1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI, PRODUCENTA I DYSTRYBUTORA 5. POST Ę POWANIE W PRZYPADKU PO ś ARU 4. PIERWSZA POMOC 3. IDENTYFIKACJA ZAGRO ś E Ń 2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI, PRODUCENTA I DYSTRYBUTORA

Nazwa produktu: Sód Wzór chemiczny: Na Producent:

Dystrybutor:

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Pierwiastek stwarzający zagroŜenie:

Nazwa chemiczna % wag. Nr CAS Nr WE Symbole ostrzegawcze

Zwroty zagroŜenia (R)*

sód 100 7440-23-5 231-132-9 F, C 14/15-34

Objaśnienie: T⁺= bardzo toksyczny, T= toksyczny, C= Ŝrący, Xn= szkodliwy, Xi= draŜniący, E= wybuchowy, O= utleniający, F⁺= skrajnie łatwo palny, F= wysoce łatwo palny, N= niebezpieczny dla środowiska

*Pełne znaczenie zwrotów zagroŜenia R z punktu 2 ujęto w punkcie 16

3. IDENTYFIKACJA ZAGROśEŃ

Substancja została zaklasyfikowana jako niebezpieczna zgodnie z

obowiązującym prawem. F C

ZagroŜenie poŜarowe: Reaguje gwałtownie z wodą, uwalniając skrajnie łatwo palne gazy.

Metal, ciało stałe. Wchodzi w gwałtowną reakcję z wodą, z wydzieleniem wodoru.

ZagroŜenie toksykologiczne:

Powoduje oparzenia. Sód posiada Ŝrące właściwości. Jest przyczyną groźnych, chemicznych oparzeń powierzchni ciała.

ZagroŜenie

ekotoksykologiczne:

Stopień bezpośredniego zagroŜenia dla zwierząt lądowych i wodnych – duŜy.

4. PIERWSZA POMOC

Następstwa połknięcia:

1. W razie osłabienia i niemiarowości tętna podać podskórnie kofeinę lub kardiamid.

2. Przewieźć do lekarza w pozycji leŜącej, w opatrunkach ochronnych z luźno nałoŜonej gazy.

Kontakt ze skórą:

1. Oparzenia skóry natychmiast zmywać obficie wodą, a następnie opatrzyć gazą z maścią borną lub zwilŜoną 6% roztworem taniny.

2. Oparzonej osobie zapewnić leŜenie, spokój i ciepło.

Kontakt z oczami:

1. Oczy naleŜy obficie i długo przemywać tylko zimną wodą, starając się wywijać powieki.

2. Wpuścić 1-2 krople oleju rycynowego dla złagodzenia bólu. Oczy osłonić gazą. Poszkodowanej osobie zapewnić jak najszybciej pomoc okulisty.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POśARU

Szczególne zagroŜenia: Sód w warunkach normalnych przechowywany jest w nafcie. Na powietrzu zapala się. W kontakcie z wilgocią wydziela się wodór.

Środki gaśnicze: Gaśnice proszkowe z proszkiem gaszącym metale.

Zalecenia szczegółowe: StraŜacy powinni być wyposaŜeni w ubrania ognioodporne i niezaleŜne

aparaty oddechowe.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne: W przypadku wydostania się większej ilości sodu do środowiska, skaŜony teren naleŜy wyizolować z otoczenia, a poza jego obręb wyprowadzić osoby postronne. Sód pokryć proszkiem gaszącym metale.

Środki

ochrony osobistej:

Stosować ubrania ochronne z tkanin powlekanych, rękawice ochronne, okulary ochronne w szczelnej obudowie, ochrony dróg oddechowych. NaleŜy pamiętać o ograniczonym czasie ochronnego działania filtrów cząsteczkowych (filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2).

Zalecenia szczegółowe: Zabezpieczyć opakowania (pojemniki) przed wydostaniem się sodu do środowiska.

Zabezpieczenie środowiska:

Brak zaleceń.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Postępowanie z substancją:

Podczas stosowania sodu nie jeść, nie pić, unikać kontaktów z sodem, unikać wdychania produktów reakcji z wilgocią (wodorotlenek sodu), przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzieŜ i sprzęt ochrony osobistej, pracować w wentylowanym pomieszczeniu. Przechowywać w zamknięciu, poza zasięgiem dzieci.

Zapobieganie

poŜarom/wybuchom:

Surowo przestrzegać zasad bezpiecznego przechowywania sodu metalicznego.

Magazynowanie: Sód naleŜy przechowywać w miejscu suchym i chłodnym, w temperaturze 8-15ºC i wilgotności 20-60%. Magazyny muszą być wykonane z materiałów niepalnych. Sód metaliczny, ze względu na swoją aktywność, przechowywany jest w nafcie, w atmosferze obojętnej (w bębnach stalowych lub puszkach blaszanych lutowanych spoiwem cynowo-ołowianym) albo w próŜni. W przypadku częściowego opróŜnienia naczynia, pozostałość naleŜy zalać ropą lub olejem mineralnym. Na opakowaniach umieścić napis:

„Chronić przed wilgocią”. Pomieszczenia wyposaŜyć w gaśnice śniegowe i proszkowe. Do gaszenia poŜaru pod Ŝadnym warunkiem nie uŜywać wody.

Personel magazynowy wyposaŜyć w niezbędne ochrony osobiste. Zasady magazynowania określa norma PN-89/C-81400.

8. KONTROLA NARAśENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Ogólne – niezbędne do prawidłowego przewozu, magazynowania i stosowania sodu metalicznego. Sprawna wentylacja i urządzenia odsysające.

Osobiste wyposaŜenie ochronne:

Drogi oddechowe: Maski ochronne z filtrami pyłów P2.

Ręce: Rękawice ochronne, powlekane.

Oczy: Okulary ochronne w szczelnej obudowie, maski ochronne.

Skóra i ciało: Ubrania ochronne ze zwartej tkaniny. Fartuchy ochronne.

Ogólne środki ochrony:

Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Unikać bezpośredniego kontaktu powierzchni ciała i dróg oddechowych z cząsteczkami sodu. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy dokładnie wymyć powierzchnię ciała. Nie jeść, nie pić podczas pracy.

Natychmiast usuwać wszelkie rozsypy.

Obowiązujące w Polsce najwyŜsze dopuszczalne stęŜenie (mg/m³) w środowisku pracy:

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29.11.2002r. (Dz.U. Nr 217, poz. 1833) w sprawie najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy ze zmianą z dnia 1.10.2005r. (Dz.U. 212 poz.1769).

NajwyŜsze dopuszczalne stęŜenie w środowisku pracy (NDS):

NDS – nie ustalono

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

Masa atomowa: 22,99 g/mol

Postać fizyczna, barwa, zapach, inne:

Sód jest pierwiastkiem chemicznym naleŜącym do grupy I głównej układu okresowego (litowce). W warunkach normalnych jest srebrzystobiałym, miękkim metalem, tracącym połysk na powietrzu wskutek reagowania z parą wodną i tworzenia się warstewki wodorotlenku. W zetknięciu z wodą zapala się. Bardzo aktywny chemicznie. Sód krystalizuje w układzie regularnym. W związkach występuje w stanie utlenienia +1. Zawartość sodu w skorupie ziemskiej wynosi 2,76%. Pary sodu zawierają cząsteczki jednoatomowe.

Gęstość: 0,968 g/cm³ (20ºC)

Temperatura topnienia: 97,83ºC Temperatura wrzenia: 882,9ºC Temperatura zapłonu: > 115ºC Rozpuszczalność w wodzie i

innych rozpuszczalnikach:

Sód wchodzi z wodą w gwałtowną reakcję z wydzieleniem wodoru. Nie rozpuszcza się w benzynie, nafcie i ropie naftowej.

Inne: Jest jednym z najsilniej elektrododatnich pierwiastków. Związki sodu są najczęściej bezbarwne lub białe i dobrze rozpuszczają się w wodzie. Wodorotlenek i tlenki sodu są bardzo silnymi zasadami.

Sód tworzy tylko nieliczne i niezbyt trwałe związki kompleksowe.

Sód występuje w wielu związkach, które jako tańsze niŜ analogiczne związki innych litowców, mają powszechne zastosowanie. Sód metaliczny, ze względu na swoją aktywność, przechowywany jest w nafcie, w atmosferze obojętnej lub w próŜni. Podczas spalania sodu, obok wodoru, w dymie obecny jest tlenek sodu lub – gdy środowisko nie zawiera wody – nadtlenek sodu. NajwaŜniejszym jego minerałem jest halit NaCl. Sód występuje równieŜ w wodzie morskiej i solankach. Wchodzi w skład wielu krzemianów i glinokrzemianów. Metaliczny sód jest stosowany jako reduktor do otrzymywania innych metali i jako środek suszący. Powszechnie uŜywany jest jako katalizator w procesach polimeryzacyjnych. W postaci stopu z potasem jest czynnikiem chłodniczym w niektórych typach reaktorów jądrowych. Stosowany w wielu syntezach organicznych i

nieorganicznych.

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Stabilność i reaktywność: Sód reaguje gwałtownie z wodą, przy czym wydziela się wodór i powstaje wodorotlenek sodu. Sód gwałtownie reaguje z kwasami.

Właściwości korozyjne: Brak.

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi naraŜenia człowieka: Wdychanie pyłów, spoŜycie, kontakt ze skórą i z oczami.

Informacja ogólna: Sód posiada Ŝrące właściwości. Jest przyczyną groźnych chemicznych oparzeń powierzchni ciała.

Działanie miejscowe:

Wdychanie dymów: Wdychanie dymów zawierających mikrocząsteczki sodu, tlenku sodu i wodorotlenku sodu, wywołuje trudności w oddychaniu, z kaszlem i bólem w klatce piersiowej. W groźniejszych przypadkach występuje skrócenie oddechu z pieniącą się śliną (obrzęk płuc). MoŜe wystąpić stan podniecenia oraz dezorientacja, utrata przytomności – nawet wówczas, gdy nie pojawiły się trudności w oddychaniu.

Połknięcie: Wystąpi uszkodzenie ust, przełyku, organów wewnętrznych. Pojawią się wymioty i dezorientacja. W cięŜkich przypadkach pojawi się szok, zaburzenie widzenia, drŜenie mięśni, utrata przytomności z powodu uszkodzenia organów wewnętrznych.

Kontakt ze skórą: Pojawiają się podraŜnienia i zaczerwienienia. W groźniejszych przypadkach powstaje oparzenie chemiczne oraz termiczne, któremu towarzyszy silny ból.

Kontakt z oczami: Widoczne podraŜnienie i zaczerwienienie, a w groźniejszych przypadkach powstaje poparzenie chemiczne. MoŜe pojawić się trwałe uszkodzenie oka.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Stopień zagroŜenia wód: duŜy.

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U.62 poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U.112 poz. 1206) Zawartość opakowania wg:

rodzaju 06 13 99 inne nie wymienione odpady Opakowania wg:

rodzaju 15 01 07 opakowania ze szkła

Sposób likwidacji (D10) - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie.

ZuŜyte opakowania dostarczać do uprawnionych do ich przerabiania przedsiębiorstw.

Opakowania opróŜnić całkowicie.

14. INFORMACJE TRANSPORTOWE

Numer UN (ONZ): 1428 SÓD

Klasa ADR/RID/IMO: 4.3

Kod klasyfikacyjny: W2

Ilości ograniczone: LQ0

Grupa pakowania: I

Numer rozpoznawczy zagroŜenia: X423

Nalepka ostrzegawcza wg ADR/RID Nr 4.3:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Substancja została zaklasyfikowana jako niebezpieczna zgodnie z obowiązującym prawem.

Na etykietach naleŜy umieścić następujące informacje:

Symbol ostrzegawczy na opakowaniu jednostkowym:

Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:

F Produkt wysoce łatwopalny

C Produkt Ŝrący

Zwroty wskazujące rodzaj zagroŜenia

R 14/15 Reaguje gwałtownie z wodą uwalniając skrajnie łatwo palne gazy.

R 34 Powoduje oparzenia.

Zwroty określające warunki bezpiecznego stosowania S 1/2 Przechowywać pod zamknięciem i chronić przed dziećmi.

S 5* Przechowywać w ... (cieczy wskazanej przez producenta).

S 8 Przechowywać pojemnik w suchym pomieszczeniu.

S 43 W przypadku poŜaru uŜywać ... (podać rodzaj sprzętu przeciwpoŜarowego. JeŜeli woda zwiększa zagroŜenie, dodać: „nigdy nie uŜywać wody”).

S 45 W przypadku awarii lub jeŜeli źle się poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza – jeŜeli to moŜliwe, pokaŜ etykietę.

* S5 nie jest wymagane w przypadku zastosowania odpowiedniego bezpiecznego opakowania Kartę wykonano zgodnie z:

• Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11.01.2001r. (Dz.U.11 poz.84; z późniejszymi zmianami).

• Rozporządzeniem w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 140, poz. 1171) ze zmianą z dnia 14.12.2004r. (Dz.U. 2 z 2005r. poz.2).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 28.09.2005r w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz.U.201 poz.1674), (29ATP).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 2.09.2003r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 173, poz. 1679 z późniejszymi zmianami).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 2.09.2003r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 171, poz. 1666 z późniejszymi zmianami).

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29.11.2002r. (Dz.U. Nr 217, poz. 1833) w sprawie najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy ze zmianą z dnia 1.10.2005r. (Dz.U. 212 poz.1769).

• Ustawą z dnia 27.04.2001r. o odpadach, (Dz.U.62 poz.628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27.09.2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U.112 poz.1206).

• Ustawą z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. 2001 nr 63 poz. 638).

• Klasyfikacją towarów niebezpiecznych zgodnie z Umową Europejską dotyczącą międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR).

• Ustawą z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. 2002 nr 199 poz. 1671) z późniejszymi zmianami.

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2003 nr 169 poz. 1650) z późniejszymi zmianami.

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 30.12.2004 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005r. Nr 11, poz. 86).

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21.12.2005r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. Nr 259, poz. 2173).

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2003 nr 169 poz. 1650) z późniejszymi zmianami.

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 30.12.2004 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005r. Nr 11, poz. 86).

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21.12.2005r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. Nr 259, poz. 2173).

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu:

Sód

Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych F Produkt wysoce łatwo palny.

C Produkt Ŝrący.

Znaczenie zwrotów zagroŜenia z punktu 2

R 14/15 Reaguje gwałtownie z wodą uwalniając skrajnie łatwo palne gazy.

R 34 Powoduje oparzenia.

Normy na sprzęt ochronny:

PN-EN 141:2002 Sprzęt ochrony układu oddechowego. Pochłaniacze i filtropochłaniacze, wymagania, badanie, znakowanie;

PN-EN 344:1996 Wymagania i metody badania obuwia bezpiecznego, ochronnego i zawodowego do uŜytku w pracy. Zmiana A1;

PN-EN 166:2002 (U) Ochrona indywidualna oczu. Wymagania;

PN-EN 374-3:2004 (U) Rękawice chroniące przed chemikaliami i mikroorganizmami. Wyznaczanie odporności na przenikanie chemikaliów;

PN-EN 466:1998 OdzieŜ ochronna. Ochrona przed ciekłymi chemikaliami. Wymagania dotyczące odzieŜy chroniącej przed chemikaliami z połączeniami nieprzepuszczającymi cieczy (typ 3);

Powietrze na stanowiskach pracy

PN-EN 1540:2004 Powietrze na stanowiskach pracy. Terminologia

PN-EN 689:2002 Powietrze na stanowiskach pracy. Wytyczne oceny naraŜenia inhalacyjnego na czynniki chemiczne przez porównanie z wartościami dopuszczalnymi i strategia pomiarowa.

Uwaga:

UŜytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacja zawarta w powyŜszej karcie stanowi opis wymogów bezpieczeństwa uŜytkowania preparatu. UŜytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do określonych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy

uŜytkownika. Karta charakterystyki nie moŜe być traktowana jako gwarancja właściwości preparatu.

Produkt nie moŜe być uŜywany bez pisemnej zgody w Ŝadnym innym celu aniŜeli podanym w p.1 karty charakterystyki.

Karta charakterystyki jest bezpośrednio przekazywana dystrybutorowi produktu, bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.

Kartę wykonano w Przedsiębiorstwie EKOS S.C. 80-266 Gdańsk, al. Grunwaldzka 209, tel/fax: (0-58)305-37- 46, www.ekos.gda.pl e-mail: ekos@ekos.gda.pl na podstawie informacji i konsultacji uzyskanych od Zamawiającego oraz materiałów z własnej bazy danych.

Informacje zawarte w niniejszej karcie charakterystyki są zgodne z aktualnym stanem naszej wiedzy i spełniają warunki prawa krajowego oraz Unii Europejskiej.

Informacje zawarte w niniejszej karcie charakterystyki nie są gwarancją parametrów technicznych czy przydatności do określonych zastosowań.

* * * * *