KONFERENCJA
UCZEŃ ZE SPECJALNYMI
POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI WE WSPÓŁCZESNEJ SZKOLE
SEMINARIUM NAUKOWO-METODYCZNE
NAUCZYCIELE WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO WOBEC ZADAŃ ZWIĄZANYCH Z REALIZACJĄ
SPECJALNYCH POTRZEB EDUKACYJNYCH UCZNIÓW
Wydział Pedagogiczny i Artystyczny
Samorządowy Ośrodek Doradztwa Metodycznego i
Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach
22 października 2013
Centrum Edukacji Artystycznej UJK Wydział Pedagogiczny i Artystyczny
ul. Krakowska 11, 25-029 Kielce
Wydział Pedagogiczny i Artystyczny
Samorządowy Ośrodek Doradztwa Metodycznego i
Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach
PARTNERZY:
KURATORIUM OŚWIATY W KIELCACH MIEJSKI ZESPÓŁ PORADNI
PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNYCH W KIELCACH
PATRONAT HONOROWY:
JM REKTOR UJK
PROF. DR HAB. JACEK SEMANIAK
MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO ADAM JARUBAS
PREZYDENT MIASTA KIELCE WOJCIECH LUBAWSKI
ŚWIĘTOKRZYSKI KURATOR OŚWIATY MAŁGORZATA MUZOŁ
Wydział Pedagogiczny i Artystyczny
Samorządowy Ośrodek Doradztwa Metodycznego i
Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach
KOMITET NAUKOWO-ORGANIZACYJNY
PROF. UJK DR HAB. MIROSŁAW BABIARZ - PRZEWODNICZĄCY PROF. UJK DR HAB. MAREK KĄTNY,
PROF. UJK DR HAB. SŁAWOMIR KOZIEJ,
DR K. BIDZIŃSKI - SEKRETARZ, Z-CA PRZEWODNICZĄCEGO DR ALICJA GIERMAKOWSKA - SEKRETARZ,
DR KATARZYNA KRZYSTANEK - SEKRETARZ, DR ANNA OZGA - SEKRETARZ,
DR MIROSŁAW RUTKOWSKI - SEKRETARZ, DR EWA M. SZUMILAS - SEKRETARZ, Z-CA
PRZEWODNICZĄCEGO,
MGR ELŻBIETA CZERWONKA - WICEPRZEWODNICZĄCA, MGR BARBARA JAMRÓZ - WICEPRZEWODNICZĄCA, MGR AGNIESZKA SPRZĘCZKA-PIŁACIK - KOORDYNATOR
KONFERENCJI
„PODNIESIENIE
EFEKTYWNOŚCI KSZTAŁCENIA UCZNIÓW
ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI
– PRZYMUS, WYBÓR
CZY NOWE MOŻLIWOŚCI?”
dr Ewa Szumilas UJK Kielce mgr Agnieszka Sprzęczka – Piłacik SODMiDN Kielce MZ PPP Kielce
Wydział Pedagogiczny i Artystyczny
Samorządowy Ośrodek Doradztwa Metodycznego i
Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach
PARTNERZY MERYTORYCZNI
Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy dla Słabosłyszących i Niesłyszących w Kielcach,
dyrektor M. Jagniątkowska
Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy Nr 2 w Kielcach, dyrektor G. Czapla
Wydawnictwo MAC Edukacja
SPONSORZY
ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH w Chmielniku
ZESPÓŁ SZKÓŁ ZAWODOWYCH Nr 1 w Starachowicach
ZESPÓŁ SZKÓŁ PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO w Kielcach
FUNDACJA VIVE Kielce SERCE DZIECIOM
MOTTO
„Gdyby wszyscy byli tacy sami, nikt nikomu nie
byłby potrzebny”
ks. Jan
Twardowski
to „...potrzeby, które w toku rozwoju dzieci i młodzieży wynikają z ich niepełnosprawności lub
powstają z innych przyczyn trudności w uczeniu się”
(Reforma Systemu Kształcenia Uczniów ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi.1998.
Warszawa: Ministerstwo Edukacji Narodowej, s.11)
SPECJALNE POTRZEBY
EDUKACYJNE
Odsetek dzieci, u których trudności w rozwoju mają poważny wpływ na możliwości uczenia się oraz adaptacji społecznej sięga do 20% populacji w wieku szkolnym.
(Grodzka i Serafin 1999:163)
„Odnoszą się do tej grupy uczniów, która nie może podołać wymaganiom powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego. Mają oni, bowiem znacznie większe trudności
w uczeniu się niż ich rówieśnicy. Są w stanie kontynuować naukę, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie
specjalnego programu nauczania i wychowania, specjalnych metod, dostosowanych do ich potrzeb, możliwości
i ograniczeń.
Powinni być nauczani przez specjalistyczną kadrę pedagogiczną w odpowiednich warunkach bazowych przy uwzględnieniu
odmiennych rozwiązań organizacyjnych”.
SPECJALNE POTRZEBY EDUKACYJNE WG PROF. M.
BOGDANOWICZ
UCZNIOWIE ZE SPE
ROZP. MEN Z DNIA 30 KWIETNIA 2013R. W SPRAWIE ZASAD UDZIELANIA I ORGANIZACJI POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W PUBLICZNYCH PRZEDSZKOLACH, SZKOŁACH I PLACÓWKACH
3. 1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu
indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, wynikających w szczególności:
1) z niepełnosprawności;
2) z niedostosowania społecznego;
3) z zagrożenia niedostosowaniem społecznym;
4) ze szczególnych uzdolnień;
5) ze specyficznych trudności w uczeniu się;
6) z zaburzeń komunikacji językowej;
7) z choroby przewlekłej;
8) z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych;
9) z niepowodzeń edukacyjnych;
10) z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi;
11) z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.
NAJWAŻNIEJSZE DOKUMENTY DOTYCZĄCE EDUKACJI I PRAW CZŁOWIEKA
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948)
Konwencja Praw Dziecka (1989)
Światowa Deklaracja Edukacji dla Wszystkich (1990)
Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (1993)
Deklaracja z Salamanki - Wytyczne dla Działań w zakresie Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych (1994)
Milenijne Cele Rozwojowe (2000), Program Edukacji dla Wszystkich do 2015
Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych (2006)
48 Sesja UNESCO – Międzynarodowa Konferencja nt.
„Edukacja włączająca – drogą do przyszłości” (2008)
STANDARDOWE ZASADY WYRÓWNYWANIA SZANS OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH (1993)
Zasada 6, dotycząca edukacji:
„Państwa powinny uznać zasadę równych szans edukacyjnych - na poziomie podstawowym, średnim i wyższym dla dzieci, młodzieży i dorosłych z niepełnosprawnościami - organizowanych w warunkach integracji. Powinny one zagwarantować, by edukacja osób niepełnosprawnych stanowiła integralną część systemu oświaty”
(The Standard Rules, 1994, s.23).
DEKLARACJA Z SALAMANKI (1994)
każde dziecko ma fundamentalne prawo do nauki i należy dać szansę osiągnięcia i utrzymania odpowiedniego poziomu
kształcenia;
każde dziecko ma charakterystyczne indywidualne cechy, zainteresowania, zdolności i potrzeby w zakresie nauczania
systemy oświaty powinny być tworzone, a programy edukacyjne wdrażane z uwzględnieniem dużego zróżnicowania tych
charakterystycznych cech i potrzeb;
dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych muszą mieć dostęp
do zwykłych szkół, które powinny przyjąć je w ramach nauczania,
stawiającego dziecko w centrum zainteresowania i zdolnego
zaspokoić jego potrzeby;
DEKLARACJA Z SALAMANKI (1994) C.D.
zwykłe szkoły o tak otwartej orientacji są najskuteczniejszym środkiem zwalczania dyskryminacji, tworzenia przyjaznych
społeczności, budowania otwartego
społeczeństwa oraz wprowadzania w życie edukacji dla wszystkich.
Co więcej zapewniają one odpowiednie wykształcenie większości dzieci oraz
poprawiają skuteczność, a także efektywność
kosztową całego systemu oświaty” (UNESCO
1994, s. VIII).
CO JEST CELEM POLITYKI PAŃSTWA WOBEC UCZNIÓW NIEPEŁNOSPRAWNYCH?
(wystąpienie na konferencji „Wsparcie rodzin z osobami z niepełnosprawnościami ze szczególnym uwzględnieniem wsparcia edukacji niepełnosprawnych dzieci” w ramach posiedzenia Podkomisji stałej ds. osób niepełnosprawnych w dniu 22 maja 2012 r.)
Włączanie osób niepełnosprawnych w środowisko lokalne -również na poziomie edukacji.
System oświaty w teorii sprzyja wczesnej socjalizacji dzieci niepełnosprawnych do życia w lokalnym środowisku.
Zarówno Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, jak i Ustawa o systemie oświaty zapewniają im równy dostęp do edukacji i dostosowanie procesu nauczania do potrzeb i możliwości ucznia.
Przepisy oświatowe przyznają dziecku niepełnosprawnemu swobodny dostęp do trzech form kształcenia specjalnego: w szkole ogólnodostępnej, w szkole (lub klasie) integracyjnej oraz w szkole (lub klasie) specjalnej.
Wyboru dokonują rodzice, którzy mogą się w tej sprawie zwrócić o pomoc do specjalistów.
Również sposób naliczania kwoty uzupełniającej części oświatowej subwencji ogólnej pozwala na pokrycie dodatkowych kosztów kształcenia ucznia
niepełnosprawnego niezależnie od formy kształcenia.
Subwencja naliczana jest na dziecko, zależnie od wpisanego w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego rodzaju niepełnosprawności.
Zmiana mechanizmu finansowania edukacji uczniów niepełnosprawnych przez państwo wymaga racjonalizacji finansów oświaty i należy ją rozłożyć na kilka lat.
UCZNIOWIE Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
(wystąpienie na konferencji „Wsparcie rodzin z osobami z niepełnosprawnościami ze szczególnym uwzględnieniem wsparcia edukacji niepełnosprawnych dzieci” w ramach posiedzenia Podkomisji stałej ds. osób niepełnosprawnych w dniu 22 maja 2012 r.)
Niepełnosprawność to problem złożony. Obejmuje wiele różnych kategorii schorzeń.
Pierwsze skojarzenie to niepełnosprawność ruchowa, ale pojęcie
niepełnosprawności obejmuje też upośledzenie umysłowe (ponad połowa wszystkich uczniów niepełnosprawnych), autyzm czy problemy sensoryczne
Niepełnosprawności sprzężone (więcej niż jedna) występują u 12% wszystkich uczniów z niepełnosprawnością.
Rosnącym problemem dla systemu oświaty jest autyzm (w tym różne
zaburzenia ze spektrum autyzmu, np. zespół Aspergera, całościowe zaburzenia rozwojowe).
Na całym świecie odnotowuje się wzrost liczby osób dotkniętych autyzmem.
W Polsce uczniowie z autyzmem stanowią 4% uczniów niepełnosprawnych, co stanowi ok. 0,1% ogółu uczniów (jeden na tysiąc uczniów). Wliczając w to dzieci ze sprzężeniami, udział autyzmu wśród uczniów niepełnosprawnych wzrasta do 6%.
STATYSTYKA
W Polsce wg danych z roku szkolnego 2010/11 kształci się ok. 158 tys. uczniów niepełnosprawnych (posiadających orzeczenie z poradni psychologiczno- pedagogicznej) na poziomie od przedszkola do szkoły ponadgimnazjalnej.
Stanowi to 2,4% z ogólnej liczby 6,5 mln uczniów.
Najmniej uczniów niepełnosprawnych jest tam, gdzie nie ma obowiązku szkolnego – w przedszkolach i szkołach ponadgimnazjalnych (przedszkola 1%, szkoły podstawowe 2,8%, gimnazja 4,1%, szkoły ponadpodstawowe 1,7%).
W placówkach niepublicznych kształci się jedynie 3,2%
uczniów niepełnosprawnych (w por. z 10,4% dla ogółu
uczniów).
TO CO BARDZO WAŻNE…
PREZENTOWANE DANE POCHODZĄ Z SYSTEMU INFORMACJI OŚWIATOWEJ I OBRAZUJĄ STAN NA
DZIEŃ 30.09.2010.
Najbardziej znacząca różnica między niepełnosprawnymi uczniami przedszkoli a niepełnosprawnymi uczniami szkół dotyczy udziału dzieci z autyzmem.
Co czwarte niepełnosprawne dziecko w przedszkolu to autysta.
Dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych wskaźnik ten wynosi odpowiednio: 4%, 1,2%, o,8%. Może to oznaczać niemałe wyzwanie dla systemu edukacji, bowiem dzieci te w najbliższych latach trafią do szkół
podstawowych.
W gimnazjach znacznie wyższy niż w szkołach na innym poziomie kształcenia jest udział w ogólnej liczbie uczniów niepełnosprawnych: uczniów
niedostosowanych społecznie (6%) i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (4%), a także uczniów z zaburzeniami zachowania (7%). – zmiana
rozporządzenia
Ta ostatnia kategoria uczniów stanowi też znaczący odsetek uczniów niepełnosprawnych w szkołach podstawowych (8%).
NIEPEŁNOSPRAWNI W SZKOLNICTWIE PONADGIMNAZJALNYM
Uczniowie niepełnosprawni po ukończeniu gimnazjum najczęściej kształcą się w:
zasadniczych szkołach zawodowych (48%, głównie uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim),
w szkołach specjalnych przysposabiających do pracy (28%, głównie uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym),
w liceum ogólnokształcącym (11% - głównie uczniowie z niepełnosprawnością ruchową, słabowidzący, słabosłyszący, z zaburzeniami zachowania i zagrożeni niedostosowaniem społecznym)
dalsze 3% w liceum ogólnokształcącym uzupełniającym dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych – głównie uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim) czy technikum, w tym również uzupełniającym (łącznie około 6%, struktura podobna jak dla liceum ogólnokształcącego, z nieco wyższym udziałem uczniów niesłyszących i niedosłyszących).
RODZAJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W %
Ze względu na przyczynę wydania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, największą grupę wśród uczniów niepełnosprawnych stanowią uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim (36%) oraz umiarkowanym lub znacznym (20%).
W dalszej kolejności są to uczniowie z
niepełnosprawnościami sprzężonymi, a więc z więcej niż
jedną niepełnosprawnością (12%), z niepełnosprawnością
ruchową (6%) i z zaburzeniami zachowania (6%). Udział
każdej z pozostałych niepełnosprawności w ogólnej liczbie
uczniów niepełnosprawnych nie przekracza 5%.
FORMA KSZTAŁCENIA: OGÓLNODOSTĘPNE, INTEGRACYJNE, SPECJALNE
System edukacji w Polsce uwzględnia trzy formy kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi:
edukację włączającą – uczeń z niepełnosprawnością realizuje edukację w szkole ogólnodostępnej;
edukację specjalną w szkole integracyjnej lub klasie integracyjnej w szkole ogólnodostępnej z oddziałami integracyjnymi
edukację specjalną w szkole specjalnej lub klasie specjalnej w szkole ogólnodostępnej
taki system obowiązuje w 17 europejskich krajach zrzeszonych
w Europejskiej Agencji Rozwoju Uczniów ze SPE (28 państw).
W 7 krajach realizuje się edukację tylko w formie ogólnodostępnej, 5 państw realizuje jedynie formę edukacji ogólnodostępnEJ i specjalnej.
(Źródło –raport NIK zał. 1 )
EDUKACJA INTEGRACYJNA
integracja oznacza przede wszystkim „nie-segregację” może ona oznaczać m.in.:
umieszczenie dzieci niepełnosprawnych w klasie specjalnej szkoły zwykłej - zapewniając w ten sposób tzw. integrację przestrzenną;
umieszczenie dzieci niepełnosprawnych w klasie lub szkole integracyjnej z zapewnieniem specjalnej pomocy;
Nadreprezentację liczby dzieci z niepełnosprawnościami w klasie;
szkoła integracyjna nie jest szkołą rejonową najbliższą miejsca
zamieszkania dziecka.
FORMA KSZTAŁCENIA: ODDZIAŁY OGÓLNODOSTĘPNE, INTEGRACYJNE,
SPECJALNE
Największy procentowy udział w oddziałach ogólnodostępnych mają uczniowie przewlekle chorzy (66%) oraz z niepełnosprawnościami sensorycznymi: słabo słyszący (51%) i słabo widzący (50%), nieco niższy uczniowie z niepełnosprawnością ruchową (41%) i
z zaburzeniami psychicznymi (39% tej grupy).
Natomiast rodzaje niepełnosprawności z najwyższym odsetkiem
uczniów w oddziałach specjalnych to zagrożeni uzależnieniem
(95% tej grupy), niedostosowani społecznie (87%) oraz z
upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub
znacznym (79%).
NAUCZANIE INDYWIDUALNE
Odsetek uczniów objętych indywidualnym nauczaniem jest związany z poziomem kształcenia.
Największą wartość osiąga on w gimnazjach (0,56% ogółu uczniów), a dalszej kolejności w szkołach podstawowych (0,40%).
Mniejszy udział mają uczniowie nauczani indywidualnie w szkołach ponadgimnazjalnych i w przedszkolach (odpowiednio 0,18% i 0,16)
Uderzające są różnice w odsetku uczniów nauczanych indywidualnie między szkołami publicznymi a niepublicznymi .
W tych ostatnich odsetek ten jest na każdym poziomie kształcenia
parokrotnie niższy niż w szkołach publicznych. Można przypuszczać, że
szkoły niepubliczne niechętnie przyjmują uczniów, których stan zdrowia
uniemożliwia lub znacznie utrudnia udział w zajęciach w szkole.
SZANSE I ZAGROŻENIA W EDUKACJI UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI
Kształcenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi przez dość długi okres czasu zajmowało ważne miejsce w
przedsięwzięciach Ministerstwa Edukacji Narodowej ( od
października 2008 r.) w dwóch komisjach eksperckich: Zespołu ds.
kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i Zespołu opiniodawczo-doradczego do spraw kształcenia
zawodowego.
Formuła prac zespołów była różna, ale cel jeden: określić miejsce ucznia niepełnosprawnego w systemie edukacji tak, by mógł on osiągnąć pełną samodzielność, bądź samodzielność na miarę jego
możliwości oraz oczekiwań.
SZANSE I ZAGROŻENIA W EDUKACJI UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI
Z danych statystycznych raportu wynika mała skuteczność edukacji specjalnej w formach włączających, z uwagi na nierealizowanie w tej formie uwarunkowań koniecznych do właściwej realizacji uczenia się młodzieży z niepełnosprawnościami.
Trudności sygnalizowane były już wcześniej, w trakcie prac
nad reformą.
MODEL WSPÓŁPRACY
Nauczyciele szkół ogólnodostępnych nie mogą czuć się osamotnieni.
Należy określić zasoby (kwalifikacje, zadania) placówek, instytucji.
Trzeba szukać rozwiązań merytorycznych, mających na celu
wspomaganie ucznia ze SPE i jego rodziców, a także nauczycieli, dotyczących np. specyfiki pracy z uczniem z określoną
niepełnosprawnością, dysfunkcją lub zdolnością, efektywnej
współpracy ze specjalistami Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, szkół i placówek specjalnych, integracyjnych.
Proponujemy utworzenia koalicji na rzecz ucznia ze SPE, dotyczącej powoływania i organizacji zespołów w przedszkolu, szkole czy
placówce, włączając do współpracy wszystkie instytucje pomocowe, organizacje pozarządowe, wolontariat.
Ważna jest współpraca z samorządami i stworzenie zapisów
dotyczących pomocy dzieciom i młodzieży ze SPE – w lokalnej
strategii oświatowej.
MODEL WSPÓŁPRACY SZKOŁY Z ORGANIZACJAMI W ŚRODOWISKU LOKALNYM
R.DORCZAK
