ZBIGNIEW ZAGÓRSKI, SYLWIA BRZYCHCY
KAOLINIT - WSKAŹNIK LITOGENEZY W GLEBACH
WYTWORZONYCH Z OSADÓW DOLNEGO TRIASU
W GÓRACH ŚWIĘTOKRZYSKICH
KAOLINITE - AS AN INDICATOR OF LITHOGENETIC
PROCESS IN SOILS DEVELOPED FROM LOWER TRIASSIC
SEDIMENTS IN THE HOLLY CROSS MOUNTAINS
Katedra Nauk o Środowisku Glebowym, Wydział Rolnictwa i Biologii, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Abstract: T he research w as fo cu sed on soils d ev elo p ed from L ow er T riassic red beds (B u n tsan d stein ) in the so u th ern part o f the H olly C ro ss M o untains. T he o b ject o f the research w as the ch aracteristics o f clay m inerals allo w in g to determ ine the soil substrate origin. T he research w as carried out using X R D and SEM m ethods. X R D stu d ies show ed th at k aolinite d o m in ates in all g enetic h o rizo n s o f the stu d ied soils, in d icatin g strict correlatio n w ith the m ineral co m p o sitio n o f the p aren t T riassic rocks. SEM analysis in d icated th at kao lin ite form s typical d iagenetic stru c tu res co m p o sed o f intact p ack ets in the m iddle and low er part o f the soil profiles, w hich proves w eakly ad v an ced pro cesses causing the rem o d elin g o f the soil substrate. T he ob tain ed research results are significant in determ in in g the type o f pedogenic processes and the soil system atic position.
Słowa kluczowe: kao lin it. G óry Ś w iętokrzyskie, d o lny trias, X R D , S E M -E D S .
K ey-w ords: k aolinite, H olly C ro ss M ountains, low er trias, X R D , SE M -E D S .
WSTĘP
Substrat mineralny gleby spełnia główną rolę w kształtowaniu właściwości gleby. Jego podstawowe cechy, takie jak: uziamienie, skład mineralogiczny, przestrzenne rozmieszczenie w obrębie pedonu, są wynikiem oddziaływania procesu glebotwórczego na skałę macierzystą [Johnson 1970; Skiba 2001]. W przypadku gleb, w których proces glebotwórczy jest intensywny i długotrwały, zmiany pedogeniczne w substracie glebowym są znaczne, a tym samym łatwe do identyfikacji. Jednym z najbardziej czułych wskaźników pedogenezy są właściwości i skład mineralny frakcji ilastej. Przykładem tego mogą być oxisole i terra rosa, których charakterystyczna czerwona barwa związana jest z występowaniem hematytu oraz dominacjąkaolinitu w obrębie frakcji ilastej. Jest to następstwem długotrwałego pedogenicznego wietrzenia w określonych warunkach klimatycznych [Dum i in. 1999; Furian i in. 2002]. W
niektórych regionach świata występują gleby o cechach morfologicznych i mineralogicznych zbliżonych do wspomnianych wyżej gleb czerwonych, aczkolwiek zarówno strefa klimatyczna, jak i sytuacja geomorfologiczna wskazują na ich inną genezę. Jako główny czynnik determinujący właściwości tych gleb uznawana jest skała macierzysta [Johnson 1970; Lessovaia 2004; Lessovaia i in. 2003; Nunez, Recio 2007; Southard, Miller 1966].
Podobna sytuacja ma miejsce na terenie Polski. W Górach Świętokrzyskich występują gleby o charakterystycznej czerwonej barwie wytworzone z iłów i piaskowców triasowych. Są to gleby o cechach niespotykanych w innych zbliżonych typologicznie glebach. Jak wykazują wyniki badań różnych autorów, jest to następstwem właściwości skał macierzys tych [Szafranek 1989, 1990; Zagórski, Kaczorek 2002]. Osady dolnego triasu cechują się unikalnym składem petrograficznym i mineralogicznym wynikającym z ich geologicznej genezy - czerwone osady facji pustyniowej. W zależności od budowy geologicznej występują na dużych obszarach w postaci zwartych formacji skalnych lub też w formie wystąpień w sąsiedztwie skał o innej genezie, np. wapieni dewońskich lub jurajskich oraz osadów czwartorzędowych [Barczuk 1979].
Celem badań było określenie cech mineralogicznych substratu glebowego dla wyjaśnienia roli składu mineralogicznego skały macierzystej w kształtowaniu się gleb na osadach dolnego triasu w południowej części Gór Świętokrzyskich. W badaniach główny nacisk położono na analizę składu mineralogicznego, w tym przede wszystkim minerałów ilastych.
MATERIAŁ I METODY
Rejon badań usytuowany był w południowej części Gór Świętokrzyskich. Jest to obszar o zróżnicowanej budowie g eolo gicznej, z osadami różnych formacji geolo gicznych, zarówno paleozoicznych, jak i mezozoicznych, wśród których szczególne znaczenie glebotwórcze mająosady dolnego triasu - pstrego piaskowca, wykształcone w postaci wiśniowych piaskowców, mu- łow ców i iłow ców (r y c .l). Profile ba dawcze zostały wybrane w miejscach, w których skały triasowe wychodzą na po wierzchnię stając się skałami macierzystymi gleb. Przebadano gleby wytw orzone z piaskowców (profil Skrzelczyce 2) oraz z mułowców (profil Wrzosy 3).
Oznaczenia właściwości chemicznych i fizykochemicznych obejmowały: badania składu granulometrycznego metodą Cas- sagrande'a, w modyfikacji Prószyńskiego i metodąpipetowąKóhna; badanie pH gleby w H2 ° i w lmol KC1 • dm 3metodąkolorymetry czną; oznaczenie barwy według skali Mun- sella. Krzywe częstości uziamienia sporządzo no wg Mycielskiej-Dowgiałło [1995].
RYSU NEK 1. Lokalizacja profili badawczych, skala 1 : 250 000.
FIGURE 1. L oca liza tio n o f soil pro file s, scale 1 : 250 000.
Analizę składu mineralogicznego wykonano metodą dyfraktometrii rentgenowskiej (XRD) na aparacie Brucker AXS-D5000 stosując promieniowanie (C o2a). Analizowano próbki frakcji <0,1 mm oraz frakcji ilastej pochodzące z poszczególnych poziomów genetycznych gleb oraz ze skały macierzystej.
Skład mineralny frakcji <0,1 mm oznaczano w preparatach proszkowych w zakresie 3-70 20, natomiast frakcji ilastej w preparatach sedymentowanych w trzech wariantach: powietrznie suche (naturalne), nasycone glikolem etylenowym i prażone w temp. 540°C. Pomiary wykonano w zakresie 3-40 26.
Dyfraktogramy opracowano cyfrowo za pomocą programu Diffrac 2. Identyfikację i szacunkowe określenie zawartości poszczególnych minerałów ilastych przeprowadzono analizując refleksy podstawowe d [Bridley, Brown 1980].
Jako badania uzupełniające wykonano obserwacje na skaningowym mikroskopie elektronowym (SEM) typu FEI Quanta 200, wyposażonym w analizator chemiczny w mikroobszarze (EDAX EDS). Analizowano nienaruszone (naturalne) próbki mikro- agregatów glebowych i skał pobranych z wybranych poziomów genetycznych.
Biorąc pod uwagę właściwości fizykochemiczne i chemiczne, badane gleby zaliczono w obrębie Systematyki gleb Polski [1989] do rzędu gleb brunatnoziemnych, typu gleb brunatnych właściwych, podtypu gleb brunatnych typowych - Skrzelczyce oraz podtypu gleb brunatnych oglejonych - Wrzosy. W nawiązaniu do klasyfikacji WRB badane gleby zaklasyfikowano jako: Chromie Endoeutric Cambisol - profil Wrzosy oraz Chromie Endoeutric-Leptic Cambisol - profil Skrzelczyce.
WYNIKI
Profil Skrzelczyce reprezentujący gleby wytworzone z piaskowców dolnego triasu charakteryzował się czerwoną barwą (2 YR), silnie kwaśnym odczynem (pH 4,1) oraz uziamieniem piasku gliniastego. Zwięźlejszy skład granulometryczny profilu Wrzosy (glina lekka), a także kwaśny odczyn (pH w zakresie od 5,0 do 5,3) jest następstwem wpływu skały macierzystej (mułowiec). Podstawowe właściwości badanych gleb przedstawiono w tabeli 1.
Wyniki badań makroskopowych oraz analiza uziarnienia pozwoliły wyróżnić w substracie mineralnym badanych gleb główne komponenty ilościowe - zróżnicowane ilości kwarcu i minerałów ilastych oraz wykazujące względną stabilność minerały żelaza. Obecność minerałów żelaza zaznacza się poprzez widoczną charakterystyczną czerwoną barwę substratu glebowego w zakresie od 2,5 YR do 10R według skali Munsella.
Ilość kwarcu i minerałów ilastych jest ściśle skorelowana z uziamieniem, które z kolei jest zdeterminowane przede wszystkim skałąmacierzystą. Wskazuje na to analiza rozkładu frakcji ziarnowych (rys. 2). W glebach ze Skrzelczyc, dominuje frakcja piasku średniego i drobnego (0 = 2 ,5 -3 ,4 ) składająca się głównie z ziaren kwarcu. Jest ona pochodną wietrzejących drobnoziarnistych piaskowców.
Niewielki udział frakcji ilastych w poziomach glebowych profilu Skrzelczyce jest konsekwencją małego ich udziału w piaskowcach, w których tworzą jedynie spoiwo typu kontaktowego. W poziomach powierzchniowych nie zaznacza się wzrost ilości frakcji ilastych, co wskazywałoby na brak jej dostawy z innych źródeł.
RYSUNEK 2. Krzywe częstości uziamienia dla gleb wytworzonych z osadów dolnego triasu - pstrego piaskowca: a - piaskowce o spoiwie żelazisto ilastym; b - mułowce ilaste
FIGURE 2. Granulometric frequency curve for soil developed from lower triassic beds - Bundsandstain: a - sandstones with iron-clay cements; b - mudstones clay
W glebach z rejonu Wrzosy wytworzonych z osadów mułowcowych również dominuje kwarc, chociaż udział minerałów ilastych jest zdecydowanie większy. Kwarc grupuje się przede wszystkim w obrębie frakcji pyłowych (<p = 3,5^,0). Charakterystyczna dla tych gleb jest
TABELA 1. Niektóre właściwości badanych gleb TABLE 1. Some properties o f investigated soils Profil
Profile
Poziom Horizon
Barwa1 ]
Color PHkc, Zawartość frakcjigranulo metrycznych Content o f granulometric fraction [%] Grupa granulo me tr.2) Textural classes > 2,0 2 -0 ,0 5 0 ,0 5 -0 ,0 0 2 > 0,002 Skrzelczyce Ad 2,5 YR 3/3 4,1 1 76 19 5 Pg Ap 2,5 YR 3/3 4,1 6 85 12 3 pgżl BbrC 2,5 YR 4/3 4,1 10 86 11 3 pgżkl C l 2,5 YR 4/3 4,1 15 86 11 3 Pgk2 R1 2,5 YR 4/6 4,1 14 85 10 5 pgkl R2 2,5 YR 4/4 4,1 20 89 6 5 pgk2 Wrzosy Ad 2,5 YR 3/3 5,0 5 60 31 9 gl Ap 2,5 YR 3/1 5,1 1 61 27 12 gl Bbr 2,5 YR 4/6 5,0 1 44 23 33 gi Bbr/C 2,5 YR 4/8 5,3 0 60 22 18 gl C 10 R 4/6 5,1 0 48 27 25 gz IIC 10 R 3/6 5,1 0 63 23 14 gl
1}Wg Katalogu Barw Gleby Munsell'a. According Standard Soil Color Charts by Munsell; 2)Wg Klasyfikacji Uziamienia Gleb i Utworów Mineralnych - PTG 2008: pg - piasek gliniasty, pgżl - piasek gliniasty słabo żwirowy, pgżkl - piasek gliniasty słabo żwirowo-kamienisty, pgk2 - piasek gliniasty średnio kamienisty, p g k l— piasek gliniasty słabo kamienisty, g - glina lekka, gi - glina ilasta, gz - glina zwykła
According Particie Size Distribution and Textural Classes o f Soil and Mineral Materials - Classification SSS 2008: pg - loamy sand, p g ż l- loamy gravelly sand, p gżk l— loamy gravelly stony sand, p g k l— loamy stony sand, pgk2 - loamy very stony sand, g — sandy loam, gl - clay loam, gz - loam
zróżnicowana zawartość frakcji pyłowych oraz frakcji iłowych w obrębie profilu. Wskazuje to na litogenicznągenezę zmienności uziamienia związaną z niejednorodnością osadów (wkładki i przeławicenia mułowcowo-ilaste), co potwierdzają wykreślone krzywe uziamienia.
Badania dyfraktometryczne wskazują na występowanie kwarcu i hematytu w substracie glebowym badanych profili (rys. 3A.B)* Na dyfraktogramach frakcji <0,1 mm widoczne są wyraźnie główne refleksy kwarcu o wartościach 4,26; 3,33 i hematytu 2,69 i 1,48 A W składzie mineralogicznym frakcji ilastej dominującą rolę odgrywa kaolinit. Jego obecność na dyfraktogramach zaznacza się wyraźnymi, ostrymi refleksami o wartościach d 7,18; 3,57; 2,38 A Z innych minerałów występuje również illit, o czym świadczą refleksy o wartościach d 10,1; 5,0; 3,34 A(ryc. 4A, B, C, D). Charakterystyczny kształt refleksu 10A wskazuje również na obecność muskowitu. Taki skład minerałów ilastych jest charakterystyczny dla wszystkich genetycznych poziomów glebowych, jak i poziomów skał macierzystych zarówno w profilu Wrzosy, jak i w profilu Skrzelczyce.
Obecność kaolinitu stwierdzono również na podstawie analizy submikromorfologicznej SEM. Występuje on głównie w postaci nienaruszonych pakietów (fot. 1). Jedynie w górnych poziomach glebowych widoczna jest częściowa dezintegracja struktur tego minerału (fot. 2). Obecność kaolinitu w poziomach glebowych potwierdzona została także badaniami mikrosondą EDAX-EDS (rys. 5).
DYSKUSJA
W badanych glebach głównym problemem jest określenie kierunku procesu glebotwórczego oraz ocena jego intensywności, na podstawie czego można określić ich genezę i pozycję typologiczną. Opisane cechy morfologiczne, jak również analiza składu granulometrycznego nie dajądo tego wyraźnych przesłanek. Zarówno jednolite rozłożenie czerwonej barwy w zakresie od 2,5 YR do 10R, jak i jej intensywność nie wskazują na występowanie poziomu brunatnienia powstałego w drodze wietrzenia minerałów glebowych. Według Schwertmanna [1981, 1988] taka barwa jednoznacznie dowodzi obecności hematytu. Jak podają Torrent i Schwertmann [1987] tzw. efekt barwy jest
RYSUNEK 3. Skład mineralny substratu glebowego: A - profil Skrzelczyce; B - profil Wrzosy, dyfraktogramy preparatów proszkowych
FIGURE 3. Mineral composition o f soil substrate: A - Skrzelczyce profile: B - Wrzosy profile, X-ray powder diffraction patterns
RYSUNEK 4. Skład mineralny frakcji ilastej: A - profil Skrzelczyce, poziom Ap; B - profil Skrzelczyce. poziom C l; C - profil Wrzosy, poziom Bbr; D - profil Wrzosy, poziom C; dyfraktogramy frakcji ilastej
(<2 m) — preparaty orientowane
FIGURE 4. Mineral composition o f clay fraction from: A - Skrzelczyce profile, horizon Ap; B - Skrzelczyce profile, horizon C 1; C - Wrzosy profile, horizon Bbr; D - Wrzosy profile, horizon C: X-ray diffraction patterns o f the clay fraction (<2 m) - oriented samples
widoczny już przy bardzo małej zawartości tego minerału w skałach, jak i w glebach. Charakterystyczne, w miarę jednolite rozłożenie się natężenia tej barwy w zakresie chroma 3/4—4/4 (tab. 1) w całym profilu glebowym znamionuje stabilny udział ilościowy hematytu we wszystkich poziomach genetycznych łącznie ze skałą macierzystą (poziom C). Barwa jest więc cechą litogeniczną badanej gleby.
FOTO 1. Zachowane litogeniczne pakiety kaolinitu FOTO 2. Mechaniczna dezintegracja części litoge- (SEM); Profil Wrzosy, poziom Bbr nicznych struktur pakietów kaolinitu, profil Skrzel-PHOTO 1. Intact lithogenic packets o f kaolinite Czyce, poziom Bbr (SEM)
(SEM); Wrzosy profile. Bbr horizon PHOTO 2. Mechanical disintegration some parts o f lithogenic packets o f kaolinite. Skrzelczyce pro file, Bbr horizon (SEM)
Główną przesłanką dla oceny procesu glebotwórczego są w tych glebach wyniki analizy mineralogicznej frakcji ilastej. Jest to związane z posiadaniem przez gleby wytworzone z osadów dolnego triasu specyficznego zestawu minerałów ilastych. Zazwyczaj w glebach Polski skład mineralny frakcji iłowych zdominowany jest przez minerały illitowe i mieszanopakietowe z jego udziałem. Natomiast w badanych glebach widać wyraźną odmienność skorelowaną z typem minerałów ilastych występujących w skale macierzystej. Jak podaje Barczuk [1979], w skałach pstrego piaskowca można wyróżnić kilka typów litologicznych w zależności od składu minerałów ilastych, takich jak: iły kaolinitowe, iły illitowe, piaskowce o spoiwie kaolinitowym, piaskowce o spoiwie chlorytowo-kaolinitowym. Dominująca ilość kaolinitu w całym profilu gleby w Skrzelczycach świadczy jednoznacznie, że substrat glebowy jest zwietrzeliną piaskowców, a frakcja ilasta pochodzi z ich spoiwa. W profilu Wrzosy dominująca rola kaolinitu jest związana z występowaniem tego minerału w czerwonych mułowcach, w których w mniejszych ilościach występują również illit i muskowit. Jest to obok występowania skupień hematytu cecha typowa dla osadów dolnego triasu [Filonowicz 1968, 1976; Barczuk 1979].
Na podstawie analizy zdjęć wykonanych w SEM stwierdzono w substracie glebowym obecność specyficznych ultrastruktur minerałów ilastych. Dezintegracja pakietów minerałów ilastych świadczy o destrukcji pierwotnych struktur na skutek przebiegu procesów glebotwórczych. Największe znaczenie ma jednak obecność w poziomach glebowych nienaruszonych pakietów kaolinitu zarówno w przestrzeniach między- ziamowych, jak i w samodzielnych wydzieleniach. Ich występowanie szczególnie dobrze widoczne jest w poziomach skały macierzystej C, są to bowiem struktury utworzone w procesie sedymentacji i późniejszej diagenezy skał osadowych (piasków, mułów, iłów). Tak dobre zachowanie się struktur kaolinitu w substracie glebowym dowodzi dominacji pierwotnych cech litogenicznych.
RYSUNEK 5. Skład chemiczny pakietów ilastych wskazuje na występowanie kaolinitu; analiza SEM-EDS. profil Skrzelczyce, poziom Bbr
FIGURĘ 5. Chemical composition o f clay packets indicates the kaolinite occurrence, Skrzelczyce profile, Bbr horizon (SEM-EDS)
Wyraźne przejawy pedogenezy w badanych glebach stwierdzono jedynie w po wierzchniowych poziomach akumulacyjnych. Wskazują na nie badania submikro- morfologiczne, w których stwierdzono głównie fizyczne przemiany substratu glebowego, polegające na mechanicznej dezintegracji pierwotnych litogenicznych struktur kaolinitu, a następnie ich wtórnej agregacji. Destrukcja ta następowała głównie wskutek rozwoju systemów korzeniowych i działalności fauny glebowej oraz, biorąc pod uwagę, iż badane gleby sąglebami porolnymi, także oddziaływania wcześniejszych zabiegów agrotechnicznych.
WNIOSKI
1. Występowanie kaolinitu w składzie frakcji ilastej gleb wytworzonych z piaskowców i mułowców dolnego triasu w Górach Świętokrzyskich jest wskaźnikiem dominacji procesów litogenezy.
2. Zachowanie w znacznym stopniu litogenicznych struktur minerałów ilastych (pakiety kaolinitu) pochodzących z piaskowców i mułowców dolnego triasu świadczy o słabo zaawansowanych procesach pedogenicznych.
LITERATURA
BARCZUK A. 1979: Studium petrograficzne utworów pstrego piaskowca w północno-wschodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Archiwum M ineralogiczne 35, 2: 8 8 -1 4 6 .
BRIDLEY G. W., BROWN G. 1980: The X-ray identification and crystal structures o f clay minerals. Minera- logical Society, London: 3 0 6 -3 5 4 .
DURN G., OTTNER F., SLOVENEC D. 1999: Mineralogical and geochem ical indicators o f the polygenetic nature o f terra Rossa in Istria. Croatia. G eoderm a 91: 1 2 5-150.
FILONOWICZ P. 1968: Objaśnienia do szczegółow ej mapy geologicznej Polski. Arkusz M orawica (M 3 4 - 42C) 1:50 000. Wyd. G eologiczne, Warszawa.
FILONOWICZ P 1976: Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski. Arkusz Daleszyce (825) 1:50 000. Wyd. G eologiczne, Warszawa.
FURIAN S., BARBIERO L„ BOULET R., CURMI P, GRIMALDI M., GRIMALDI C. 2002: Distribution and dvnamics o f gibbsite and kaolinite in an oxisols o f Serra do Mar, southeastern Brazil. G eoderm a 106: 8 3 -
1 0 0.
JOHNSON L. 1970: Clay minerals in Pennsylvania soils - relation to lithology o f the parent rock and other factors-1. Clays and clay minerals. 18: 2 4 7 -2 6 0 .
KLASYFIKACJA UZIARNIENIA GLEB I UTW ORÓW M INERALNYCH - PTG 2008: According Particle Size Distribution and Textural Classes and Mineral Materials - C lassification o f Polish Society o f Soil Science 2008. Rocz. G lebozn. 60, 2: 5 -1 6 .
KLASYFIKACJA ZASOBÓW GLEBOWYCH 2006: World Reference Base For Soil Resources, PTG, Toruń. LESSOVAJA S.N. 2004: Pedogenesis on red/reddish substrate in boreal forest in European Russia predetermi
ned bv mineral com position o f parent substrate. A bstract o f „EurosoiV' 370 ss.
LESSOVAIA S.N., GORYACHKIN S.V., VODYANITSKIY Y.N. 2003: Genesis and classification o f red-colored soils in taiga zone in European Russia. Soil in Environment 56 ss.
M YC1ELSKA-DOW GIAŁLO E. 1995: Wybrane cechy teksturalne osadów i ich wartość interpretacyjna. W: M ycielska-Dowgiałło E., Rutkowski J. (red.) Badania osadów czwartorzędowych. Wyd. WG UW: 2 9 -1 0 5 . N U N E Z M .A ., RECIO J.M. 2007: K aolinitic p aleosols in the south west o f the Iberian Peninsula (Sierra
Morena region, Spain). Paleoenvironm ental im plications. C aten a 70: 3 8 8 -3 9 5 .
SCHW ERTM ANN U. 1981: Ferrihydrite a high surface area iron oxide in soils. Conf. Soils with Variable Charge. M asey Univ. Palmerston, N ew Zeland: 31.
SCHW ERTM ANN U .1988: Occurrence and formation o f iron oxides in various pedoenvironments. W: Iron in Soils and Clay Minerals: 2 6 1 -3 0 1 .
SKIBA M. 2001: The origin o f kaolinite from the Tatra Podzols. M ineralogia Polonica 32. 2: 6 7 -7 7 . SOUTHARD A .R ., MILLER R.W. 1966: Parent Material - Clay relations in Some Nothern Utah Soils. Soil
Science Society o f America, 30: 97-101.
SYSTEM ATYKA GLEB POLSKI 1989: Rocz. G lebozn. 40, 3/4: 1-109.
SZ A F R A N EK A. 1989: W pływ rzeźby terenu i skały macierzystej na kształtowanie się gleb z piaskow ców dewońskich i triasowych Regionu Św iętokrzyskiego. Rocz. G lebozn. 40, 2: 5 9 -8 1 .
SZAFRANEK A. 1990: W pływ rzeźby terenu i skały macierzystej na kształtowanie się gleb z piaskow ców dewońskich i triasowych Regionu Świętokrzyskiego. Część II W łaściwości chemiczne gleb. Rocz. Glebozn. 41, 3/4: 1 5 7 -1 7 7 .
TO RRENT J., SCHW ERTM ANN U. 1987: Influence o f hem atite on the color o f red beds. J. Sedim ent.
P etrology> 57: 6 8 9 -6 8 7 .
ZAGÓRSKI Z., KACZOREK D. 2002: Haematite - a lithogenic form o f iron in soils from the southern part o f the Holy Cross Mountains. Ann. Warsaw Agricult. Univ. - SGGW, A griculture 43: 17-24.
Z Zagórski
Katedra Nauk o Środowisku Glebowym SGGW ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa e-mail: zbigniew _zagorski@sggw>.pl, e-mail: sylw ia_brzychcy@sggw.pl
