Stembrowicz, Kazimierz
"Mały słownik wyrazów
starocierkiewno-słowiańskich i
terminologii cerkiewno-teologicznej",
ks. dr Aleksy Znosko, Warszawa 1983 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 75/4, 804-805
1984
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
804 Z A P I S K I
206 postaci bizantyńskich w ystępujących w jednym tylko źródle — „Aleksjadzie” Anny Komneny (s. 3—302), uzupełniony o interesującą próbę syntezy subiektywnych poglądów autorki w stosunku do owych osób (s. 306—325) oraz o również sy n te tyczne studium przedstawionej w dziele populacji pod względem będących jej udziałem urzędów i godności (s. 326—352).
Ponieważ poszczególne artykuły biograficzne wzbogacone są o zestawienie in nych źródeł o danej postaci wzmiankujących, jak również literatu ry monograficz nej, praca w inna stanowić bardzo użyteczne narzędzie dla badacza epoki Korrme- nów, jak również nieocenione uzupełnienie do tekstu źródłowego „Aleksjady”. Wy daje się jednak, że am bitne zam iary autora nie w pełni można uznać za uwieńczo ne sukcesem, bowiem wynikom przeprowadzonej przezeń kw erendy źródłowej i b i bliograficznej postawić można niemało zarzutów. Wśród niewykorzystanych pozycji znalazły się np. cenne studium A leksandra K a ż d a n a , „Arm ianie w sastawie gospodstwujuszczego kłassa W izantii” (1975) i w ażna praca P etera C h a r a n i sa, „The Armenians in Byzantine Em pire” (1961). Istotnych popraw ek i uzupełnień w y m agają również poszczególne biogramy. Odnotowany przez autora bez imienia wróżbita Seth (nr 184, s. 279—280), to protow estiarcha i m agister Symeon Seth, autor przekładu arabskiego tra k ta tu „Zwierciadło książąt”, pochodzący z Antiochii — podnoszona przez Skoulatosa inform acja Anny o pochodzeniu Setha z Aleksandrii nie może być dostatecznym kontrargum entem przeciw takiej identyfikacji. Biogram Nicefora Synadenosa (nr 153, s. 248) sporządzony został bez w ykorzystania podsta wowego studium C hristiana H a n n i k a i G udrun S c h m a l z b a u e r , „Die Sy- nadenoi. Prosopographische Untersuchung zu einer byzantinischen Fam ilie” (1976), natom iast inform ację Anny o anonimowym Sklerosie wypadało skonfrontować z m ateriałem zgromadzonym w pracy W ernera S e i b t a , „Die Skleroi. Eine pro- sopographisch-sigillographische Studie” (1976).
Powyższe uwagi nie stanow ią niestety pełnego zestawu uchybień autora, w ogól nym rozrachunku jednak uznać je należy za usterki nieznacznie osłabiające nie w ątpliw e walory m erytoryczne omawianej pracy. Żm udny wysiłek autora zaowo cował pracą, k tóra bez w ątpienia zajm ie poczesne m iejsce wśród literatu ry facho wej, traktującej o dziejach Bizancjum w drugiej połowie XI i w początkowych dekadach X II wieku, stanow iąc wartościowy kom entarz prosopograficzny do k ap i talnego dzieła Anny Komneny.
H. G.
Ks. dr Aleksy Z n o s к o, Mały słownik w yrazów starocerkieiono-
słowiańskich i term inologii cerkiewno-teologicznej. Chrześcijańska A ka
demia Teologiczna, W arszawa 1983, s. 363.
Ta w artościowa praca jest pierwszym w Polsce opracowaniem podającym w y bór polskich odpowiedników terminologicznych starocerkiewnosłowiańskiego i teo logicznego zasobu słownikowego. A utor dokonał selekcji haseł uwzględniając prze de wszystkim słowa stajocerkiew nosłow iańskie użyte w Księgach Starego i Nowego Testam entu, a także term inologię teologiczną, imiona i nazwiska osób czczonych przez Kościół oraz tych, którzy w życiu Kościoła odegrali w ybitną rolę. W sumie „Słownik” zaw iera praw ie 5000 haseł ułożonych w starocerkiew nosłow iańskim po rządku alfabetycznym. Mimo że Słownik został ułożony dla potrzeb słuchaczy szkół duchownych przyda się on wszystkin zainteresow anym tem atyką Kościoła. Potrze ba takiej publikacji istniała już od dawna i wypada żywić nadzieję, że z czasem (oby jak najszybciej) ukaże się „Duży Słownik”, o czym w zm iankuje w przedmo wie wydawca.
Z A P I S K I 805
A utor poprzedził Słownik zbyt zwięzłym i przez to co najm niej poważnie zubo- żyjącym złożoną problem atyką szkicem o dziejach Kościoła Prawosławnego w P ol
sce (począwszy od obrządku słowiańskiego na ziemiach polskich do czasów Braci Sołuńskich). Mało zasadne w ydaje się być uwzględnienie wielu haseł tyczących się ogólnej term inologii religijnej w tym niechrześcijańskiej. Dyskusyjne jest również umieszczenie licznych haseł o charakterze inform acyjnym , które m ają raczej luźne powiązanie z Kościołem, np. term inów filozoficznych, społecznych i in.
K. S.
Jerzy K l i n g e r , O istocie prawosławia. W ybór pism, do druku przygotowali Michał K l i n g e r i Henryk P a p r o c k i , Instytut W y dawniczy PAX, W arszawa 1983, s. 547, ilustr.
Książka przedstaw ia wybór ważniejszych rozpraw i wypowiedzi przedwcześnie zmarłego ks. prof. Jerzego K l i n g e r a (1918—1976), wybitnego teologa praw osław nego, poety i tłumacza. Zawiera również m ateriały dotąd niepublikowane. Po przedzona jest wprowadzeniem pióra W acława H r y n i e w i c z a , który omawia w kład J. K lingera w rozwTój teologii praw osław nej i zasługi uczonego w nurcie od nowy myśli praw osław nej oraz jego otw arcie ekumeniczne. Podkreślony został fakt, że teologia J. K lingera stała się już przedm iotem badań naukowych. Na książkę składają się 23 różnej objętości i wagi teksty rozproszone dotąd po różnych w ielo języcznych czasopismach. ,W większości z nich dom inują zainteresow ania uczonego tem atyką historyczno-teologiczną. Szczególnie eksponowany jest w ątek twórczego związku teologii prawosławnej z tradycją w czesno-chrześcijańską i ekumeniczna orientacja refleksji teologicznej autora. L ektura rozpraw J. K lingera w prow adza czytelnika w fascynujący intelektualnie św iat w iary i myśli prawosławnej. P o d k re ślony przez W. Hryniewicza zmysł historyczny i umiejętność interpretacji wczesno chrześcijańskich źródeł pisanych znajduje pełne potwierdzenie w tekstach pośw ię conych egzegezie fragm entu Ewangelii św. M arka, drugiem u Listowi św. P io tra czy wpływowi archeologii biblijnej na rozumienie teologiczne poszczególnych scen Ewangelii. Fascynujący (i nowatorski) jest arty k u ł o zasadniczej zgodności myśli T e i l h a r d a d e C h a r d i n a z linią Kościoła wschodniego. Św ietny arty k u ł uka zuje twórców nowego kierunku w praw osław nej myśli filozoficzno-teologicznej — A. C h o m i a k o w a i W. S o ł o w j e w a . Sprawom polskim poświęcona jest je d na obszerna rozpraw a (przedruk z 1967 r.) — „N urt słowiański w początkach chrze ścijaństw a polskiego”, jeden z najbardziej spornych problemów w naszej historio grafii. Autor dostrzega koniec obrządku słowiańskiego w Polsce dopiero w w ieku XIII. i w sposób bardzo sugestywny uzasadnia swój pogląd na jego genezę, rozwój i upadek.
Do książki dołączono zwięzłe i pobudzające do refleksji kalendarium życia J. K lingera (do końca obarczonego pracą duszpasterską prawosławnego księdza i proboszcza) oraz bibliografię jego publikacji.
K .S .
Paw eł F l o r e n s k i , Ikonostas i inne szkice, Instytut W ydaw ni czy PAX, W arszawa 1984 ,s. 255.
Pierw sze wydanie tego wspaniałego, skromnego w yboru pism genialnego, jak zawsze pisał o nim zm arły profesor Jerzy K l i n g e r , człowieka i teologa ukazało się w 1981 roku. Tym razem, chociaż w gorszej oprawie edytorskiej, wydawcy
