Geodezja rolna : istota, zadania, znaczenie

M U Z E U M T E C H N I K I

STOWARZYSZENIE GEODETÓW POLSKICH

GEODEZJA ROLNA

STANISŁAW TRAUTSOLT

GEODEZJA ROLNA

istota, zadania, znaczenie

Opracowane z okazji ekspozycji pt. „Geodezja rolna”

zorganizowanej w Muzeum Techniki w/g programu przygotowanego przez Główną Komisją d/s Muzeum i Wystaw Stowarzyszenia Geodetów Polskich •

Pranouski polityk i pisarz, Eduard Herriot /1872- 1957/, miał sią -wyrazić: "Geodezja /miernictwo/ Jest sztuką tak starą, Jak przysłowiowa kobieca kokiete - r i a . !? taki subtelny sposób stwierdzono, że nasz zawód należy do najstarszych. Istotnie, są history­

czne dowody, że sztuka mierzenia istniała u ludów najdawniejszej cywilizacji: Babilończyków, Chińczy­

ków i Egipcjan. Zrodziła sią ona z potrzeby rozmie - rzania i podziału pól z chwilą, gdy człowiek począł uprawiać rolą. la potrzeba zmusiła do wynalezienia narządzi pomiarowych i poznania zasad czyli geometrii mierzenia i podziału. Był to /i jest zresztą nadal/

kierunek praktycznej działalności mierniozej /geode­

zyjnej/. Lecz z czasem powstał i drugi - poznawczy, polegający na poszukiwaniu rozmiarów kuli ziemskiej:

jej obwodu i promienia. Znane są prace Greków Era- tostenesa /276-196 p.n. e./ i Posidoniusa /135-50 p.

n.e./, którzy pierwsi dokonali pomiarów i obliczeń tych wielkości. Kośna natomiast przyjąć, że twórcą naukowych podstaw geodezji jest Heron z Aleksandrii /I wiek naszej ery/, który w swych dziełach daje za­

sady miernictwa oraz przykłady rozwiązywania wielu praktycznych zagadnień pomiarowych, nawet za pomocą wynalezionego przez siebie narządzia kątomierczego, zwanego dioptrą.

!Tie sposób w tak krótkim opracowaniu podać najważ­

niejsze tylko etapy rozwoju geodezji. Interesujących sią tym zagadnieniem, a także historią, w tym histo­

rią techniki - odsyłam do dzieła K.Sawickiego "Piąć wieków geodezji polskiej", /PPWK, Ifar3zawa 1968/, gdzie te i inne fakty z omawianej dziedziny wiedzy podane są w sposób niezwykle ciekawy i przystąpny.

2

Z biegiem lat, w miarą rozwoju cywilizacji i te­

chniki, a także w związku z uprzemysłowieniem i urba­

nizacją - z nauki i praktyki geodezyjnej wyodrębniły się specjalne działy, jak: pomiary podstawowe, geode­

zja miejska, geodezja inżynieryjna, fotogrametria,kar­

tografia i inne, a wśród nich - geodezja rolna.

Istota zawodowych działań wymienionych specjali­

zacji zawarta jest w ich nazwie. I tak, geodezja miej­

ska zajmuje się specjalistycznymi problemami geodezyj­

nymi na obszarach zurbanizowanych, geodezja inżynie - ryjno-przemysłowa - całą gamą zagadnień związanych z budową obiektów inżynierskich, geodezja górnicza mówi o specyfice pomiarów górniczych itd. Czem jest geode­

zja rolna i jakie jest jej znaczenie dla gospodarki narodowej - będzie mowa w niniejszym opracowaniu.

Nazwa specjalizacji - geodezja rolna - określa ' sferę działania: chodzi tu o geodezyjne prace na ob­

szarach wiejskich. Pod pojęciem o b s z a r u w i e j ­ s k i e g o rozumie się tereny przeznaczone do bez­

pośredniej produkcji rolniczej, a więc: użytki rolne, tj, grunt o m y , ogrody /warzywne i sady/, łąki i past­

wiska oraz obszary pośrednio związane z tą produkcją - tereny osiedlowe, komunikacyjne, grunty pod wodami i drobniejsze obszary leśne. Geodezyjna działalność na wymienionych obszarach ma ścisłe powiązanie z gospoda­

rczą działalnością, a więc z prowadzeniem produkcji rolniczej i w związku z tym trzeba sobie uzmysłowić kilka podstawowych kwestii.

Proces produkcji rolniczej ma charakter przestrze­

nny, zaś siły przyrody odgrywają w nim doniosłą rolę.

Przestrzelmy charakter rolnictwa sprawia, że rozmiary produkcji uzależnione są od wielkości obszaru użytko­

wanego rolniczo oraz od jednostkowej wydajności tego obszaru. Ponieważ ilość ziemi jest ograniczona, a na­

wet jej zasoby maleją na skutek przeznaczania terenu na inne cele /budownictwo, komunikacja, przemysł/, nie trudno zauważyć, że na tendencję wzrostu produkcji bę­

dzie wpływał czynnik drugi, tj. jednostkowa wydajność.

Ta wydajność jest z kolei uzależniona od naturalnej

żyzności obszaru i od poziomu nakładów, zwiększających dotychczasowy potencjał produkcyjny. Wymienione nakła­

dy kieruje się na przykład na regulację stosunków wodnych w glebie /melioracjo/, na różne zabiegi agro­

techniczne /nawożenie, ohemizacja/, na modernizację prooesów produkcyjnyoh /mechanizacja/, na rekultywację obszarów zdewastowanych itd. Zastosowanie zespołu tych zabiegów i czynności powoduje, lub może spowodowaó wzrost produkcji rolniczej.

W oałym ciągu wymienionych działań zwiększających dotychczasowy potencjał produkcyjny obszarów rolnych określone i specjalne miejsce zajmuje geodezja rolna lub - precyzyjniej określająo tę dyscyplinę - geodezja urządzeń terenów rolnych. Tę dziedzinę wiedzy można zdefiniować następująco:

Geodezja urządzeń terenów rolnych Jest nauką i praktyką o przekształcaniu i modernizacji rolni - czej przestrzeni produkcyjnej. .

Wyjaśnimy obecnie istotę tej działalności.

Powiedziano poprzednio, że proces produkoji rolni­

czej odbywa się na powierzchni ziemi, która - Jak wia­

domo - stanowi podstawowy środek tej produkcji. Otóż, powierzchnia ta może byó rozmaicie ukształtowana, nie tyle w sensie geotopografioznym, ile użytkowania roi - niczego. Bywa, że ukształtowanie to Jest prawidłowe, sprzyjające racjonalnemu prowadzeniu gospodarki rolnej, bywa i odwrotnie - rolnicza przestrzeń Jest wadliwa. TI tym ostatnim przypadku należy Ją skorygować, zmienić, przekształcić i to działanie Jest podstawowym zadaniem geodezji urządzeń terenów rolnych.

Powstaje teraz pytanie: co rozumie się pod pojęciem złej struktury przestrzennej gospodarstwa rolnego?Otóż na to pojęoie składa się kilka czynników; zostaną one poniżej przedstawione.

B o z c z ł o n k o w a n i e gruntów gospodar­

stwa. Przypadek ten zachodzi wówczas, gdy przestrzeń gospodarstwa nie tworzy zwartego areału, lecz składa się z wielu części /każdą taką część nazywa się dział­

ką/, rozrzuconych na większym obszarze, na przykład

4

na terenie jednej ozy zespołu kilku wsi. Wzajemne od­

ległości między działkami dochodzą nieraz do paru osy nawet kilku kilometrów. Przykładem takiego rozczłonko­

wania gruntów należących do pojedynczego gospodarstwa jest tzw. szachownica gruntów. Liozba działek w tak ukształtowanym gospodarstwie bywa rozmaita: kilka,kil­

kanaście, kilkadziesiąt, a nawet — w skrajnych’ przy­

padkach — kilkaset. Mowa tu o gospodarstwie średniej wielkości, które r warunkach Polski posiada około 7 - 10 hektarów użytków rolnych łącznie z zabudowaniami i lasem.

W y m i a r y pojedynczych działek. Mamy na myś­

li takie parametry działaki: wielkość, szerokość,dłu­

gość i kształty geometryczne. W wielu przypadkach pa­

rametry te bywają następujące:

- obszar działki - parę arów /I ar = 100 m2/, - szerokość - parę metrów, np. 3-5,

- długość - parę kilometrów, - kształt - nieforemne wielokąty.

Przyjrzyjmy się teraz bliżej średniej wielkości gospodarstwu rolnemu, złożonemu z kilkudziesięciu czę­

ści, każdej o niewielkiej powierzchni, a pod względem geometrycznym tworzy figurę nieregularną, wydłużoną i wąską. Ha takim obszarze odbywa się produkcja rolni­

cza, a więc rolnik wykonuje różne prace, jak nawoże­

nie gleby, oranie, bronowanie, sianie, prace pielęgna­

cyjne, sprzęt plonów i jego zwózka. Hie trzeba być specjalistą w zakresie rolnictwa, by dojść do wniosku, że opisany układ przestrzenny gospodarstwa jest bardzo wadliwy, gdyż w tych warunkach praca nie może być pra­

widłowo wykonywana ani zorganizowana. Hie można bo­

wiem stosować lepszych sposobów produkcji, nie nożna tej produkcji unowocześniać, nie można wprowadzać me­

chanizacji nawet wówczas, gdy są ku temu odpowiednie materialne środki.

Przedstawiony wyżej obraz wadliwej struktury prze­

strzennej gospodarstwa rolnego należy uzupełnić o do­

datkowe elementy. Okazuje się bowiem, że w tak uksz­

tałtowanym gospodarstwie część ziemi wogóle nie pro-

dukuje. Są to mianowicie obszary zajęte pod pasy gra­

niczne /miedze, bruzdy/, których w takiach przypadkach jest nadmiar, a także obszary przygraniczne. Ha prze - ciętnej wsi polskiej, gdzie występuje wadliwa struktu­

ra przestrzenna, z wymienionych powodów prawie 5$ gru­

ntów nie daje żadnej produkcji.

Z powyższego można wyciągnąć podstawowy wniosek:

Wadliwie ukształtowana rolnicza przestrzeń produk­

cyjna daje zaniżoną produkcję i to jest głównym powodem działań, w wyniku których tworzy się gos­

podarstwa rolne o optymalnym układzie przestrzeń - nym. Działania te są domeną geodezji urządzeń te­

renów rolnych.

Trzeba wiedzieć, że dla średniej wielkości gospo­

darstwa rolnego przez optymalny układ przestrzenny ro­

zumie się taki, w którym;

- występuje jedna działka budowlana, do 2-3 dzia­

łek w gruntach ornych oraz po jednej działce łąkowej ew. pastwisku i lesie. Oczywiście, za ideał przyjmuje się jedną działkę ze wszystkimi niezbędnymi użytkami i zabudowaniami oentralnie położonymi w stosunku do roz- łogu*/;

- wielkość działki ornej nie jest mniejsza od 2-3 hektarów;

- minimalne szerokości działek - 50 m, a propor­

cje w wymiarach nie gorsze od 1:10;

- dłuższe boki - równoległe, a więc działka jest prostokątem lub trapezem;

- wzajemne usytuowanie działek jednego gospodars­

twa powinno tworzyć zrównoważony układ, przez co ro—

mie się dogodne i tak zaprojektowane dojazdy, by na­

kłady na transport wewnątrzgospodarczy, tj. na trasie pole - budynki gospodarcze, były minimalne.

Oczywiście w stosunku do gospodarstw mniejszych, a także większych od średnich /chodzi tu przede

x / jest to obszar, przestrzeń, konfiguracja gruntów gospodarstwa rolnego

I

wszystkim o gospodarstwa uspołecznione, Jak na przy­

kład państwowe gospodarstwa rolne/ - zmienią się li­

czby, odnoszące sią do optymalnych wielkości obszaru czy szerokości, Jednakże podstawowy cel działania, a Jest nim k o n c e n t r a c j a z i e m i - zos­

taje ten sam.

Wyraźnie trzeba podkreślić, że konsekwencją nowe­

go, prawidłowo ukształtowanego rozłogu gospodarstwa Jest możliwość stosowania postępowych metod gospoda - rowania, na co złożą się między innymi:

- wprowadzenie racjonalnych płodozmianćw, dostoso­

wanych do naturalnych i ekonomicznych warunków regio­

nu,

- możliwość mechanizacji prac,

- wprowadzenie ulepszonych maszyn i narzędzi rol­

niczych,

- zwiększenie nawożenia, - chemizacja,

- melioracje.

Zespół tych zabiegów, które do tej pory albo w ogóle nie były możliwe do zastosowania w gospodarstwie o wadliwie ukształtowanym rozłogu, albo też mogły być stosowane w niewielkim tylko zakresie - sprawia, że geodezyjne prace na obszarach wiejskich są dźwignią postępu oraz przyczyniają się do wzrostu produkcji rol­

niczej i efektywności gospodarowania.

"arto zwrócić uwagę na fakt, że poprawa struktu­

ry przestrzennej odbywa się Jednocześnie na terenie jednej lub kilku wsi, obejmującym obszar od kilkuset do paru tysięcy hektarów, a niekiedy nawet i więcej.

Jest chyba zrozumiałe, że w tej sytuacji poprawia się i ulepsza nie tylko areały poszczególnych gospo­

darstw, ale następują przeobrażenia - niekiedy bar­

dzo radykalne - i innych elementów przestrzennych.Bę­

dą to między innymi działania na terenach osiedlo - wych, na których reguluje się nie tylko granice dzia­

łek siedliskowych, ale projektuje i wprowadza nową infrastrukturę techniczną i socjalną /wodociągi,kana­

lizacje, obiekty użyteczności publicznej itp,/. Dzia-

łania dotyczą także opracowania nowej sieci dróg transportu rolnego, uregulowania stosunków wodnych itd.

Z powyższego, skrótowego z konieczności, przeglą­

du zagadnień do rozwiązania na obszarach wiejskich wy­

nika, że geodezja urządzeń terenów rolnych jest dys - cypliną łączącą problemy z zakresu planowania prze - strzennego, ekonomiki rolnictwa, rolnictwa, meliora - cji wodnych, budownictwa, drogownictwa i innych. Dla­

tego można mówić o interdyscyplinarnym charakterze działań, związanych z prawidłową organizacją rolni - czej przestrzeni produkcyjnej.

Polska geodezja urządzeń terenów rolnych ma duże tradycje. Azorów tych prac można się doszukiwać już w ś r e d n i o w i e c z u . Stedy to majątki należące do poszczególnych instytucji kościelnych /biskupstwa, klasztory/ były łączone w zwarte areały na drodze wy­

mian i zamian z innymi jednostkami. Powodem rozczłon­

kowania było to, że panujący i możni obdzielali koś­

ciół ziemią w dowolnych nieraz miejscach, nie zawsze leżących w bliskości ośrodka.

Szachownica międzywsiowa występowała również w do­

brach rycerskich dzięki powtórnym nadaniom książęcym, posagom i spadkobraniom. Jednakże u własności prywat - nej ujemne skutki rozproszenia gruntów łagodziły w pe­

wnej mierze podziały rodzinne, tworzące na odległych i oderwanych obszarach samodzielne gospodarstwa. nato­

miast w dobrach kościelnych, nie podlegających podziać łom, następował stały wzrost stanu posiadania, połą­

czony z coraz to większym powikłaniem szachownicy gru­

ntów - stąd zrodziła się potrzeba komasacji posiadłoś­

ci na drodze wspomnianych już wymian i zamian.

i/iek XII i XIII to rozwój wielkiej własności ziem­

skiej na naszych ziemiach. Obdarzeni wielkimi obszara­

mi pustkowi, nie wziętymi jeszcze pod uprawę, ich wła­

ściciele byli zainteresowani w doprowadzeniu tych dóbr do właściwego stanu zagospodarowania i do uczynienia ioh dochodowymi. Było to jednym z powodów tzw. o s a d ­ n i c t w a na prawie polskim, a następnie - k o 1 o-

8

n i z a o j i ca prawie niemieckim. Z jednej strony wprowadziły one postępową w owych czasach kulturę rol­

ną /pług, trójpolówka, nawożenie/, a jednocześnie -no­

wy układ przestrzenny, polegający na podziale gruntów osady wiejskiej na trzy pola, odpowiadające trzylet - niemu cyklowi płodozmianowemu. Tam, gdzie występowały znaczne różnice w jakości gruntów, każde pole dzielo­

no na dwie lub więcej części /niwy/, odpowiadające ja­

kości gleby. Każda niwa była następnie dzielona na ty­

le równych części, ilu było pełnoprawnych osadników.

Zanim jednak przeprowadzono taki podział, następowała likwidacja szaohownicy zewnętrznej, polegająca na za­

mianie lub kupnie enklaw gruntów i włąozeniu ich do kolonizowanego obszaru.

U wieku XVI i XVII w Wielkim Księstwie Litewskim, początkowo królowa Bona i Zygmunt August w dobrach kró­

lewskich, a następnie magnaci i zamożniejsza szlachta na własnych majątkach, przeprowadzili wielką reformę

rolną, zwaną pod nazwą p o m i a r y w ł ó c z n e j . Polegała ona między innymi na całkowicie nowym podzia­

le ziemi wraz z terenami osiedlowymi /tworzenie osady wiejskiej w kształcie ulicówki/, wprowadzeniu jednoli­

tej jednostki- obszarowej /włóki/, podziale gruntów na trzy pola /trójpolówka/. Jak na owe czasy było to przed­

sięwzięcie bardzo nowoczesne, przeprowadzone z ogromnym rozmachem przez ówczesnych mierników, a którego śladów jeszcze dziś można się doszukać na Podlasiu. Warto wie­

dzieć, że ta reforma stworzyła potrzebę wydania podrę­

cznika miernictwa. Jest nim dzieło Stanisława Grzepskie- go /1524-1570/ "Geometria to jest Miernicka ITauka", wy­

dane w Krakowie w roku 1566, które Jest pierwszą w peł­

ni oryginalną książką techniczną napisaną w języku pol­

skim.

Wiek XIX zapisał się w dziejach wsi polskiej akcją u w ł a s z c z e n i a chłopów, tj. nadania ziemi na własność. V? zależności od zaboru, była ona wykonana w rozmaity sposób i w różnym ozasie. Uogólniając zagadnie­

nie, należy wspomnieć, że z punktu widzenia ukształtowa­

nia rolniczej przestrzeni produkoyjnej, najracjonalniej

wykonano to zadanie na zachodnim obszarze Polski, gdzie Jednooześnie z uwłaszczeniem uregulowano stosunki włas­

nościowe, zlikwidowano szachownicą gruntów i serwituty.

Ka pozostałych terenach kraju przestrzenny obraz gospo­

darstw ohłopskioh był iatalny, na co składała sią w głó­

wnej mierze szachownica gruntów. Jej geneza sięga do e—

póki średniowiecza, osadnictwa i kolonizacji i w obeo - nej postaci Jest rezultatem dzielenia gruntów przez ko­

lejne pokolenia chłopów w ozasie działów spadkowych,ku­

pna i sprzedaży, wnoszenia ziemi w posagu, dzierżaw itp.

Polska międzywojenna miała bardzo zróżnicowaną stru­

kturę przestrzenną gospodarstw. 57 początkach tego okresu duża własność ziemska /około 15 000 gospodarstw/ posia­

dała ponad 40# ogólnej powierzchni gruntów, reszta, tj.

około 60# ogółu ziemi, było w ręku chłopstwa /ok.3 min.

gospodarstw/. Ich grunty były w przeważającej części położone w uciążliwej szachownicy. 77 okresie 20-le - cia:

- rozparcelowano około 2,5 min hektarów gruntów, zmniejszając w ten sposób stan posiadania dużej włas­

ności o około 13#, a tym samym powiększając areał' gruntów chłopskich o około 7%,

- zlikwidowano służebności /serwituty/, przydzie­

lając chłopom ekwiwalent wynoszący prawie 6 0 0 000 ha ziemi,

- scalono grunty chłopskie na obszarze około 5,5 min ha obejmując tymi pracami blisko 900 000 gospo - carstw.

Tfykonane w tym okresie zadania były niemałe, lecz zaledwie w części rozwiązano problem prawidłowego u- kształtowania rolniszej przestrzeni produkcyjnej, a wogóle nie przebudowano przestarzałego ustroju rolne­

go.

Początkiem zasadniczych przemian agrarnych była r e f o r m a r o l n a 1944/1945 roku oraz osadni­

ctwo rolne. Prace te polegały na:

- przejęciu na rzecz Skarbu Państwa wszystkich majątków ziemskich i przekazaniu ziemi bezrolnym,mało i średniorolnym. Z części utworzono sektor uspołecz-

10

niony w postaci przede wszystkim państwowych gospo - darstw rolnyoh,

- utworzeniu na Ziemiach Zachodnich i Północnych gospodarstw rolnych pełnosprawnych o obszarze od 7 do 15 hektarów.

Łącznie nadano chłopom ziemią o ogólnym obszarze ponad 6 min hektarów.

łiastępnym wielkim zadaniem wykonanym w Polsce lu­

dowej przez geodezją rolną było założenie e w i d e ­ n c j i g r u n t ó w /katastru gruntowego/ dla ob­

szaru całego kraju. Praca ta została wykonana łącznie z gleboznawczą klasyfikacją gruntów i stanowi olbrzy­

mie osiągnięcie geodezji polskiej. Dokumenty operatu ewidencyjnego - mapa, rejestry, wykazy - są niezbęd­

ne różnym organom planowania i zarządzania dó podej­

mowania właściwych decyzji, związanych z gospodarką rolną i dysponowaniem terenami.

Dalsze prace, wykonywane zresztą do dziś,to sca­

lenia i wymiany gruntów. Objęto nimi prawie 5 min he­

ktarów, lecz szacuje się, że należy je jeszcze prze­

prowadzić na obszarze około 1,5 min hektarów.

Z innych prac ostatniego okresu wymienić należy:

- sporządzenie map glebowo-rolniczych dla 90& o- bszarów wiejskich,

- opracowanie projektów wyznaczenia terenów bu­

dowlanych,

- inwentaryzacją gruntów wymagających rekultywa­

cji lub użyźnienia oraz opraoowanie niezbędnej doku­

mentacji techniczno-projektowej,

- uporządkowanie własności gospodarstw rolnych.

Przedstawiony powyżej bardzo skrótowy rys histo­

ryczny merytorycznej działalności geodezji rolnej na terenach Polski, trzeba uzupełnić informacjami z za­

kresu praktycznego wykonawstwa tych prac.

Przekształcanie układu przestrzennego obszarów wiejskich składa się z różnorodnyoh działań, które można ująć w 4-etapowy cykl.

1. Stąp pierwszy jest to zbieranie, przetwarza - nie 1 przedstawianie informacji o obszaraoh wiejskich

dla wybranego terenu, dla którego przewidziane jest działanie urządzenioworolne.

2. Etap drugi - polega na analizie i wyciągnię - oiu wniosków z zebranych informacji wraz z propozycja­

mi reorganizacji obszarów.

3. Etap trzeci - to projektowanie nowej struktury przestrzennej.

4. Etap czwarty - realizacyjny, polega na przed - stawieniu nowych układów przestrzennych w terenie.

Rezultatem pierwszego etapu jest mapa wraz z od­

powiednią dokumentacją, ilustrujące istniejący stan na rozpatrywanym obszarze wiejskim. Kapa powstaje bądź z bezpośrednich zdjęć terenowych jako wynik róż­

norodnych czynności pomiarowych, obliczeniowych i kartograficznych, bądź na podstawie zdjęć lotniczych po ich fotogrametrycznym opracowaniu. Kapa jest nie tylko ilustracją istniejącego stanu, ale służy jako podstawa do dalszych prac obliczeniowych i do proje­

ktowania nowej struktury terenowej.

Analiza zebranych informacji /etap drugi/ jest wykonywana na podstawie różnego rodzaju dodatkowych opracowań studialnych, ilustrowanyoh metodami karto­

graficznymi bądź opisowoliczbowymi, które w sumie po­

zwalają na kompleksową ocenę istniejącej sytuacji go- spodarczo-terenowej. Przeprowadzona ocena pozwala'na wyciągnięcie stosownych wniosków i opraoowanie wstęp­

nych propozycji projektowych.

Ha etap następny - projektowanie - składają się dwa stadia: pierwsze - gospodarcze oraz drugie - te­

chniczne.

Gospodarcze projektowanie jest budową optymalne­

go modelu problemu projektowego, rozwiązywanego nas­

tępnie za pomocą właściwego warsztatu matematyczne - go. Wspomniany model ma zrealizować podstawowy cel projektowania: wprowadzenie ładu gospodarczego w rol­

niczej przestrzeni, by nastąpił wzrost produkcji oraz zwiększenie efektywności gospodarowania, Jednocześ - nie stawia się pewne gospodarcze i teohniczne warun­

ki, wynikająoe ze speoyfiki określonego projektu, z 12

obowiązujących przepisów i norm, a także - z postu - latów stawianych przez odbioroów projektu. Stadium gospodarczego projektowania końozy się w tym momen­

cie, kiedy zapadną decyzje co do przestrzennej loka­

lizacji poszczególnych'obiektów. Dopiero teraz wkra­

czamy w stadium drugie, które jest geodezyjną lokali­

zacją tych obiektów, tj. szukaniem ich położenia w stosunku do stałych punktów tsw. osnowy geodezyjnej,a także - określeniem położenia na mapie i w terenie no­

wo zaprojektowanych granic.

Ostatni etap - realizaoja projektu w terenie, to czynnośó pomiarowa, w wyniku której nowe granice są fi- zyoznie określane w terenie, a całe obiekty przekazy - wane we właściwe władanie.

77 niniejszym opracowaniu starano się wykazać, że problemy geodezji urządzeń terenów rolnych to działa­

nia na rzecz rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Po­

nieważ rolnictwo jest integralną częścią całej gospo­

darki narodowej i łąozy sią z pozostałymi działami ca­

łym systemem przyczyn i skutków, dlatego działalność w sferze geodezji urządzenioworolnej musi wyniknąć z uwarunkowań politycznych, ogólnogospodarczych, społe­

cznych i innych. Stąd rodzi sią miedzy innymi k o m ­ p l e k s o w y c h a r a k t e r naszych opracowań, nie sprowadzający sią li tylko do jednoczesnego roz - wiązywania wszystkich problemów, dotyczącyoh ukształ­

towania obszarów wiejskich, ale do powiązania przyję­

tych koncepcji projektowych w strukturalną całość go­

spodarczą, społeczną, socjalną i inną. 77 związku z tym złożone problemy współczesnej geodezji urządzeń terenów rolnych mogą być rozwiązywane jedynie w harmo­

nijnym współdziałaniu z wieloma dyscyplinami, w któ - rych każda wnosi konkretne propozycje projektowe, a także stwarza określone uwarunkowania. Zespół propozy­

cji i ograniczników przy znanym urządzenioworolnym i gospodarczym celu do osiągnięcia - to model z zakresu teorii programowania, który można rozwiązać z wykorzy­

staniem nowoczesnej techniki obliczeniowej. Włąozanie

tej teorii do konkretnych problemów gospodarczo-prze- strzennyoh nie przekroczyło - jak dotychczas - progu rozważań teoretycznych, chociaż istnieją już pewne próby cząstkowyoh wdrożeń. Problem nie tkwi bowiem w olbrzymiej ilości zmiennych, lecz wynika z faktu, że zmienne te z -iązsne są z określonym terytorium, na którym są rozrzucone i rozproszone w sposób - nazwij­

my - bezładny, a których dotychczas nie potrafimy o- pisaó formułą matematyczną w sposób prosty i przyda­

tny dla celów praktycznych. Dlatego jedynym rozwiąza­

niem jest generalizacja tych zmiennych, lecz to już nie sfera czystej matematyki czy techniki, lecz in­

wencji i talentu projektanta. Dlatego w projektowo - gospodarczej działalności urządzenioworolnej współ - czesna technika może i powinna być wykorzystywana do rozwiązywania pewnych ogólnych problemów, np.general­

nego układu dróg, lokalizacji określonych działów produkcji, optymalnych wielkości obszarowych i tp.

Dalsze uściślenia projektowe w odniesieniu do cząst­

kowych elementów nie mogą wykonywać "uzdolnione" ma­

szyny, lecz właściwy człowiek z odpowiednimi predys­

pozycjami koncepcyjnymi i inwencją twórczą, o dzia­

łalności którego była mowa w niniejszym opracowaniu.

14

"ycinek mapy w skali 1:5000 obszaru wiejskiego z wydłużoną i nieregularną szachownicą gruntów.

Oznaczono działki gospodarza J.T7.; było ich 83 na obszarze 7 ha 34 arów

Ten sam fragment z uregulowanymi w wyniku sca­

lenia gruntów działkami, drogami i siedliskami, lakreskowano częśó nowej własności gospodarza J.7., który posiada obecnie zaledwie 5 działek

3 ! SIGMA

R R Z E C S J E S lO P S ^ A ir S A C Z E i< \ £ . :■ P C a s: z A U . T Ć C U H IC ZH C . . 'u m erctr.-.-iA c '4 a . DO-050 A/a-watm i* r y r n * 100*

na Klecenie S to w a rz y s z e n ia G eo d etó w P o ls k ic h D ruk. Z a k ła d P o lig ra fic z n y W y d a w n ic tw a SIG M A — W a rsz a w a

Z a m . 134 30 N a k ła d 5^0 — 43 egz. 0 -1 3