Wojciechowski Franciszek

1

SPIS Z A W A R T O Ś C I Ą V ^ r | O .<>L , fi T E C Z K I .

? . .'ii.:. fi O . /.lę.??rk 3 $?}.:....

. . ^ . ^ . T . f t K ...

u. I./l. Relacja

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora k A I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora ——

II. Materiały uzupełniające relację k . X /£>. 4 III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora — —

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. "

III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — ~ III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 —

III./5. Inne ... — — IV. Korespondencja

. 4 . ) ...

pL J .0^dKiw|. .^j. >.Vs) ... k A .

V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie d ^ A c d

2

3

" o j ć i ś c ^ w c k l * T./anciszck

1S. 0 Q ilSlW ;•/, ..., >\ .... * &7 i / / / si . |

J^4*rawa3Scięjs#,

• .Działalność konspi r a c y j n a "Kuc&u O p o r u ” v? c z a s i e •okupacji hitlerowskiej

IvJysl z o r g a n i z o w a n i a h u c h u 6p e r u na terenie p i a s t a i powiatu I n o w r o c ł a w ,zrodziła sio na wspólnej 'dyskusji w koszarach byłeu o 4 p . a.p.dokąd skierowany zostałem do pr a c y ,p©rządk©Y;ej po y<

powrocie z ni e w o l i w p a ź d z i e r n i k u 193.$*** Zastałem tan. kilkadziesiąt ludzi r ó ż n e g o p o c h o d z e n i a .s p o ł e c z nego-r o b o t n i cy>urz ę d n i c y ,n a u c zy- ciele,oraz k i l k a b y ł y c h w o j s k o w y c h © f i c , i podo f ic . “zawodowych w ś r ó d których b y ł r ó w n i e ż b y ł y p l u t z a w . B o s i a c k i Kazimierz i b y ł y naucz;

ciel ^ z k o ł y Za w o d o we j w Inowrocławiu p p o r . r e z.Dziuba A ntoni.Byli to ludzie m ł o d z i , e n e r g i c z n i o d u ż y c h c e c h a c h pai;riozy z n u .W toku prowadzonej d y s k u s j i o s k u t k a c h z a i s t n i a ł e j s y t u a c j i wrześniowej zainicjowałem z o r g a n i z o w a n i e b o j ó w e k k o n s p i r a c y j n y c h n a t e r e n i e Inowrocławia z zadaniem p r o w a d z e n i a sabotafrźu g©sp© 'u^częgos. ^ c z a ­ dzeni© b r o n i i sprzętu w o j s k o w e g o oraz gromadzenie infornacjn o

znaczeniu w o j s k o w y m i gospo d a r c z y m * J a k © b y ł y p owstaniec \7lkp.1918~

1 9 znałem .pewne z a s a d y organizacyjne podziemia»ktor.e n a b y ł e m juko m ło d y chłopiec w I w o j n i e światowej, w orgar..izacji"3.okół".

Dla scisłego ono?; lenia s p r a w y , z aproponowałem

m i e s z k a n i u . p r z y ul Paderewskiego 8*Na s p o t k a n i u .które odbyło si*;

p od koniec październik a 29* obecni B o ś i a c k i K a ź M i e r z i .Dziuba

•Antoniąonówilisay s p rawy organizacyjne i p odział pracy.

Komendantem O d d z i a ł u n a mias t o i pow* Ino w r o c ł a w wybrruay został Dziuba Antoni/późnej zatwierdzony p r z e z dowództwo Okręgu/

^ y ^ ^ s - c ą Bośiacki K a z i m ierz.Ja p r z y j ą ł e m sprawę organizacji bo j ó w e k m i a s t © • Komendant Dziuba zobowiązany” został ;d© %©źl:lwie zzyśzd.,- go nawiązania k o n t a k t ó w z V<łocławkiom,T o r u n i e m ,,ByxL-vszczą i e w c a ,

j o znaniem dla zasiągaięcia i n f o r m a c j i o działalności podźi- :-n na tych terenach.Z uwa gi n a b r a k ł ą c z n o ś c i z terenem, zewnętrznym organizaCj*a n a s z a pr a c o w a ł a p o c zątkowo b ez określonej uazwy.

>0 werbcwania c z ł o n k ó w "1 iuchu O p o r u " p r z y s t ą p i ł e m w pocz ą t k a c h listo*

p a d a 19>9*Miasto podzielone zostało n a 4 odcinkiz ^.zględnieinuen ważniejszych © b j e k t ó w i zakładów.

1 /wscaodni-k o s z a r y p i e c h . ,f a b r y k a Głogowski i .Syn *koszary ajet.

później w ł ą c z o n o r ównież obóz koncentracyjny.

2/północn:y-dworzec k o l . ,w a r s z t a t y naprd!cze vPftP* Su.uzownio. g

„ elektrowia miejska.

3/ z a c b o d n i - p o c z t a ,k o m e n d a p o l i c j i , g e s t a p o , w i ę z i e n i e 3 iccpujniza s o l i i u z d r o w i s k ©

4 /po ludniowT-Ino-Matw.y-ZakłacLT Ś © d © w © ,c u k r o w n i a s stacja k o l . p o c z t a i s t a c j a kol.Bąbinek.

Ha dowódców poszczególnych 'odcinków ‘powołałem;

wschodni-b.sierz.zaw Iwańskiego Stanisława-zamieszicuj w P o ł c z y n - Z d r ó j .

północny-b.sierz. zaw.Niemczyk J a n - z a a o r d o w a n y t; obr-źio,

zacńodni-b.plut zaw.^akulski A n t o n i .garniesz.na- ter O *2.210 .ii . a O -n v.

nich.

południowy-chwi-lowo nie został- obsadzony.Na stanowisko dowód­

cy upatrzony został długol etni p r a c o w n i k j£ak>ąc|ów bonowych Orczyk Stanisław,

p^zniejszys terminie o b s a d a p e r s . d o w ó d c ó w u leg ł a częściowej zmianie.

Po w o ł a ł e m ponadto dalszych 0_członków 9k t ó r z y z uwagi na zajmowane stanowiska p r a c y z a w o d o w e j ’ mieli, bezpośredni czy teź pośredni w p ł y w n a powodzenie sabotatfsu or-c.z k_..nn?olo i z koleii meldowanie mi o w y n i k a c h i .skutkach prowadzony sabotatfży w zakładach i przedsiębiorstwach.

Pałąk Jan-w bud o w n i c t w i e -nieźyj©

Kasztelan w zakładach pr z e a y s ł o w j c h ~ b r a k a a d o m e ś c i

4

Nieme zyk/kuzya jana NiemezykaA* k o l e j a i e t w i e - z a m . n a źiemiac

odzyskanych. i ;

Molenda Ant ©ni- w handlu-zginął \7 obozie Zabikouo. ' i Jaiary F r a n c i s zek-w administracji zginął w Zab^kgwie

Działalność organizacji p o d n a z w ą P A P p ó z n i e s z £ ^ l K * n a teren nie Inowrocławia zasadzała się a a c z t e r y kier u a k i działania:

1/praca ©rgaaizacyjma w zakresie p r z y g o t o w a n i a p l a n owej©

powstania,

2/bieźąca d ziałals©ść sab©ta*zowa.

^ d z i a ł a l n o ś ć w y w i a d o w c z a . . - .

‘* 4 / " pr©p©gaad©wa*

We rbowani© czł© mków odbywał© s i ę zasadą trójkową.

> > ■ Skutki p r © w a dz©aeg© sabotal?źu'na ^terenie'raiaota dały się okupantowi dotkliwie w e znaki,szczególnie -u■ w a r s z t a t a c h k olejowych, w fabryce “G ł o g owski i ;Syn jak również przy" prsbudo.yi® b . S z k o ł y

Lice u m Nauczycielski© p r z y ul p a r u t o w i ę ^ . l 2 i n i m I ^ * p 2 ‘serób w a w n ę trs.

n y Szkoły przy dużym aa k ł a d z i © tr w a ł z g ó r ą 4 * lata-"co % k o n s e kwencji doprowadził©,ź© b u downiczy p r © w a d z ą c y p r a c ę ^ u d o ^ l ' : o d d a n y został do prokuratora.W obawie p r z e d © d p o w i e d z i a l n © ś c i ą ^ b p e ł a i ł s a a o b ó j s t w o *

‘N a wyró żn i e n i © dobrych w y n i k ó w sabotatfzu zasługuj^^-Urbański Józef , Pałąk J an i inni w s p ó ł p r a c o w n i c y c złonkewieri^^ah3.^c3l>:tra r ó wnież ■ b y ł e m t a n zatrudniony d© 1941 r©ku.r<larn©tx»stw0 n a t e r i a ł ó w przez

członków p o d z i e m i a na P K P . s p o w o d o w a ł © ,źe ;warss'ę%ty,:ko l e j V j u ż w 1 9 ^ od«

a n y w p l a n o w a n y m t e r m i n i e d o eksploatacji,.n'v|g oggg>t© w y p a d k i w a d ­ liwej n a p r a w y t a b o r u c © wo k o n s e k w e n c j i : % l £ m i n © v ? a ł e -"i© 'przedwczesnier*

z e k s p l o a t a c j i . \ - ■■ ::r '

’.V latach 1941 d© 1943 :Ód'działYAK w^6fięi|g©^4wlu. ^uległ dalsze roor^anizac ji-wcieloae z o stały g r u p a ńl©dzI©ź©waY.sekc ja ;sanitarna-,

tra n s p o r t o w a ,administracyjna i b e z p i T O z ę s ^ a v D ' ^ r V e '^r©zginięta dzia-*- łalność wywiadowcza, p r z y c z y n i ł a " s i ę ,2e .ninbwreeławbźa' ©raa n i z a c j £ a w o j s k o w a mog ł a przekaeywac do S z t a b u O k r ę g u d u ż e k o n k r e t n e g o m a t e r -

jału,który m ó g ł b y ć w y k o r z y s t a n y dla e elow-cs t r a % Ę & ' z n £ e h •Na- skutek .reorganizacji w e s z l i dalsi członkowie; dcT:>dówo<|^7&'edzi'ału-'a:- sianowo,

c ie Sadowski,Koczorowski i inni.

.. s tyc zniu 1 942r * przenieś iony ' z o s t a ł e m .-do^pracy n sil* ećzars i Osniszczewko pow Inowrocław .gdzie p r z y s t ą p i ł e m do o r g aniz owania konspiracji n a terenie G n i e w k o w a i v;i©skaeh na w s c h ó d od- 'Inowrocław*

wia.lia k o m e n d a n t a n ai&stft G n i e w k o w a ;p © w © l a ł e m I^tłatę J a n a zginął w Babikowie. Siat ©miast k o a e n d ^ t ^ e m n a ^ i ą ą ^ ^ ^ o w ą ^ A s f e f f i i a . :.a©stał , powo ł a n y K u linski/Inspekt©r n l e c z ^ s t w a / z ^ i e s ^ ę . w P o z n a n i u . P o n a d t o powołałem L a t a w ca/leśniczy w lasa d h gniewków ąlslch,k t ó r y nawiązał łączność z organizacją w T o r u n i u a w szeęóJHośc'1 "^tabea O k ręgu któr;.

w t yn czasie m i a ł . s w o j ą siedzibę w T o r u n i u ^ ;,-j:-

Sabotaj^ź s k i e r o w a ł e m ą ł ó i m i © ; ^ ; ^ © ^ P Q ^ a r k ę .. .rolną.Sabotai*z Od"

l i s n y p o n a d t o d w u k r o t n e z a t a r c i e ł o ż y s k a r s z y n y .iP.aroy;ej p o p r z e z .spuszczenie o l e j u z olej a r e k c o w kosekwemcji.-. s p o w o d o w a ł © k a ż d o r a z o ­

wo. k U k a d n i o w y p r z e s t ó j w p r o d u k c j i i d a l s z y st5?.at5ę ^ © s p o d a r c z © . .Grupy b o j o w e w m i e j s c o w o ś c i a c h p r z y l e ś n y c k . prowadziły r ó w n i e ż d y r i c z

s j ę . G r u p y o r g a n i z o w a ł y s c h a d z k i w p r z y l e g ł y c h l a s a c h ,s±£ąa p o d

n ą n o c y r o b i ł y w y p a d y w g ł ę b t e r e n u aa:lar np. r o z k r ę c a n i e i u s z k a d z a n i e t o r ó w i u r z ą d z e ń k o l e j o w y c h . n i s z c z e n i u p o z o s t a w i o n e g o n a p o l u s p r z ę t u r o l n i c z e g o ^ z y ^ o t . o y / a n i e l ą d o w i s k i r z u t ó w i s k w w y z n a c z o n y c h m i e j s c a c h jak. również'. c M i C g e n i a w z a k r e s i e p r z y j m o w a n i a i z a b e z p i e c z e n i a e w e n t m l n y c h . r z u t ^ v.d. -,skoczków s p a d o ­ chronowych.'^ c z a s i e m o j e g o p o b y t u w Osn.i^s.zcze^ku:z; n a r a ż e n i e m w ł a s n y m w s p i e r a ł e m p o k r z y w d z o n ą l u d n o ś ć p o l s k ą iwyfiąj.ąc i n n a b i a ł i n l e k o p o z a p r z e w i d z i a n y m p r z y d z i a ł e m k o s t k o w y m ,

IV p a ź d z i e r n i k u 1 9 4 5 b ę d ą c ś c i g a n y p r z e z .Gest esa r a c 3l3kiier0OTy zostałen p r z e z 2 r o ó ^ s : —

5

s » T ó

p a r t y z a n c k i c k w b o r a c h i u c k o l s k i c k . A r e s z t a w a n i a i w k e n s e k w e n c ó o a i e r c i u n i k a ą ł e a d z i ę k i o d w a d z e i p o ś w i ę c e n i u a a g e j ź o n y Z o f i i s k t ó r a Eu.ie ostrzegła zawiadamiając telef.o- dak©»aned apewizńi m e — szkauia i p s z u k i r a a i u Miaie p r z e z G e s t a p o • Zoną z estala areszteiwana i osadzona w ©bozi© Inowrocław i Zabikowo. & - • • >

l i s t o p a d z i e 1 9 4 3 r ©bjąłeis d o w o d e t w e o d d z i a M 3p a r t y z a n t ó w * w okładzie 12 ludzi k t ó r y b y ł w Lim organizacja. c ^ e m e itSfJo

rr.varda Góra,będąc ^eduoczc^>_i.e z ^ ^ z ^ i - u p ^ ^ a n i a - p o d .uazwą" J e & l i a y ”•

jjowódcą Zirupewaaia b y ł w t ya czasi e Stef a a G u s s ps.;s&n: pó&aeS Jaja. Sznajder ps.Jaś. z a n i e s z k u j e w i^ulowic«ekv:pcw iśieaedlin w . Opolskie •Okres ziaowy prze z n aczy łeia a a gregflzeaie b r o n i / s rakn isy- • c^i u l e ó n i k ó « t^ ś l i w y c k ?oraz zdobytej ^ ' ^ ^ s k s ^ i r s p o ł i e ^ i | ak r ó w ­ nież s z k o leniu partyzantów w zakresie u ż y c i a b g p ą^st j ę ą e Lara ‘i . e i ;wa k i leśnej .^iyekłą w i o s n ą 1^44r od d z i a ł l i c z y ł pe n a ę 5 0 ludzi-pcrze—

niesiemy został w r e ^ o n Tu c k o l a w p o b l i ż u J }ekesyaą .,iću o d d z i a ł s t o ­ czył p i e r w s z ą w a l k ę w c z asie o b ł o ^ - z a d a 3 ^ ^ ^ % t r a t y w zabitych i

rprzeptrewa*

dzał planowe zadania dywersji^napady na ittzędyiprsedsięDiorEfea

‘przeayałew© ,&andlowe ,posteruakl policji oraz zasadzki ♦Oddział ^ zorganizował kilkanaście napadów - •na”' urzęd^"'(Sala^:'-ixs£l 'zasadzki a a konwoje.zabierając karty żywnościowe k$ę&ev.p2sze3naczQne b y ł y

na uzupełnienie wyżywienia i utrzyaanie oddzia^*aadwyźki kierowane .były do Sztabu Okręgu względnie i^zdzielime-w&ród..iaie^scowe^ ludno*

óci polskiej.Podległy ni oddział stoczył kilkanaacie walk i potycze

. w czasie trwającyck bez przerwy ©błowacŁu • .. *

Od. ric>r4roddział współpracował z Grupą skoczków p o l s k o - r a d z i e c k i e j

rx>& dowódetwen por,po • ••Stanisław yoraz radiotelegrafistą ps*&rdadiTI zaszueeaydi na Bory Tuckolskie.Z UHagi,zeczłonktó^g^epy nie -T-•••'■"

terenu ani języka n i © a .ałuź y l i s a y i a w e w s z y s t k i c h p r z y p a d k a c h r a d ą i ponoć q. Grupa b y ł a n a n a s z y n w y ł ą c z n y m Jitrzs^iiiu

inioruać^o o znaczeniu w o g s k o w y n i g o s p o d a r c z y m ^ g a p r z e k a z y w a n o b y ł y od te;5 c k will r ó wn ież d © M o s k w y . Z c h w i l ą n a w i ą z a n i a k o n t a k t ć®

z ^rupą de s a n t o w ą r o z w i a ą ł a się w s p o ł d z i a ł a l n o ó ć y; ..zakresie • prze*- prov;adzania wax-ólnyck ak c j i o b r o n y z d e bywańia d a n y c h w y w i a d o w c z y c h Zarówno Oddział . Jak i z grupowanie " J e d l i n y ”p o d l ę ^ a > y 'do P o d o k r ę g u

*!iioól -dzn tkt ó r e s o k o a e n d a n t e a b y ł Aleksander. S c h u l z .ps* ł,I,?scie3”» zsnieszk.Poznań ul.Bereśtecka ₂*/

•ę»r ***$-;■

■ U-i/fii V*ś-v ivyŚbS;-^

6

ońcieci;'owaki Franciszek ...

.iacTOoołsro ■ ■ ■ ,. Ą L ,

ia-e~ewi.;: io^o J/A-

. działalność k o n s p i r a c y j n a "Bucku Oporu"

w c z a s i e •okipacji hitlerowskiej

Mysi zorganizowania h u c h u o p o r u n a terenie m i a s t a i powiatu Inowrocław,zrodziła się na wspólnej dyskusji w koszarach byłego 4 p .a.p.dokąd skierowany zostałem do p r a c y porządkowej po i^owrocie z n i ewoli w p a ź d z i e r n i k u "?939^* Zastałem O i* «1i ii 'i : * ( r * t ' i, ' ‘ ludzi różnego p ochodzenia społecznetf0- r ® b o t n i c y ?urzędni c y , n a u c z y ­ ciele,oraz kilka byłych w o j s k o w y c h ofic.i pod©£ie.zawQdGv;ych w ś r ó d v których b ył również były plut zaw.Bosiacki K a z iiierz i b y ł y n a u c z y

^ ciel «zkoiy Zawodowej w I n o w r ocławiu ppor. r e z . D z i u b a A nt oni.Byli to ludzie młodzi,energiczni o dużych ce c h a c h patriotyzmu...7 toku prowadzonej dyskusji © skutkach zaistniałej sytuacji w??~os.;io\

zainicjowałem zorganizowanie b o j ó w e k k o n s p i r a c y j n y c h n a terenie Inowrocławia z ;,adaniem p r o w a d z e n i a sabotaifrźu ^©spodas?cz ę g •:

dzenie broni i sprzętu w o j s k o w e g o ©raz p rowadzenie informacji o znaczeniu w o j s k o w y n i g o s podarczym.Jak© b y ł y powstaniec uikp.1918- 19 znałem .pewne zasady organizacyjne p o d z i e m i a sk t ó r e n a b y ł en jak?? Ł m ł o d y chłopiec w I w © j n i e światowej, w ©rganizacji^Sokół*^

Dla ścisłego onówienia spra w y , z a p r o p o n o w a ł e ś spotkanie w n o jen mie s z k a n i u przy ul Paderewskiego 8.Na spotkani^, .które odbyło się pod koniec p a ź d z iernik a 39<r obecni B o ś i & c k i Kaźiiiierz i Dziuba Antonią©nówilisny s p r a w y - organizacyjne i po d z i a ł pracy.

K o m endantem O d d z i a ł u n a n i a s t o i p o w . I n o w r o c ł a w w y b r a n y został - ~ j* p p o r Dziuba Antoni/późnej zatwierdzony p r z e z dowćdgtjo Okręgu/

u j|s~cą Bosiacki K a ż i n ierz.Ja p r z y j ą ł e m sprawę^ ©rgianizącji bo j ó w e k

* & J Ł h ) q ? niaste.komendant Dziuba zobowiązany z o s t a ł T d o m o ż l i w i e szyb k i e ^ ' Y » M . T a J Z L & 9 nawiązania kontaktów z W ł o c ł a w k i e m , T o r u n i e m ,B y d g o s z c z ą i cwcnt,

i-oznaniem dla nasiąknięcia informacji o d z i a ł alności p o d z i e m i a

^ na tych t e renach.Z uwagi, n a b r a k łączności z t e r e n & i zewnętrznym organizaCjjta n a s z a p r a c o w a ł a p o czątkowo b ez określonej nazwy,

y© w e rbowania członków "Ruchu Q p © r u ł,p r z y s t ą p i ł e m w począt kach listc • p a d a i9>9*Miasto podzielone zostało n a 4 odcinkgz ^.zgiędnienic,., ważniejszych ebjektów i zakładów. , ■ ' '

1 /wschodni-k o s z a r T p i e c h . ,f a b r y k a G ł o g owski i S y n ^ k o s z a r y art.

później w ł ą c z o n o r ównież obóz koncentracyjny. ....^

,?/północnT-dworzec kol . , w a r s z t a t y naprśicze PKP. *g a z o w n i a i

elektrówia IkLojska. -'

r* v/ z a chodai-p o c z t a ,ko m e n d a p o l i c j i , g e s t a p o , w i ę ź i o n i c , k o p a l n i a soli i uzdrowisk©

; *-/ P o łudni owy-I&e-fcątw.y-Zakłady S o d o w e , c u k r o w n i a , stać j a k o l . poczta i stac j a kol.Bąbinek*

iia dowódców p oszczeg ó l n y c h odcinków p o w o ł a ł e m :

wschodni-b.sierz.zaw Iwańskiego Stan i s łv-%V/ ... • * l o ł c z y n - Z d r ó j .

i/ północny-b.sierz. zaw.Niemczyk J a n - z a m o r d o w a n y w oboźie.

v zacnodni-b.plut z aw.iakulski A n t o n i zaaiesz.na terenach za^no nich,

południowy-chwilowo n ie został- obsadzony.Ka stanowi sko dowód­

c y upatrzony został długo! etni p r a c o w n i k Zakładów Sodowych Orczyk Stanisław.

u p ^zniejszya ter ainio obsada pers,dov;ódców u l egła częściowej

zmianie. V

P o w o ł a ł e m , ponadto dalszych $ _ c z ł o n k ó w , k t ó r z y z uwagi na zajmowane stanowiska p r a c y zawodowej m i e l i bezpośredni czy też pośredni w p ł y w n a p o wodzenie s a b o ta^zu ©raz kont r o l ę i z koleii meldowanie m i © w y n i k a c h i skutkach prowadzonych sabota^ży w zakładach i przedsiębiorstwach.

Pałąk Jan-w b u d o w n i c t w i e -niczyje

K a s z telan w zakładach p r z e m y s ł o w y c h - b r a k ■ -iadoHości

7

Nieiłczyk/kuzyn zyka/w kolejj^ętwic-zam.iia źie? :•

odzyskanych. > . ^\ )\\<f.

Molenda Antoai- w handlu-zginąi w ©bozie Zabikowo. U 1 j Jamry Franciszek-w admini straćJi zginął w Zabikęwic * Działalność organizacji p od a a z w ą P A P p ó z n i e s z £ y J X ln a tercs*

nie Inowrocławia zasadzała się a a c z t o r y k i e r u n k i działania:

1/p ra c a o r g a a i zacy J n a w zakresie'p r z e g o t o w a n i a planowego

powstania. ,•

2/bieźąca d ział alność sabotaizcwa.

5/działalność wywiadowcza..

M 4 / " propagandowa. ' - aY:^;>i " ■ V ■■ ■? ![ ■ ■ We rbowanie człoaków odbywało^się zasadą ^ ó j k o w ą .

Skutki p r o w a dzonego s a b o t a t ź u n a ^ t e r e n i e O m a s t a "dały się okupantowi dotkliwie w o znaki,szczególnie w w a r s z t a t a c h -kolejowych, w • fab ryce 'Głogowski i S yn jak ró w n i e ż p r2Ęf payśfcuddwie b . S z k o ł y

Liceum Nauczycielski® p r z y ul l^arut owic za .Minimalay^przerób w ©wnętrz n y szkoły przy duż y m n a k ładzie tr w a ł z ' g ó r ą " c o % ' k o n s e ^ e n ć j i doprowadziła,źe budo w n i c z y p r o w a d z ą c y p r a c ę b u d o w l o d d a n y został-do Prokuratora.W obawie p r z e d odpowiedz i a ^ o ś c i ą , p o p e ł n i ł s a a o b ó ^ s t w o * N a wyró żn i e n i e dobrych w y n i k ó w s a b o ta^zu zasługują-ijębajaski Jó_sef ? Pałąk J an i inni w s p ó ł p r a c o w n i c y c z ł o n k o w i e <02? g a ^ ^ ą c ą i . CTa r ^ v a i e i ;"

b y ł e ś t am zatrudniony do 1941 r o k u . K a r ą e t r a s t w G -przez członków p o d z i e m i a na P K P . spowodowało,źe % k r s & t a t y % o l e3^{V :juź w} 194^{^} r o k u odczuwały po w a ż n y b r a k aateriałów naprawcz^ćli-;-a s z c z e g ^ l n o e stali sprężynowej co było p o w o d e m ,ze 'iabór;^ o ^ a ó ^ ł by c . od­

d a n y w p l a n o w a n y m terminie do eksploatac^i^^y^r-cf^ęsto w y p a d k i w a d - liwej n a p r a w y t a b o r u co w; k o a s e k w e n c j i e l ^ i n o ^ a ł o ^ ^ © ' p r z e d w c z e ś n i e ^ .. e ks p l o a t a c j i .

" ‘ 1 W latach 1941 do 1943 O ddział fAK i^-:Inovvrbcł4?/iu uległ -dalsze reórganizacji-wcielone z o stały gru p a ałod.zioźowa/sekcJ.G 'sanitarnaf

transport owa, a dministracyjna i b e z p i e ć z o s t w m ^ a t o 2 e ^ r o z ? ? 2 n i o t 4 dźi- łainoćć wywiado?/cza p r z y c z y n i ł a vs x ę fż e . ^ b w ^ c ł ą y i s k ą -organizacjja w o j s k o w a m o g ł a przekasywac do S z t a b u ' C O ^ ę g u " d u ż ^ k o n k r e t n e g o n a t e r -

jału,który m ó g ł b y ć w y k o r z y s t a n y dla c e l W f s t r a t e s i ć z a y c h . I s a s k utek reorganizacji w e s z l i dalsi członkowie; d e ' " d ^ ó d a s ^ o d d z i a ł u ; a m iaąowi

cie Sadowski,Koczorowski i inni. -•

v; styczniu 1 942r.przeniesiony zostałem - d o ^ r a c y w m l e c z a r n i Osniszc zewko pow lnowi*©c ław * gdzie” p r zyst ą p iłen do o r g anizowania konspiracji n a terenie G n i e w k o w a i więskacla' na-wspliód o d - I newrocła^

wia.l^a kone n d a n t a g a m i a s t a GniewkoY/a/powołałem ^ ^ a t ^ J a n a zginął w ż b i k o w i ® . Natomiast k o m e a d ^ t ^ e m n a ,g m i n ę ? . został , po wołany Kul inski/Inspektor m l e c z a r s t w a / z a m i e s ^ PoVnaa.iu. Ponadto po wołałem L a t a w ca/leśni czy w lasach gnięy/kowąkiclą ji£i/Qvi.y .^aw iązi*i.2i łączność z organizacją w T o r u n i u a w s z < ^ ó 3 ^ 0 3 ę l " ' ^ ^ c m ‘Olrręgu ‘który w ty m czasio miał. s w o j ą siedzibę w T o r u n i u . ^ s--.■'■«Ł - - -

Sabota^ź skierowałem g ł ównie :Ąja:.^ąap^^Jęę,:^olną.#..Śabota^a .uu stycznia 1942 do p a ź d z i e r n i k a ' 1943 s p u ś c i l i ś m y ’d.o "ścieków z basenów i nasielnicy p o n a d 8000 litr ś m i e t a n y ,£$t<^Jtj$p..-.s^gerobuSpcw.odowa- li smy ponadto dwukrotno zatarcie łoź.Tsk . p q przez, .‘spuszczenie oleju z ole jarek co w kosekwencji' spowodowało k a ź d ^ r a ^ .wo ki l k a dniowy przestój w pr o d u k c j i i -dalszee ist^aty-gospodarcz©.

Gr u p y bojowe w m i e j s c o w o ś c i a c h pr z y l e ś n y c h .prowadziły r ó w n i e ż aywex-- sję.Grupy organizowały schadzki w pr z y l e g ł y c h la s a c h , skąd p o d osło­

n ą nocy r o b i ł y w y p a d y w głęb t e r e n u d l a - w y k o n a n i a ;jpowierzoąyck jz&Oąź np.rozkręcanie i uszkadzanie torów i .urządzeń'k a Ł e J ^ j y ć h .n i s z c zenie po zostawionego n a p o l u s p r z ę t u r o l n i c z e g o , p r z y g o t o w a n i e lądo w i s k i rzutoT/isk w wy z n a czonych m i e j s c a c h Jak. rowinieź1 cv/.ic.aenia \v zalcreoie przyjmowania i zabezpieczenia ewentualnych £zutów i .rsTcr*CCL..:

nleko poza przew i d z i a n y m p r z y d z i a ł e m kartkowym.

1 paźd z i e r n i k u 1943 będą c śc i g a n y p r z e z G estapo ,.ZS ,udział/L .w k o n / - ' - ^ e , o 3:9 Z0Stełen pr a e z D r o 6 d ; teB ó kr„ -

8

partyzanckick w borach Tuck alskick • Areszt a w a a i a i w konsekwencji.

e^ilerci uniknąłem dzięki odwadze- i peiwi^ceni;; .źsny Zwfii,

kt ó r a a :ie ostrzegła zawiadamiając tclćf.o dokonanej rewizji mie­

szkania i p s z u k i w a a i u ś m i e p r z e z Ges t a p o . Z o n a została suresztcw-..-„na

i osadzona w ebośie Inowrocław i Zabikowo. ^

- listopadzie 1 <343r objąłen d o w o d e t w e o d d z i a ł u p a r t y z a n t k ę w okładzie 12 ludzi k t ó r y b y ł w s t a d i u m ergaaizac

Twarda Góra,będąc Jednocześnie a-c||/ssgrupat*jaaia- 'pod noizwą^Je&li^f w • Jowódcą zgrupowania b ył w t y a czasie Stef a a Guaa pa.Iten późnej

J a n Sznajder ps.Jaó. zamieszkuje w Tułowica c h p o r o K i e m d l i n w o j » Opolskie.Okres zisowy przezaaczyłesa na ^roadzenie b r a n i / z rekwizy-- c j i u leśników ,ayóliwyck vo r a a zdobytej n a ; w o 4 3 k u : : i : ^ i i c a l ł w - nie ź s z k olen iu partyzantów w zakresie u ż y c i a br © a i ^strzelanie i ;wa . k i leśnej .yc-iilą w i o s n ą 1 9 4 4 r o ddział liczył- >penaci 3 G : ludzi-prze—

niesiony został w r e j o n T u c k o l a w • p o b l i ż u J&kayaa...wu o dd&Lak sjs- czył pierwszą w a l k ę w c z a s i e o b ł a w y z a d a j ^ ^ ^ ^ t r a t y w zabityc ' ranayek. łasne straty 1 r a n n y .Oddział d z i a ł a ł na.ysasadack ^ ^ G o U l a ^ ^ n u w o jskowego s zachowaniem dyscypliny- ładu* i-por

dzał

P- . . .

zorganizował k ilkanaście na p a d ó w - n a urz^ay..=(MŁ^e^sl2g l /zasadzki

na konwoje,zabierając k a r t y źywaoócioeic ktp r e - p r z e z n a c s e n e były

...~ ~ ....' •: ' i

ści polskiej •Podległy ni oddział stoczył kilka ate.sie walk i petycze w czasie trwająeyok bez przerwy ©bławack. :

Od 19^4roddział w s p ó ł p r a c o w a ł z g r u p ą s k o c z k ó w pol a k © — r a d z i e c k i c h p o d dowódetwea p o r , p c • “Stanisław ',’oraz r a d i a t ^ e g r a & i s t ą p a * A r d a a i *’

sBzucenyca a a B e r y T u c k o l s k i e . Z u » a g i #ź ee2ionk®iie :^rupy^e'-:tóall;;

t e renu ani Języka n i e a . s ł u ś y l i s a y i m w e w s z y s t k i c k p r^fpadkack r a d ą i pon e c ą . & r u p a b y ł a n a n a s z y m wyłącznya,.\3trs2rniu#i/sselkie informacje o znaczeniu w o j s k o w y m i i o s p o d a r c z y ^ r e ^ a . prze k a z y w a n e b y ł y od tej c k w i l l r ó wn ież d e I2oskwy,Z c k w i l ą n a s S ą s a n i a ;.kentaktós3

z grux>ą d e s a ntową r o z w i a ą ł a się w s p ó ł d z i a ł a l m o ś ć w.zakresie i

,. prowadzania w a p ó l n y c k a k c j i o b r o a y z d o bywania damycia wywiadowcżycia ..itp*

.■Zarówno Oddział Jak i zgrupowanie " J e d l i n y"podle^a^y rd d P o & e k r o g u

•fcioói ;daM ,ktÓJ?efiO k o a e n d a n t e a b y ł A l e k s a n d r ę Sekuła:-.ps» “Ł& c i © J u zaaiesak.Poznań u l . B o r e s t o c k a 7$*> ' '"'

• • t, -Z »\ -• .

--Tl-? -i-'i'1’

9

Chorążego Franciszka W o j c i e c h o w s k i e g o pseudonim - " ś w i e r k " .

Chorąży / 1/ Franciszek ł'cj ciechowski urodził się dnia 8 grud­

nia 1300 r o k u , w Nowej Wsi pov,iatu żnińskiego, z rodicow: Władys­

ława i Agnieszki z ,/o jcińskich. Zmarł w Inowrocławiu dnia 18 maja 1 97 1 r o k u «

Franciszek Wojciechowski miał wykształcenie niepełne śr e d n i e » ukończył 3 klasy gimnazjum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu oraz 2 kursy Szkoły Rolniczej i kurs handlowy - także w Inowrocła­

wiu. W okresie zaboru pruskiego od 6.05.191 r. - do 22.05*1918 r.

odbywał służbę wojskową w armii niemie c k i e j • Wykorzystując zamiesz ki i nastroje antywojenne spowodowane Rewolucją Listopadową 1918 r wraca do Inowrocławia, by od 6.01 - do 22*12*1919 roku włączyć, się ochotniczo do walk powstańczych - Powstania wielkopolskiego. Wal­

czył na powstańczym szlaku bojowym: Inowrocław-Szubin-Kcynia-Ryna- rzewo oraz uczestniczył w walkach pod Bydgoszczą/2/.

•Już od sierpnia 1919 roku podejmuje ochotniczo służbę w Wojs­

ku Polskim. Początkowo - w 68 pp, a później - do kwietnia 1939 ro­

ku - w 5 9 pp, stacjonującym w Inowrocławiu. W tym czasie awansuje do stopnia starszego sierżanta. W maju 1939 roku był przeniesiony do organizującego się Samodzielnego Batalionu ON, na stanowisko szefa 3 k o m p . KM i d-cy plutonu. W wojnie obronnej trześnia 1939

■roku uczestniczył w walkach Armii Pomorze: na przedniościu bydgos­

kim, w obronnych walkach odwrotowych i nad Bzurą /3/. Oii 26.09 - do 22.10.1939 przebywa w niewoli niemieckiej: - w Rawie Mazowiec­

kiej i w Łodzi. Pod koniec października 1939 roku wraca do Ino­

wrocławia, do swego mieszkania przy ulicy Paderewskiego 6/m4.

Franciszek Wojciechowski - ou 1.11.1939 - uo 2^.10.1943 r.

- był zatrudniony jako robotnik - murarz, a następnie, dzięki dob­

rej znajomości języka niemieckiego w mowie i p i ś m i e , - jako pra­

cownik umysłowy* Początkowo pracował na terenie Inowrocławia, a od stycznia 1 942 r . , dzięki pomocy członków konspiracji zatrudnio­

nych w inowrocławskim ówczesnym Urzędzie Zatrudnienia /Arbeitsamt/

skierowano pracj w Mleczarni - Ośniszczewko, jako referenta do spraw zaopatrzenia kartkowego. Organizując działalność konspira­

cyjną w Inowrocławiu, a później na wschodnich terenach powiatu inowrocławskiego, do momentu dekonspiracji jego przez Gestapo, pra cował na stppie legalności okupacyjnej/4/ •

10

liA \ S

Idea walki z okupantem o niepodległość Polski - na terenie miasta i powiatu inowrocławskiego - zrodziła się już w listopadzie

1939 roku, w okresie porządkowania koszar byłego ₄ pal, dokąd skie­

rowano dużą grupę polaków o różnej proweniencji. Między innymi z- gromadzono tam grupę byłych oficerów rezerwy, podoficerów zawodo­

wych i rezerwy oraz nauczycieli i robotników. Franciszek Wojcie­

chowski zetknął się tutaj z byłym nauczycielem Szkoły Zawodowej w Inowrocławiu ppor res. Antonim Dziubą, plut. zawód* Kazimierzem Bosiackim, podoi, zawou. Bronisławem Sadowskim i in. Z inicjatywy głównie wyżej wymienionych osób - powstała tajna organizacja wojs- V kowa, początkowo o nieokreślonej nazwie. Do 26 października wszys­

cy w/w działali w konspiracji na stopę legalności okupacyjnej. Na komendanta powstałej organizacji wybrano ppor,Antoniego Dziubę, po­

wołując równocześnie do sztabu byłych zawodowych podoficerów, a m.

i n . : plut. Kazimierza Bosiackiego /jako z-cę k-dta/, Bronisława Sadowskiego i st. sierż. Franciszka Wojciechowskiego /jako szefa organizacyjnego/-/5/a Koczorowskiego i in.

Komendanta a.Dziubę zobowiązano do szukania kontaktów z inny­

mi organizacjami podziemia powstającymi poza powiatem inowrocław­

skim, jak np. w: Toruniu, Bydgoszczy, Włocławku, Poznaniu itp.

Prawdopodobnie zetknięto się z Komendą Okręgu PAP w Toruniu, które­

mu to inowrocławska organizacja konspiracyjna w pierwszym okresie

\ j się podporządkowała. ”świerk" /Fr.Wojciechowski/ w swoich relacjach i rozmowach ze mną /w partyzantce i po wojnie/ o przynależności do PAP wspominał niechętnie. Trudno więc ustalić dokładną datę podpo­

rządkowania się inowrocławski^ organizacji PAP - Okręgowi Pomors­

kiemu ZWZ-AK. Prawdopodobnie następowało to stopniowo, już począw­

szy od 1941 roku. Z uwagi jednak na szokujące i masowe aresztowania członków PAP, a spowodowane przez agenta Gestapo i równocześnie

ymzrm komendanta Okręgu PAP w Toruniu - Edwarda Słowikowskiego ps,

"Białego Grota" /S/, "Świerk" odżegnywał się ed współdziałania z PaP. Właściwe podporządkowanie Armii Krajowej - nastąpiło dopiero w drugiej połowie 1343 roku, w okresie jej organizacyjnej rozbu- dowy na Pomorzu i w .<ieikopQlsce/7/„

Inspektorat inowrocławski podzielono na obwody, rejony i pla­

cówki. W obwodzie Inowrocławia wyodrębniono cztery rejony, a to:

j 1/- wschodni:- koszary piechoty, fabryka "Głogowski i Syn", kosza­

ry artylerii, obóz koncentracyjny - Błonie,

Ć.J- północny:- dworzec kolejowy, kolejowe warsztaty naprawcze, g a ­ zownia i elektrownia miejska,

11 /

M l i 9

3/- zachouni:- poczta, komenda policji, gestapo, więzienie, ko­

palnia soli i uzdrowisko,

4/- południowy:- zakłady sodowe "Ino-Mątwy", cukrownia, stacja kolejowa Rąbinek.

Na komendantów poszczególnych obwodów powołano:

m wschodni - b„ sierż. zaw. Stanisław‘'Iwańskiego, c / - północny - b, sierż. zaw. Jana Niemczyka,

3/- zachodni / b. plut. zaw. Antoniego Pakulskiego, 4/— Południowy — prac. zakł.sod. - Stanisława Orczyka.

Ponadto do organizacji, stawiającej sobie za cel zauania ob­

ronne przeciwko zakusom germanizacyjnym, ^werbowano pracowników

\J zakładów i przedsiębiorstw, nu i n . : Jana Pałąka

czyka /kuzyna Jana Niemczyka/, Antoniego Molendę, Franciszka Jam- rego i iii. Zadaniem w/w było organizowanie małego sabotażu w: bu­

downictwie , zakładach przemysłowych, kolejnictwie, handlu i admi­

nistracji. Poza podtrzymywaniem ducha oporu całego społeczeństwa ' przeciwko zakusom germanizacyjnym, organizowano pomoc ofiarom w oj­

ny i dostarczanie opinii światowej informacji o zbrodniach hitle­

rowskich.

Główne kierunki działania,jakie sobie stawiał inspektorat inowrocławski ZWZ-AK, to:

yj 1/- prace organizacyjne w zakresie p l a n o powst;. ar^/3/, W/- bieżąca działalność sabotażowa i dywersyjna/9/,

3/- działalność informacyjno-wywiadowcza i p r o p agandowa/10/.

Mały sabotaż był głównie kierowany przez: Pałąka, Urbańskiego Kasztelana,Niemczyka, M o l e n d ę ,J a m r e g o ,

Wojciechowskiego i in. Między innymi polegał na celowym marnotraw­

stwie materiałów /np. stali sprężynowej/ powodujących znaczne opóź nianie eksploatacji taboru kolejowego, a nawet często^iliminowało.

Poza tym przy przebudowie gmachu b. Liceum Nauczycielskiego, gdzie F.Wojciechowski pracował jako murarz, prowadzono skuteczny sabotaż polegający na minimalnym przerobie przy maksymalnym dużym nakła­

dzie finansowym. Celowo przedłużane prace w konsekwencj^fy^oddanSte niemieckiego kierownika budowy pod sąd. W obawie przed odpowie­

dzialnością - popełnił samobójstwo. Powyższe przykłady i inna dzia łalność masowa drobnego sabotażu i dywersji /np.: sypanie piasku do łożysk osiowych, zmienianie nalepek adresowych na wagonach, rozkręcanie szyn, uszkadzanie semaforów kolejowych, zrywanie prze­

wodów telefonicznych itp./, nie była wprawdzie efektowna, ale w konsekwencji wyrządzała.równie poważne szkody, co jednorazowe głoś­

ne akcje.

12

i-Iiezsleżnie od małego sabotażu i dywersji oraz werbowanim /sytemem trójkowym/ nowych żołnierzy i ich zaprzysięganiem, or­

ganizowano grupy zajmujące się wywiadem, zbieraniem i zdobywa­

niem broni, amunicji oraz ich melinowaniem. Ponadto'prowadzono systematyczne szkolenia wojskowe, zwłaszcza z dzieSiny znajomoś- cii*"umiejętności posługiwania się bronią, taktyki walki itp.

W celu zorganizowania działalności konspiracyjnej na wschod- nich obszarach powiatu inowrocławskiego, w styczniu ₁₉₄₂ roku

\j spowodowano przeniesienie Pr. Wojciechowskiego do M l eczarni w Oś- niszczewku, do pracy w charakterze referenta a/s zaopatrzenia kartkowegoo Stanowisko to często i dyskretnie wykorzystywał w ce­

lu udzielSSidY^maltretowanej okupacyjnymi warunkami - polskiej ludności, polegającej na pozakartkowym przydzielaniu mleka i na­

biału. Nawiązawszy kontakt z rejonami ZWZ-AK w Gniewkowie i Alek­

sandrowie Kujawskim, zorganizował placówki m. in. we wsiach: Oś- niszczewko, Mleczkowo, Dąbrowa Biskupia, Pieranie. Do organizacji

\J zwerbował i zaprzysigł : Jana Szałatę, Biskupskiego, Musiała, K u ­ lińskiego, Lewandowskiego i leśniczego Latawca. Sabotaż,skierował głównie na gospodarkę rolną i przemysł spożywczy. Poza małym sabo­

tażem i dywersją, polegającymi na systematycznym niszczeniu su­

rowca /np. w mleczarniach-spuszczanie do ścieków śmietany/, spo­

wodowanie umyślne zatacia łożysk maszyn i silników, niszczeniu sprzętu rolniczego - pozostawionego na polu przez majątki i gos­

podarstwa rolne, rozkręcaniu oraz uszkadzaniu torów i urządzeń kolejowych itp, opracowano plany lądowisk i zrzutowisk, przepro­

wadzając w tym zakresie grupowe ćwiczenia*

W październiku 1943 roku - na terenie Inowrocławia i powiatu - nastąpiły masowe aresztowania przez Gestapo, głównie członków PAP. Było to spowodowane przez komendanta Okręgu PAP a równocześ­

nie - agenta Gestapo - Edwarda Słowikowskiego "Białego Grota".

Informacje infiltrujących PAP agentów Gestapo oraz przesłuchania w śledztwie osób aresztowanych, znacznie poszerzyło ich krąg.

[/ Mo in. Gestapo aresztowało Dziubę, Bosiackiego, Sadowskiego, Sza­

łatę, wszyscy zginęli w obozie koncentracyjnym w Żabikowie pod Poznaniem. Franciszek Wojciechowski - "Świerk" ostrzeżony wcześ-

* niej przez żonę Z o f i ^ M t o r ą aresztowano i przewieziono do obozu w Żabikowie/, szczęśliwie uniknął losu współkolegów. Komenda Okrę­

gu Pomorskiego Armii Krajowej, po uprzednim złożeniu meldunku o

"wsypie", skierowała "Świerka" do oddziałów partyzanckich AK w Borach Tucholskich. Gestapo usiłowało "świerka" aresztować w dniu

^6.10.1943 roku, alu już poa koniec października łącznik na "Bory"

13

pilotował "Świerka" w rejon Nowego/n.Wisłą. Stąd patrol,z organi­

zującego się przez Stefana Gussa - "Dana" oddziału partyzanckiego AK "Świerki - 101", zaprowadził do bunkrów pod Leśną Janią. Kolej­

no ©udział stacjonował w rejonie Twardej Góry, Leśnictwa RynkowoJ>niu Przewodnika i Lipinek. Zimował w bunkrze w rejonie Rynkowa. W ifiwffct-

1944 roku, po przekazania oddziału partyzanckiego AK "świerki-101"

przez "Dana" - por.zawód. Alojzemu Bruskiemu - "Grabowi", wraz z oddelegowaną grupą żołnierzy - "Dan" ze "Świerkiem" przeszli,z po­

wiatów: starogardzkiego i świeckiego, na obszary leśne powiatu tu- cholckiego. Organizujący się drugi oddział partyzancki^Strzymał kryptonim "Jedliny"102". Franciszek Wojciechowski - "Świerk" był znakomitym i rutynowanym oraz zaangażowanym instruktorem wojskowym.

Początkowo był zastępcą "Dana", a później - "Jasia-Dęba", któremu na przełomie maja/czerwca przekazano dowództwo nad"Jedlin anmi".

Już od chwili z o r g a n i z o w a n i ^ obozu pod Gzelowfm koło Przewod­

nika, a następnie w rejonie Błędna /na zachód od rzeki Wdy, między wsiami: Suchobrzeźnicą i Stara Rzeka/, od maja 1944 roku - IBM . w założonych obozach w ogromnych kompleksach posówkowych młodników:

pod Białą /w rejonie Bagna Grzybna/ i pod Wielkim Gacnem, wówczas jeszcze st.sierż. Franciszek Wojciechowski - "świerk", aż do w y z ­ wolenia prowadził w szerokim zakresie wojskową działalność szkole­

niową. wykorzystując swoje ogromne doświadczenie i wiedzę - nabyte jeszcze w okresie pruskiego zaboru w kajzerowskim Wehrmachcie, w Wielkopolskich oddziałach powstańczych 1919 roku oraz w czasie długoletniej służby zawodowej w Wojsku Polskim II Rzeczypospoli­

tej, wprowadził do oddziału wojkową dyscyplinę, systematycznie szkoląc partyzantów w dzidzinie wojskowości. Szkolenie dotyczyło:

znajomości i -ijobsługi różnych rodzai b r o n i , taktyki walki w w a ­ runkach leśnych i na otwartej przestrzeni, wywiadu i podstawowej wiedzy sanitarnej. Czynnie angażował się w akcjach zdobywania bro­

ni przez rozbrajanie niemieckich leśników, policjantów, żołnierzy Wehrmachtu, urzędników, członków niemieckich organizacji paramili­

tarnych itp. Dużo pomagał przy mobilizowaniu działalności w zbie­

raniu informacji o ruchach wojsk niemieckich, nastrojach ludności, lokalizacji i liczebności Jagdkomman d©, policji, służby bezpień- stwa, itp. Dbając o warunki bytowe oddziału współdziałał w lokali­

zacji następnych obozów, nadzorował budów£ zapasowych bunkrów, zie­

mianek, szałasów, piekarń i zakładanie studni z wodą pitną. Zajmował się także przygotowywaniem, rozmieszczaniem i nanoszeniem na mapę miejsc - m e l i n - na zapasO ;ą żywność oraz amunicję i broń. Codzien­

nie prowadził w zeszycie dziennik rozkazów i zajęć / 1 2 / •

14

W obozie partyzanckim AK 11 J e d l i n y - 102" założonym w rejonie

"Bagna Grzybno" - pod Białą, dowódca por„"Dąb" i jego zastępca st.

sierż. "świerk" - asystowali lekarzom sprowadzanym z Bydgoszczy /np. dr Antoniego Gdańca - "Krzywonos"/, którzy dokonując zabie­

gów chirurgicznych ran postrzałowych, równocześnie uczyli sposo­

bów udzielania pierwszej pomocy i opatrywania ran oraz ich lecze­

nia. Często dowódca i jego zastępca korzystali z udzielanych wska­

zówek, w celu ich praktycznego stosowania. Zastępca dowódcy i rów­

nocześnie szef oddziału st. sierż. /później chorąży/ "świerk" - nigdy nie odmawiał żołnierzom pomocy i porady lekarskiej, skutecz­

nie lecząc w lesie niejedną skomplikowaną ciężką ranę lub kontuzję.

Przy końcu lipca 1944 roku silne oddziały Jagdkommando i Po­

licji zaatakowało niespodziewanie .obóz partyzancki AK "Jedliny" - pod Białą, w czasie toczącej się walki /dowodzonej przez " Dęba"/,

"świerk" wraz z "Danem" i komendantem Ęoaokręgu Półn.-Zach. - "Mi­

chał em-Macie jem" - zajęli się likwidacją i ewakuacją obozu. "Świerk"

wykazał się dużym opanowaniem i zmysłem organizacyjno-dowódczym*

Znajdując u partyzantów'posłuch i autorytet, walnie p r a y c a y u i ł ^ S się po pomyślnych rezultatów walki, Spokojnie ale zdecydowanie i sas energicznie dowodził drużynami zajętymi: maskowaniem mel i n żywnoś­

ciowych, melinowaniem pod mc h e m zdobytych kartek żywnościowych — odpowiedni© zabezpieczonych przed wilgocią, ewakuacją niezbędnego

sprzętu /druki do dokumentów legalizacyjnych, pieczątek itp./ oraz amunicji i a p z p i u broni* Niemcy ściągnęli znaczne posiłki. Wsku­

tek więc przeważających sił nepla oddział "Jedlin" sekcjami i dru­

żynami wycofał się w kierunku południowym, ne uprzednio wyznaczo­

ny punkt zborny, nad "Wilcze Doły" - na teren Leśnictwa Szczucza- nek.

Począwszy od końca lipca do listopada /włącznie/ 1944 roku, obszary leśne na północ od traktu napoleońskiego Tuchola - Tleń, były często penetrowane przez znaczne siły Jagdkommando, policji, żandarmerii, Wehrmachtu i innych paramilitarnych jednostek nie­

mieckiej samoobrony. Unikając okrążenia przeważających sił niemiec­

kich i znalezienia się w kotle obław, "Jedliny odrywając się od nepla kilkakrotnie o d s k a k i w a ^ j e s z c z e dalej w kierunku południo­

wym, zapadając na krótkie okresy czasu w lasach Nadleśnictwa Zam- rzenica, w rejońe jezior* Strzyżyny lub Leśnictwa Lisi Kąt. Pale obław były powodowane nie tylko przez akcje "Jedlin", ale także przez wypady sąsiednich oddziałów partyzanckich, a od września

1944 roku - przez desantowanie pojedynczych osób lub grup spado­

chronowych ze wschodu.

15

Gdy minęł; iEłx kuliminacyjna falc, obław i Hitlerowcy wrócili do swoich baz, ograniczając się do patrolowania terenów w ich po- liżu, na przełomie sierpnia/września przystąpiono do zakładania nowego obozu partyzanckiego pod wielkim Gacnem. Ściągnięto więc poszczególne sekcje i d r u ż y n y ,Oddziału partyzanckiego AK "Jealiny-

102",w rejon leśniczówki tfypal&nki i przystąpiono do pracy* Pod nadzorem "Świerka" wykopano i umocniono faszyną ściany studni, w y ­ budowano trzy ziemianki i piekarnię oraz przygotowano latrynę.

Mimo usiłowań nepla w bezwzględnym dążeniu unicestwienia oddziału i w związku z tym - przeżywanych przez partyzantów wielu krytycz­

nych momentów, obóz pod W„ Gacnem przetrwał prawie do końca stycz­

nia 1945 roku. Niemcy nie zdołali zdekonspirowaó tego partyzanckie­

go obozu, założonego w tak niekonwencjonalnym miejscu. Nie bez znaczenia była tu rola "świerka", egzekwującego w oddziale wojs­

kową dyscyplinę-przez świetnie zorganizowaną służbę wewnętrzną, bez zastrzeżeń aprobowaną przez całą 50-cio osobową załogę party­

zanckiego obozu, "świerk" cieszył się pełnym zaufaniem x±&x±£lks:

oraz autorytetem i posłuchem nie tylko u żołnierzy-akowców, lecz także u przyjętych do oddzia$*isowieckich i francuskich jeńców wo­

jennych^ a także spadochroniarzy ze wschodu.

poza służbą wartowniczą dzień wypełniano różnymi zajęciami, jak naprzykład: w szerokim zakresie szkolenniem wojskowym, prowa­

dzono pogadanki na wybrane tematy kulturalno-oświatowe, w okresie bez śnieżnym - wysyłano patrole na punkty obserwacyjne i do ludzi z zaplecza partyzanckiego,w celach gospodarczych i wywiadowczych, itp. W drugiej połowie grudnia 1944 roku, obfite opady śnieżne uwięziły oddział w imłodniku. Z uwagi na zdradliwe ślady na śniegu, przez długi okres czasu - około dwu tygodni, nie można było się ruszyć poza teren obozu, zerwano łączność ze światem na zewnątrz.

Dzięki zapobiegliwości i przezorności Szefa oddziału "Jedlin", uprzednio nagromadzone zapasy żywności, przy ich konsekwentnym ra- cjonowaniu, pozwoliły przetrwać partyzantom ten krytyczny okres.

"świerk" prowadził zeszyt rozkazów dziennych, w którym odno­

towywano też wszystkie ważniejsze wydarzena, jakie w oddziale mia­

ły miejsce. Codziennie przed snem - wieczorem, odbywał się apel,

na którym Zastępca-Szef odczytywał rozkaz

dzienny na dzień następny, z wyszczególnieniem służby wartowniczej, dyżurów itp 'ważniejszych spraw /np. pochwały, wyróżnienia, zada­

nia, informacje o sytuacji na frontach, itp/. Następnie po cichu odśpiewano wspólną modlitwę w i e c z o r n ą : "Wszystkie nasze dzienne sąz s p r a w y . .."

16

y -

Jeszcze przed ruszeniem ofensywy z nad Wisły zaczęły napły­

wać informacje o: gorączkowych przygotowywania*1'się okolicznych Ą Niemców do ewakuacji oraz w z m o ż o n y m ru c h u p r z e g r upowywanych jed­

nostek Wehrmachtu. Nasilający sij$ji^s tycznia 1945 roku/ruch nie­

mieckich uciekinierów ze wschodu, przeciągających przez zaśnieżo­

ne trasy i drogi Borów Tucholskich, definitywnie zlikwidował prob­

lem zdradliwych śladów. Można było się już bez obawy poruszać we wszystkich kierunkach,, uzyskując niespotykaną dotąd swobodę działali nia, trwającą do wyzwolenia. ,/ okresie zbliżania się frontu wschod­

niego w rejon Pomorza,w czasie zimowej ofensywy wojsk sowieckich, O d-ca o ud z • p a r t . AK "Jedliny-102" - p o r . , wyznaczył sobie

czasowe rap dowodzenia w podziemnym bunkrze na Wierzchowniku. Sta­

ło się to z powodu intryg d-cy grupy desantowej por. Stanisława

\yiiiikielewicza /13/« Chorążemu Franciszkowi Wojciechowskiemu "świer­

kowi", d-ca "Jedlin" zlecił - w tym czasie - dowodzenie oddziałem w obozie. Mimo niecnych zakusów i usiłowań przejęci*- "Jedlin" pod komendę sowieckiego URWpzisty, jakim prawdopodobnie był M i k i e l e w i c z ,

"Świerk" zawsze i bez reszty pozostawał lojalnym podkomendnym "Dę­

ba", wiernie i bezkompromisowo wykonując jego rozkazy. Wtajemni­

czony w arkana intrygi/prowadźonygfiprzez niektórych spadochronia­

rzy/- zwłaszcza ich d-cy/ i plany działania "Dęba”, pozostał na miejscu z drużynpni "Tyki" /Czesława Fredrycha/ i "Józefa" /Kon­

rada Kukawki/, w celu asekuracji obozu, zwłaszcza radiostacji.

Dopiero przy końcu stycznia 1945 roku, wskutek zajęcia terenów pod W ielkim Gacnem przez wycofujący się oddział niemieckiej artylerii,

"Jedliny", starłszy się z ich patrolami, ewakuowały się na północ, w południowy obszar 3agna Grzybno. Ulokowano się w uprzednio przy­

gotowany ch, pod nadzorem Zastępcy i Szefa ©ddziału partyzanckiego, - ziemianek.

W dniach 14-15 lutego 1945 roku, oddział partyzancki "Jedli­

ny - 102", znalazł się tuż za linią obrony - organizujących się licznych jednostek Wehrmachtu, wycofujących się z pod Warszawy i z Prus Wschodnich. Linia obrony ciągnęła się 8cPjjeliifśyK8^i.isSxfe Błota, - wzdłuż wąwozu na Wierzchowniku, - do jeziora Okoniny.

"świerk" wraz z załogą partyzancką obozu i radiostacją znaleźli się w bezpośrednim niebezpieczeństwiej w dniu ₁₅ lutego - w godzinach

przedpołudniowych doszło do K i k k ń nierównej walki z atakujących partyzantek- neplem* Odsiecz, sprowadzona przez " D ęba",wkrótce nadeszła i uwolniła oddział "Jedlin ,,zniebezpieczeństwa.

Niestety - jeszcze tego samego dnia Sowieci wszystkich żoł­

nierzy - partyzantów z odoziału AK "Jedliny-102" - rozbroili, a oorka: masrisgcpaiagac

17

dnia następnego/16 lut eg®/ - NKWD wszystkich aresztowało.

Chorąży Franciszek /ojciechowski - razemx d-cą por. ''Dębem”

i żołnierzami oddziału partyzanckiego AK "Jedliny-102", przeszli przez bratalne i nie przebierające w środkach - śledztwo, a nas­

tępnie więzienie w Chełmnie n/Wisłą, przejściowy obóz koncentra­

cyjny w Działdowie i deprtację do ZSRR® W czasie transportu ao ZSRR, na postoju w Białymstoku, "świerk" z "Michałem" /Francisz­

kiem Nelką/- szczęśliwie zbiegli.

Po powrocie do Inowrocławia i ujawnieniu się, Franciszek Wojciechowski zatrudnił się w Mleczarni © ś n i s z c z e w k o , uruchamia­

jąc tam Spółdzielnię Spożywców® Od 1947 -1950 r. pracował w Cent­

rali Rybnej w Inowrocławiu, - na stanowisku kierownika hurtowni.

Cd 1950 roku został przeniesiony do Centrali Rybnej w Bydgoszczy, początkowo na stanowisko kierownika hurtowni, a następnie - był kierownikiem zaopatrzenia. Udzielając się społecznie, był długo­

letnim przewodniczącym Rady Zakładowej - w Centrali Rybnej. Na emeryturę przeszeał 31 marca *1366 roku. W tym okresie udzielał się w pracy dla Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. V/ Ko­

le Nr 1 był sekretarzem, potem- vieeprezesem. Pomagał Luuziorn i służył im radą. Różne problemy i sprawy ludzkie załatwiał nie t ył ko w biurze, ale każdego dnia w swoim prywatnym mieszlcani przy ulicy Paderewskiego Nr 8/4. Do końca swego pracowitego życju Lu służył i jak mógł - pomagał.

Chorąży Franciszek Wojciechowski - pseudonim: " świerk " - zmarł 18 maja 1971 roku w Inowrocławiu, pozostawiając po sobie głęboki i serdaczny żal oraz najlepsze wspomnienia. Był prawdzi­

w y m patriotą zdolnym do największych poświęceń dla umiłowanej Ojczyzny, uczciwym i rzetelnym człowiekiem - o nieprzeciętnej osobowości. Cześć Jego Pamięci!

/-/Mgr były

18