R. LXI 2011
MONIKA MYDEL
OD INSTRUKCJI PRUSKIEJ DO FORMATU MARC21, CZYLI O HISTORII KATALOGOWANIA KSIĄŻEK W BIBLIOTECE
JAGIELLOŃSKIEJ
Wśród osób dalej stojących od życia bibliotek panuje zapatry- wanie, że praca bibliotekarza jest idealnie spokojna, bo przecież książki są cierpliwe.
E. Kuntze
Młody adept bibliotekarstwa rozpoczynający pracę zawodową w Bibliotece Jagiellońskiej prędzej czy później zostanie skierowany do „bekatu”. Poszukując na- daremnie tego miejsca w strukturze organizacyjnej Biblioteki, dowie się w końcu, że mowa o Biurze Katalogowym, czyli ofi cjalnie: Oddziale Opracowania Druków Zwartych Nowych1. Przyjęta przed wojną nazwa Biura Katalogowego przetrwała mimo licznych zmian w strukturze organizacyjnej Biblioteki i do chwili obecnej jest używa- na na określenie jednostki, w której są opracowywane druki zwarte i seryjne, polskie i obce, wydane po 1800 roku2.
OKRES ZABORÓW
Historia opracowania zbiorów książkowych w Bibliotece Jagiellońskiej wiąże się ściśle z dziejami tej instytucji. Ponieważ rezultat prac bibliotekarza stanowią katalogi
1 Skrót „bekat” przyjął się podobnie jak kawuś, kapeć, ciuchy, zerka i tym podobne terminy języka zawodowego bibliotekarzy.
2 Ze sprawozdań rocznych Oddziału Opracowania Druków Zwartych.
biblioteczne, badając ich historię, można stwierdzić, jak zmieniał się sposób opracowa- nia zbiorów oraz jak ewoluowały poglądy środowiska bibliotekarskiego na zagadnienia budowy i szczegółowości opisu bibliografi cznego.
Bogaty księgozbiór Biblioteki Jagiellońskiej przez stulecia funkcjonował praktycz- nie bez katalogów i inwentarzy i dopiero na skutek zaleceń Komisji Edukacji Narodowej podjęto działania służące zmianie tego stanu rzeczy3. Prace prowadzone przez cały XIX wiek przez kolejnych bibliotekarzy, mające na celu uporządkowanie i skatalogowanie zasobów bibliotecznych, nie przynosiły zadowalających rezultatów. Jedną z przyczyn tego stanu była niewystarczająca ilość personelu. Ponadto personel ten, rekrutując się z pracowników naukowych uczelni, dzielił swój czas pomiędzy obowiązki naukowe i biblioteczne, z oczywistych względów oddając pierwszeństwo pracy badawczej. Stan opracowania zbiorów, jaki zastał w 1868 roku nowy dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej Karol Estreicher, nie napawał optymizmem:
od 1858 roku […] nie katalogowano nowych nabytków, lecz tylko spisywano do rocznego wyka- zu, a każdoroczny przyrost układano osobno, aby go móc pokazać w razie możliwej rewizji. Te więc przybytki zalegały stoły i półki, a gdy potrzebną była książka, musiano według nabytków rocznych przeglądać odpowiednią partię książek jedna za drugą4.
Za kadencji dyrektorskiej Karola Estreichera uporządkowano księgozbiór, wprowa- dzając układ działowy według dziedzin naukowych, osobno dla druków polskich i ob- cych. Zabiegając o napływ do Biblioteki nowych druków, w szczególności poloników, Karol Estreicher musiał zmierzyć się z problemem opracowania i zmagazynowania rosnącego w szybkim tempie księgozbioru. W Collegium Maius, które było siedzibą Biblioteki, zaczynało brakować miejsca dla czytelników, pracowników i zbiorów. Z po- wodu ciasnoty dochodziło do tego, że w tym samym pomieszczeniu zasiadali czytelnicy i bibliotekarze katalogujący zbiory5. Tych ostatnich było zbyt mało, aby zaspokoić rosną- ce potrzeby Biblioteki i korzystających z niej czytelników. W końcowym okresie pracy Karola Estreichera personel liczył zaledwie trzech etatowych bibliotekarzy naukowych i czterech woźnych6. W takich warunkach trudno było myśleć o racjonalnej organiza- cji prac bibliotecznych. Sytuacja lokalowa poprawiła się, gdy dzięki staraniom Karola Estreichera przydzielono Bibliotece część gmachu Collegium Nowodworskiego. Do uzyskanych pomieszczeń w 1907 roku, już za kadencji dyrektora Fryderyka Papéego, przeniesiono czytelnie i biura. Stopniowo porządkowano też sprawy personalne, zwięk- szając liczbę etatów bibliotecznych do trzynastu (w 1914 roku)7. W celu zlikwidowania
3 O historii katalogów Biblioteki Jagiellońskiej zob. L. S t a c h n i k, Zarys dziejów katalogu alfabetycz- nego Biblioteki Jagiellońskiej, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” XXV, 1975, s. 93–108.
4 W. K o n c z y ń s k a, Zarys historii Biblioteki Jagiellońskiej, Kraków 1923, s. 172.
5 J. G r y c z, Ostatnie dwudziestolecie Biblioteki Jagiellońskiej (1905–1926), „Przegląd Powszechny”, t. 177 (1928), s. 245.
6 E. K u n t z e, Fryderyk Papée jako bibliotekarz, Warszawa 1936, s. 14.
7 K. K. Jagellonische Universitätsbibliothek in Krakau, dane za rok 1914.
zaległości w opracowaniu magazynowym i katalogowym dyrektor Papée zrezygnował z działowego ustawienia nowych nabytków, wprowadzając z dniem 1 stycznia 1906 roku szeregowanie według numeru bieżącego (numerus currens) i zakładając równo- cześnie inwentarz generalny, zwany katalogiem topografi cznym. Numer bieżący stał się odtąd sygnaturą miejsca w magazynie. Dzięki takiemu rozwiązaniu unikano pracy związanej z przesuwaniem zbiorów w magazynie w miarę napływu nowych nabytków.
Na skutek powyższych zmian sposób opracowania książki w Bibliotece Jagiellońskiej przedstawiał się następująco:
Każda książka wchodząca do Biblioteki była przedkładana dyrektorowi razem z fakturą do kon- troli. Po wpisaniu do inwentarza i umieszczeniu jego numeru (równocześnie sygnatury) na faktu- rze książki odsyłano do introligatorni, a dopiero później katalogowano. Katalogujący sporządzał karty do katalogów: głównego i realnego (działowego). Pierwsze z nich po uzupełnieniu numerem inwentarza (sygnaturą) przekazywano do katalogu alfabetycznego, a drugie stanowiły materiał do generalnego katalogu przybytków w 10 działach obcych i 10 działach polskich8.
Systemem numerus currens objęto też zbiory z sygnaturami działowymi, podejmu- jąc od 1908 roku stosowne prace melioracyjne. Działania te przerwał wybuch pierw- szej wojny światowej. Personel biblioteczny uległ rozproszeniu, a kilku pracowników zostało powołanych do służby wojskowej. Prace biblioteczne zostały zredukowane do niezbędnego minimum.
W NIEPODLEGŁEJ POLSCE
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości dyrektor Fryderyk Papée stanął przed zadaniem skompletowania personelu i organizacji pracy bibliotecznej w nowych wa- runkach. Sporządzane corocznie Sprawozdania Dyrekcji Biblioteki Jagiellońskiej pozwalają wejrzeć w przebieg tego procesu, a także ukazują problemy stojące przed ówczesnymi bibliotekarzami. Dają one również obraz funkcjonowania Biblioteki i jej struktury wewnętrznej, w tym także organizacji prac związanych z katalogowaniem książek. W sprawozdaniu za okres 1918/19 czytamy: „Z powodu bardzo słabego stanu personelu, który trwał prawie aż do końca r[oku] szk[olnego] 1918/19 można było tylko bieżące przybytki załatwić, katalogowanie zaś większych darów dawniejszych tylko częściowo posunąć naprzód”9. A pracy nie brakowało, gdyż na mocy Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 17 lutego 1919 roku „Biblioteka Jagiellońska otrzymywała prawo do jednego egzemplarza obowiązkowego ze wszystkich wydaw-
8 Cyt. za: L. S t a c h n i k, Zarys dziejów katalogu alfabetycznego Biblioteki Jagiellońskiej, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” XXV, 1975, s. 100.
9 Sprawozdanie Dyrekcji Biblioteki Jagiellońskiej za rok 1918/19, sygn. BJ 259692 III.
nictw na terenie całego kraju”10. W kolejnym sprawozdaniu po raz pierwszy pojawiły się przydziały czynności dla urzędników Biblioteki. Za katalogowanie książek obcych odpowiedzialny był Wojciech Gielecki, zaś za książki polskie Wanda Konczyńska11. Dzięki podawanym w sprawozdaniach rozkładom czynności wiadomo, które osoby w okresie międzywojennym odpowiadały merytorycznie i organizacyjnie za katalogo- wanie zbiorów. W tym miejscu należy dodać, że Wanda Konczyńska była pierwszą kobietą zatrudnioną w Bibliotece Jagiellońskiej. Jak wspominała Helena Lipska:
[…] do r[oku] 1919 nie było w Bibliotece Jagiellońskiej pracujących kobiet. Dyr[ektor] Papée przełamał tę tradycję, wprowadzając Wandę Konczyńską, nauczycielkę szkół krakowskich, do służby bibliotecznej. Przebyła ona w Bibliotece Jagiellońskiej lata jako referentka egzempla- rza obowiązkowego w Dziale Katalogowania. Trwałą pamiątką po niej jest Historia Biblioteki Jagiellońskiej wydana w r. 1923. Drugą kobietą była dr Zofi a Ameisen, historyk sztuki, przydzie- lona do Działu Grafi cznego, trzecią wreszcie ja12.
Zanim zostaną omówione problemy związane z opracowywaniem zbiorów, warto przytoczyć jeszcze jeden fragment wspomnień Heleny Lipskiej:
Biuro katalogowania „nowości” mieściło się w starej kochanej Bibliotece przy ul. św. Anny 12 na I p. w środkowym pokoju między katalogiem a pokojem Dyrekcji. Widok był na Planty. Cztery biurka stały tutaj: z jednej strony umieścił się dział polski kierowany przez W. Konczyńską, po przeciwnej zagraniczny pod kierunkiem dr. W. Gieleckiego. Nie był srogim władcą, choć „pod- dani” Jego niejednokrotnie narzekali, że nie mogą zadowolić pana Wojciecha, zwłaszcza gdy chodzi o wyraźne pismo, o kropki czy przecinki zmieniające sens opisu, jakich brakowało na kartach katalogowych. Trzeba pamiętać, że jednolita instrukcja katalogowa nie istniała w Polsce;
każda biblioteka prowadziła swoje prace katalogowe według pewnych lokalnych tradycji. Stąd kierownicy Działu Opracowania musieli częściej niż dzisiaj rozstrzygać wątpliwości i udzielać wskazówek13.
Brak jednolitych, ogólnopolskich zasad katalogowania stanowił jeden z problemów utrudniających pracę, z którym musieli się zmierzyć ówcześni bibliotekarze. Nie inaczej było w Jagiellonce, w której książki opracowywano na podstawie wytycznych austriac- kich i instrukcji pruskiej14. Zasady katalogowania zbiorów w Bibliotece Jagiellońskiej przekazywane w formie ustnej tradycji uzgodnił i spisał przed pierwszą wojną światową
10 Tamże, Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych w przedmiocie dostarczania bezpłatnych eg- zemplarzy obowiązkowych druków, „Monitor Polski” 1919, nr 38. W następnych latach obowiązek ten został ograniczony i dla Biblioteki Jagiellońskiej dotyczył tylko okręgu krakowskiego, czyli województw krakowskiego i kieleckiego. Z pozostałych terenów miał być dostarczany na wyraźne życzenie Biblioteki, zob. Ustawa z dnia 18 marca 1932 r. o bezpłatnym dostarczaniu druków dla celów bibliotecznych i urzędo- wej rejestracji, DzURP nr 33, poz. 347.
11 Sprawozdanie Dyrekcji Biblioteki Jagiellońskiej za rok 1919/1920.
12 H. L i p s k a, Z dawnej i nowej Jagiellonki (wspomnienia z lat 1921–1956), „Biuletyn Miesięczny Biblioteki Jagiellońskiej” VIII, 1956, nr 10/11, s. 29–30.
13 Tamże, s. 30.
14 Instruktionen für alphabetischen Kataloge der preussischen Bibliotheken und für den preussischen Gesamtkatalog vom 10 V 1899, Berlin 1899.
kustosz Edward Kuntze15. Przygotowana przez Kuntzego instrukcja była jedną z pro- pozycji dyskutowanych w ramach ogólnokrajowej debaty na temat ujednolicenia zasad katalogowania. Prace nad polską instrukcją katalogowania alfabetycznego trwały kilka- naście lat. Uczestniczyli w nich, w charakterze opiniodawców, pracownicy Biblioteki Jagiellońskiej: Kazimierz Dobrowolski i Władysław Pociecha. Zwieńczeniem tych wy- siłków było ogłoszenie w 1934 roku zredagowanych przez Józefa Grycza Przepisów katalogowania w bibliotekach polskich. I. Alfabetyczny katalog druków16. Przepisy te, zatwierdzone przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, mia- ły obowiązywać we wszystkich bibliotekach państwowych. Normalizowały one prace biblioteczne, defi niując katalog alfabetyczny i jego zadania, określając, co stanowi pod- stawę opisu katalogowego. Regulowały zasady wyboru hasła – autorskiego i tytułowe- go – i jego formę. Zawierały wytyczne sporządzania opisu bibliografi cznego. Wreszcie – podawały zasady szeregowania kart w katalogu.
Według opinii dyrekcji Biblioteki Jagiellońskiej nowe przepisy
kładły koniec dowolności, jaka pod względem katalogowania panowała nie tylko w różnych bi- bliotekach polskich, ale także w każdej bibliotece z osobna […]. „Przepisy” wprowadziły liczne zmiany w stosunku do tradycyjnie obserwowanej w Bibliotece Jagiellońskiej praktyki katalogo- wania, wskutek czego konieczne będzie przerobienie całego starego katalogu. Ogromna ta praca zrewidowania i poprawienia prawie miliona kart katalogowych będzie mogła postępować bardzo wolno, a tymczasem trzeba baczyć, aby przez stosowanie nowych zasad nie wprowadzić nieładu w istniejącym katalogu17.
Organizacyjnie opracowanie zbiorów nowych należało do Biura Katalogowego.
Nazwa tej jednostki orgnizacyjnej w dokumentach bibliotecznych ustaliła się w latach 20. ubiegłego wieku. W Biurze Katalogowym opracowywano wszystkie nowe druki, zarówno zwarte, jak i ciągłe, polskie i obce, wpływające do Biblioteki. Jego wewnętrz- na struktura i zasady działania określane były przez odpowiednie zarządzenia i okólniki dyrekcji. Dokumenty te, uporządkowane i zebrane, złożyły się na Regulamin wewnętrz- ny Biblioteki Jagiellońskiej, który ukazał się drukiem w 1934 roku. Jeden z rozdziałów tego regulaminu został poświęcony organizacji Biura Katalogowego. Czytamy w nim:
W biurze katalogowym koncentruje się wpisywanie do dziennika przybytków, katalogowanie, inwentaryzowanie i przygotowanie do wstawienia w magazynie lub w jednej z bibliotek pod- ręcznych wszelkich druków wpływających do Biblioteki. Obejmuje więc ono: biuro przybytków, biuro katalogowania z poddziałami czasopism naukowych i nienaukowych, katalog i inwentarz18.
15 E. K u n t z e, Przepisy katalogowania (maszynopis), cyt. za: J. G r y c z, Porównanie polskich przepi- sów katalogowania, Kraków 1926.
16 Przepisy katalogowania w bibliotekach polskich. I. Alfabetyczny katalog druków, Warszawa 1934.
17 Sprawozdanie Dyrekcji Biblioteki Jagiellońskiej za czas od 1 września 1933 do 31 sierpnia 1934, sygn. BJ 259692 III
18 Regulamin wewnętrzny Biblioteki Jagiellońskiej, Kraków 1934, s. 55.
Następnie Regulamin określał tryb opracowywania zbiorów. Przekazywane z biu- ra przybytków druki dzielono według akcesji na obowiązkowe i inne (tj. pochodzące z kupna, darów, wymiany). Przed katalogowaniem wyodrębniano z nich druki cen- ne, które przekazywano do odpowiednich działów zbiorów specjalnych, oraz dublety.
Sprawozdania i statuty urzędów, towarzystw i szkół zbierano w ciągu całego roku ad- ministracyjnego i katalogowano we wrześniu. Podobnie gromadzono dysertacje i tezy uniwersyteckie, które były katalogowane w okresie zmniejszonego napływu materiału do opracowania. Druki w języku hebrajskim i jidysz (nazywano je wówczas żargonowy- mi) oraz w alfabecie innym niż łaciński i cyrylica odkładano do skatalogowania przez specjalistę. Szczegółowo określono procedury katalogowania wydawnictw wielotomo- wych, dla których biuro prowadziło specjalną kartotekę. Karty katalogowe dla egzem- plarzy obowiązkowych sporządzano przez naklejanie tytułów wyciętych z jednostron- nie drukowanego Urzędowego wykazu druków, uzupełniając ręcznie hasła autorskie lub tytułowe i wpisując akcesję. Gdy zachodziła potrzeba szybkiego opracowania książki, nie czekano na nadejście wykazu, lecz karty katalogowe wypisywano ręcznie. Liczbę i rodzaj kart katalogowych sporządzanych dla danego dzieła wymieniał Regulamin.
Zależały one od rodzaju i przeznaczenia opracowywanego tomu. Przygotowywano kar- ty do ogólnego katalogu alfabetycznego (tzn. katalogu podstawowego), katalogu rze- czowego, katalogu publicznego (na kartkach specjalnych do klamer), katalogu ciągów dalszych (dla wydawnictw wielotomowych), katalogu magazynu podręcznego, duble- tów, bibliotek podręcznych, dla bibliografi i Biblioteki Jagiellońskiej. Po skatalogowaniu książki wraz z kartami przekazywano osobie, która wpisywała je do inwentarza i nada- wała sygnaturę. W następnym etapie woźny biblioteczny wybijał sygnatury na ekslibri- sach i pieczętował książki, po czym przekazywał z powrotem katalogującemu, który sprawdzał sygnatury i wybicie pieczęci. Pieczątki musiały być „wyraźne, równo odbite, nie zalane i dokładnie wysuszone, aby nie smarowały drugiej kartki”19. Po kontroli odsy- łano oryginalnie oprawne książki do magazynu lub do kierowników odpowiednich dzia- łów, jeżeli miały wejść do księgozbiorów podręcznych. Do zadań bibliotekarza należało też przygotowanie książek wymagających oprawy. Na kartkach papieru wkładanych do książki podawał wskazówki dla introligatora, zawierające sygnaturę druku, oznaczenie rodzaju oprawy i wyrazy przeznaczone do umieszczenia na grzbiecie książki. Przy opra- wianiu wydawnictw wieloczęściowych, dla zachowania jednolitego sposobu oprawy, należało wzorować się na tomach już będących w posiadaniu Biblioteki.
Do zadań Biura Katalogowego należało też sporządzanie wykazu przybytków. Miał on informować czytelników o najważniejszych nabytkach Biblioteki. Wykaz ten spo- rządzany był trzy razy do roku na podstawie kart katalogu rzeczowego, a jego kopie przechowywane były w czytelni głównej, profesorskiej, wypożyczalni i biurze katalo- gowym „pod odpowiedzialnością odnośnych bibliotekarzy”20.
19 Tamże, s. 63.
20 Tamże, s. 67.
Po odesłaniu książki do magazynu katalogujący bibliotekarz włączał karty do kata- logu alfabetycznego. Karty do katalogu rzeczowego włączano po opracowaniu wykazu przybytków.
Regulamin nakładał na bibliotekarzy obowiązek sporządzania miesięcznych spra- wozdań, obejmujących opracowanie egzemplarzy obowiązkowych, innych druków i in- wentarz. Podawano w nich liczbę woluminów przekazanych z biura przybytków, odda- nych jako dublety, pozostałych do opracowania z poprzedniego miesiąca, opracowanych, i liczbę pozostałych do opracowania w przyszłości. Wykazywano oddzielnie liczbę druków nowych, wydawnictw wielotomowych, dysertacji, sprawozdań. Sprawozdanie obejmowało też liczbę woluminów wpisanych do inwentarza. Sprawozdania miesięcz- ne były podstawą do sporządzenia sprawozdania rocznego, składanego w sekretariacie do 10 września danego roku rozliczeniowego21.
Powyższe obowiązki spoczywały na barkach niewielkiej liczby urzędników bi- bliotecznych. Etatowy personel Biura Katalogowego liczył w omawianym okresie nie więcej niż pięć osób. Długoletnimi zasłużonymi pracownikami byli wymienieni już: Wojciech Gielecki – odpowiedzialny za opracowywanie druków obcych, Helena Lipska, zajmująca się drukami z egzemplarza obowiązkowego, i Władysław Pociecha.
Do pomocy w opracowaniu zbiorów angażowano tzw. siły pomocnicze (osoby zatrud- nione w bibliotece i corocznie przydzielane do prac w poszczególnych działach, fi - nansowane często z różnego rodzaju zasiłków) oraz wolontariuszy. Problem braków personalnych w Biurze Katalogowym nie uchodził uwagi dyrekcji, czemu dawano wyraz w kolejnych sprawozdaniach. Sformułowania typu: „Brak wykwalifi kowanych pracowników daje się odczuć w biurze katalogowym druków, gdzie ogromny wpływ można opanować jedynie przy bezinteresownej pomocy bezpłatnych wolontariuszy”
powtarzały się praktycznie co roku22. Przykładem wykorzystania takiej pomocy może być skatalogowanie zbioru judaików. „Druki te nie były od wielu lat katalogowane z braku referenta znającego język hebrajski i żydowski. Dopiero w ostatnim roku zy- skała Biblioteka Jagiellońska pomoc w osobie p. Władysława Chrapusty, który zupełnie bezinteresownie podjął się opracowania tego zbioru”23.
Przyrost zbiorów, w powiązaniu z niedostatkami kadrowymi, powodował cią- głe zaległości w opracowaniu zbiorów. Nie bez znaczenia pozostawał fakt, że dru- ki polskie katalogowane były na podstawie Urzędowego wykazu druków wydanych w Rzeczypospolitej Polskiej i druków polskich lub Polski dotyczących [...], a ten uka- zywał się z opóźnieniem. Warto zauważyć, że Biblioteka zobowiązana była do współ- pracy w redagowaniu Wykazu z Instytutem Bibliografi cznym Biblioteki Narodowej, przygotowując do druku opisy druków wychodzących w okręgu krakowskim (woje-
21 Tamże, s. 69.
22 Sprawozdanie Dyrekcji Biblioteki Jagiellońskiej za okres od 1 kwietnia 1932 do 31 sierpnia 1933, sygn. BJ 259692 III.
23 Sprawozdanie […] za czas od 1 września 1933 do 31 sierpnia 1934 r., sygn. BJ 259692 III.
wództwo krakowskie i województwo kieleckie). Pracę tę wykonywali dwaj pracownicy Biblioteki Jagiellońskiej, a ponieważ była określona ścisłymi terminami, musiała mieć pierwszeństwo przed innymi pracami bibliotecznymi. Poza tym „[…] bibliografowanie dla «Urzędowego Wykazu Druków» odbywało się na odmiennych zasadach, aniżeli ka- talogowanie, wskutek zaś wielkiej drobiazgowości wymagało wiele czasu”24. Sytuacja w opracowaniu zbiorów uległa poprawie w ostatnich latach przed wojną, gdy regularnie wychodzący Urzędowy wykaz druków umożliwiał sprawne katalogowanie wydawnictw obowiązkowych.
W tym czasie w Bibliotece Jagiellońskiej przygotowywano się już do przeprowadz- ki do nowego budynku. Z myślą o niej „w r[oku] szk[olnym] 1937/38 wprowadzono nowy podział czynności przez utworzenie większych niż dotychczas działów i prze- kazano ich kierownikom część zakresu działania przewidzianego w Regulaminie we- wnętrznym dla dyrektora Biblioteki”25. Według ostatniego przedwojennego sprawozda- nia na czele Działu Druków stał Władysław Pociecha, zaś jego zastępcą była Helena Lipska. W skład działu wchodziły dwie mniejsze jednostki: Biuro Przybytków oraz Biuro Katalogowania. Biurem Przybytków kierował Karol Piotrowicz, mając do dys- pozycji dwóch pracowników. Zajmowali się oni rejestracją druków wpływających do Biblioteki. Opracowanie zbiorów odbywało się w Biurze Katalogowania pod kierun- kiem Władysława Pociechy. Opracowaniem wydawnictw pochodzących z egzemplarza obowiązkowego zajmowały się cztery osoby nadzorowane przez Helenę Lipską. Także cztery osoby katalogowały druki pochodzące z innych źródeł wpływu. Dwóch pracow- ników było odpowiedzialnych za prowadzenie inwentarza26. W takiej formie organiza- cyjnej dział dotrwał do wybuchu drugiej wojny światowej.
POD OKUPACJĄ NIEMIECKĄ
Losy Biblioteki Jagiellońskiej w okresie okupacji niemieckiej przedstawił w ob- szernej relacji jej ówczesny dyrektor Edward Kuntze27. Po przeprowadzce zbiorów z Collegium Maius do nowego gmachu przy al. Mickiewicza, wczesną jesienią 1940 roku, na potrzeby Jagiellonki władze niemieckie udostępniły pomieszczenia na pierw- szym piętrze. Tam też umiejscowiono czytelnię i biura biblioteczne. Zgodnie z zale- ceniami władz okupacyjnych cała organizacja pracy Staatsbibliothek Krakau28 została
24 Sprawozdanie […] za czas od 1 września 1934 do 31 sierpnia 1935 r., Sprawozdanie […] za czas od 1 września 1935 do 31 sierpnia 1936 r., sygn. BJ 259692 III.
25 Sprawozdanie […] za czas od 1 września 1937 do 31 sierpnia 1938 r., sygn. BJ 259692 III.
26 Tamże.
27 E. K u n t z e , Dzieje Biblioteki Jagiellońskiej pod okupacją niemiecką w okresie od 1 września 1939 do 18 stycznia 1945 r., „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” XXV, 1975, s. 5–57.
28 Nazwa nadana Bibliotece Jagiellońskiej przez Niemców.
podporządkowana wzorom niemieckim. Obowiązywała pruska instrukcja katalogowa- nia. Wprowadzono nowe katalogi: alfabetyczny, działowy i topografi czny na kartach formatu międzynarodowego. Wszystkie uwagi na kartach katalogowych miały być po- dawane w języku niemieckim. Zamknięty został dotychczasowy katalog, zrezygnowa- no też z kontynuowania inwentarza. Wprowadzono nowy sposób sygnowania, na wzór niemiecki składający się z formatu, roku nabycia i kolejnego numeru akcesji. Tylko dla wydawnictw ciągłych udało się zachować dawne sygnatury. Pieczęcie Biblioteki Jagiellońskiej zastąpiono pieczątkami ze swastyką29.
Ponieważ Biblioteka pozostawała zamknięta od wybuchu wojny, przed osobami ka- talogującymi stał problem likwidacji zaległości w opracowaniu zbiorów. Wobec braku Urzędowego wykazu druków wydanych w Rzeczypospolitej Polskiej i druków polskich lub Polski dotyczących [...], który nie ukazywał się w warunkach wojennych, bibliote- karze nie mogli korzystać z dostarczanych przezeń gotowych opisów bibliografi cznych.
Pozostałe do skatalogowania wydawnictwa personel musiał opracować samodzielnie, odręcznie wykonując wszystkie karty katalogowe. Opracowaniu podlegały też nowe nabytki: egzemplarz obowiązkowy z terenu Generalnej Guberni, praktycznie nieegze- kwowany, gdyż składały się nań druki polskie lekceważone przez dyrekcję okupacyj- ną, dary, które w rzeczywistości pochodziły z bibliotek seminaryjnych uniwersytetu, i wreszcie kupno. To ostatnie było najistotniejsze, bowiem korzystając z funduszy nie- mieckich, starano się uzupełnić braki w księgozbiorze Biblioteki. W sumie od końca 1940 do 1944 roku zasób książkowy wzrósł o 31 562 woluminy: zakupiono ich 26 161, z darów wpłynęło 4014 pozycji, zaś z egzemplarza obowiązkowego 1387 woluminów30. Po skatalogowaniu najważniejsze z niemieckich nabytków ukazywały się w formie dru- kowanego wykazu pt. Neuerscheinungen der Staatsbibliothek Krakau. Auswahllisten.
Zgodnie z przyjętym po przeprowadzce podziałem obowiązków opracowaniem zale- głości sprzed wojny zajmowała się przez cały rok 1941 Teresa Niewiadomska. Biurem Katalogowym kierowała Zofi a Ciechanowska, a od 1943 roku Wanda Żurowska.
W katalogowaniu pomagały: Maria Sarnicka, Ludmiła Komorowska, T. Bielecka oraz Marek Wierzbicki. Ten ostatni opracowywał wydawnictwa rosyjskie i ukraińskie31.
„Opiekunem” Biura Katalogowego z ramienia władz niemieckich był Paul Brzoska, urzędnik Preussische Staatsbibliothek w Berlinie. Kontrolował on pracę bibliotekarzy pod kątem zgodności z pruską instrukcją katalogowania32.
Pomimo trudności wynikających z okresu wojennego Biblioteka Jagiellońska prze- szła przez okupację bez większych strat. Toteż wkrótce po zakończeniu wojny dyrekcja podjęła działania mające na celu przywrócenie normalnego funkcjonowania Biblioteki Jagiellońskiej.
29 E. K u n t z e , Dzieje Biblioteki Jagiellońskiej..., s. 25. Zob. też: H. L i p s k a, Biblioteka Jagiellońska w latach 1939–1945, „Bibliotekarz” R. 13 (1946), nr 1/2, s. 23–25.
30 E. K u n t z e , Dzieje Biblioteki Jagiellońskiej..., s. 33.
31 Tamże, s. 46–47.
32 Tamże, s. 50 i 55.
OKRES POWOJENNY
Po zakończeniu wojny opracowanie zbiorów musiało ustąpić pierwszeństwa innym pracom bibliotecznym, takim jak rewindykacja wywiezionych zbiorów, porządkowa- nie księgozbioru, urządzanie czytelni i katalogów. Brak odpowiednio przeszkolonego personelu i trudności lokalowe także nie wpływały pozytywnie na wyniki pracy, powo- dując zaległości w katalogowaniu. W oczekiwaniu na przeprowadzkę do docelowych pomieszczeń na parterze budynku przy al. Mickiewicza (co nastąpiło w 1950 roku) Biuro Katalogowania Alfabetycznego zajmowało prowizoryczny lokal na pierwszym piętrze gmachu33.
W 1948 roku w Bibliotece Jagiellońskiej funkcjonowało sześć działów. Jednym z nich był Dział Katalogowania. Biuro Katalogowe stanowiło część składową tegoż działu. Dział Katalogowania zajmował się opracowaniem wydawnictw zwartych i ciąg- łych wraz z czasopismami – katalogowaniem alfabetycznym i rzeczowym oraz prowa- dzeniem inwentarzy. W zakres obowiązków pracowników Działu wchodziła też opieka nad katalogami: włączali oni karty do katalogu alfabetycznego (podstawowego) ksią- żek, do katalogu alfabetycznego czasopism, do katalogu dla publiczności i katalogu rze- czowego, a także prowadzili prace melioracyjne. Kierownikiem Działu Katalogowania była Helena Lipska, a zastępcą Zofi a Ciechanowska. Tak zorganizowany Dział liczył w 1948 roku 20 osób34. Liczba ta ulegała jednak częstym zmianom. Ponadto część per- sonelu pracowała w niepełnym wymiarze godzin lub była oddelegowana do pomocy, formalnie podlegając innym jednostkom w Bibliotece.
Kolejne lata przynosiły zmiany organizacji wewnątrzbibliotecznej. Z początkiem 1949 roku powstał odrębny Dział Katalogowania Rzeczowego35. W 1952 roku, na mocy Zarządzenia Ministra Szkolnictwa Wyższego z dnia 24 lipca, ustalono nową strukturę organizacyjną administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, co pociągnęło za sobą zmia- ny w jednostkach podległych36. W Bibliotece Jagiellońskiej oznaczało to powołanie no- wych i przeorganizowanie dawnych działów. Rozdzielono ostatecznie opracowanie ksią- żek i czasopism. Katalogowanie czasopism przejął Oddział Opracowania Wydawnictw Ciągłych, zaś książkami miał się odtąd zajmować Oddział Opracowania Druków Zwartych (Książek). Druki ulotne przekazywano od tej pory do Oddziału Dokumentów Życia Społecznego. Kierownikiem tak zorganizowanego Oddziału Opracowania Druków Zwartych pozostała do 1953 roku Helena Lipska, kiedy to zastąpiła ją Ludmiła Komorowska.
33 Sprawozdanie Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie za rok 1948, sygn. BJ 259692 III.
34 Tamże.
35 J. B a u m g a r t, Organizacja Biblioteki Jagiellońskiej, „Biuletyn Miesięczny Biblioteki Jagielloń- skiej” VI, 1954, nr 7/9, s. 16.
36 Archiwum UJ, sygn. BJ 532.
W okresie powojennym w opracowaniu zbiorów zaszły istotne zmiany. Przede wszystkim zamknięto z dniem 1 stycznia 1950 roku katalog podstawowy. Odtąd miał być uzupełniany tylko nabytkami wydanymi do 1949 roku włącznie. Utworzono dwa katalogi na kartach formatu międzynarodowego. Jednym z nich był katalog alfabetycz- ny dla druków zwartych i seryjnych, wydanych po 1 stycznia 1950, przeznaczony na potrzeby działów opracowania i umieszczony na parterze Biblioteki (tzw. katalog we- wnętrzny), drugim – katalog dla publiczności37.
W Oddziale Opracowania sporządzano karty katalogowe duże (do katalogu podsta- wowego) i małe, w formacie międzynarodowym, do katalogu wewnętrznego, katalogu dla publiczności i katalogu rzeczowego. Pracownicy Oddziału do czasu reorganizacji Biblioteki w 1952 roku zajmowali się włączaniem kart do katalogu dla publiczności i ka- talogu wewnętrznego, po tej dacie pozostała im opieka nad katalogiem wewnętrznym.
Katalogowanie zbiorów w latach powojennych było prowadzone na podstawie Skróconych przepisów katalogowania alfabetycznego w opracowaniu Józefa Grycza i Władysławy Borkowskiej38. Karty sporządzano ręcznie lub na maszynie, a od 1951 roku używano gotowych, drukowanych kart formatu międzynarodowego przysyłanych przez Instytut Bibliografi czny. Wykorzystywano także opisy z drukowanego jedno- stronnie „Przewodnika Bibliografi cznego”39. Opisy te wycinano i naklejano na karty katalogowe. Liczba kart zależała od katalogowanej książki i obejmowała, poza kartami głównymi, których sporządzano trzy, także konieczne odsyłacze. Dodatkowo dla wy- dawnictw seryjnych, w przypadku których całej serii nadawano jedną sygnaturę, nale- żało sporządzać karty kontynuacyjne. Po opracowaniu książki wpisywano do inwen- tarza, a następnie wraz z kartami przekazywano do Oddziału Katalogów Rzeczowych, gdzie materiał podlegał klasyfi kacji i gdzie w razie potrzeby uzupełniano niezbędne karty katalogowe. Kolejnym etapem było sygnowanie w Oddziale Konserwacji (odpo- wiedniku dzisiejszej sekcji Opracowania Technicznego w Oddziale Magazynów), po czym karty z sygnaturami wracały do Oddziału Opracowania Druków Zwartych, gdzie były rozdzielane do katalogów docelowych (w 1956 roku ten obowiązek przerzucono na pracowników obsługujących katalogi dla publiczności)40.
Wspomniane czynności pochłaniały wiele czasu, przedłużając nadmiernie dostęp do książki. W ramach poprawy organizacji pracy okólnikiem dyrekcji BJ nr 5 z dnia 16 stycznia 1950 roku wprowadzone zostały na próbę normy katalogowania alfabetycz- nego zaproponowane przez Związek Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich. Pracownik
37 Z. Ł a g o d o w a, Katalogi alfabetyczne Biblioteki Jagiellońskiej w latach 1945–1972, „Biuletyn Bi- blioteki Jagiellońskiej” XXV, 1975, s. 110 i n.
38 J. G r y c z, W. B o r k o w s k a, Skrócone przepisy katalogowania alfabetycznego, wyd. 2. popr., War- szawa 1949.
39 Sprawozdanie Biura Katalogowania Alfabetycznego BJ za rok 1951, Archiwum UJ, sygn. BJ 528.
40 Z. C i e c h a n o w s k a, Opracowanie zbiorów ogólnych w Bibliotece Jagiellońskiej, „Biuletyn Mie- sięczny Biblioteki Jagiellońskiej” VI, 1954, nr 7/9, s. 20 i n., Sprawozdanie Biblioteki Jagiellońskiej za rok 1956, Archiwum UJ, sygn. BJ 532.
katalogujący druki zwarte miał w ciągu godziny opracować cztery książki łatwe, trzy trudniejsze lub dwie bardzo trudne41. System ten nie do końca sprawdził się w Bibliotece Jagiellońskiej na skutek konieczności sporządzania kart katalogowych do trzech kata- logów oraz ze względu na wymagany poziom szczegółowości opisu. Natomiast dobrze wpisywał się w socjalistyczne tendencje do walki o podnoszenie wydajności pracy.
Ustaleniami norm czasu pracy na katalogowanie książek zajmowała się w 1. poło- wie lat 50. Komisja Usprawnienia Pracy, od 1953 roku zwana Komisją Usprawnień i Współzawodnictwa Pracy. Działalności Komisji przyświecał cel „polepszenia z roku na rok wyników pracy, zwiększenia jej wydajności i wielkiego zainteresowania wszyst- kich bibliotekarzy sprawą norm, racjonalizacji i współzawodnictwa”42. Pomocą w okre- śleniu czasu potrzebnego do skatalogowania książki miały służyć towarzyszące każde- mu drukowi formularze Drogi książki, wprowadzone do użytku w kwietniu 1954 roku43. Po dwóch latach stosowania zostały jednak wycofane jako niepraktyczne i niecelowe44. Ciekawostką i znakiem czasów realnego socjalizmu było otwarcie 1 września 1954 roku Gabinetu Marksizmu-Leninizmu, w którym stały dyżur pełniła jedna osoba z Oddziału Opracowania Druków Zwartych45. W tym samym czasie podjęto kolejne badania nad ustaleniem norm na typowe prace biblioteczne, tym razem na zlecenie Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego. Ustalono wówczas, że jeden pracownik w ciągu godziny ma opracować trzy i pół wolumina, przy sprawdzaniu w katalogach przyjęto osiem woluminów na godzinę. W maju 1955 roku nowy projekt ministerstwa zwiększył normę w porównaniu z podanymi wyżej ilościami: katalogowanie pięciu woluminów, sprawdzanie 20 woluminów na godzinę46. Dostępne materiały nie pozwoliły stwierdzić obecnie, czy proponowane normy były egzekwowane w praktyce bibliotecznej. Wydaje się raczej, że pozostały martwym zapisem i ideałem, do którego miały dążyć kolejne pokolenia bibliotekarzy.
Opracowanie książek w latach 50. i 60. przebiegało zgodnie z opisanym powyżej trybem. Obok dotychczasowych źródeł wpływu, tj. egzemplarza obowiązkowego, kup- na, darów i wymiany, pojawił się tzw. księgozbiór zabezpieczony, czyli książki, które na skutek działań wojennych znalazły się w Bibliotece Jagiellońskiej jako mienie porzuco- ne oraz jako skutek przeprowadzonej nacjonalizacji47. W Oddziale pracowano też nad
41 Sprawozdanie z działalności Biblioteki Jagiellońskiej za rok akad. 1949/50, Archiwum BJ, bez sygn.
42 I. B a r o w a, Usprawnienie i organizacja pracy w Bibliotece Jagiellońskiej, „Biuletyn Miesięczny Biblioteki Jagiellońskiej” VIII, 1954, nr 7/9, s. 83–86.
43 J. B a u m g a r t, Organizacja Biblioteki Jagiellońskiej, „Biuletyn Miesięczny Biblioteki Jagielloń- skiej” VI, 1954, nr 7/9, s. 18.
44 Sprawozdanie Biblioteki Jagiellońskiej za rok 1956, Archiwum UJ, sygn. BJ 532.
45 Sprawozdanie z działalności Biblioteki Jagiellońskiej za rok akademicki 1954/55, Archiwum BJ, bez sygn.
46 Tamże.
47 Liczby opracowanych woluminów – zob. J. K o z i ń s k i, Działalność Biblioteki Jagiellońskiej w la- tach 1945–1969: materiały statystyczne, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” XX, 1972, s. 115–136.
przekatalogowywaniem zasobu poniemieckiego oraz prowadzono meliorację starego za- sobu poestreicherowskiego, zmieniając sygnatury działowe na numerus currens. Liczba opracowywanych woluminów wynosiła od około 5500 w roku 1948 do 25 tysięcy pod koniec lat 50. W 1. połowie lat 60. odnotowano spadek nawet do 15 tysięcy woluminów.
Przyczyną tych wahań była duża mobilność pracowników Oddziału. Niewielką liczbę personelu etatowego nadrabiano, zatrudniając pracowników na różnego rodzaju umo- wy oraz praktykantów. Szkolenia często zmieniających się osób angażowały siły i czas stałego personelu, przyczyniając się do mniejszej wydajności w opracowaniu zbiorów.
Znaczny przyrost skatalogowanych dzieł osiągano dzięki pracom zleconym, zaś spadek wydajności na początku lat 60. wiązał się z rozbudową Biblioteki i remontem pomiesz- czeń Oddziału, które to prace utrudniały realizację procesu katalogowania48.
Po zarządzeniu ministra szkolnictwa wyższego z dnia 20 stycznia 1964 roku doko- nane zostały zmiany w strukturze organizacyjnej Biblioteki Jagiellońskiej. Pojawił się Oddział Opracowania Druków Zwartych Nowych podzielony na dwie sekcje: Sekcję Wydawnictw Krajowych i Sekcję Wydawnictw Zagranicznych49. Kierownikiem tak zorganizowanego Oddziału do końca 1969 roku była Ludmiła Komorowska, a po jej przejściu na emeryturę funkcję tę w styczniu 1970 objęła Zofi a Wcisło50.
Ważnym okresem w historii Oddziału Opracowania Druków Zwartych Nowych był rok 1969. W związku z przyznaniem Bibliotece drugiego egzemplarza obowiąz- kowego (archiwalnego)51 należało przemyśleć sposób opracowania nabytków tak, aby nie powiększać nadmiernie liczby kart katalogowych i w możliwie szybki spo- sób dostarczyć książkę czytelnikowi. Zdecydowano się na opis na jednej karcie dla obydwu egzemplarzy, sygnując kartę katalogową sygnaturą egzemplarza archiwalne- go u dołu karty katalogowej i sygnaturą egzemplarza użytkowego w lewym górnym rogu52. Ponadto postanowiono wysyłać do klasyfi kacji rzeczowej tylko egzemplarz ar- chiwalny, użytkowy oddając, po wpisaniu do inwentarza, bezpośrednio do sygnowania.
Zmienił się też system opracowania. Książki uzyskiwane w ramach egzemplarza obo- wiązkowego nie oczekiwały w Oddziale Gromadzenia, jak dotychczas, na zamiesz- czenie opisu w „Przewodniku Bibliografi cznym” lub na drukowane karty z Instytutu
48 Działalność Biblioteki Jagiellońskiej w roku akademickim 1960/1961, „Biuletyn Biblioteki Jagiel- lońskiej” XIV, 1962, s. 27.
49 Działalność Biblioteki Jagiellońskiej w roku akademickim 1963/1964, „Biuletyn Biblioteki Jagiel- lońskiej” XVI, 1964, s. 39.
50 Działalność Biblioteki Jagiellońskiej w roku akademickim 1969/70, „Biuletyn Biblioteki Jagiel- lońskiej” XXI, 1971, s. 148–149.
51 Zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z dnia 2.08.1968 roku w sprawie dostarczania bibliotekom obowiązkowych egzemplarzy druków, „Monitor Polski” 1968, nr 34 poz. 234. Biblioteka Jagiellońska miała otrzymywać dwa egzemplarze obowiązkowe druków zwartych, czasopism, map i atlasów, zob. Za- rządzenie nr 6 Dyrekcji BJ z 4.03.1969 roku.
52 Sprawozdanie Oddziału Opracowania Druków Zwartych za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1969 roku.
Bibliografi cznego, lecz po nadaniu akcesji były przekazywane do Sekcji Wydawnictw Krajowych. W związku z koniecznością przechowywania większej liczby woluminów Oddział otrzymał dwa nowe pomieszczenia (pokoje nr 20–22 i 30 na parterze budyn- ku), uzyskane po likwidacji mieszkania pracowniczego53. W jednym z nich zorganizo- wano inwentarz, przenosząc księgi inwentarzowe z pomieszczenia Oddziału Katalogu Rzeczowego, gdzie do tej pory się znajdowały.
W 1969 roku rozpoczęto również likwidację sygnatur seryjnych, przechodząc na katalogowanie jednostkowe poszczególnych tomów. Wydawnictwa uzyskane w ramach egzemplarza obowiązkowego zamykano na roku wydania 1968, zaś wydawnictwa na- byte z innych źródeł na ostatnim wpisanym tomie. Likwidacja sygnatur seryjnych uła- twiła pracę magazynowi druków zwartych, eliminując konieczność rezerwowania miej- sca na zbiory, czytelnikowi zaś ułatwiła procedury zamawiania tychże wydawnictw.
Oddziałowi jednak przysporzyła pracy związanej z nanoszeniem stosownych informa- cji w inwentarzu, katalogach i magazynie.
Opieka nad katalogiem wewnętrznym pochłaniała mnóstwo czasu i energii pracow- ników Oddziału, co wielokrotnie znajdowało wyraz w sprawozdaniach rocznych. Poza sygnowaniem i włączaniem kart obejmowała ciągłe melioracje, rozsuwanie katalogu, produkowanie dużej liczby kart odsyłaczowych itp. W omawianym okresie początku lat 70. liczba pracowników Oddziału wynosiła do 13 osób, zaś wpływ wahał się w okoli- cach 25 tysięcy woluminów.
Dużym usprawnieniem w pracy Oddziału było zastosowanie od jesieni 1975 roku automatu „Optima 528” do powielania kart katalogowych, dzięki czemu wzrosła liczba opracowywanych woluminów54.
W EPOCE MARII LENARTOWICZ
Przełomem w zakresie katalogowania książek było opublikowanie w 1974 roku pierwszego wydania Międzynarodowego znormalizowanego opisu bibliografi cz- nego wydawnictw zwartych (International Standard Bibliographic Description for Monographic Publication) – ISBD(M)55. Celem tego dokumentu było „ułatwienie mię- dzynarodowej wymiany informacji bibliografi cznych”56. ISBD(M) „ustalał elementy opisu bibliografi cznego, źródła, z których te elementy należy czerpać, kolejność ele- mentów w opisie, znaki umowne wyróżniające poszczególne elementy opisu, formę,
53 Tamże.
54 Sprawozdanie Oddziału Opracowania Druków Zwartych w roku akademickim 1975/76.
55 Przepisy katalogowania książek, cz. 1: Opis bibliografi czny, oprac. M. L e n a r t o w i c z, Warszawa 1983, s. IX.
56 Tamże, s. XIII.
w jakiej elementy powinny być podane”57. Na jego wytycznych opierały się poszcze- gólne kraje przy tworzeniu własnych przepisów katalogowania. W Polsce jako pierw- szy opisy zgodne z zaleceniami ISBD(M) wprowadził z dniem 1 stycznia 1976 roku
„Przewodnik Bibliografi czny”. Za jego pośrednictwem nowe przepisy trafi ły do biblio- tek. Nowe, zgodne z międzynarodowymi standardami polskie zasady katalogowania wprowadziła norma PN-82/N-01152.01 Opis bibliografi czny. Książki. Była najwcześ- niej opracowanym arkuszem z zaplanowanej wieloarkuszowej polskiej normy opisu bi- bliografi cznego dla poszczególnych typów dokumentów. Stanowiła podstawę do opra- cowania Przepisów katalogowania książek, Cz. 1, Opis bibliografi czny. Ukazała się ona w 1983 roku w opracowaniu Marii Lenartowicz i do chwili obecnej stanowi główne źródło wiedzy dla katalogujących bibliotekarzy. Przepisy katalogowania książek zgod- nie z ISBD(M) dzieliły opis bibliografi czny na poszczególne strefy. Ponadto wprowa- dziły trzy stopnie szczegółowości opisu w zależności od potrzeb danej biblioteki58.
Norma PN-82/N-01152.01 weszła w życie z dniem 1 stycznia 1984 roku.
W celu zapoznania bibliotekarzy z jej postanowieniami zorganizowano w Bibliotece Jagiellońskiej dwa zebrania naukowe (16 maja i 7 czerwca 1984 roku) prowadzone przez Zofi ę Wcisło. W praktyce wdrożenie nowych przepisów ograniczało się począt- kowo do egzemplarza obowiązkowego, przy którego opracowywaniu wykorzystywano gotowe, drukowane karty katalogowe. Zgodne z nową normą katalogowanie pozosta- łych nabytków rozpoczęto od 1 listopada 1984 roku, po nadejściu odpowiedniej liczby egzemplarzy Przepisów59.
„Przejściowe trudności” ustroju socjalistycznego na przełomie lat 70. i 80. odbi- ły się niekorzystnie na funkcjonowaniu Oddziału Opracowania Druków Zwartych.
Duże zaległości powstawały w opracowaniu zasobu egzemplarza obowiązkowego na skutek opóźnień w nadsyłaniu „Przewodnika Bibliografi cznego” i drukowanych kart katalogowych z Instytutu Bibliografi cznego. Jako przyczynę tych opóźnień podawano złe funkcjonowanie poczty i braki papieru. Inny sposób katalogowania nie wchodził w grę, gdyż opracowanie przedmiotowe wykorzystywało hasła pochodzące z opisów Instytutu Bibliografi cznego. Ważnym powodem była też oszczędność własnych kart katalogowych, które w gospodarce powszechnego niedoboru stawały się towarem de- fi cytowym60. Dodatkowym obciążeniem dla Oddziału było opracowywanie nabytków bibliotek instytutowych i nowo utworzonej Czytelni Austriackiej61. Należy zaznaczyć,
57 Tamże, s. XIV.
58 Tamże.
59 Sprawozdanie Oddziału Opracowania Druków Zwartych w roku akademickim 1983/84; Działal- ność Biblioteki Jagiellońskiej w roku akademickim 1984/85, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” XXXVII, 1987, s. 235.
60 Sprawozdanie Oddziału Opracowania Druków Zwartych w roku akademickim 1980/81, 1981/82 w OODZ bez sygn.
61 Sprawozdanie Oddziału Opracowania Druków Zwartych w roku akademickim 1985/86 w OODZ bez sygn.
że na początku lat 80. Biblioteka Jagiellońska borykała się z problemami personalnymi spowodowanymi faktem, że spora część żeńskiego personelu przebywała na urlopach macierzyńskich i wychowawczych. Długie absencje negatywnie wpływały na wydaj- ność pracy. Usprawnieniem w katalogowaniu miały być maszyny do powielania kart
„Robotron”, ale wobec braków kadrowych nie pomagały one w trudnej sytuacji.
Statystyki opracowania wzrosły dopiero z końcem lat 80. Wtedy też rozpoczęły się w Bibliotece Jagiellońskiej prace mające na celu automatyzację procesów bibliotecz- nych62. W Oddziale Opracowania Druków Zwartych zbiegły się one ze sprawowaniem funkcji kierowniczej przez Halinę Adamczyk, która zastąpiła z dniem 1 października 1984 roku odchodzącą na emeryturę Zofi ę Wcisło63.
W tym miejscu warto przypomnieć, że z początkiem 1990 roku nastąpiła zmiana w do- tychczasowym trybie opracowania wydawnictw zwartych i ciągłych64. Bezpośrednio po wpisaniu do inwentarza książki były przekazywane do sygnowania, a stamtąd do Oddziału Klasyfi kacji i Katalogów Rzeczowych. Zbiory niewymagające opracowania rzeczowego miały trafi ać bezpośrednio do magazynów, do oprawy bądź do księgozbio- rów podręcznych.
W 1990 roku rozpoczęto wykorzystywać „Przewodnik Bibliografi czny” w wersji elektronicznej. W następnym roku wprowadzono do użytku obsługujący „Przewodnik Bibliografi czny” system MAK. Zrezygnowano z powielania kart katalogowych na ma- szynach „Robotron”. Osoby obsługujące je po przeszkoleniu w Pracowni API65 przygo- towywały wydruki opisów komputerowych dla nabytków pochodzących z egzemplarza obowiązkowego. Nie ograniczając się do gotowych opisów pochodzących z elektro- nicznej wersji „Przewodnika Bibliografi cznego”, pracownicy Oddziału Opracowania Druków Zwartych na bieżąco sporządzali opisy bibliografi czne druków zwartych pol- skich i zagranicznych. Korzystali przy tym z formatu MARC-BN przygotowanego przez Bibliotekę Narodową. Podjęto też pierwsze prace mające na celu przygotowanie kartoteki haseł wzorcowych. Zapoznanie się z instrukcją wprowadzania danych, a także zdobycie umiejętności modyfi kacji opisu i sporządzania wydruków wymagało od osób katalogujących metodą tradycyjną dużego wysiłku i okazało się czasochłonne. Powstałe
62 Jedną z prób stworzenia automatycznej bazy danych był koordynowany przez Politechnikę Krakow- ską i dyrektora Józefa Czerni system KRAKUS. Zautomatyzowany regionalny system informacji nauko- wej miał obejmować Katalog Centralny Czasopism Zagranicznych KCCZ KRAKUS i Katalog Centralny Druków Zwartych KCDZ KRAKUS. Brak funduszy spowodował zawieszenie projektu, zob. Działalność Biblioteki Jagiellońskiej w roku akademickim 1979/80, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” XXXII, 1982;
informacje od pani Haliny Adamczyk.
63 Działalność Biblioteki Jagiellońskiej w roku akademickim 1984/85, „Biuletyn Biblioteki Jagielloń- skiej” XXXVII, 1987, s. 235.
64 Zarządzenie nr 6 dyrekcji BJ z dnia 20.02.1990 roku.
65 Pracownia API – Automatyzacja Procesów Informacyjnych, dzisiejsza nazwa: Oddział Komputery- zacji, Działalność Biblioteki Jagiellońskiej w roku akademickim 1991/92, „Biuletyn Biblioteki Jagielloń- skiej” XLIV, 1994.
wówczas zaległości w katalogowaniu pogłębiły się w następnych latach w związku z wdrażaniem procesów automatyzacji do opracowywania zbiorów66.
Z końcem 1992 roku w Bibliotece Jagiellońskiej zapadła decyzja o wyborze zinte- growanego systemu bibliotecznego VTLS (Virginia Tech Library System). Umowa o za- kupie VTLS-u została podpisana 28 grudnia 1992 roku. Poza Biblioteką Jagiellońską system VTLS zdecydowały się wówczas wprowadzić Biblioteka Uniwersytetu War- szawskiego, Biblioteka Akademii Górniczo-Hutniczej i Biblioteka Główna Uniwersytetu Gdańskiego. Spośród tych czterech bibliotek przodującą rolę odegrała Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, której pracownicy wzięli na siebie zasadniczy ciężar wdrażania systemu, formatu USMARC oraz utworzenia Centralnej Kartoteki Haseł Wzorcowych. Spiritus movens tych działań była Anna Paluszkiewicz, której wkład w pracę nad komputeryzacją polskich bibliotek jest nie do przecenienia67.
Pracownicy Oddziału Opracowania Druków Zwartych czynnie zaangażowali się w działania związane z wdrażaniem systemu VTLS. Brali udział w licznych spotka- niach i warsztatach mających na celu wdrożenie formatu USMARC opisu bibliografi cz- nego oraz utworzenie kartoteki haseł wzorcowych. Poza umiejętnością obsługi kompu- tera wszyscy musieli opanować nowy system biblioteczny i nowe zasady opracowania, w tym zasady wyboru hasła opisu bibliografi cznego zgodne ze standardami między- narodowymi68. W tym pierwszym okresie funkcjonowania systemu dużą pomocą dla bibliotekarzy był przygotowany przez Krystynę Sanetrę i Irenę Gruchałę podręcznik Katalog online systemu VTLS69.
WPROWADZENIE SYSTEMU VTLS
Od dnia 3 stycznia 1994 roku wprowadzono w Bibliotece Jagiellońskiej automaty- zację podstawowych procesów bibliotecznych, tj. gromadzenia i opracowania zbiorów (druków zwartych i seryjnych), przy zastosowaniu modułu AFAS (Acquisitions and Found Accounting System), Cataloguing i Authority Control komputerowego systemu bibliotecznego VTLS70. Sporządzanie opisów bibliografi cznych inicjowano w Oddziale Gromadzenia Zbiorów, którego pracownicy tworzyli szczątkowe rekordy bibliografi cz-
66 Sprawozdanie z pracy Oddziału Opracowania Druków Zwartych Nowych w roku akademickim 1992/93.
67 Szerzej o wymienionych wyżej problemach zob. A. P a l u s z k i e w i c z, Prace wybrane, Warszawa 2008.
68 Sprawozdanie z pracy Oddziału Opracowania Druków Zwartych Nowych w roku akademickim 1992/93.
69 K. S a n e t r a, I. G r u c h a ł a, Katalog online systemu VTLS: podręcznik dla bibliotekarza, Kraków 1994.
70 Okólnik nr 5 Dyrekcji BJ z dnia 6 III 1994 roku.
ne w module Cataloguing, przenoszone następnie do AFAS-u, gdzie dane podlegały dalszej obróbce zgodnie z potrzebami Oddziału Gromadzenia Zbiorów. Następnie re- kordy bibliografi czne były uzupełniane w Oddziale Opracowania Druków Zwartych.
Ponieważ taki system pracy sprawiał pracownikom obu oddziałów wiele problemów, po upływie około dwóch lat Oddział Gromadzenia zrezygnował z wprowadzania tych szczątkowych rekordów bibliografi cznych do katalogu online na rzecz rejestracji nabyt- ków tylko w AFAS-ie71.
Podstawą opracowania książek była wydana przez Międzyuczelniany Zespół Koordynacyjny ds. Wdrażania VTLS-u instruktażowa publikacja pt. Format USMARC opisu katalogowego książek: instrukcja wypełniania rekordu w VTLS, przygotowana przez Marię Lenartowicz i Annę Paluszkiewicz72. Opracowanie zbiorów odbywało się na podstawie kartoteki haseł wzorcowych (osobowych, korporatywnych, tytułów ujed- noliconych, anonimów klasycznych i serii)73. Hasła wzorcowe tworzone były wspólnym wysiłkiem bibliotek wdrażających system VTLS już od 1993 roku. Od 1994 wprowadza- no je w systemie online do bazy na serwerze Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego.
W czerwcu 1996 roku w Bibliotece Uniwersyteckiej powstało Centrum Formatów i Kartotek Haseł Wzorcowych, które przejęło prowadzenie wówczas już Centralnej Kartoteki Haseł Wzorcowych74.
Przy tworzeniu rekordów bibliografi cznych korzystano z opisów „Przewodnika Bibliografi cznego”, co było możliwe dzięki konwersji bazy MAK do systemu VTLS.
W pierwszym okresie automatyzacji w Oddziale Opracowania Druków Zwartych two- rzono też rekordy egzemplarza, umożliwiające komputerowe zamawianie poszczegól- nych dzieł. W związku z wprowadzaniem danych do katalogu komputerowego zaprzesta- no drukowania kart do katalogów: wewnętrznego, systematycznego i przedmiotowego, sporządzając je tylko do katalogu dla publiczności i do katalogu podstawowego75. Gdy z dniem 1 października 1994 roku udostępniono katalog komputerowy dla czytelników, zawieszono opracowanie książek na kartach katalogowych dla druków wydanych po 1 stycznia 1994 roku76. Dostępny online katalog komputerowy funkcjonuje obecnie pod
71 E. D ą b r o w s k a, Komputeryzacja gromadzenia zbiorów a zintegrowany system biblioteczny – do- świadczenia Biblioteki Jagiellońskiej, „Zagadnienia Informacji Naukowej” 2010, nr 2, s. 89–90.
72 Format USMARC opisu katalogowego książek: instrukcja wypełniania rekordu w VTLS, oprac.
M. L e n a r t o w i c z przy współpracy A. P a l u s z k i e w i c z i in., Warszawa–Gdańsk 1993.
73 Podstawą do tworzenia haseł wzorcowych był Format USMARC rekordu kartoteki haseł wzorco- wych: instrukcja wypełniania rekordu w VTLS, oprac. Anna P a l u s z k i e w i c z, Warszawa 1994 i kolejne wydania.
74 Od CKHW do NUKAT, oprac. M. B u r c h a r d, http://buwcd.buw.uw.edu.pl/b/biuletyn/ckhw2003.
htm [odczyt: 29.03.2011].
75 Sprawozdanie z pracy Oddziału Opracowania Druków Zwartych Nowych w roku akademickim 1993/94.
76 Działalność Biblioteki Jagiellońskiej w roku akademickim 1994/95, „Biuletyn Biblioteki Jagielloń- skiej” XLVI, 1996.
nazwą Komputerowy Katalog Zbiorów Bibliotek Uniwersytetu Jagiellońskiego i gro- madzi zasoby Biblioteki Jagiellońskiej, bibliotek Collegium Medicum, a także bibliotek wydziałowych i instytutowych Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wprowadzenie komputeryzacji zbiegło się w czasie ze wzrostem produkcji wy- dawniczej w Polsce. Rozwój rynku wydawniczego miał swoje źródła w przemianach ustrojowych, gospodarczych i społecznych, które nastąpiły w Polsce po roku 1989.
W Bibliotece Jagiellońskiej zmiany te przełożyły się na wzrost zarówno liczby otrzy- mywanych tytułów, jak i woluminów. W 2. połowie lat 90. liczba woluminów przeka- zywanych do Oddziału Opracowania Druków Zwartych zbliżała się do 40 tysięcy. Dla zespołu liczącego wówczas 20 osób był to duży wysiłek, tym bardziej że równocześnie z opracowaniem bieżącym prowadzono retrokonwersję druków wydanych na począt- ku lat 90. Opracowanie tak dużej ilości materiału było możliwe tylko dzięki pracom zleconym. Czynnikiem utrudniającym prace był fakt, że w pierwszych latach kompu- teryzacji Biblioteka Jagiellońska nie dysponowała odpowiednią ilością sprzętu. Jedno stanowisko komputerowe przypadało na dwóch-trzech katalogujących bibliotekarzy.
Wymuszało to konieczność pracy zmianowej, a także przyczyniało się do mniejszej wydajności.
W tym samym czasie wprowadzono w Oddziale Opracowania Druków Zwartych zmiany organizacyjne. Zgodnie z uchwałą Rady Bibliotecznej z 23 maja 1996 roku, zatwierdzoną przez Senat UJ 25 września, likwidacji uległy Sekcja Wydawnictw Krajowych i Sekcja Wydawnictw Zagranicznych, a na ich miejsce utworzono dwie nowe jednostki: Sekcję Opracowania Wydawnictw Jednotomowych i Sekcję Opracowania Wydawnictw Wielotomowych77. Z dniem 1 października 1998 roku przeszła na emery- turę Halina Adamczyk, którą zastąpiła Alicja Myszka78. Od stycznia 1999 roku wprowa- dzono „nową drogę książki” dla egzemplarza obowiązkowego. Oddział Gromadzenia zrezygnował z wprowadzania opisów tych druków do modułu AFAS. Po wstępnych czynnościach akcesyjnych i sprawdzeniu w katalogu komputerowym książki przekazy- wano do opracowania. Miały być one katalogowane w cyklu tygodniowym, aby umoż- liwić pracownikom Oddziału Gromadzenia jak najszybsze urgowanie zaległości79. Ze względu na duże opóźnienia w rejestracji druków przez „Przewodnik Bibliografi czny”
całkowicie zrezygnowano z kopiowania opisów.
Wraz z komputeryzacją procesów bibliotecznych pojawił się zamysł zastąpienia inwentarza tradycyjnego, pisanego ręcznie atramentem, inwentarzem elektronicznym drukowanym na podstawie danych pobieranych z katalogu komputerowego, tj. z rekor- dów bibliografi cznych i rekordów egzemplarza. Po uzupełnieniu będących w użyciu
77 Działalność Biblioteki Jagiellońskiej w roku akademickim 1996/97, „Biuletyn Biblioteki Jagielloń- skiej” XLVI, 1996.
78 Pani Halinie Adamczyk pragnę serdecznie podziękować za informacje dotyczące pracy Oddziału Opracowania Druków Zwartych.
79 Sprawozdanie z pracy Oddziału Opracowania Druków Zwartych Nowych w roku akademickim 1998/99.
tradycyjnych ksiąg inwentarzowych wprowadzono w 2001 roku sporządzanie inwen- tarza komputerowo i drukowanie go na bieżąco80. Ten system prowadzenia inwentarza sprawdził się i jest on stosowany do chwili obecnej.
W związku z rozwojem katalogu komputerowego podjęto w marcu 2008 roku de- cyzję o zaprzestaniu uzupełniania katalogów kartkowych: podstawowego i katalogu dla publiczności81. Tym samym pracownicy Oddziału Opracowania Druków Zwartych zostali zwolnieni z obowiązku drukowania kart katalogowych.
We wrześniu 2001 roku Oddział Opracowania Druków Zwartych przeniósł się do nowo wybudowanego gmachu, zaprojektowanego przez Romualda Loeglera. Zajął po- mieszczenia na parterze budynku, po prawej stronie Wypożyczalni. Przeprowadzka do nowego budynku i nowoczesny sprzęt przyczyniły się do poprawy warunków pracy.
Każdy bibliotekarz otrzymał własne stanowisko komputerowe, co wyeliminowało ko- nieczność pracy zmianowej. W perspektywie pojawiło się nowe wyzwanie, a był nim tworzący się centralny katalog polskich bibliotek naukowych.
ERA NUKAT-u
W dniu 5 lipca 2002 roku rozpoczął działanie NUKAT (Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny), czyli katalog centralny polskich bibliotek naukowych i akademic- kich tworzony metodą współkatalogowania. Katalog postawił sobie za cel
dostarczenie informacji o dokumentach i miejscu ich przechowywania, udostępnienie do kopio- wania katalogom lokalnym gotowych rekordów kartoteki haseł wzorcowych i rekordów biblio- grafi cznych, usprawnienie i przyspieszenie katalogowania poprzez eliminowanie przypadków dublowania wykonywanej pracy82.
Biblioteka Jagiellońska od początku uczestniczyła w jego tworzeniu. W praktyce oznaczało to, że wszystkie rekordy bibliografi czne i hasła wzorcowe83 miały być od tej pory wprowadzane do katalogu centralnego i stamtąd przejmowane do katalo- gów lokalnych. Należy dodać, że wszystkie opisy sporządzane przez pracowników Biblioteki Jagiellońskiej od początku przejmowane były z NUKAT-u automatycznie.
NUKAT spowodował konieczność zmiany trybu pracy przy katalogowaniu zbiorów.
Bibliotekarze musieli dostosować się do procedur stosowanych w katalogu centralnym przy tworzeniu, kopiowaniu i modyfi kowaniu opisów bibliografi cznych i haseł wzor- cowych, a także przyzwyczaić się do pracy w dwóch bazach danych. Dodatkowym
80 Sprawozdanie z pracy Oddziału Opracowania Druków Zwartych Nowych za rok 2000 i 2001.
81 Działalność Biblioteki Jagiellońskiej w 2008 roku, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” LIX, 2009, s. 209.
82 http://www.nukat.edu.pl [odczyt: 30.03.2011].
83 NUKAT przejął prowadzenie Centralnej Kartoteki Haseł Wzorcowych.
utrudnieniem był fakt, że katalog NUKAT-u działał w oprogramowaniu VTLS/Virtua, zaś katalog Biblioteki Jagiellońskiej korzystał nadal z VTLS-u. Sytuacja ta zmieniła się w 2003 roku po migracji Komputerowego Katalogu Zbiorów Bibliotek Uniwersytetu Jagiellońskiego do oprogramowania VTLS/Virtua.
Wprowadzenie centralnego systemu opracowania zbiorów początkowo nie wzbu- dziło entuzjazmu bibliotekarzy. Okazało się, że pomimo stosowania tych samych prze- pisów katalogowania istnieją duże różnice w ich interpretacji. Modyfi kacje opisów bi- bliografi cznych i częste dyskusje z autorami opisów i administratorami bazy zabierały pracownikom Oddziału Opracowania Druków Zwartych w pierwszych latach współka- talogowania dużo czasu i energii. Zaktualizowanie Formatu MARC21 rekordu biblio- grafi cznego dla książki84 i opracowanie dodatkowych szczegółowych ustaleń wpłynęło korzystnie na jakość wprowadzanych do NUKAT-u opisów. Dzisiaj można z pewnością stwierdzić, że przejmowanie gotowych rekordów autorstwa innych bibliotek usprawni- ło i przyspieszyło prace Oddziału. Liczba opisów bibliografi cznych książek przejmo- wanych z katalogu centralnego systematycznie wzrasta i wynosi dzisiaj 60% katalogo- wanych zbiorów. Jest to tym ważniejsze, że z roku na rok rośnie liczba wydawanych tytułów ukazujących się na rynku księgarskim. W chwili obecnej Oddział Gromadze- nia i Uzupełniania Zbiorów przekazuje do opracowania około 60 tysięcy woluminów rocznie.
Przejście na nowy system pracy nastąpiło w czasie kadencji kierowniczej Alicji Myszki, która pełniła swoją funkcję do 1 października 2005 roku; jej następczynią zo- stała Monika Mydel.
Przyrost liczby rekordów bibliografi cznych w Nukacie nadających się do skopio- wania znacznie przyspieszył proces katalogowania zbiorów, umożliwiając oddelego- wanie części personelu do prac związanych z retrokonwersją. By nadać im ramy orga- nizacyjne, w Oddziale Opracowania Druków Zwartych w miejsce dotychczasowych Sekcji Opracowania Wydawnictw Jednotomowych i Sekcji Opracowania Wydawnictw Wielotomowych powołano z dniem 1 listopada 2008 roku Sekcję Opracowania Bieżącego (kierownik – Elżbieta Siwek) i Sekcję Opracowania Retrospektywnego (kierownik – Żaneta Kubic)85. Obecnie Oddział Opracowania Druków Zwartych liczy 18 osób. Sekcję Retrokonwersji tworzą cztery osoby, które katalogują komputerowo książki fi gurujące w katalogach kartkowych Biblioteki Jagiellońskiej. Pozostałe osoby zajmują się opracowaniem nowych nabytków. Spośród nich dwie osoby przygotowują hasła wzorcowe, zaś jedna zajmuje się prowadzeniem inwentarza.
Poza podstawowymi zadaniami, tj. katalogowaniem, inwentaryzacją druków zwartych i prowadzeniem retrokonwersji książek, Oddział Opracowania Druków
84 Format MARC21 rekordu bibliografi cznego dla książki: wersja ze zmianami redakcyjnymi Marii Lenartowicz, Centrum NUKAT, grudzień 2005, http://www.nukat.edu.pl/nukat/book/aneks_bib-070202b.
pdf [dostęp: 30.03.2011].
85 Zarządzenie nr 8 Dyrekcji BJ z dnia 31 października 2008 roku.
Zwartych sprawuje opiekę merytoryczną nad bibliotekami instytutowymi Uniwersytetu Jagiellońskiego (od 2008 roku), a także świadczy pomoc przy dyżurach w Oddziale Udostępniania Zbiorów i przy dyżurach na wystawach. Pracownicy Oddziału prowadzą lekcje biblioteczne i oprowadzają grupy wycieczkowe. Prowadzą też praktyki dla stu- dentów i szkolenia w zakresie katalogowania dla bibliotekarzy Biblioteki Jagiellońskiej i dla bibliotekarzy innych bibliotek Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zespół, znacznie od- młodzony w ciągu ostatnich lat, angażuje się w działania środowiska bibliotecznego, uczestnicząc w ogólnopolskich konferencjach i spotkaniach, takich jak Forum Młodych Bibliotekarzy. Przez podnoszenie swoich kompetencji przygotowuje się do podejmo- wania wyzwań, które mogą pojawić się wraz ze zmieniającymi się zadaniami i miej- scem biblioteki w nowoczesnym społeczeństwie.
FROM THE PRUSSIAN INSTRUCTION TO THE ‘MARC21’ FORMAT THAT IS ON THE HISTORY OF CATALOGUING BOOKS IN THE JAGIELLONIAN LIBRARY
SUMMARY
The article presents an outline of the history of cataloguing books in the Jagiellonian Library from the 19th century until the present. It shows the functioning of the section responsible for cataloguing books against the background of the changes in the organizational structure of the Jagiellonian Library. It presents the changes in the organization of cataloguing, describing in turn the various cataloguing guidelines and instructions as well as the changing methods and librarians’ work tools.
