Nie zabijaj, nie kradnij... Sytuacje kryzysu najwyższego ryzyka na uczelniach wyższych w relacjach mediów Beata Czechowska-Derkacz, Małgorzata Łosiewicz, Andrzej
Ostrowski
Citation: Czechowska-Derkacz, B., Łosiewicz, M., Ostrowski, A. (2017). Nie zabijaj, nie kradnij... Sytuacje kryzysu najwyższego ryzyka na uczelniach wyższych w relacjach mediów. Studia Medioznawcze, 3 (70), 89–98.
© Korzystanie z tego materiału jest możliwe zgodnie z właściwymi przepisami o
dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa, a
korzystanie w szerszym zakresie wymaga uzyskania zgody uprawnionego.
Nie zabijaj, nie kradnij...
Sytuacje kryzysu najwyższego ryzyka na uczelniach wyższych w relacjach mediów
Beata Czechowska-Derkacz, Małgorzata Łosiewicz, Andrzej Ostrowski
K
ryzys je st w pisany w specyfikę fun k cjo now ania w szystkich organizacji, lakże uczelni w yższych. C elem artykułu je st p rze d staw ienie sposobów prezentacji w m ediach sytuacji kryzysow ych najw yższego ry z y k a 1, kie
dy zagrożone je st życie i zdrow ie ludzkie oraz kiedy dochodzi do korupcji i oszustw a. W prze
prow adzonej analizie autorzy posłużyli się sy m b o lik ą naw iązującą do dekalogu w odniesieniu do dw óch przykazań: nie zabijaj i nie kradnij.
Do badania w ybrano przykłady nieuw zględ- niane dotąd szerzej, a m ające szeroki m edialny w ydźw ięk: śm ierć studentów w czasie otrzęsin na U niw ersytecie T echnologiczno-Przyrodni- czym w B ydgoszczy oraz w yłudzenia grantów w dw óch w ysoko notow anych w rankingach i silnych w izerunkow o uczelniach - P olitech
nice W rocław skiej oraz A kadem ii G órniczo- -H ulniczej. Ilościow e badania frekw encyjności określonych haseł, ich kolokacje, analiza tekstu łącznie ponad tysiąca artykułów z portali in
ternetow ych i prasy pozw oliły na w yróżnienie odm iennych sposobów prezentacji w m ediach k ryzysów na polskich uczelniach. K ontekstem je st pojęcie p o stp ra w d y, które coraz częściej pojaw ia się w m ediach. Sens naukow ego dys
kursu w odniesieniu do faktów ulega zm ianie i zostaje przeniesiony na poziom em ocji. Tu staje się kolejnym źródłem kryzysu na uczel
niach w yższych, który podlega jednak nowej interpretacji.
Dekalog a typologia kryzysów na uczelniach wyższych
D ekalog ja k o kodeks etyczny zaw iera zasady postępow ania, którym i pow inni kierow ać się ludzie w ierzący w religii chrześcijańskiej i ju daizm ie. D ziesięć słó w , bo takie je st greckie znaczenie słow a dekalog „sporządzone ( ...) na użytek m ałego ludu ( ...) zaw ładnęło w yobraź
n ią m oralną połow y św iata - ponad granica
mi języków , ras, w yznań i kultur” 2. Ten zbiór
1 Autorzy, dokonując takiego rozróżnienia, posłużyli się definicją ryzyka postrzeganego jak o niepew ność zw iązaną z przyszłym i wydarzeniam i lub decyzjam i i ich skutkiem . Z atem sytuacja kryzysow a najw yższego ryzy
ka to zdarzenie, w którym ocena niekorzystnych skutków ryzyk je s t nic do zaakceptow ania przez uczelnię i przy
nosi najw ięcej szkód w izerunkow ych. O dnosząc się do istniejących w literaturze podziałów, ze w zględu na ryzyko konsekw encji dotyczące ryzyka osobistego i ryzyka m aterialnego, dokonano klasyfikacji na sytuacje kryzysow e najw yższego ryzyka, zw iązane z zagrożeniem zdrow ia lub/i życia, oraz sytuacje kryzysow e najw yższego ryzyka zw iązane z defraudacją środków publicznych, oszustw finansow ych, wyłudzeń.
: A. Szostkiew icz, D ekalog i P olacy, „P olityka” 2001, nr 37, s. 3 -9 .
Beata Czechowska-D erkacz, Małgorzata Ł osiew icz, Andrzej Ostrowski
m oralnych norm je s t niezm ienny i obow iązuje w każdym m iejscu i o każdej porze dla w y
m ienionych grup religijnych. Z zasady nie daje m ożliw ości zw olnienia od przestrzegania przykazań w części czy całości. Aby przyjrzeć się, ja k ie podejście do obow iązującego kanonu p rezentują Polacy, w arto przedstaw ić wyniki badania C B O S-u z 2016 roku1. Pokazuje ono, że 80 procent respondentów uważa posiadanie zasad m oralnych za istotne. Z tego 21 procent deklaruje trzym anie się ich w każdej sytuacji, 39 procent dopuszcza odstępstw a jedynie w w y
jątkow ych sytuacjach, a 20 procent zakłada sw o
bodne w eryfikowanie uzależnione od sytuacji dnia codziennego. W kraju, gdzie 92 procent re
spondentów określa się m ianem katolików 4, reli- gia je st istotną sferą życia. C iekaw ych w yników dostarcza zestaw ienie m oralności z religią, które dla 42 procent respondentów je st ważne, ale 30 procent z nich uw aża, że m oże obyć się rów nież bez uzasadnienia religijnego. W iększość, bo 48 procent, przedkłada w lej m ierze własne sum ie
nie nad religię, a 10 - nie rozw aża takich kw e
stii. Z atem Polacy, bez w zględu na regularność praktyk religijnych, pochw alają istnienie zasad m oralnych i odw ołują się do nich. Warto przyto
czyć w yniki badania, które pokazują stosunek do m oralności określanej przez zasady katolicyzm u.
W kraju, gdzie dziew ięciu na dziesięciu ankie
tow anych określa się m ianem katolików, zasady lej religii są najlepszą i w ystarczającą podstaw ą m oralności dla 18 procent (wśród sam ych kato
lików w skaźnik ten wynosi 19 procent). G rupa
tych, którzy sądzą, że katolickie zasady m oralne są po części słuszne wynosi 46 procent ogółu ba
danych, i tyle sam o - dla grupy katolików. Jedna czw arta odpow iadających (25 procent, wśród katolików 27 procent) zgadza się z zasadam i ka
tolickim i, ale wnosi o ich uzupełnienie innymi norm am i. Dla 11 procent m oralność religijna jest obca, przy czym 8 procent docenia część katolic
kich zasad. To oznacza, że Polacy, bez względu na w yznanie, odw ołują się w swoim życiu do ka
tolickich zasad moralnych.
W procesie analizy w ybranych przykładów zastosow ano sym bolikę dekalogu w o dniesie
niu do dw óch przykazań: n ie za b ija j i nie kra d nij. S ą to ciężkie uczynki, uw ażane za pow ażne n aruszenia w artości i norm społecznych, pod le
g ające k arze z m ocy obow iązującego praw a. Ich pojaw ienie się w eksplorow anym środow isku uczelni w yższych w yw ołuje sytuacje kryzysu zw iązanego z najw yższym poziom em ryzyka.
B eata C zechow ska-D erkacz i M ałgorzata Ł o siew icz w sw ych w cześniejszych p u b lik a
cjach5 identyfikow ały zjaw isko k ryzysu6 od etym ologii pojęcia, aż po klasyfikacje. D la po rządku należy przypom nieć, że kryzys uczelni będzie definiow any ja k o każda sytuacja, która w yw ołuje negatyw ne reakcje w śród interesariu- szy w ew nętrznych i zew nętrznych, co w ko n sekw encji dezorganizuje je j pracę. Taki kryzys nie posiada odm iennej struktury, w łaściw ej dla tego typu organizacji. U czelnie, ja k o instytucje skupione na w ytw arzaniu i dystrybucji wiedzy, oraz na budow aniu relacji opartych o założe-
’’ CB O S, Zasady m oralne a religia, kom unikat z badań nr 4, W arszawa 2017.
4 W yniki badania „A ktualne problem y i w ydarzenia”, przeprow adzone przez CBOS w dniach 1-11 grudnia 2016 roku na liczącej 1136 osób reprezentatyw nej próbie losowej dorosłych m ieszkańców Polski.
5 B. C zechow ska-D erkacz, M. Ł osiew icz , U czelnie w m edialnym kryzysie - dychotom iczny obraz naukow ca i uczelni w yższej w m ediach, „N aukow y Przegląd D ziennikarski” 2015, nr 4 (16), s. 42-61.
6 Szerzej o zarządzaniu sytuacjam i kryzysow ym i w kontekście kom unikacyjnym : I. Kubicz, Z arządzanie ko m unikacją w kryzysie - o d profilaktyki do sanacji wizerunku. N arzędzia i techniki PR [w:] Zarządzanie w sy tu acjach kryzysow ych niepewności, red. K. Kubiak, W arszawa 2012; W. Budzyński, W izerunek firm y: Kreowanie, za rządzanie, efekty, W arszawa 2002; A. M urdoch, K om unikow anie w kryzysie: Jak ratow ać w izerunek firmy: W ar
szaw a 2003; K om unikacja kryzysowa,, red. P.F A nthonissen, W arszawa 2010; M. K aczm arek-Sliw ińska, P ublic relations w zarządzaniu sytuacjam i kryzysow ym i organizacji: Sztuka kom unikow ania się, W arszawa 2 0 15.
Nie zabijaj, nie kradnij... Sytuacje kryzysu najwyższego ryzyka.
nia racjonalności w ytw arzanego dyskursu, d o św iadczają podobnego typu kryzysów , ja k inne organizacje istniejące w przestrzeni publicznej.
Ź ródła kryzysu (obszary ryzyka) są różne. Te najczęściej w ystępujące na uczelni w iąż ą się z działalnością studencką (protesty, skargi, or
ganizacja im prez), nieu czciw o ścią n au k o w ą (plagiaty, w yłudzenia grantów , nierzetelność) lub z p ozanaukow ą aktyw nością kadry ak ad e
m ickiej i studentów (zaangażow anie w działal
ność polityczną, społeczną).
Nie zabijaj - śmierć studentów Uniwersytetu Technologiczno- -Przyrodniczego w Bydgoszczy
Przedm iotem analizy w kontekście przykazania nie zabijaj je st lem at śm ierci studentów U niw er
sytetu Technologiczno-Przyrodniczego (UTP) w Bydgoszczy podczas otrzęsin oraz jej konse
kw encje, czyli zarzuty staw iane organizatorom , i spraw a sądowa. C zas b ad an iajesl ściśle zw iąza
ny z przebiegiem w ydarzeń i obejm uje okres od 14 października 2015 do 31 m arca 2017 roku.
D o badania w ykorzystano bazę tekstów, u d o stę p n io n ą autorom przez Instytut M onitoro
w ania M ediów , która została przygotow ana na p odstaw ie szczegółow ej specyfikacji założeń badaw czych. W eryfikacja tekstów odbyła się przy użyciu haseł: U niw ersytet Technologiczno- -Przyrodniczy (UTP), tragedia, studenci, śmierć, Bydgoszcz, zarzuty, rektor. W ybrane m ateriały poddano badaniom ilościow ym , analizie treści oraz analizie korpusow ej.
B adaniem objęto 53 tytuły prasow e i 208 portali internetow ych, w których łącznie uka
zało się 1407 publikacji. P rasa opublikow ała 259 artykułów , zaś portale - 1148, co oznacza, że praw ie co piąty m ateriał opisujący tragiczne w ydarzenia ukazał się w w ersji drukow anej. To bardzo dobry w ynik, biorąc pod uw agę fakt, że przestrzeń internetu daje ogrom ne m ożliw ości w zakresie rozpow szechniania treści, których są pozbaw ione w ydania papierow e. S zczegółow e zestaw ienie liczby artykułów dla poszczegól
nych rodzajów m ediów w latach 2 0 1 5 -1 7 ob
razuje w ykres 1.
2016 2017 (do 31.03.)
W ykres 1. Liczba artykułów w latach 2 0 1 5 -2 0 1 7 w podziale na rodzaj m edium Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów udostępnionych przez IMM
I
Beata Czechowska-Derkacz, Małgorzata Ł osiew icz, Andrzej Ostrowski C h a ra k te ry sty c z n e d la sy tu a cji k ry z y s o w ej je s t n a tę ż e n ie z a in te re so w a n ia w k u l
m in a c y jn y m m o m e n cie - w a n a liz o w an y m p rz y p a d k u je s t to rok 2015. W ów czas lic z b a p rz e k a z ó w je s t n a jw ię k sz a i w ynosi 975 p u b lik a c ji. R ok p ó ź n ie j, gdy m am y do c z y n ie n ia z p ro w a d z o n y m śle d ztw e m i d o c h o d z en iem w sp ra w ie , lic zb a p rze k azó w sp a d a do 332, co stan o w i je d n ą trz e c ią w arto śc i o sią g n ię tej w 2015 roku. P ierw szy k w arta ł 2017 roku d aje 100 p u b lik a c ji, k tó ry c h uw aga k o n c e n tru je się na re la c ja c h z sali są d o w e j, g d z ie to czy się ro zp raw a.
P rz y g lą d a ją c się m a te ria ło m z a m ie s z o nym w p rz e k a z a c h p ra so w y c h , w y ra ź n ie w i
dać, że te m at trag e d ii n a UTP b y ł n ew se m z p ie rw sz y c h stron. N a „ je d y n k a c h ” p o ja w ił się 100 razy, co św ia d cz y o dużej p o p u la rn o ści te m atu , k tó ry b y ł w su m ie p o d e jm o w a n y w 259 m a te ria ła c h p raso w y ch . N a d ru g ich stro n ac h w y d ań p ra so w y c h le m a t g o śc ił 20 razy, a n a trz e c ic h - 18. W ykres 2. p o k a z u
j e ro z k ła d lic zb y arty k u łó w n a trz e c h p ie rw sz y ch stro n ac h g az e t w ro zb ic iu na k o lejn e la ta p u b lik a cji.
W yraźnie w idać, że najw yższa częstotli
w ość przekazu nastąpiła w 2015 roku, kiedy w ydarzenie m iało m iejsce, oraz bezpośrednio po nim. Jest to pięciokrotnie w iększa liczba ar
tykułów niż w roku 2016. W pierw szym kw ar
tale 2017 roku ukazało się ju ż 18 publikacji prasow ych zw iązanych z relacjam i podczas rozpraw sądow ych.
C zas pojaw iania się przekazów m ożna po
dzielić na trzy okresy: tragedia - to rok 2015, po tragedii - rok 2016, kiedy p o ja w iają się zarzuty prokuratorskie w obec czterech osób: przew o d niczącej sam orządu studenckiego, rektora UTP, prorektora ds. studenckich i szefa ochrony.
Trzeci okres to rok 2017 - przesłuchania św iad
ków i rozpraw y sądowe.
N a podstaw ie przeprow adzonej anali
zy m ożna w yróżnić trzy sposoby prezentacji w m ediach kryzysów na polskich uczelniach:
9
29
62
mm mm i
je d y n k i d r u g ie s tr o n y tr z e c ie s tr o n y
W ykres 2. Liczba artykułów na lem at śm ierci studentów UTP w B ydgoszczy publikow anych na pierw szych stronach gazet
Ź ródło: o p raco w an ie w łasn e na pod staw ie m ateriałó w u d o stęp n io n y ch p rzez IM M
N ie zabijaj, nie kradnij... Sytuacje kryzysu najwyższego ryzyka.
• new sow y
• inform acyjny, rzeczow y
• spraw ozdaw czy o charakterze relacji.
K ażdy z nich charakteryzują inne środki w y
korzystane przy przygotow aniu tytułu, leadu czy treści. Sposób new sow y w yróżnia się d u żą d ynam iką przekazu w odniesieniu do każdego z trzech elem entów artykułu. Jest ona ak cen tow ana przez dziennikarzy w ykorzystaniem w tytułach, a potem konsekw entnie w leadach i treści kolokacji. W pierw szym okresie naj
liczniej reprezentow ane są kolokacje: tragedia na UTP, tragedia w Bydgoszczy, tragedia na otrzęsinach, śm ierć 19-letnigo studenta UTP, śm ierć studentów, śm ierć w Bydgoszczy, to byta rzeź, za b ita ich panika, P aulina udusiła się, studenci tratow ali się, koledzy stratow ali, tłum zadepta!, ciężko ranni, ranni p o otrzęsinach, ranni p o im prezie. P odkreślane są em ocje.
D rugi sposób, inform acyjny, je s t pozbaw iony zabarw ienia em ocjonalnego, dom inującego w pierw szej fazie. Tu m ożna zaobserw ow ać ko
lokacje zw iązane ze śledztw em (w spraw ie zg o n ó w / w spraw ie tra g e d ii/ w spraw ie w ydarzeń) czy dochodzeniem prokuratury. Trzeci sposób, spraw ozdaw czy, dokładnie relacjonuje przebieg zeznań z sali rozpraw . D om inujące kolokacje d otyczące w ydarzenia to: p ro c es w sp ra w ie tra gedii, św iadkow ie zeznaw ali, św iadkow ie p r z e d sądem, a kt oskarżenia.
Dla m ediów new sow y charakter przekazu je st najistotniejszym elem entem p rzyciągają
cym odbiorców , czego potw ierdzeniem je st liczba publikacji: aż 261 różnorodnych źródeł publikow ało w 2015 roku sw oje teksty. W k o lejnych latach la liczba ulega zm niejszeniu.
Nie kradnij - wyłudzenia grantów w Akademii Górniczo-Hutniczej i na Politechnice Wrocławskiej
Przedm iotem analizy przekazów m edialnych w kontekście przykazania nie kradnij je s t tem at w yłudzenia grantów na uczelniach w okresie w yraźnie zw iększonego zainteresow ania tem a
tyką grantów w m ediach. W ydaje się to zw ią
zane z szerszym pojaw ianiem się tego obszaru tem atycznego w przestrzeni publicznej (dla ha
sła g ra n ty na badania odnotow ano w w yszu
kiw arce G oogle przyrost z 527 000 w yników dla 2013 roku do 1 020 000 w 2016 roku, co stanow i w zrost o 93 procent). S ą to m iędzy in
nym i inform acje M inisterstw a N auki i S zkol
nictw a W yższego (M N iSW ) na tem at finanso
w ania nauki (naukow cy m a ją sam i zdobyw ać granty na sw oje badania), now ych źródeł lego finansow ania (konkursy N arodow ego C entrum N auki, N aro d o w eg o C entrum Badań i R ozw o
ju , F undacji na rze cz N auki Polskiej, funduszy no rw e sk ic h , ram o w y ch pro g ram ó w unijnych i innych), czy hasła zw ią za n e z in n o w acy j
nością. D la poró w n an ia, negaty w n y kontekst hasła g ra n ty w y łu d ze n ia to w zrost o 547 pro cent (w 2013 roku 9 510 rekordów , w 2016 - 61 600). N ew sow y c h a rak te r tego rodzaju d o n iesień , które w p isu ją się w tem aty k o n tro w ersy jn e, niety p o w e i k ry zy so w e, pow oduje ich zw ięk szo n y zasięg.
Do analizy zostały w ybrane przypadki w y
łudzeń środków w ram ach grantów badaw czych na dw óch, uznaw anych za je d n e z najlepszych w Polsce, uczelniach - P olitechnice W rocław skiej (PW r) oraz A kadem ii G órniczo-H utniczej (A G H ). W przypadku PW r czas badania obej
m uje okres od 1 kw ietnia 2015 do 30 w rześnia 2016, a w przypadku AG H - od 1 do 31 m arca 2017 roku. Teksty zostały w yselekcjonow ane na podstaw ie haseł: P olitechnika Wrocławska (PWr), A ka d e m ia G órniczo-H utnicza (AGH) w yłudzenia, granty.
W badanym okresie na tem at w yłudzeń grantów na PW r ukazało się łącznie 110 tek
stów, z czego 90 procent na portalach interne
tow ych (99 m ateriałów ), a 10 procent w prasie (11 artykułów ). W przypadku A G H to łącznie 136 tekstów , z czego portale stanow ią 97 pro cent (132 m ateriały), prasa - 3 procent (4 arty
kuły). P rzestrzenią pojaw iania się negatyw nego w izerunku uczelni w kontekście nieuczciw ości naukow ej je s t przede w szystkim internet, co obrazuje w ykres 3.
Beata Czechowska-Derkacz, Małgorzata Ł osiew icz, Andrzej Ostrowski
W ykres 3. Liczba artykułów na tem at w yłudzeń grantów na AGH i PW r w in tem ecie i prasie Ź ródło: op raco w an ie w łasne na pod staw ie m ateriałó w IM M
M ała reprezentatyw ność tych tekstów w pra
sie i skom plikow ana m ateria m echanizm ów p ro cederu w yłudzeń, niepoddająca się atrakcyjnym opisom , w pływ a na ich słabe eksponow anie na pierw szych stronach. Po jed n y m artykule (d o ty czącym PW r) ukazało się na pierw szej i drugiej stronie, pozostałe są eksponow ane na dalszych - od czw artej do dw unastej.
P ojaw iające się kolokacje w tytułach arty
kułów na lem at w yłudzeń to: naukow cy za trzy mani, naukow cy podejrzani, oszustw a/oszuści, sk a n d a l na uczelni, afera na uczelni, p rze k rę t na uczelni, plagiat, sąd, akt oskarżenia, za rzu ty, w ięzienie. Już sam o um iejscow ienie nazw uczelni, ich w ładz (rektor/prorektor) oraz hasła naukow iec w kontekście słów o tak neg aty w nym zabarw ieniu p o w o d u ją bardzo duże pro blem y w izerunkow e.
D oniesienia zw iązane z w yłudzeniam i środ
ków w ram ach grantów naukow ych na PW r o bejm ują dw a w ątki. P ierw szy dotyczy aktu oskarżenia, który sform ułow ała legnicka pro k u ratura w 2015 roku przeciw ko prof. A dam ow i J.
z PW r oraz zarzutów staw ianych je g o w sp ó łp ra
cow nikom , doktorantom i ich m ałżonkom . M ie
li oni w yłudzić 1,7 m iliona złotych z M N iSW
na prace badaw cze z zakresu inform atyki, które w rzeczyw istości nie były w ykonane (dodatko
w ym w ątkiem są plagiaty). D rugi, z 2016 roku, dotyczy zatrzym ania prorektora PW r oraz kilku pracow ników naukow ych z W ydziału M echa
nicznego, którzy, posługując się dokum entam i pośw iadczającym i niepraw dę, m ieli w yłudzić 265 tysięcy złotych z M N iSW przeznaczonych na dofinansow anie projektów naukow ych.
N iew ielka odległość czasow a obu o pisyw a
nych w m ediach w ątków oraz skom plikow ane m echanizm y tych w yłudzeń pow odują, że obie spraw y w odbiorze czytelnika łączą się w je d ną, co w zm acnia negatyw ny w izerunkow y efekt uczelni pożeranej przez korupcję.
W przypadku pierw szego w ątku artykuły na tem at w yłudzeń ukazały się ju ż w 2013 roku.
Cykl obszernych tekstów , które w p isu ją się w fo n n u łę storytellingu, opublikow ała „G aze
ta W yborcza” . G łów nym i bohateram i są prof.
A dam J. i je g o doktoranci, którzy opow iadają
„ G a z e c ie ...” w łasne w ersje zdarzeń. Film ow e niem al story serialu krym inalnego w zm acniają tytuły: P rofesorska spółdzielnia. K im j e s t ojciec chrzestny p o lsk ie j nauki oraz leady: „C zułem się, ja k bohaterow ie filmu »D ług«. W szystko,
N ie zabijaj, nie kradnij... Sytuacje kryzysu najwyższego ryzyka.
co robiłem , a naw et m nie sam ego, profesor uw ażał za sw ą w łasność” 7. Z aufanie społeczne do naukow ców ja k o grupy społecznej podw aża podkreślanie w yjątkow ości prof. A dam a J. ja k o jed n eg o z najlepszych specjalistów w dzied zi
nie inform atyki i autom atyki. W szystkie relacje z 2013 roku na ten tem at m a ją charakter new sowy, sensacyjny, w zm ocniony tytułam i, jak w przypadku labloidu „F akt” - A fera w n a u ko wym św iatku! G ang p ro feso ró w oszustów*.
Informacje z 2015 roku, kiedy m am y ju ż do czynienia z opisem stawianych zarzutów, m iesz
czą się w kategorii prezentacji informacyjnych, rzeczowych oraz relacji. Obok tytułów o sensacyj
nym charakterze: A fera korupcyjna na Politechni
ce Wrocławskiej. Gang profesorów oszustów na law ie oskarżonych, są także tytuły opisowe: N a ukow cy z Politechniki W rocławskiej oskarżeni.
W przypadku w yłudzeń pieniędzy w ra
m ach grantów na A G H , w zw iązku z początko
w ym etapem spraw y i zatrzym aniam i n aukow ców, w dziennikarskich prezentacjach je st dużo ostrożności - p ojaw iają się frazy „m ieli w yłu
d zić” oraz znaki zapytania, a artykuły m ieszczą się w kategorii prezentacji spraw ozdaw czych o charakterze relacji, co p odk reślają opisow e ty
tuły: N aukow cy z A G H p o d e jrza n i o w yłudzenie m ilionów na g ra n ty, N aukow cy z A G H p o d e j
rzani o korupcję. U czelnia odpow iada. Słow a przekręt, korupcja, afera, sk a n d a l pojaw iają się łącznie w tytułach 15 razy, natom iast naukow cy p o d e jrza n i/ w yłudzili/zatrzym ani - 105 razy.
W przypadku uczelni w yższych m ożna w yróżnić charakterystyczne dla nich obszary ryzyka, w których sytu u ją się sytuacje k ryzy
sow e pow iązane z naruszeniem pow szechnie akceptow alnych norm społecznych. Jed n o cze
śnie dynam ika kryzysu zw iązanego z naru sze
niem fundam entalnych norm nie je st znacząco różna od innych. B adania sytuacji kryzysow ych najw yższego ryzyka na uczelniach w yższych p o k az u ją bow iem , że dla m ediów n ajw ażniej
szy je s t new sow y, nacechow any em ocjonalnie sposób relacjonow ania.
Emocjonalność w odbiorze -
„przeżywanie kryzysu”
Z jaw isko intensyw nej, ale krótkiej żyw otności inform acji kryzysow ej w m ediach, pokazane w opisanych przykładach sytuacji kryzysow ych n ajw yższego ryzyka, nie je s t nowe. Skracanie żyw otności inform acji w system ie m ediów je st w idoczne w czasie i często byw a tłum aczone ja k o następstw o intensyfikacji w ym iany infor
m acji i zm iany w arunków psychologicznych i percepcyjnych, w jak ich funkcjonuje w spół
czesny członek w spólnoty kom unikacyjnej.
Istotnym w ym iarem zachodzącej zm iany je st je d n a k w ypieranie z pow szechnego dyskursu klasycznej teorii praw dy, rozum ianej ja k o rela
cja pom iędzy stanem rzeczy a o b iektyw ną in
fo rm acją na tem at tego stanu rzeczy. M edialne zjaw isko p o stp ra w d y, o które trw a spór, staje się po m o cn ą k ategorią interpretacyjną w próbie zrozum ienia em ocjonalności opisu sytuacji naj
w yższego ryzyka na uczelniach w yższych.
P om ijając filozoficzne trudności zw iązane z pojęciem praw dy, należy zauw ażyć, że w p o w szechnej św iadom ości je st ono kształtow ane przede w szystkim przez napięcie pom iędzy in
fo rm a cją pod aw an ą w m ediach a opisyw anym stanem rzeczy. M edia podkreślające em ocjonal
ne aspekty kryzysu, w opozycji do w ew nętrzne
go dyskursu szkół w yższych, b ęd ą uciekać od klasycznej teorii praw dy, ja k o ideału nie tylko n iem ożliw ego do realizow ania w dzisiejszej
7 J. Harłukow icz, Sztuczna inteligencja, „D uży Form at. G azeta W yborcza” 2013, s. 4. htlp://w w w .archiw um . w yborcza.pl/A rchiw um /l,0,7800088,20131017R P -T D F,Sztuczna_Inlcligencja,.htm l fdostęp: 20.03.2017],
8 A fera w naukow ym św iatku! G ang p rofesorów oszustów , Fakl24.pl 2013 http://w w w .rakt.pl/w ydarzcnia/
polska/gang-naukocow -lapow karzy-zatrzym any/s4x3rfh [dostęp: 20.03.2017],
Beata Czechowska-Derkacz, Małgorzata Ł osiew icz, Andrzej Ostrowski
przestrzeni kom unikacyjnej, ale także p rag m a
tycznie nieefektyw nego m odelu dystrybucji.
Z naczące przyspieszenie przepływ u inform acji i zm niejszona żyw otność kom unikatów w ym a
g ają podejścia syntetycznego, podającego oce
nę, a nie stym ulującego do jej sam odzielnego w ytw arzania, co je s t p o d sta w ą akadem ickiego stylu m yślenia. Z łam ania takich fundam ental
nych zasad, ja k zasady zakazu zabijania czy zakazu kradzieży generują oczyw iste w sw ojej form ie kom unikaty i rów nie oczyw iste oceny.
O dbiorca reaguje na takie naruszenie em o
cjonalnie, niezależnie o tego, czy faktycznie i zgodnie z praw dą doszło do takiego naru sze
nia. Z aw iesza funkcję inform acji ja k o faktów podaw anych do w iadom ości na rzecz potrzeby
„p rzeżyw ania” kryzysu.
Postprawcla ja k o m etoda funkcjonow ania w przestrzeni infonnacyjnej pozw ala uznawać, że inform acje są nadrzędne i stanow ią je d y n ą platform ę oceny tego kryzysu ja k o zjaw iska.
W przypadku naruszenia fundam entalnych w ar
tości w ażne jest, „że” nastąpiło ich naruszenie, nie je st zaś w ażne, ,ja k ” nastąpiło. W takiej przestrzeni kom unikacyjnej odbiorcy kom u
nikatów m asow ych, szczególnie ci o niższych kom petencjach kulturow ych i kom unikacyj
nych, są narażeni na m anipulacje przez silnie persw azyjne kom unikaty kryzysow e. U m iejętnie podkreślane kom ponenty em ocjonalne utrudnia
j ą lub w ręcz uniem ożliw iają racjonalny osąd otrzym anych inform acji, pozostaje w ięc odbiór em ocji zapisanych w danych m ateriałach. Em o
cjonalnie podkreślone naruszenia i złam ania za
sad etycznych nie w ym agają uzasadnienia, lecz przyjęcia. Uczelnia jako przestrzeń kryzysu m a w tym kontekście w yjątkow o trudną sytuację.
Jako „w ytw órnia” wiedzy, je st obarczona szcze
gólną odpow iedzialnością, zw łaszcza w sytuacji, gdy w izerunkow o sam a sytuuje się w obszarze racjonalności, ja k o depozytariusz tradycji racjo
nalizm u. D odatkow ym w ym iarem takiego w ize
runku uczelni je st jej w izerunkow a koncentracja na w yjaśnianiu, dociekaniu, pokazyw aniu obiek
tyw nych w arunków i różnorodnych aspektów sprawy. Sam a taka konstrukcja w ydaje się głę
boko kryzysogenna.
Wnioski
Kryzys je st jednym z elem entów funkcjonow a
nia uczelni, który w istotny sposób w pływ a na jej w izerunek. Um iejętność kom unikow ania w sytuacji kryzysow ej staje się zatem kluczo
w ą kom petencją, a sposoby prezentacji szkół w yższych w m ediach w ym agają dużej w iedzy i dośw iadczenia. A nalizow ane sytuacje kryzy
sow e najw yższego ryzyka, kiedy zagrożone je st życie i zdrow ie ludzkie oraz kiedy dochodzi do korupcji i oszustw a cechują się specyficzną strukturą. W pierw szej fazie kryzysu istotną rolę pełni ocena sytuacji. W kontekście naruszenia społecznych norm , m ających sw oje odniesienie w dekalogu, je st to jednocześnie ocena m oralna.
Ten pierw szy okres jest bardzo intensywny, ale krótki, a odbiorca je st skoncentrow any na „prze
żyw aniu” kryzysu i na ocenach. W kolejnych etapach charakterystyczny je st ju ż rzeczowy, in
form acyjny i relacyjny w ym iar inform acji.
S y tu acje ry zy k a na u czeln iach w yższych w k o n tek ście przy k azań z dek alo g u i z w ią za
nych z nim norm społeczn y ch isto tn y ch dla o d b io rcy w y m ag a ją dalszych badań. N a razie bow iem , ja k w ynika z badań C B O S z 2016 roku, n aukow cy w śród dw u d ziestu czterech o ce n ia n y ch grup zaw o d o w y ch s ą postrzeg an i ja k o n ajbardziej uczciw i i rzeteln i, ze śred n ią ocen 3,73 (z a n im i s ą p ie lę g n ia rk i, inform atycy i nauczyciele). Ta o cena n ie w iele się zm ienia na przestrzen i lat. W 1997 ro k u śred n ia ocen w y n o siła 3,78, a n aukow cy p o z o s ta ją n ie
zm ien n ie na p ierw szy m m ie jsc u 9. W sytuacji je d n a k , kiedy ta k ie zjaw iska, ja k n ieu czciw o ść
“ CB O S, Społeczne oceny uczciw ości i rzetelności za w odow ej, K om unikat z badań nr 34, W arszawa 2016.
N ie zabijaj, nie kradnij... Sytuacje kryzysu najwyższego ryzyka.
i n ierzeteln o ść nau k o w a b u d z ą zain te re so w a- zn acz ąc o w p ły w a na w izeru n ek naukow ców nie odbiorców , w ażny je s t sposób relacjo n o - i uczeln i w yższych, a tym sam ym przek ład a w an ia sytuacji kry zy so w y ch w m ed iach , co się na ich oceny.
Bibliografía
B udzyński W., W izerunek firm y: K reow anie, zarzą d za n ie, efekty, W arszaw a 2002.
C B O S , Z a sa d y m o ra ln e a religia, k o m u n ik at z badań n r 4 , W arszaw a 2017.
C B O S , S p o łeczn e o cen y u c zciw o ści i rzeteln o ści za w o d o w e j, K o m u n ik at z badań n r 34, W arszaw a 2016.
C zech o w sk a-D erk acz B., Ł o siew icz M „ U czelnie w m e d ia ln ym k ryzysie d ych o to m iczn y obra z n a u ko w ca i u czelni w yższej w m ediach. „ N au k o w y P rzegląd D z ien n ik ars k i” 2015, n r 4 (16), s. 42 61.
K aczm arek -S liw iń sk a M., P ublic relations w za rzą d za n iu s y tu a c ja m i kryzyso w ym i organizacji. S ztu ka ko m u n iko w a n ia się, W arszaw a 2015.
K o m u n ika cja kryzysow a, red. P.F A n th o n isse n , W arszaw a 2010.
K ubicz I., Z a rzą d za n ie ko m u n ika c ją w kryzysie o d p ro fila ktyki do sa n a c ji w izerunku.
N a rzęd zia i tech n iki PR [w:] Z a rzą d za n ie w sy tu a cja ch k ry zyso w yc h niepew ności, red. K. K ubiak, W arszaw a 2 01 2 .
L eksyko n p u b lic reiatons, red. J. O lędzki, D. T w orzy d ło D, R z eszó w 2009.
Ł o siew icz, M ., C zech o w sk a-D erk acz , B., F u n k c jo n o w a n ie d u a lizm u w izeru n ko w eg o p o lsk ic h n a u ko w có w w p rz ek a za c h m ed ia ln ych [w:] K o m u n ik o w a n ie o nauce, red. E. Ż y rek -H o ro d y sk a, M. H odalska, K raków 2016, s. 195 212.
M urdoch A ., K o m u n iko w a n ie w kryzysie: J a k ra to w a ć w izeru n ek firmy, W arszaw a 2003.
R zeczn ik prasow y. O czekiw a n ia i m ożliw ości. P ersp e ktyw a teo retyczn a i p ra k tyc zn a , red. B. C zechow ska- -D erkacz, M. Z im nak, W arszaw a 2015.
S zo stk iew icz A ., D eka lo g i P o la cy, „ P o lity k a” 2001, n r 37, s. 3 9.
Ź ró d ła internetow e:
w w w .arch iw u m .w y b o rcza.p l w w w .fakt.pl
Nie zabijaj, nie kradnij...
Sytuacje kryzysu n ajw yższego ryzyk a na uczeln iach w yższych w relacjach m ediów
Thou shalt not kill, thou shalt not steal...
H igh -level crisis situation s in tertiary in stitu tion s - the m edia approach
Beata Czechowska-Derkacz
In s ty tu t F ilo z o f ii, S o c jo lo g ii i D z ie n n ik a r s tw a n a W y d z ia le N a u k S p o łe c z n y c h U n iw e r s y te tu G d a ń s k ic g o / I n s t itu t c o f P h ilo s o p h y , S o c io l o g y a n d J o u r n a li s m , F a c u lty o f S o c ia l S c ie n c e , U n iv e r s it y o f G d a n s k
M ałgorzata Łosiewicz
I n s ty tu t F ilo z o f ii, S o c jo lo g ii i D z ie n n ik a r s tw a n a W y d z ia le N a u k S p o łe c z n y c h U n iw e r s y te tu G d a ń s k ic g o / I n s t itu t c o f P h ilo s o p h y , S o c io l o g y a n d J o u r n a li s m , F a c u lty o f S o c ia l S c ie n c e , U n iv e r s ity o f G d a ń s k
Andrzej Ostrowski
U n iw e r s y te t W r o c t a w s k i /U n iv c r s it y o f W r o c ła w
SŁOWA KLUCZOWE
naukow iec, uczelnia w yższa, kryzys, w artości, postpraw da, w izerunek
STRESZCZENIE
A rtykuł p rzedstaw ia sposoby prezentacji w m ediach sytuacji kryzysow ych najw yższego ryzyka, zw iązanych z zagrożeniem życia ludzkiego oraz k o ru p cją i oszustw em . W analizo w anych przykładach - śm ierć studentów w czasie otrzęsin na U niw ersytecie Technologicz- no-P rzyrodniczym w B ydgoszczy oraz w yłudzenia grantów na P olitechnice W rocław skiej i A kadem ii G órniczo-H utniczej - autorzy posłużyli się sy m b o lik ą dekalogu w odniesieniu do przykazań nie za b ija j i nie kradnij. K ontekstem je s t pojęcie postpraw dy.
KEY WORDS
scientist, university, crisis, values, post-truth, im age
ABSTRACT
This article discusses the w ays in w hich the m edia have presented crisis situations.
It aim s to elaborate on situations w ith the highest level o f risk at selected universities and tertiary institutions. This includes situations in w hich hum an life has been threatened and corruption has been involved. B earing in m ind selected case studies: the death o f students during h azing at the U niversity o f Science and T echnology in B ydgoszcz and grant w angling at both W roclaw and A G H U niversities o f Science and Technology, the authors em ploy the sym bolism o f the Ten C om m andm ents. In particu lar the pay attention to tw o o f the com m andm ents - thou shalt not kill and thou shalt not steal. Presented research is based on the concept o f post-truth.
T . N U M E R 3 ( 7 0 ) 2 0 1 7
