kato lickim Uniwersytecie Lubelskim, zdobywając licencjat z teologii. W Paryżu otrzy mał doktorat z filozofii po ukończeniu Wydziału Filozoficznego Katolickiego Instytutu. Abp Jałbrzykowski mianuje ks. Suszyńskiego w 1928 r. wykładowcą f i lozofii chrześcijańskiej i prawa kanonicznego w Seminarium Duchownym w W il nie. W dwa lata później ks. Suszyński jest zastępcą profesora filozofii chrześcijańskiej Wydziału Teologicznego USB.
Po przyjeźazie do Białegostoku w 1945 r. ks. Suszyński figuruje wśród pra
cowników Wydziału, tak jak przed wojną, jako zastępca profesora filozofii. W Se
minarium Duchownym prowadzi wykłady z kosmologii, teodycei, historii filozofii, prawa kanonicznego, przez jakiś czas ma również psychologię i metafi- ?ykę. Najdłużej jednak będzie wykładał prawo kanoniczne. Po odejściu ks. bpa
Swirskiego do Siedlec Arcybiskup Metropolita mianuje ks. Suszyńskiego w 1946 r.
rektorem Seminarium w Białymstoku.
W Białymstoku, na Wydziale Teologicznym, przeprowadza 22.VI.1946 r. prze wód habilitacyjny na podstawie dorobku naukowego i rozprawy pt. Idea Boga w filozoficznym rozwoju św. Augustyna. Ponieważ Ministerstwo Oświaty nie uz nało tego przewodu, ks. Suszyński powtórzył go w czerwcu następnego roku na
58
Kalendarium (...) 1948, s. 2; A A B K sięga protokołów posiedzeń księży p rofesorów 1944-1955; T. K r a h e 1, Nowicki Paweł (1888-1980), SPTK, t. 6, s. 565-566.
ADŁ Teczka: B p Falkow ski „W ileński", W ykaz pracow ników W ydziału Teologicznego U SB w Białymstoku sporządzony M inisterstw u O św iaty przez ks. prof. Cz. Falkow skiego, Białystok, 25.VII.1947 r., rkps; C atalogus (...) 1939, s. 184; Kalendarium (...) 1948, s. 2; Kalendarium (...) 1949, s. 2; T- K r a h e 1, Wóycicki Aleksander (1878-1954), SPTK, t. 7, s. 444-448.
1 3 0 STANISŁAW HOŁODOK
Uniwersytecie W arszawskim. Po habilitacji figuruje jako docent w śród pracowni-Pius XII podnosi ks. Suszyńskiego 15.1.1948 r. do godności biskupa i ustana wia go sufraganem abpa JałbrzykowskiegO. Konsekracja m iała miejsce 9.V.1948 r. w prokatedrze białostockiej. Bp Suszyński um arł 27.X.1968 r. w W arszawie jako adm inistrator apostolski archidiecezji w Białymstoku .
A ntoni Cichoński
U rodził się 25.111.1888 r. w Białymstoku, po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w stąpił w 1907 r. do W yższego Sem inarium Duchow nego w W ilnie i stąd po dw óch latach został wysłany na stad ia do Akadem ii Duchownej w Petersburgu. Święcenia kapłańskie przyjął 11.VI.1912 r., a w rok później otrzymał stopień magi stra teologii. W 1913 r. rozpoczął pracę w Seminarium w Wilnie jako jego profesor.
Ks. Cichoński został w 1925 r. m ianowany zastępcą profesora Now ego Testa m entu na W ydziale Teologicznym USB. Po powrocie do Białegostoku w sierpniu 1946 r. nadal był zastępcą profesora W ydziału Teologicznego USB oraz podjął wykłady w Sem inarium D uchow nym z Pisma Św. Now ego i Starego Testamentu, archeologii biblijnej i historii sztuki kościelnej. W latach 1968-1972 byl rektorem Seminarium, zm arł 6JV.1975 r. w Białymstoku .
M ichał Sopoćko
Urodził się 1.XI.1888 r. w Juszewszczyźnie (pow. Oszmiana), w 1910 r. wstąpił do W yższego Sem inarium Duchownego w Wilnie i po czterech latach otrzym ał święcenia kapłańskie. Od 1918 r. do 1924 był studentem W ydziału Teologicznego Uniwersytetu W arszawskiego, który ukończył ze stopniem m agistra teologii. W tym sam ym czasie uczęszczał na dw uletnie Studium Pedagogiczne w Państw o w ym Instytucie Pedagogicznym w W arszawie, gdzie po złożeniu pracy na tem at Alkoholizm w śród m łodzieży i sposób jego zwalczania i zdaniu przepisanych eg zam inów otrzyma! dyplom nauczyciela przedm iotów pedagogicznych w śred nich szkołach ogólnokształcących i seminariach nauczycielskich. W roku 1926 doktoryzował się z teologii na podstaw ie rozpraw y Etyka rodziny w praw o d a w stwie polskim na W ydziale Teologicznym w Warszawie.
A bp Jałbrzykowski m ianował ks. Sopoćkę w 1927 r. ojcem duchow nym Semi narium Duchownego w Wilnie. W rok później został pow ołany na katedrę teolo gii pasterskiej W ydziału Teologicznego USB w charakterze zastępcy profesora. Po habilitacji w 1934 r. pracuje na W ydziale jako docent .
Ks. Sopoćko powraca w 1947 r. do kraju i pracuje na W ydziale Teologicznym jako docent — zastępca profesora i jest również profesorem Sem inarium D u chownego. Powierzono m u w ykłady z teologii pastoralnej, pedagogiki, kateche tyki i homiletyki. Ks. Sopoćko przeszedł na emeryturę w 1962 r., zmarł 15.11.1975 r. w
W alenty U rm anow icz
Urodził się 26.11.1898 r. w Nowowilejce k. Wilna. W W ilnie ukończył G im na zjum im. Z ygm unta A ugusta i wstąpił do W yższego Sem inarium Duchownego, po ukończeniu którego otrzym ał święcenia kapłańskie 29.V .1921 r. Dalej konty nuow ał studia z teologii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, który ukończył AAB Teczka: Sprawy Wydz. USB, Posiedzenie Rady Wydziału Teologicznego USB w dniu 22.VI.1946 r. w Białymstoku —- przewód habilitacyjny ks. dra Władysława Suszyńskiego; Kalendarium (...) 1948, s. 2 ;E O z o r o w s k i , Suszyński Władysław (1898-1968), SPTK, t. 7, s. 197-198.
R. K o t k o w i c z , Ksiądz biskup Władysław Suszyński (1898-1968), WKAB 4 (1978) nr 4, s. 40-48. AANW sygn. 2037, Teczka osobowa ks. mgra Antoniego Cichońskiego, Życiorys własnoręcznie napisany, Białystok, 23.VII.1947 r., rkps; Kalendarium (...) 1949, s. 2.
S. P i o t r o w s k i , K s . infułat Antoni Cichoński, WKAB 13 (1987) nr 4, s. 114-123.
AAB Archiwum ks. Michała Sopocki, Teczka nr 2, Przebieg studiów i prace ks. Michała Sopocki, rkP |; Teczka nr 4, Ks. Ignacy Swirski, Życiorys ks. Michała Sopocki, Wilno, 31.V.1928 r.
w 1923 r. jako licencjat. Następnie studiował w Paryżu na Wydziale Filozoficz nym Instytutu Katolickiego, uzyskując w 1925 r. licencjat. Doktoryzował się z teo logii w 1930 r. we Fryburgu Badeńskim na podstawie rozprawy De formatione yirtutum a caritate. W tymże roku powołano go na asystenta na Wydziale Teolo gicznym USB, zlecając prowadzenie ćwiczeń z teorii poznania. W roku akademic kim 1939/40 awansował na zastępcę profesora Wydziału przy katedrze etyki i chrześcijańskich nauk społecznych .
Ks. Urmanowicz przybył w 1945 r. do Białegostoku i tu podjął pracę jako za stępca profesora na Wydziale Teologicznym oraz jako profesor w Seminarium Duchownym. Powierzono mu wykłady z teologii moralnej ogólnej i szczegóło wej, etyki, logiki i krytyki poznania, przez pewien czas nauczaj śpiewu i socjolo gii. W dniu 30.IV.1946 r. odbył się jego przewód habilitacyjny w Białymstoku na podstawie rozprawy Pochodzenie władzy państwowej i je j piastunowie. Ponie waż Ministerstwo Oświaty nie uznało (27.IX.1946 r.) habilitacji bronionej na Wy dziale USB, powtórzył ją 23.VI.1947 r. na Wydziale Teologicznym w Warszawie. Po habilitacji ks. Urmanowicz figurował wśród pracowników Wydziału USB jako docent — zastępca profesora . W 1952 r. powierzono mu katedrę teologii moral nej i etyki na Wydziale Teologicznym w Warszawie. Tu także od 1954 r. — jako
ę
rofesor nadzwyczajny, kierował katedrą teologii moralnej ogólnej na Wydziale eologicznym Akademii Teologii Katolickiej. Zmarł 9.VIII.1969 r. w Kołobrzegu .Witold Pietkun
Urodził się 23.111.1911 r. w Ikaźni na Wileńszczyźnie, po zdobyciu matury w Dziśnie w 1931 r. wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Wilnie, po ukończeniu którego przyjął 20.VI.1937 r. święcenia kapłańskie. 1.XII.1939 r. do ktoryzował się na Wydziale Teologicznym USB na podstawie rozprawy Racja wewnętrzna rozwoju i niezmienności przedmiotowej depozytu wiary, będąc też asystentem tegoż Fakultetu przy katedrze dogmatyki.
Po powrocie do kraju ks. Pietkun należy do grona pracowników Wydziału Teo logicznego w Białymstoku (1945 r.) jako starszy asystent przy katedrze dogmatyki i jednocześnie podejmuje pracę w Seminarium Duchownym (1945-1946, 1952-1958). Zlecono mu naukę śpiewu, łaciny i historii filozofii, po czym od 1952 r. — epistemo logię, ontologię, teoayceę i teologię fundamentalną. Dnia 19.VI.1951 r. miał przewód habilitacyjny na Wydziale Teologicznym w Warszawie na podstawie rozprawy Kryteriopoznawcza analiza aktu wiary. Zmarł 29.IV .1981 r. w Białymstoku .
Do grona pracowników Wydziału Teologicznego USB w Białymstoku zalicza no ks. dra Józefa Zdanowicza, ks. dra Józefa Marcinowskiego i k s . dra Józefa Za wadzkiego . Nie omawiam ich, ponieważ nie pracowali w Białymstoku i nie byli
® E. W y c z a w s k i , Urmanowicz Walenty (1898-1969), SPTK, t. 7, s. 355-356.
AAB Teczka: Spraw y W ydz. USB, Pism o M inisterstw o O św iaty do ks. prof. dra M . Klepacza od rzucające prośbę W ydziału U SB o zatw ierdzenie habilitacji ks. dra W alentego U rm anow icza, W arsza wa, nr I Pers. 9640/ 46,27.IX .1946 r.; Kalendarium (...) 1948, s. 2.
J. P r y s z m o n t , K s . prof. dr Walenty Urmanowicz (1898-1969), Collectanea Theologica, 4 0 (1970) n r 2 s . 163-165.
A A B Teczka: Spraw y W ydz. U SB, Pism o ks. prof. A . Paw łow skiego do R ektora Uniw ersytetu W arszaw skiego podające skład osobow y W ydziału Teologicznego USB w Białym stoku, W arszaw a, 18.VII.1945 r. A tram entem dopisano ks. dra W itolda Pietkuna jako starszego asystenta W ydziału przy katedrze teol. dogm atycznej. N ie podaw ano nazw iska ks. Pietkuna w śród pracow ników W ydziału w Spisie duchow ieństw a archidiecezji w Białym stoku za rok 1948 i 1949. Por. jego biogram . A rchidiece- zjakie W yższe Sem inarium D uchow ne w Białym stoku 1945-1980, s. 107-110.
Tam że, Pism o ks. prof. A . Paw łow skiego do Rektora U niw ersytetu W arszaw skiego z w ykazem osobowym pracow ników W ydziału U SB w Białym stoku, W arszaw a, 18.VII.1945 r. A tram entem dopi sano ks. dra Józefa Zdanow icza jak o starszego asystenta przy katedrze dogm atyki. Ks. dr Józef M arci nowski (katedra teologii fundam entalnej) został w ym ieniony w śród asystentów W ydziału w Piśm ie ks. prodziekana I. Sw irskiego do M inistra W yznań Religijnych i Ośw iecenia Publicznego (inaczej: M i nistra O św iaty), Białystok, nr 4 / 4 5 ,4.VI.1945 r., rkps. Ks. dr Józef Zaw adzki jako asystent (katedra filo zofii) podaw any by ł w Spisie duchow ieństw a A rchidiecezji w Białym stoku. Zob. K alendarium (...) 1948, s. 2; K alendarium (...) 1949, s. 2.
132 STANISŁAW HOŁODOK
związani czynnie z Wydziałem po 1945 r. Władze Wydziału starały się o powię kszenie liczby pracowników naukowych, lecz to nie przyniosło rezultatu. Nie przyjechał z Wilna ks. dr Jan Ellert, któremu miano powierzyć wykłady z prawa Kanonicznego, w miejsce przebywającego w Rzymie ks. prof. Waleriana Meyszto wicza. Ministerstwo Oświaty rue zatwierdziło ks. dra Aleksandra Mościckiego na stanowisko starszego asystenta przy katedrze socjologii Wydziału Teologicznego USB . W sierpniu 1945 r. Rada Wydziału postanowiła zaproponować katedrę teologii dogmatycznej docentowi Wydziału Teologicznego w Warszawie ks. Wła dysławowi Rosłonowi lub ks. dr Raaońskiemu (hamlitacię przeprowadzono tylko przez Radę Wydziału Uniwersytetu Warszawskiego) albo też ks. dr Michałowi Krzywickiemu, profesorowi Wyższego Seminarium Duchownego w Pińsku . Nie doszły też ao skutku rozmowy z ks. dr Sewerynem Kowalskim, specjalistą bi^jijnym, który miał mieć w Białymstoku katedrę Pisma Sw. Nowego
Testamen-III. D Z IA ŁA LN O ŚĆ W YD ZIA ŁU TEO LO G ICZN EG O
Pracownicy Wydziału Teologicznego USB w Białymstoku poświęcali się prze de wszystkim praw dydaktycznej w Wyższym Seminarium Duchownym, pro wadząc tu wykłady dla alumnów, będących jednocześnie, jak przed wojną, studentami Uniwersytetu Wileńskiego. O osobach wykładających poszczególne dyscypliny filozoficzne i teologiczne powiedziano już w poprzednim punkcie opracowania. Warto wspomnieć, że Wydział Teologiczny w Białymstoku liczył (stan z sierpnia 1945 r.) 11 katedr: dwie z filozofii chrześcijańskiej, katedrę teologii fundamentalnej, teologii dogmatycznej, Pisma Sw. Starego Testamentu, Pisma Sw. Nowego Testamentu, prawa kanonicznego, teologii moralnej, teologii paster skiej, socjologii i historii Kościoła. W planie miano powołać jeszcze katedrę peda gogiki, historii dogmatów i historii Kościoła w Polsce .
Wyrazem naukowej działalności Wydziału były też nadawane stopnie nauko we docenta (po habilitacji), doktora i magisterskie. W Białymstoku odbyły się dwa przewody habilitacyjne ks. dra Walentego Urmanowicza i ks. dra Władysła wa Suszyńskiego.
Przewód habilitacyjny ks. dra Walentego Urmanowicza
Ks. dziekan M. Klepacz poinformował na posiedzeniu Rady Wydziału Teo logicznego USB 21.1.1946 r., że ks. Urmanowicz złożył podanie wraz z załączoną pracą pt. Pochodzenie zwierzchności państwowej i jej piastunowie z prośbą o do puszczenie go do przewodu habilitacyjnego w celu otrzymania veniam legendi z zakresu nauk moralnych. Ks. pziekan wyznaczył recenzentów w osobach ks.
E
rofesorów: A. Wóycickiego, I. Swirskiego i P. Nowickiego. 16.IV.1946 r. ks. prof. lepacz poinformował na Radzie Wydziału, że nadesłano pozytywne recenzje, wobec czego dopuszczono ks. Urmanowicza do przewodu habilitacyjnego.Kolokwium odbyło się 30.IV.1946 r. w Białymstoku, w budynku Wyższego Se minarium Duchownego. Obecni byli ks. profesorowie: dziekan M. Klepacz, pro dziekan I. Swirski, Cz. Falkowski i P. Nowicki. Usprawiedliwiono nieobecnych: ks. prof. A. Wóycickiego i ks. prof. A. Pawłowskiego. Ks. Dziekan otworzył kolo kwium, prosząc kandydata o zreferowanie swojej pracy, co trwało 40 minut. Na stępnie głos zabrał ks. prof. Swirski> stawiając pewne zarzuty autorowi pracy, na które ten odpowiadał pozytywnie przez 50 minut. Jako drugi zabrał głos ks. prof.
71 Tam że, Pism o ks. dziekana M . Klepacza do M inisterstw a O św iaty, Białystok, 15.X.1945 r. 72 Tam że, Protokół z posiedzenia R ady W ydziału Teologicznego w Białym stoku, 21.VIII.1945 r., rkps.
3 Tamże, List ks. I. Świrskiego do biskupa chełmińskiego Józefa Kowalskiego, Białystok, 1.VH.1946 r. T u także korespondencja z ks. dr S. Kow alskim .
74 Tam że, Protokół z posiedzenia R ady W ydziału Teologicznego w Białym stoku, 21.VIII.1945 r., rkps.
