Blok, ja w nim i inne wiersze Mirona Białoszewskiego, czyli o poetyzacji codzienności
1. Cele lekcji
a) Wiadomości Uczeń:• zna wybrane wiersze Mirona Białoszewskiego,
• wie, na czym polega poetyka lingwistyczna,
• wymienia przejawy zainteresowania kulturą peryferyjną.
b) Umiejętności Uczeń potrafi:
• zanalizować najważniejsze cechy języka Mirona Białoszewskiego,
• scharakteryzować sposób ujęcia codzienności w poezji autora Obrotów rzeczy.
2. Metoda i forma pracy
Praca z tekstem
Prezentacja uczniowska
3. Środki dydaktyczne
Podręcznik z serii „Pamiętajcie o ogrodach…”, cz. 3 oraz tekst wiersza Blok, ja w nim z tomu Odczepić się (1978).
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Lekcję rozpoczyna krótkie przedstawienie sylwetki twórczej Mirona Białoszewskiego jako poety i prozaika zaliczanego do nurtu lingwistycznego, np. w formie prezentacji uczniowskiej, referatu lub wykładu nauczyciela.
b) Faza realizacyjna
Interpretację wybranych wierszy Białoszewskiego można zacząć od krótkiego późnego utworu Blok, ja w nim, będącego jednocześnie próbą zapisu, jak i kreowania rzeczywistości.
1. Nauczyciel czyta na głos wiersz Blok, ja w nim. Uczniowie próbują odtworzyć zapis (karta pracy ucznia).
Ćwiczenie uświadamia: po pierwsze – jak ważna jest forma zapisu dla znaczenia
współczesnego wiersza, po drugie – że wiersz przypomina urywek zapisanych na taśmie
odgłosów życia mieszkańców wielkomiejskiego bloku.
W interpretacji należy zwrócić uwagę na to, że podmiotem lirycznym jest mieszkaniec bloku;
lakoniczność tekstu, a także na warstwę brzmieniową języka – onomatopeje, powtórzenia, elementy mowy potocznej. Wniosek powinien zawierać spostrzeżenie, że wiersz stanowi odwzorowanie codzienności, chaosu mowy potocznej z jej niepełnością oglądu rzeczywistości.
2. Zainteresowanie kulturą peryferyjną typowe dla poety nauczyciel proponuje poznać na przykładzie Filozofii Wołomina.
Może zadać pomocnicze pytania interpretacyjne:
Jaką rzeczywistość opisał Białoszewski w omawianym utworze? Czym cechuje się Wołomin?
Dlaczego poeta zainteresował się tym miejscem?
Odpowiedzi na podane pytania pozwalają sformułować najważniejsze cechy twórczości M.
Białoszewskiego, zbiera się je w metodą burzy mózgów i zapisuje od razu na tablicy.
utrwalanie w poezji odchodzącego świata peryferii kulturowych (uobecnienie tych miejsc w poezji);
tworzenie mitu małego miasteczka;
sakralizacja świata;
poetyzacja codzienności;
konwencja językowa, w które słowo staje się przedmiotem eksperymentu;
tworzenie i wykorzystywanie idiolektów.
3. Następnie nauczyciel podejmuje rozmowę interpretacyjną o utworze Szare eminencje zachwytu.
Przykładowe pytania pomocnicze:
Co wychwala poeta w omawianym wierszu?
Jakie konsekwencje filozoficzne – by tak rzec – wynikają z przełamania
podziałów: na język potoczny i język literacki, na sferę „sacrum” i „profanum”?
5. Kolejne ćwiczenie polega na tym, by uczniowie po przeczytaniu tekstu Sztuki piękne pokoju uczniowie odpowiedzieli na pytania:
Białoszewski dochodzi do poznania świata przez obserwację rzeczy prostych i brzydkich. Na czym polega jego „filozofia rzeczy”?
Jakie są skutki dysonansów estetycznych: zestawiania słów z różnych zakresów znaczeniowych, np. szafa – piramida – Aida?
c) Faza podsumowująca
Uczniowie proponują wnioski do tematu, na czym polega „słowiarstwo” M. Białoszewskiego?
5. Bibliografia
1. Makowiecki A.i in., „Pamiętajcie o ogrodach…”. Literatura – kultura – język, cz. 1, Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, WSiP, Warszawa 2003.
2. Shuty S., Blok. Powieść hipertekstowa, http://www.blok.art.pl/
6. Załączniki
a) Karta pracy ucznia
Karta formatu A 4, na której uczniowie zapisują tekst wiersza Blok, ja w nim.
b) Zadanie domowe Dla chętnych:
Przeczytaj powieść hipertekstową Sławomira Shutego Blok i odpowiedz na pytanie: W jaki sposób współczesny twórca oddał klimat mieszkania w bloku?
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcja przeznaczona dla klasy pierwszej liceum ogólnokształcącego z rozszerzonym programem nauczania języka polskiego.
