T o m ( V o l u m e ) X X X V I I I — 1968 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 4 K r a k ó w 1968
R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C l E T f i G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E
EDW ARD RUHLE
PROFIL UTWORÓW CZWARTORZĘDOWYCH W WYLEZINIE
(NA PÓŁNOC OD DĘBLINA) 5 fig.
The profile of Quaternary sediments at Wylezin, North of Dęblin
5 Figs.
T r e ś ć : W W ylezin ie (koło D ęblina) w otw orze w iertn iczym w śród osadów czw artorzędow ych o grubości 51,1 m znaleziono pokłady g ytii i dy z w a rstw a m i łupku b itum icznego (4,9 m), które na p o d sta w ie analizy paleobotanicznej J. D y a k o w s k a (1956a) zaliczyła do interglacjału m azow ieckiego. O becnie, w oparciu o n o w e p ro file czwartorzędu, znane na obszarze m iędzy środkow ą W isłą a B ugiem oraz aktualną ich in terp retację stratygraficzną, stw ierd zić można, że osady organiczne w W y lezin ie stanow ią p ierw sze w P o lsce p aleobotanicznie zbadane stanow isk o interstadiału m iędzy stad iałem m ak sym aln ym a m a zow iecko-p od lask im zlodow acenia środkow opolskiego.
In terstad iał ten proponuje się n azw ać w y l e z i ń s k i m .
W spągu interstadiału w y leziń sk ie g o leżą osady: sta d ia łó w m ak sym aln ego i Krzny zlodow acenia środkow opolskiego, in terglacjału m azow ieckiego i zlodow acenia połud- niow opolskiego. O gółem m ają one 43,2 m m iąższości. W stropie osadów interstadiału w y leziń sk ieg o leży glina zw ałow a i piaski rzeczn o-lod ow cow e stadiału m a zo w iec k o - -p o d la sk ieg o zlodow acenia środkow opolskiego od 3 do 6 m m iąższości.
W STĘP
W 1948 r. zgodnie z planem badań Instytutu Geologicznego dotyczą
cych osadów kenozoicznych w południowej części niecki mazowieckiej w W ylezinie (17 km na północ od Dęblina) został wykonany otwór w iert
niczy, w którym natrafiono na pokłady gytii i dy z warstwami łupku bitumicznego, występujące w górnej części serii osadów czwartorzędo
wych. Ponieważ łupki bitumiczne m ogły być interesujące z punktu widze
nia gospodarczego, zdecydowano wykonać kilka dodatkowych, płytkich otworów w odległości 50 m od otworu głównego (S. G a d o m s k a , 1960).
Uzyskany materiał wiertniczy pozwolił nie tylko na określenie charakteru występujących osadów organicznych, wypełniających niewielką misę je
ziorną, lecz dał również interesujący przekrój całego czwartorzędu, któ
rego miąższość wynosi tu 51,1 m.
Poniżej osadów jeziornych leżą utwory o różnym wykształceniu facjal- nym, bardzo trudne dla interpretacji stratygraficznej. W profilu Wylezina stwierdzono bowiem kilka poziomów glin zwałowych przedzielonych pia
skami i dwiema warstwami utworów glacilimnicznych, zawierających pyłki roślin oraz grudki torfu. Próby dokładnie wydzielonych osadów je-
— /51312 —
2 5 , 0 « . 2 5 ,0 m
-. 7 T -H7 5.
"It :> ■ o :
- 4 8 , 5 m
51,1.
Fig. 1. Przekrój u tw orów czw artorzęd ow ych w W ylezinie. 1— 16 — n um eracja w a rstw podana w opisie p rofilu otworu
Fig. 1. S ection through Q uaternary sed im en ts at W ylezin. 1—1 6 — N um bers of beds given in description of p rofile
— 53,3 —
ziom ych oraz iłów zastoiskowych z obu warstw przekazano prof. dr J. D y a k o w s k i e j dla przeprowadzenia badań paleobotanicznych. Na- ich podstawie przyjęto, że osady organiczne osadzały się w czasie inter- glacjału mazowieckiego (holsztyńskiego), utwory zaś leżące w ich spągu o miąższości 43,2 m związano z akumulacją zlodowacenia południowopol-
skiego (J. D y a k o w s k a 1956 a, 1956 b).
Z punktu widzenia całokształtu elementów geologicznych datowanie poszczególnych poziomów profilu W ylezin budziło w moim przekonaniu pewne wątpliwości. Obecnie, po 12 latach, gdy dla interpretacji straty
grafii plejstocenu na obszarze między środkową Wisłą a Bugiem przybyło w iele nowych faktów, problem ten należy rozpatrzeć raz jeszcze.
1. PR O F IL OTWORU W YLEZIN 1
(uproszczony) Warstwa Głębokość spągu
w metrach
1 0,3 Gleba szczerkowa
2 0,8 Piasek średndoziamisity, obtoczony
3 1,9 Piasek różmoziamisty z grudkami gliniastymi, z nielicznym i żwirami piaskowców i otocza
kami granitów (do 5 cm)
4 2,5 Glina lekko ilasta z nielicznym i żwirami kwarcu, granitów, piaskowców, szarordzawa
( —HCL)
5 3,0 Piasek średnioziaimisty, lekko gliniasty z drob
nym i żwiriaimi piaskowców i wapieni 6 4,9 Gytia przeobrażona w łupek bitumiczny
5.9 D y przeobrażona w łupek bitumiczny 6,2 Gytia torfiasta
6,5 Gytdai przeobrażona iw łupek bitumiczny 7,1 Gytia torfiasta, z przewarstwieniami o cha
rakterze łupku bitumicznego 7.9 Gytia torfiasta, lekko wapnista
7 18,8 Glina zwałowa ze żwirami i nielicznym i oto
czakami skalł krystalicznych, wapieni i pias
kowców, szara (+H C L)
19,1 Piasek kwarcowy, z pyłem węgla, z wkładka
m i piasku glaiuikonitowego (porwak z mate
riału trzeciorzędowego)
8 20,0 Ił dość zw ięzły z warstewkami iłu pylastego, w stęgowy (słabo +H CL)
21,0 Ił pylaisty z warstwami mułkowatymi, w stę
gowy (słabo +HCL)
9 28,0 Glina zwałowa ze żwirami i głazikami (do 30 cm) granitów, piaskowców i wapieni, szara (+H CL)
10 35,0 Piasek drobno- i średnioziarnisty, obtoczony 36,8 Piasek różnoziarnisty ze żwirami piaskowców
i wapieni
1 W p u b lik acji J. D y a k o w s k i e j (1956 a) p rofil ten n a zw a n o w stę p n ie — W ylezin 5.
— 534 —
Warstwa Głębokość spągu w metrach 11
14 12
15 13
16
37.0 Glina zwałowa (?) ze żwirami i okruchami skał krystalicznych i wapieni ( + HCL)
39.5 Piasek różnoziarnisty, obtoczony, z okruchami granitów
40.0 Piasek drobno- i średnioziarnisty z pyłem (słabo +H CL)
40.5 Ił pylasty z warstewkami mułku (b. słabo + HCL)
47.5 Mułek ilasty z domieszką piasku w części środkowej (słabo +HCL)
48,2 Glina zwałowa ze żwirami wapieni paleozoicz- nych i granitów, szara (+H C L)
48.5 Ił pstry przemieszany ze żwirami skał krysta
licznych oraz z okruchami sy dery tu
51.1 Otoczaki wapieni paleozoicznych, granitów, diabazów, piaskowców (do 10 cm średnicy), ze żwirem i piaskiem w stropie
62,0 Ił zwięzły, plioceński
2. INTE RPRETACJA STRATY G R A FICZN A PR O FIL U
Interpretacja stratygraficzna profilu Wyiezina 1 przeprowadzona przez prof. dr J. D y a k o w s k ą (1956 a) w oparciu o w yniki badań paleobota- nicznych osadów organicznych (warstwa oznaczona nr 6) oraz ich kore
lacja z diagramami pyłkowym i stanowisk interglacjalnych w Nowinach Żuchowskich i Ciechankach Krzesimowskich inie zgadza się z kryteriami litologiczno-facjalnymi. Nie ulega bowiem wątpliwości, że niewielkie, 5-metrowej głębokości jeziorko, w którym gromadziły się osady organi
czne, znajdujące się w stropie kilkudziesięciometrowej w arstw y moreny dennej sitadiału maksymalnego zlodowacenia środkowopolskiego, było jednym z wielu jeziorek postglacjalnych w okolicy Wyiezina. Decydujące znaczenie ma tu fakt, że na zibadanych osadach organicznych leży glina zwałowa i piaski fluwioglacjalne stadiału mazowiecko-podlaskiego tego samego zlodowacenia. W oparciu więc o niewątpliwą sytuację stratygra
ficzną wyżej wym ienionych osadów glacjalnych uważam, że utwory je
ziorne Wyiezina stanowią p i e r w s z e w P o l s c e p a l e o b o t a n i c z - n i e z b a d a n e s t a n o w i s k o i n t e r s t a d i a ł u m i ę d z y s t a - d i a ł e m m a k s y m a l n y m a m a z o w i e c k o - p o d l a s k i m zlo
dowacenia środkowopolskiego. Talką interpretację stratygraficzną potwier
dza również analiza niższej części profilu czwartorzędowego. Znajdujące się tu dwie serie zastoiskowe, które zawierają ziarna pyłku i grudki torfu, pozwalają dokładnie rozpoznać przebieg procesów akumulacyjnych star
szych od stadiału maksymalnego zlodowacenia środkowopolskiego.
Podana powyżej interpretacja stratygraficzna osadów jeziornych W y- lezina potwierdza opinię A. I. M o s k w i t i n a (1960), który w oparciu o szereg diagramów pyłkowych wieku odincowskiego z obszaru Rosji środkowej sugerował całkowitą zgodność profilów środkoworosyjskich z przekrojem z Wyiezina. Niezależnie od falktów botanicznych sytuacja geologiczna pozwoliła A. I. M o s k w i t i n o w i określić zupełnie ściśle wiek osadów jeziornych, a mianowicie: „występują one pod szczątkami
moreny moskiewskiego zlodowacenia (wg polskiego schematu stadiał ma- zo,wiecko-podlaski-E.R.), w spągu natomiast znajduje się znacznej miąż
szości morena (z porwakami-krami iłów pliocenu), jak można przypusz
czać, należąca do zlodowacenia dnieprzańskiego” (stadiał maksymalny i starszy-E.R.).
— 53)9 —
Fig. 2. Szkic okolic W ylezina. 1 — oisady lo d o w co w e zw iązan e z akum ulacją czołow o- lo d o w co w ą stadiału m azow iecko-p od lask i ego, zlodow acenia środkow opolskiego; 2 — p ołu d n iow y zasięg osadów lod ow cow ych i rzeczn o-lod ow cow ych stadiału m a zo w iec- ko^podlaskiego zlodow acenia środkow opolskiego; 3 — lok alizacja profilu z osadam i
in tersta d ia ln y m i w W ylezin ie
Fig. 2. S ketch m ap of th e W ylezin area. 1 — g la c ia l sedim ents connected w ith accum ulation of frontal m o ra in e of th e M a so v ia n -P o d la sie Stadial. M idd le-P olish G laciation; 2 — southern e x te n t of .glacial and g la c io flu v ia l .sediments of th e M a
so v ia n -P o d la sie S tad ial of th e M idd le-P olish G laciation; 3 — location of profiles in in terstad ial sedim ents at W ylezin
Nowe profile czwartorzędu i postęp w ujęciach stratygraficznych, jaki nastąpił od czasu pierwszej publikacji J. D y a k o w s k i e j na temat profilu Wylezina, pozwalają na szereg uzupełnień. Wśród profilów czwar
torzędu, zawierających szczątki organiczne zaliczone na podstawie badań palynologicznych do interglacjału mazowieckiego, dwa są szczególnie cha
rakterystyczne, a m ianowicie profil z Syrnik nad Wieprzem (M. S o b o l e w s k a , 1956 a) i z Olszewic koło Opoczna (M. S o b o l e w s k a , 1956 b).
Obydwa te profile opracowane zostały w tym samym środowisku nauko
wym, w jednym okresie czasu, przy zastosowaniu tych sam ych metod paleobotanicznych. Równocześnie wiek profilu Syrniik oznaczono za po
mocą badań paleontologicznych.
Diagram pyłkowy osadów z Wylezina w porównaniu z diagramami Syrnik i Olszewic wskazuje na znaczne różnice. Rozwój lasów jodłowo- -grabowych w Syrnikach i Olszewicach następował stopniowo aż do mak
symalnej ekspansji przypadającej na III fazę, tj. optimum klimatyczne.
— &3I6 —
W W ylezinie natomiast nastąpił on bardzo gwałtownie. Poza tym zwraca uwagę fakt, że w optimum klim atycznym (w fazie III — osady na głębo
kości od 3,7 m do 5,8 m) zaznacza się długotrwałe i w yjątkow o silnie zaakcentowane panowanie lasów jodłowo-grabowych (jodła 25— 40%, grab 15— 20%), co nie znajduje potwierdzenia w diagramach Syrnik i Olszewic. Na młodszy od interglacjału mazowieckiego w iek osadów je
ziornych Wylezina wskazuje również brak reliktów trzeciorzędowych w y stępujących w Olszewicach. Są to ziarna pyłku roślin drzewiastych, Ptero- carya, spotykane dość licznie w II i III poziomie oraz rzadziej pojawiające się ziarna pyłku Juglans. Równocześnie nie znaleziono w W ylezinie cha
rakterystycznej dla optimum klim atycznego interglacjiału mazowieckiego paproci wodnej Azolla filiculoides L a m . , opisanej przez M. S o b o l e w s k ą ze stanowiska w Syrnikach. Z drugiej strony w gytiach W yle
zina występują rośliny uznane za charakterystyczne dla młodszych od interglacjału mazowieckiego osadów plejstocenu. Jest to cytowane prizez J. D y a k o w s k ą (1956 a) nasienie Brasenia purpurea M i c >h. oraz frag
m enty orzeszków Trapa natans L., spotykane często w interglacjale eemskim 1.
Porównując profil „interglacjału” Wylezina z kilku profilami przy
puszczalnie tego samego wieku z obszaru środkowej Rosji opisanymi przez M o s k w i t i n a (1958, 1967) można zauważyć pewne podobieństwo.
Ostatnio w „interglacjale” odincowskim wydzielono pięć faz, a miano
wicie poczynając od najstarszej:
1. optimum głaziowskie
2. ochłodzenie krasnoborskie 3. optimum rosławskie
4. ochłodzenie pepelowskie 5. optimum halickie
W profilu „interglacjału” W ylezina nie pow stały osady odpowiadające optimum głazowsikiemu, dolne bowiem osady gytii zaczęły się tworzyć, jak podaje J. D y a k o ws«k a (1956 a), w czasie., gdy rosły lasy brzozowe z domieszką sosny, świerka, olchy i modrzewia (faiza I). W ymieniony zespół roślin świadczy o cechaich klimatu chłodnego — subarktycznego, który można by paralelizować z ochłodzeniem krasnoborskim.
Stopniowo warunki klimatyczne ulegają zmianie, o czym świadczy spadek ilości pyłku brzozy w pokładach gytii oraz pojawienie się naj
pierw olszy, a później świerka. Jest to w edług J. D y a k o w s k i e j
„pierwsza część mediokratycznego okresu interglacjalnego — faza olcho- wo-świerkowa”. W następnej fazie stanowiącej optimum „interglacjału”
przeważają lasy jodłowo-grabowe. W ystępuje tu wyraźnie, ale w stosun
kowo niewielkich ilościach leszczyna (ok. 8%). Podobnie w m ałym procen
cie stwierdzono iw diagramie tej fazy ziarna pyłku — dębu, lipy, wiązu (maksymalnie do 4,9%). Znaleziono poza tym szczątki makroskopowe roślin ciepłolubnych jak Brasenia purpurea M i c h . , Trapa natans L.
3 Z agadnienia paleoboitaniczne p rzed ysk u tow ałem z m gr Z. Janczyik-K opikową.
W ty m m iejscu d ziękuję jej za cen n e uw agi.
Fig. 3. D iagram p y łk o w y osadów in terstad ialnych w W ylezin ie (w g J. D y a k o w s k i e j , 1956 a). 1 — G ytia przeobrażona w łupek bitum iczny; 2 — dy przeobrażona
w łu p ek bitum iczny; 3 — g y tia torfiasta; 4 — gytia torfiasta lekko w a p n ista Fig. 3. P ollen diagrams for in terstad iał sedim ents at W ylezin (after J. D y a k o w s k a ,
1956a). 1 — g ytia altered in bitum inous shale; 2 — dy altered in bitum inous shale;
3 — p ea ty gytia; 4 — p eaty gytia, slig h tly calcareou s
— 537 —
с 1ЛО
<D
£ S
— V3 3» X*Л1*
9-SO ^
9i.
U
№ O
o a 1Лa
z
r ^
£ s *- o
5*^
e; . E;
» dVN » s m A b o o
x n v s
M 3 D V
v m i
S n i A n f l
БПЭЫЭПЮ
SONIdHVO
S 3 I 8 V
S f I N T V
XIMVT
V 3 3 l d
vinx3e
SDNId
Pi 111. ’ 11.;.11 Ч1. 1.'.'.
1 1 1 , 1 , 1 , 1 <S i i i i
■ ' I ' ■ I ■ . ’ ■1 ! ' I ■ I , '
W ? 7 r i ' . v 1.! 1111, ^ . ' .' ,1.1
— O T —
i inne. Cały w ym ieniony zespół roślinny odpowiada prawdopodobnie rosławskiemu optimum klimatycznemu stanowiącemu środkową część
„i n t e r g 1 a c j a ł u” o d i n c o w s k i e g o .
Następna faza — IV, według J. D y a k o w s k i e j w diagramie Wylezina zaznaczająca się cienką warstwą osadów, odznacza się spektrami pyłkowym i o dużej przewadze sosny. Rozpoczyna się następne z kolei ochłodzenie (pepelowskie).
Porównując sytuację geologiczną oraz zespół roślin występujących w Wylezinie ze stanowiskami położonymi w Niemczech, można poziom 6 synchronizować z imterstadiałem Gerdau lub Ohe — P. W o l d s t e d t a (1954) albo z ciepłym okresem klim atycznym Treene (K. P i c a r d, 1964).
W ystępujący w W ylezinie zespół roślinny, podobnie jak i innych sta
nowisk tego wieku, wskazuje na wysokie optimum klimatyczne, zbliżone do interglacjalnego w Europie środkowej. Na tej podstawie J. D y a k o w s k a zaliczyła osady jeziorne w W ylezinie do interglacjału mazo
wieckiego, to jest jedynego, jaki był znany w Polsce przed 1956 r. nie licząc oczywiście znacznie młodszego interglacjału eemskiego.
Po wieloletniej i ożywionej dyskusji, prowadzonej przez geologów i paleobotaników radzieckich, większość z nich (W. P. G r i c z u k , M. Kh. M o n o s z o n, S. M. S z i k, 1961; M. M. C a p e n k o , N. A. M a c h- n a c z , 1966), uważa ostatnio, że okres czasu powstania osadów „odin- cowskich”, z punktu widzenia klimatycznego i facjalnego, jest odpo
wiednikiem okresu reprezentowanego w schemacie stratygraficznym przez
„interglacjał”. Nieco inne stanowisko, mniej sprecyzowane, reprezentują geologowie niemieccy, którzy w sw ej terminologii najczęściej używają terminu „interstadiał”. Na podstawie warunków geologicznych znanych między środkową Wisłą a Bugiem oraz porównując czas trwania inter
glacjału mazowieckiego, a prawdopodobnie i eemskiego, wydaje się, że omawiany okres ocieplenia był krótszy. Świadczy o tym fakt braku osadów o taik różnym wykształceniu facjalnym, skumulowanych w tak zmniennych warunkach klimatycznych, jakie są znane np. w interglacjale mazowieckim. Opierając się na tych przesłankach, przyjęto dla okresu czasu powstania osadów organicznych Wylezina — rangę taksonomiczną
„ i n t e r s t a d i a ł u” (Q4b-c).
Poniżej osadów jeziornych na głębokości 7,9 m w otworze nr 1, a w sąsiednich otworach o 1 lub 2 m niżej, lub wyżej, występuje strop gliny stadiału maksym alnego zlodowacenia środkowopolskiego (Q4b).
Miąższość jej wraz z cienkim porwakiem osadów trzeciorzędowych w otworze nr 1 w ynosi 11,2 m (warstwa 7). Glina ta jest dwudzielna i składa się z poziomu dolnego (iQ4b) i górnego (2Q,4b), odpowiadających dwóm fazom tego stadiału. Poziomy te wyraźnie zaznaczają się również w profilach wiertniczych rejonu Łukowa (E. R i i h l e , 1989). Między poziomami gliny zwałowej znajduje się pokład iłu wstęgowego osiągający
4,5 m miąższości w otworze nr 1 a (i_2Q4b).
Pod gliną w otworze W ylezin 1 występują iły zaistoiskowe grubości 2,9 m (warstwa 8). Wypełniają one niewielkie zagłębie w spągu moreny stadiału maksymalnego, a w stropie gliny zwałowej s t a d i a ł u K r z n y zlodowacenia środkowopolskiego (Q4a). Są to typowe osady zasitoiskowe reprezentowane w stropie przez iły dość zwięzłe, ku spągowi zaś coraz bardziej pylaste. W utworach tych znaleziono dość liczne ziarna pyłku oraz grudki twardego torfu i gytii torfiastej, które poddano analizie.
Grudki te zebrano po przepłukaniu poszczególnych poziomów iłu. Zgodnie
— 539 —
z poglądem J. D y a k o w s k i e j (1956 a) torf i gytia torfiasta znajdują się n.a złożu wtórnym. Dostały isię one do osadów zastoisikowych z po
bliskiego torfowiska, które istniało przed powstaniem stagnującego je
ziora.
Jak wskazuje analiza pyłkow a wykonana przez J. D y a k o w s k ą , torf powstał w okresie, gdy w okolicy W ylezina istniały lasy, w których
.O
ś
o srm^oo
0 u s. 0
O a m
"O 75 oc3 £ o3 o E E Ł.y
VI VI
O o CL
v n u
i
L O i frtWin L° C? Jsn3a:nt»
Lofli^nNldaVD
snnvoj
vnii SflWln saiav
t o I
sriDHanu
S f l N I d i i l O
S flN I V
5 3 1 0 *
vaoid
- O .ÓN
L a i k viraaa
S nN Id
v ii u a a
SHNId
Fig. 4. Diagram p y łk o w y grudek torfu z górnej w a rstw y (nr 8) iłó w zastoisko- w y c h w W ylezin ie (wg J. D y a k o w
s k i e j 1956a)
Fig. 4. P ollen diagram for clots of p eat from th e upper bed (8) o f m arginal lake clays, W ylezin (after J. D y a k o w s k a ,
1956a)
Fig. 5. Diagram p y łk o w y grudek torfu z dolnej w a rstw y (nr 13) iłó w zastoisko- w ych w W ylezinie (wg J. D y a k o w
s k i e j , 1956a)
Fig. 5. P ollen diagram for clots of peat from the low er bed (13) of m argin al lake clays, W ylezin (after J. D y a-
k o w s k a , 1956a)
panowała przede w szystkim sosna i jodła, a obok nich licznie występował świerk, brzoza, olsza i grab. Słabiej reprezentowane i nie stale są ziarna pyłku wiązu, lipy i leszczyny. Poza tym stwierdzono w tym poziomie po raz pierwszy w W ylezinie nieliczne ziarna pyłku Pterocarya. W ystę
powanie obok Pterocarya zarodników roślin zielnych z rodzaju O smunda Claytoniana wskazuje, według J. D y a k o w s k i e j, na warunki klima-
— 540 —
tyczne o wysokim optimum, charakterystyczne dla interglacjału. Jak
kolwiek m ateriały paleobotaniczne nie dostarczają dostatecznych podstaw stratygraficznych, to jednak w oparciu o ogólne kryteria litofacjalne można ten poziom paralelizować z osadami anaglacjalnymi stadiału ma
ksymalnego, w których występują torfy z i n t e r s t a d i a ł u ł u k o w s k i e g o (Q4a-b, E. R u h l e 1969).
Poniżej serii zasitoiskowej leży przeszło 7-metrowa warstwa typowej gliny zwałowej, szarej, wapnistej z licznymi głazami granitów i skał osadowych, dochodzącymi do 30 cm średnicy. Glina ta odpowiada naj
starszemu nasunięciu zlodowacenia środkowopolskiego, które w przekroju przez okolice Łukowa nazwano stadiałem Krzny (Q4a). Jest ono synchro
niczne ze stadiałem rehburskim Niem iec zachodnich (P. W o l d s t e d t , 1954; K. P i c a r d, 1964), i I stadiałem zlodowacenia dnieprzańskiego według A. I. M o s k w i t i n a (1967).
Osady osiągające największą (19,5 m) miąższość powstały w i n t e r g l a c j a l e m a z o w i e c k i m. Podobnie jak w innych profilach tego wieku, wyróżnić tu można kilka poziomów, a mianowicie:
w stropie 8,8 m piasek różnoziam isty ze żwirami (eQ3_4; war
stwa 10)
0,2 „ glina zwałowa, zimne wahnięcie (dQ3_ 4; war
stw a 11)
3,0 „ piasek różnoziam isty ze słabo obtoczonymi okruchami skał krystalicznych (cQ3_.4; war
stwa 12)
7,5 „ ił i m ułek ilasty z niew ielką domieszką pia
sku, z ziarnami pyłku i grudkami torfu — osady ziastoislkowe (bQ3_4; warstwa 13)
Występująca w spągu seria zastoiskowa, podobnie jak górna, zawiera grudki torfu na wtórnym złożu, pochodzące z niezbyt odległych torfowisk.
Pow stały one w czasie optimum klimatycznego poprzedzającego ochło
dzenie, w czasie którego utworzyło się zastoisko. Zespół roślinny ozna
czony przez J. D y a k o w s k ą w dwu poziomach iłu i mułku (war
stwa 13) wskazuje między innym i bardzo w ysoki obok sosny udział w dolnej próbce jodły, świerka, olchy i grabu, a także i leszczyny (7,1%).
Należy przypuszczać, że znajdujące się w osadach zastoiskowych gór
nych (warstwa 8) i dolnych (warstwa 13) grudki torfu pochodzą z róż
nych wiekowo pokładów. Wskazują na to nie tylko niezupełnie zgodne spektra pyłkowe, ale przede w szystkim w ątpliw y w ydaje się faikt prze
trwania na powierzchni tego samego pokładu torfu, gdy obydwa zastoiska oddzielone są osadami lodowcowymi i rzecznymi osiągającym i 27 m miąż
szości.
W najniższej części profilu czwartorzędu w W ylezinie 1 występują dwie warstwy, a mianowicie: u góry — glina zwałowa z porwakiem iłu plioceńskiego o miąższości 1,0 m, niżej otoczaki ze żwirem i piaskiem.
Wśród otoczaków oprócz granitu i piaskowca liczne są wapienie paleo- zoiczne. Osady te należą do z l o d o w a c e n i a p o ł u d n i o w o p o 1- s k i e g o. Glina zwałowa została osadzona w czasie drugiego — młod
szego istadiału zlodowacenia południowopolskiego (Q3b; warstwa 14). Dol
na zaś warstwa stanowi przypuszczalnie rezydua najstarszej moreny — stadiału I i jest produktem rozmycia interstadialnego (Q3a; warstwa 15).
Poniżej leżą iły plioceńskie. Brak jest w ięc osadów rzecznych naj
starszych — eoplejstoceńskich, które nie zachowały się w otworze Wy-
— 541 —
lezin 1. Znajduje się on bowiem ma linii dawnej doliny, wykorzystanej dwukrotnie przez zastoiska, a następnie zagłębienie jeziorka polodorwco- wego, które istniało w stropie moreny stadiału maksymalnego zlodowa
cenia środkowopolskiego.
4. W N IO SK I KOŃCOWE
Jak wynika z analizy litofacjalmej i paleobotaniczmej, w profilu W y
lezina można wyróżnić następujące horyzonty stratygraficzne:
1. Osady zlodowacenia południowopolskiego — rezydua stadiału star
szego, osady rzeczne interstadialne oraz glina zwałowa stadiału młod
szego (Q3a, Q3a-b, Q3b).
2. Osady initerglacjału mazowieckiego 4 poziomy: dwa poziomy repre
zentujące ochłodzenie klimatyczne (bQ3_4, dQ3_4) i dwa poziomy osa
dów rzecznych z okresów cieplejszych (cQ3_4, eQ3_4). Osady organiczne związane z najstarszym optimum klimatycznym interglacjału mazo
wieckiego znalezione zostały na złożu wtórnym (aQ3__4).
3. Osady stadiału Krzny zlodowacenia środkowopolsikiego — gliny zw a
łowe (Q4a).
4. Osady interstadiału łukowskiego (Q4a-b) — grudki torfu występujące na wtórnym złożu w zastoisku fazy anaglacjalnej stadiału maksymal
nego zlodowacenia środkowopolskiego.
5. Osady stadiału m aksym alnego zlodowacenia środkowopolskiego (Q4b)
— gliny zwałowe z wkładkami iłów zastoiskowych w otworze la i lb, reprezentujących interfazę (i_2Q3b).
6. Osady organiczne. Poziom ten na podstawie badań paleobotanicznych należy uważać za interstadiał (względnie interglacjał) poprzedzający stadiał mazowieclko-podlasiki (Warty, moskiewski) zwany na obszarze Rosji środkowej — interglac jąłem odincowskim oraz interstadiałem Gerdau, Ohe lub Treene w Niemczech. Ponieważ jest to pierwsze zba
dane stanowisko tego interstadiału w Polsce, proponuję nazwać go w y l e z i ń s k i m (Q4b-c).
7. Osady akumulacji marginalnej stadiału mazowiecko-podlaskiego — gliny zwałowe i piaski rzeczno-lodowcowe (Ojc). W okolicy Wylezina przebiega południowa granica tego stadiału.
I ns ty t u t Geologiczny Wa rs zaw a
W YKAZ LITERATURY REFERENCES
D y a k o w s k a J. (1956a), Plejstoceńsk-i p rofil z W ylezina. Biul. Inst. Geol. 100.
D y a k o w s k a J. (1956 b), Spektra p y łk o w e u tw o ró w zastoiskow ych. Biul. Inst.
Geol. 100.
G a d o m s k a St. (1960), C zw artorzędow e łu p k i bitum iczne. Prz. geol. nr 7.
G r i c h u k W .P ., M o n o s z o n M. Kh., S h i k S. М. — Г р и ч у к В. П., M o н о с - з о н М. X. и Ш и к С. М. (1961), Об обложениях одинцовской (днепровско- московской межледниковой эпохи у д. Глазово. Палеогеография четвертичного периода СССР (К VI конгрессу И Н К В А в .Польше).
L l i t t i g G,. (1959), H eisterb ergp h ase und V ollgliederung des D ren th e-S ta d iu m s. Geol.
Jber. 75.
M a k h n a c h N .A ., T s a p e n k o M .M . — М а х н а ч H . A . , Ц а п е н к о М. М.
(1966), Новые данные о межледниковых отложениях в верховьях р. Березины (Днепровской). Палеонтология и стратиграфия БССР.
— i542 —
M o j s k i J. E. i R i i h l e E. (1965), A tlas geologiczny P olsk i. Z agadnienia stratygra- ficzn o-facjaln e. Z. 12. Cz warto rzęd . Inst. Geol.
M o s к v i t i n А. I. — M о с « в и т и н А. И. (1946), Одинцовский интергляциял и по
ложение московского оледения среди других оледенений Европы. Бюлл. Моск.
Общ. Иопыт. Прир. Отд. геол., 21, выл. 4.
М о s k v i t i n A. I. — M о с к в и т и н А. И. (1958), Четвертичные отложения и исто
рия формирования долины р. Волги в е е среднем течении. Акад. Наук СССР.
Труды Геол. Инст. вьш. 12.
M o s k w i t i n А Л . (I960), D ysk u sja о p lejsto cen ie Polski na p o d sta w ie prac W. Sza
fera oraz pogląd ów W. P. Griczuka, P. W oldstedta i innych autorów . Biul. Inst.
Geol. 150.
M o s k v i t i n A. I . — M о с к в и т и н А. И. (1961), О физиконгеографических у сл о виях одинцовского межледниковья. Матер, по четвертич. периоду СССР. Т. III.
АН СССР.
M o s k v i t i n А Л. — М о с к в и т я н А. И. (1967), Стратиграфия .плейстоцена ев р о пейской части СССР. Акад. Наук СССР. Геол. Инст. *вып. 156.
P i c a r d К. (1964), D ie stratigrap h isch e S tellun g der W arthe — E iszeit in S ch lesw ig - -H olstain (D eutschland). Re po rt V I . I N Q U A — Congr. 2.
R i i h l e E. (1969), Przekrój geologiczny u tw orów czw artorzęd ow ych w Ł u k o w ie na Podlasiu. Biul. Inst. Geol. 220.
S o b o l e w s k a M. (1956 a), R oślinność p lejsto ceń sk a w S yrn ik ach nad W ieprzem . Biul. Inst. Geol. 100.
S o b o l e w s k a M. (1956 b), W yniki analizy p yłk ow ej osadów in terg la cja ln y ch z Ol- szew ic. Biul. Inst. Geol. 100.
S o b o l e w s k a M. (1956 c), A zolla filie ulai des Lam. w starszym in terg la cja le w P o l
sce. Biul. Inst. Geol. 100.
W o l d s t e d t P. (1954), S aaleeiszeit. W arthestadium und W eich seleiszeit in N ord- deutschland. Eiszeitalter u. G eg enwart. Bd. 4/5.
SUMMARY
A b s t r a c t . D uring w ork by th e G eological In stitu te in th e sou th ern part of th e M asovian trough (S. o f W arszawa), at Wylezam, 17 km . N orth of D ęblin, pockets of gytia and dy w d th beds of b itu m in ou s sh a le w e r e found in one of th e bore-holes.
T h ey occur in th e upper p art of a 51.1 m. seq uence of Q uaternary sed im en ts. A p alaeob otan ical stu d y of th e organic sedim ents, carried out in il956 by Prof. Dr J.
D y a k o w s k a , estab lish ed an age for them eq u ivalent to th a t o f th e M asovian Inter- glacial (H olstein, Likhvin). T he dating of particular le v e ls o f th e W ylezin profile aroused certain doubts in th e m ind of th e present author w ith regard to th e overall arrangem ent of geological elem ents. Now, 12 years later, m an y n e w facts are a v a il
a b le for th e stratigrap h lc interpretation of th e P leisto cen e in th e area b etw een the cen tral W isła and th e B ug and this problem m ay be considered d ifferen tly .
There is no doubt that the organic sediments accumulated in a fairly small lake of depth about 4,9 m., on the top of a layer of basal moraine, c. 51,1 m in thickness, belonging to the Maximal Stadial of the Middle- -Polish Glaciation. This was one of many postglacial lakes in the neigh
bourhood of W ylezin. Here the fact that on the organic sediments studied lie boulder clays and fluvioglacial sands of the Masovian-Padlasie Stadial of that same glaciation has considerable significance. Thus in support of the stratigraphic position of the above mentioned glacial sediments, there is no doubt that the lacustrine sediments of W ylezin constitute t h e
— 54,3 —
f i r s t l o c a l i t y i n P o l a n d , o n t h e b a s i s o f p a l e o b o t a n i c a l s t u d y , o f a n i n t e r s t a d i a l b e t w e e n t h e M a x i m a l a n d M a s o v i a n - P o d l a s i e S t a d i a l s o f t h e M i d d l e - - P o l i s h G l a c i a t i o n (Q4b-c). It is thus the stratigraphic horizon known as the Odincov Interglacial in White Russia and Central Russia and as the Gerdau, Ohe or Treene Interstadial in Germany (A. I. M o s - k w i t i n , 1946, 1961, 1967; P. W o l d s t e d t , 1954). As this is the first established locality of the intersitadial in Poland, the name W y l e z i n - i a n (Bed 6) is here proposed for it.
This stratigraphic interpretation is supported also iby pollen diagrams from W'ylezin, which exhibit differences when compared w ith typical diagrams for the flora of the Masovian Interglacial from localities at Synniki and Olszewice. Firstly, at W ylezin, a very sudden development of spruce-hornbeam forests took place. Furthermore, in the climatic optimum (Phase III) characterized by sedim ents from 3.7 to 5.8 m. in depth, a, very long-laisting and exceptionally high predominance of spruce- -hornbeam forests (spruce 25— 40%, hornbeam 15—20%) is distinguished.
This occurrence does not find corroboration iin the diagrams for Syrniki and Olszewice. Also in the lacustrine sediments of Wylezin, which are younger than the Masovian Interglacial, there is an absence of both relict Tertiary remains known from Olszewice (Pterocarya and Juglans) and the characteristic water-fern Azolla filiculoides found at Syrniki.
On the other hand, p la n t s occur in the gytia of Wylezin w hich are re
cognized as being characteristic for Pleistocene sediments younger in age than Masovian Interglacial. Cited by J. D y a k o w s k a (1956 a) is the seed Brasenia purpurea M i c h , as w ell fragments of the nuts of Trapa natans L., frequently encountered in the Eemian Interglacial.
At the base of the W ylezinian Interstadial lie sediments of the follow ing: the Maximal and Krzna Stadials (Q4b and Q4a; Maximal and Stadial
Dnieper Glaciation of White Russia and Central Russia as w ell as Maximal and Rehbur of Germany; Beds 7—9), Masovian Interglacial (Q3_4; Likh- vin or Holstein; Beds 10— 13) and South-Polish Glaciation (Q3; Oki or Elstery; Beds 14 and 15).
W c r s z a w a
Translators
Geological Insti tu te B a r b a r a M a rsz a l — F r a n k Simpson
10 R ocznik PTG t. XXXVIII, z. 4
