T Wpływ muzyki klasycznej na behawiorpsów w schronisku

(1)

Wiadomości Zootechniczne, R. LVI (2018), 3: 137–147

Wpływ muzyki klasycznej na behawior psów w schronisku

Sandra Cyroń, Katarzyna Czyż, Bożena Patkowska-Sokoła Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Instytut Hodowli Zwierząt,

Zakład Hodowli Owiec i Zwierząt Futerkowych, ul. Kożuchowska 5b, 51-631 Wrocław

T

erapeutyczne działanie muzyki jest znane już od kilku tysięcy lat (Natanson, 1979), natomiast pierwsze traktaty naukowe na temat leczni- czego działania muzyki zaczęły powstawać już na przełomie XVII i XVIII w. (Janiszewski, 1993).

Na szerszą skalę kwestią tą zajęto się w XX w.

Po II wojnie światowej w wielu krajach zaczę- to tworzyć ośrodki promujące muzykoterapię.

Gwałtowny rozwój techniki przyspieszył prze- pływ informacji pomiędzy kontynentami, dlatego dzielenie się wynikami badań pomiędzy ośrodka- mi na całym świecie stało się znacznie szybsze i łatwiejsze. Uznanie wpływu, jaki muzyka może wywierać na ludzi, przeniosło się na zaintereso- wanie badaniami dotyczącymi wpływu muzyki na inne gatunki, jednakże liczba badań nad wpły- wem muzyki na zwierzęta jest wciąż ograniczona.

Przykładowo, badania tego typu przeprowadzono na bydle mlecznym (Uetake i in., 1997), trzodzie (De Jonge i in., 2008; Dudink i in., 2006), ko- niach (Houpt i in., 2000) czy też gorylach (Blaney i Wells, 2004; Wells i in., 2006).

W wielu krajach problem wałęsających się psów staje się coraz poważniejszy. Bezpańskie, głodne psy stanowią zagrożenie zarówno dla ludzi, jak i dla żywego inwentarza (Dalla Villa i in., 2010), w związku z czym wyłapuje się wałęsające się osobniki i umieszcza w schroniskach dla bezdomnych zwierząt. To jednak wiąże się z ograniczeniem przestrzeni, izolacją i zmianą trybu życia psów dotychczas żyjących na wolności. Środowi- sko schroniska, nawet przez krótki okres czasu, jest potencjalnym psychogennym stresorem dla większości psów ze względu na nowe otoczenie i odosobnienie od osób, do których zwierzęta społecznie przywiązały się (Beerda i in., 2000;

Pullen i in., 2010). Izolacja społeczna lub ogra- niczenia, a także silny stres mogą w przypadku wielu psów prowadzić do rozwoju zaburzeń za-

równo ﬁ zjologicznych, jak i behawioralnych.

Zaburzenia behawioralne to pojęcie stosunkowo względne i może oznaczać co innego dla każdego właściciela psa, niemniej jednak generalnie są to zachowania, które mogą zagrażać zwierzęciu lub komukolwiek z jego otoczenia. Przyjmuje się, że na rozwój zachowań mają wpływ zarówno czyn- niki genetyczne, jak i środowiskowe (Appleby i in., 2002; Overall i in., 2006). Należy pamiętać, że pies jest gatunkiem bardzo społecznym, zdol- nych do szerokiej komunikacji z człowiekiem, dlatego też postępowanie człowieka ma ogromny wpływ na występowanie zaburzeń behawioralnych u psów (Hiby i in., 2004). Najpoważniejsze i najczęściej obserwowane zaburzenia behawioralne obejmują głównie różne rodzaje agresji, lęki separacyjne, wszelkie przejawy nadaktywności i zachowań nerwicowych (Millan i Peltier, 2012).

Niepokój wykazywany poprzez ﬁ zyczne i behawioralne objawy jest coraz większym pro- blemem, związanym z dobrostanem w medycy- nie weterynaryjnej. W wyniku tego zwiększyła się świadomość ludzi i ich troska o dobro psów w schronisku, nastąpił też rozwój potencjalnych strategii do poprawy jakości ich środowiska (Bergamasco i in., 2010; Dalla Villa i in., 2013).

Psy przebywające w schroniskach są narażone na stres chroniczny, który wpływa negatywnie zarówno na ﬁ zyczny, jak i mentalny dobrostan zwierząt i może wywoływać lub przyczyniać się do rozwoju zachowań niepożądanych. To z kolei jest powodem trudności w adopcji takich psów i głównym powodem ponownego ich oddawania do schroniska (Bowmann i in., 2017).

Wskaźnik dobrostanu psów przebywających w schroniskach można określić na podstawie pa- rametrów ﬁ zjologicznych (Hennessy i in., 1997) i behawioralnych (Tuber i in., 1996; Tyson, 2005).

Wskaźniki behawioralne są nieinwazyjne i łatwe

(2)

do zaobserwowania, dlatego w prosty sposób mogą dostarczyć istotnych informacji na temat potrzeb i preferencji psów. W odpowiedzi na eks- perymentalnie wywołany wśród psów stres Be- erda i in. (2000) wyodrębnili specyﬁ czne wzorce ich zachowań. Zaobserwowano m. in. różnego typu stereotypie, spadek aktywności i nadmierną wokalizację. Właściwe warunki bytowe zwierząt odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu dobrostanu. Idealne środowisko to takie, które dostarcza psu wystarczającej ilości bodźców, aby zmoty- wować zwierzę do wyrażania swojego naturalne- go behawioru.

W związku z tym pojawiły się badania nad poprawą dobrostanu psów w schronisku. Jedną z metod była próba modyﬁ kacji ich środowiska, między innymi za pomocą stymulacji sensorycz- nej (Newberry, 1995). Ten rodzaj stymulacji jest bodźcem do uruchomienia jednego lub większej liczby zmysłów (tj. wzrok, węch i/lub słuch).

Zakres słyszalności psów w minimalnym przedziale wynosi od 16 do 20 Hz (20–70 Hz u ludzi) i w maksymalnym sięga 70 000–100 000 Hz (20 000 Hz u ludzi). Ponadto, uszy psów są mobilne i w krótkim czasie są w stanie wskazać dokładną lokalizację dźwięku, a dodatkowo wychwytują dźwięki z czterokrotnie dalszej odległości niż ludzie. Za ich ruch jest odpowiedzialnych w sumie osiemnaście mięśni pozwalających na obracanie, przechylanie, unoszenie i opuszczanie narządu słuchu (Newberry, 1995).

Wyniki badań dotyczących wykorzystania bodźców słuchowych do poprawy warunków bytowych psów schroniskowych oraz reakcji psów na różne rodzaje muzyki udowadniają kojące działanie muzyki klasycznej (Kogan i in., 2012;

Mira i in., 2016). W badaniach przeprowadzonych przez Bowmann i in. (2015) zaobserwowano korzystne zmiany w zachowaniu psów eksponowa- nych na działanie muzyki klasycznej. Psy więcej czasu spędzały śpiąc lub leżąc, zaobserwowano mniej przypadków szczekania i chodzenia, któ- re są powszechne przypadku ostrego lub chro- nicznego stresu u tych zwierząt. Właściwie wy- korzystana terapia z udziałem muzyki może być jednym ze sposobów na kontrolę nad emocjami zwierzęcia. Ze względu na dużą czułość słuchu psów wiele sytuacji, np. pozostawienie przez wła- ściciela w mieszkaniu, głośne słuchanie muzyki, huk wystrzałów sylwestrowych fajerwerków, może wywoływać u nich stres, dyskomfort, a na-

wet ból. Dlatego na rynku muzycznym, a także w sklepach zoologicznych (http://kakadu.pl/muzyka-relaksacyjna-dla-psow) zaczęły pojawiać się płyty ze specjalnie skomponowaną muzyką relaksacyjną dla psów. Można na nich znaleźć nagrane utwory muzyki klasycznej, relaksacyj- nej, a także odgłosy natury. Pomagają one zrelak- sować się zwierzęciu w stresujących sytuacjach.

W Stanach Zjednoczonych można nabyć także płyty z muzyką skomponowaną specjalnie, aby ułatwić psom podróż samochodem. Dużym zain- teresowaniem cieszy się także specjalne urządze- nie przetwarzające ludzką muzykę na taką, która nie będzie drażniła wrażliwego słuchu psa. Jego zadaniem jest usuwanie z utworów odtwarzanych z domowych głośników dźwięków o zbyt wyso- kich i zbyt niskich częstotliwościach, które spra- wiają zwierzętom największy dyskomfort (http://

www.zpazurem.pl/artykuly/muzyka_dla_psa).

Mają miejsce również badania wskazujące na korzystny wpływ audiobooków na zachowanie psów w schronisku (Brayley i Montrose, 2016).

Wyniki wszystkich przeprowadzonych na zwierzętach badań wskazują, że stymulacja słu- chowa może mieć znaczny wpływ na ich zachowanie, a także poziom ich stresu, zarówno pozy- tywny, jak i negatywny. Wynika z tego, że bodźce słuchowe mogą być zastosowane w celu zwięk- szenia dobrostanu zwierząt. W związku z tym, celem niniejszej pracy była analiza możliwości zastosowania muzykoterapii w schronisku dla psów i jej wpływu na behawior zwierząt.

Materiał i metody

Badania przeprowadzono w schronisku dla zwierząt „Cichy Kąt”, które zostało utworzone w 1993 r. w Opatowicach (dzielnicy Tarnowskich Gór) w województwie śląskim. Doświadczeniem objęto 22 psy nierasowe zamieszkujące schronisko (16 samców i 6 samic). Wiek osobników objętych badaniem był bardzo zróżnicowany, zawierał się w przedziale 1,5–14 lat (większość w granicy 3–9 lat). Tzw. psy towarzyszące były to zwierzęta, które nie były objęte badaniem, ale ze względu na to, że przebywały w jednym kojcu razem z psami problematycznymi, również zosta- ły uwzględnione w analizie wyników. Osobniki te nie wykazywały żadnych problemów behawioralnych, a podczas doświadczenia pełniły jedynie funkcję towarzysza i elementu pomocnego w re- socjalizacji.

(3)

Doświadczenie trwało 5 miesięcy – od lipca do listopada 2015 r. Utwory muzyczne były od- twarzane codziennie o tej samej porze, w godzi- nach 10:00–15:00 podczas codziennych obowiąz- ków towarzyszących opiece nad zwierzętami. Do przeprowadzenia badania zostały wykorzystane utwory muzyczne skomponowane przez najwy- bitniejszych kompozytorów, takich jak: Vivaldi, Chopin, Bach, Mozart, Beethoven, Czajkowski.

Ze względu na chęć zapewnienia psom dużego zróżnicowania muzycznego, poza samodzielnymi utworami odtwarzano składanki utworów muzyki klasycznej, co zmniejszyło prawdopodobieństwo powtarzania się nagrań kilkukrotnie w ciągu dnia.

Do przeprowadzenia badań wykorzysta- no system nagłośnienia skonstruowany specjalnie na potrzeby doświadczenia. W celu ochrony przed warunkami pogodowymi głośniki zostały umieszczone w plastikowych pojemnikach ze specjalnymi otworami.

Na terenie schroniska umieszczono w sumie 8 głośników, które zostały zamocowane na drzewach sąsiadujących z kojcami psów lub na ścianach, wykorzystując istniejącą infrastrukturę.

Sprzęt nagłaśniający był uruchamiany za pomo- cą programatora czasowego. Schemat podłącze- nia nagłośnienia w schronisku przedstawiono na rysunku 1. Głośność muzyki została ustawiona na poziomie ok. 45–50 dB, tak aby wraz z tzw.

hałasem tła (zwykle na poziomie ok. 40–45 dB) nie powodowała dyskomfortu zwierząt (Coppola i in., 2006).

Do określenia wyników doświadczenia zo- stała sporządzona ankieta, o której wypełnienie zostali poproszeni pracownicy oraz wolontariusze, spędzający najwięcej czasu z psami objętymi badaniem. Każdy egzemplarz ankiety był opa- trzony imieniem psa, a celem ankiety był krótki opis zwierzęcia. W dokumencie sformułowano 15 pytań, w odpowiedzi na które należało wy- brać odpowiedź spośród podanych (pyt. 1–15).

Po zakończeniu doświadczenia poproszono opie- kunów psów o odpowiedź na pytania podsumo- wujące efekty terapii, w ramach której dokonali oceny pewnych aspektów zachowania zwierząt (w skali od 1 do 5 pkt) oraz widoczności efektów doświadczenia (w skali od +1 do -1 pkt). Wyniki przedstawiono w tabelach 1–3 oraz na wykresach.

Wzmacniacz – Ampliﬁ er

Rys. 1. Schemat podłączenia nagłośnienia w schronisku Pict. 1. Wiring diagram for sound system in the shelter

(4)

Wyniki i ich omówienie

Analiza danych zawartych w tabeli 1 wykazuje, że 22 osobniki objęte badaniem były to psy nierasowe, co potwierdza ogólnie przyjęty po- gląd, że w schroniskach dla bezdomnych zwierząt bardzo rzadko można znaleźć czysto rasowe psy.

Dzieje się tak zapewne dlatego, że zwierzęta te są znacznie cenniejsze, a ich kupno często wiąże się z planami hodowlanymi, które niosą za sobą ko- rzyści majątkowe. Ponadto, właściciel nabywając psa rasowego oczekuje charakterystycznych dla danej rasy cech psychicznych i ﬁ zycznych, czego nie może zagwarantować potomstwo kojarzenia osobników nierasowych. Niechciane szczenięta, a także stare i schorowane psy są więc najliczniej- szą grupą zamieszkującą schroniska dla bezdomnych zwierząt.

Wszystkie osobniki poddane badaniu zosta- ły po trafi eniu do schroniska wysterylizowane i wykastrowane. Ten odgórny wymóg ma za- pobiec mnożeniu się psów w i tak już przepeł- nionych schroniskach. Zdecydowana większość psów (68%), które zostały poddane doświadcze- niu, zanim trafi ły do schroniska wałęsały się po ulicach pobliskich miast i wsi. Ich średnia wieku wskazuje, że były to z reguły psy dojrzałe i star- sze. Pozostały odsetek pochodził z domów pry- watnych (32%). W takich przypadkach zwierzęta trafi ają zwykle do schronisk na drodze działań interwencyjnych, zorganizowanych w celu ode- brania zwierzęcia ze skandalicznych warunków bytowych.

Do przeprowadzenia doświadczenia wyse- lekcjonowano psy o największych problemach behawioralnych. Najczęstszym zaburzeniem u psów schroniskowych są przejawy agresji, a także lękliwość i nadaktywność. Częstym zjawiskiem jest niszczenie przedmiotów, występują także liczne stereotypie – przede wszystkim bie- ganie dookoła budy lub wzdłuż ogrodzenia kojca (Meadows i Flint, 2012; Millan i Peltier, 2011, 2012). Wszystkie te objawy zaburzeń uzewnętrz- niają się podczas codziennych obowiązków wy- konywanych przez opiekunów w schronisku. Aż 72% badanych osobników miało problem z cho- dzeniem na smyczy, z czego ponad połowa opusz- czała bramę schroniska niechętnie, na spacerze pozostając w tyle. Świadczy to o głęboko zako- rzenionym lęku i braku pewności siebie. Znaczą- ca część psów (27%) wykazywała natomiast zachowanie odwrotne. Podczas wyprowadzania na

spacer ciągnęły w przód ze wszystkich sił. Poza stwierdzeniem braku wychowania i nagromadze- nia niespożytej energii można także wywniosko- wać, że osobniki te są zbyt pewne siebie i brak im szacunku do przewodnika (Meadows i Flint, 2012; http://psychologiapsa.manifo.com/lek-separacyjny).

Obydwa omówione wyżej zjawiska mogą prowadzić do przejawów agresji, natomiast każ- dy przypadek może być wywołany innego rodza- ju bodźcem. Psy lękliwe każdy kontakt z czło- wiekiem mogą odebrać jako napaść i ingerencję w ich przestrzeń osobistą, stąd ataki na przewodnika przyjmują formę samoobrony. Z zupełnie innych pobudek atakują psy o dużej pewności siebie. Osobniki takie często traktują kojec jako swoje terytorium, nie pozwalając przekroczyć jego granicy. Ten daleko posunięty terytorializm często skutkuje atakami na pracowników schroniska, najczęściej w porze karmienia. Łatwo oce- nić usposobienie psa nawet po tym, jak zachowuje się w swoim kojcu. Osobniki lękliwe ujadają nerwowo zazwyczaj w pobliżu swojej budy, natomiast te pewne siebie atakują każdego napo- tkanego przechodnia napastliwym szczekaniem (Pąsiek i in., 2015).

Na podstawie danych zawartych w tabeli 1 sporządzono wykres przedstawiający porównanie przejawów agresji wobec pracowników i innych psów (wykres 1), na podstawie którego można dojść do wniosku, że przejawy agresji nie były zbyt częstym zjawiskiem w schronisku i z reguły występowały jednorazowo lub tylko sporadycznie. Jedynie powarkiwanie zdarzało się wśród psów nagminnie. Należy ponadto zauważyć, że oﬁ arami ataków częściej były inne psy niż pracownicy. Jest to zgodne z badaniami przeprowa- dzonymi przez Dąbrowską i in. (2011), którzy zaobserwowali, że agresja psów nierasowych wobec ludzi była niższa niż wobec innych psów.

W związku z tym, decyzja o umieszczaniu psów w kojcach grupowych jest poprzedzana trzema testami, po których można stwierdzić, czy zwie- rzęta będą żyły ze sobą w zgodzie i nie będzie dochodziło do przejawów agresji. Pierwszym te- stem jest próba ogólna. Polega ona na umieszcze- niu dwóch lub większej liczby psów w jednym kojcu i obserwacji, czy żaden osobnik nie jest agresywny wobec drugiego. Po przejściu pierw- szego etapu wykonuje się próbę posłania i próbę karmienia. Obydwa testy polegają na obserwacji,

(5)

czy żaden z psów nie jest zbyt zachłanny i szanu- je przestrzeń oraz miskę współtowarzysza. Dzia- łania te mają na celu ograniczenie przejawów agresji w obrębie jednego kojca, nie ma to jednak wpływu na relacje między wszystkimi psami na terenie całego schroniska.

W celu podsumowania wykonanego do- świadczenia pracownicy schroniska odpowie- dzieli na pytania dotyczące poprawy zachowania ich podopiecznych. Zawarte w ankiecie wyniki zostały przedstawione w formie tabeli 2.

Pierwsza zmiana, która dała się zaobserwo- wać, to zwiększona chęć psów do współpracy z ludźmi. Zwierzęta znacznie łatwiej i chętniej zaczęły nawiązywać kontakty z ludźmi, natomiast aż trzy psy w znacznym stopniu zmniej- szyły swój poziom lęku wobec pracowników i ludzi odwiedzających schronisko. Połowa psów wykazała poprawę zachowania podczas space-

rów. Zmiany te były nieznaczne, ale możliwe do zaobserwowania na przestrzeni niemal pół roku.

Podobnie przedstawiają się wyniki dotyczące przejawów agresji, zarówno podczas karmienia, jak też szeroko pojętej agresji wobec człowieka i innych psów.

Po zebraniu wszystkich informacji i analizie ankiet została sporządzona tabela, odzwiercie- dlająca wyniki doświadczenia (tab. 3). Z przed- stawionych danych wynika, że większość psów objętych pięciomiesięcznym badaniem wykazuje poprawę zachowania. U 45% wszystkich osob- ników nastąpiła niewielka poprawa zachowania, natomiast znaczną poprawę wykazało aż 27%

zwierząt. Żadnej reakcji na odtwarzaną muzykę nie zaobserwowano u 14% psów objętych badaniem, pozostałe 14% były to psy towarzyszące.

Żaden osobnik nie wykazał pogorszenia zachowania w trakcie trwania badania.

Tabela 1. Wyniki badania ankietowego Table 1. Results of questionnaire survey

Lp.

No.

Pytanie Question

Odpowiedź Answer

Liczba odpowiedzi

No. of answers

Udział procentowy Percentage

share 1 Rasa psa

Dog’s breed

nierasowy – mongrel 22 100

rasowy – pure breed 0 0

2 Płeć psa Dog’s gender

pies wykastrowany – castrated male 16 73

pies niewykastrowany – non-castrated

male 0 0

suka wysterylizowana – sterilized female 6 27 suka niewysterylizowana – non-sterili-

zed female 0 0

3 Wiek psa Dog’s age

poniżej roku – below a year 0 0

1–2 lata – 1–2 years 2 9

3–5 lat – 3–5 years 7 32

powyżej 5 lat – above 5 years 13 59

4

W jakim wieku był pies, gdy traﬁ ł do schroniska?

How old was the dog when it got to the shelter?

poniżej roku – below a year 1 4

1–2 lata – 1–2 years 5 23

3–5 lat – 3–5 years 11 50

powyżej 5 lat – above 5 years 5 23

5

W jakim środowisku pies był utrzymywany, zanim traﬁ ł do schroniska?

In what environment was the dog maintained before it got to the shelter?

w domu prywatnym – in a private home 7 32

był bezdomny – was homeless 14 64

został znaleziony – was found 1 4

(6)

6

Czy pies wykazuje problemy behawioralne?

Does the dog exhibit be- havioral problems?

nie – no 3 14

tak – yes 19 86

7

Jeśli tak, to jakiego typu są to problemy?

If so, what are the prob- lems?

lękliwość – fearfulness 10 45

agresja – aggression 11 50

nadpobudliwość – hyperactivity 10 45

nadmierna wokalizacja – excessive vocalization

1 4

stereotypie – stereotypies 7 32

niszczenie przedmiotów – damaging things

7 32

8 Czy jest znana przeszłość psa?

Is the dog’s past known?

nie – no 13 59

tak – yes 9 41

9

Jak pies zachowuje się na spacerze?

How does the dog behave on a walk?

idzie na luźnej smyczy – goes on a loose leash

6 27

ciągnie w przód – pulls forward 6 27

pozostaje w tyle – stays behind 10 45

10

Jak pies zachowuje się podczas karmienia?

How does the dog behave when feeding?

obojętny – inactive 11 50

lękliwy – fearful 7 32

agresywny – aggressive 4 18

11

Jak pies zachowuje się w swoim kojcu?

How does the dog behave in its pen?

ujada stojąc przy frontowej ścianie kojca – barks standing at the front wall of the pen

7 32

ujada kryjąc się w pobliżu swojej budy – barks hiding near the kennel

7 32

leży spokojnie na swoim miejscu – lies peacefully in its place

8 36

12

Czy zdarzyło się, że pies zawarczał na pracowni- ków?

Has it happened that the dog snarled at employees?

nigdy – never 8 36

jednorazowo – once 5 23

sporadycznie – occasionally 8 36

nagminnie – commonly 1 4

13

Czy zdarzyło się, że pies ugryzł/próbował ugryźć któregoś z pracowników?

Has it happened that the dog bit/tried to bite one of the employees?

14

Czy pies warczał na inne psy?

Has it happened that the dog snarled at other dogs?

15

Czy zdarzyło się, że pies ugryzł/próbował ugryźć innego psa?

Has it happened that the dog bit/tried to bite other dog?

(7)

Tabela 2. Analiza efektów terapii–Table 2. Analysis of therapy effects

Efekty terapii – Therapy effects Punktacja – Points

0 1 2 3 4 5

Zmniejszenie agresji podczas karmienia – Reduced aggression during feeding 19 1 1 1 – –

Zmniejszenie lękliwości – Reduced fearfulness 14 2 3 – 3 –

Zmniejszona wokalizacja – Reduced vocalization 22 – – – – –

Większa chęć współpracy z człowiekiem – Increased willingness to cooperate with human 7 6 1 6 2 – Poprawa zachowania podczas spaceru – Improved behavior during walk 11 3 4 4 – – Zmniejszenie agresji wobec człowieka – Reduced aggression towards human 13 3 3 3 – – Zmniejszenie agresji wobec innych psów – Reduced aggression towards other dogs 16 3 2 – 1 –

Tabela 3. Analiza doświadczenia na podstawie wyników ankiety Table 3. Analysis of the experiment based on questionnaire results

Poprawa zachowania Behavior improvement

Brak poprawy zachowania No behavior improvement

Pogorszenie zachowania Behavior deterioration

Psy towarzyszące Accompanying

dogs duża/large

(+1 pkt/point)

niewielka/small

(+0,5 pkt/point) (0 pkt/point) (-1 pkt/point) –

6 10 3 0 3

Warczenie na pracownika – Snarling at an employee; Próba ugryzienia pracownika – Attempt to bite an employee;

Warczenie na innego psa – Snarling at another dog; Próba ugryzienia innego psa – Attempt to bite another dog;

Nigdy – Never; Jednorazowo – Once; Sporadycznie – Occasionally; Nagminnie – Commonly.

Wykres 1. Przejawy agresji psów schroniskowych (%) Figure 1. Symptoms of dogs’ aggressiveness in the shelter (%)

(8)

Psy towarzyszące – Accompanying dogs; Pogorszenie zachowania – Deterioration; Brak poprawy – No improvement;

Niewielka poprawa – Small improvement; Duża poprawa – Large improvement.

Wykres 2. Procent zmiany zachowania psów po przeprowadzeniu doświadczenia Figure 2. Percentage of dogs’ behavior changes after the experiment Korzystne działanie muzyki klasycznej na

zwierzęta, potwierdzone przez liczne badania, zostało udowodnione również w niniejszym do- świadczeniu. Zmiany zachowania były nieznaczne, chociaż w porównaniu do innych badań na zwierzętach z wykorzystaniem stymulacji słu- chowej – to doświadczenie porusza nieco inną kwestię. Dotychczasowe doświadczenia polega- jące na odtwarzaniu muzyki różnym gatunkom zwierząt miały na celu zaobserwowanie natych- miastowej reakcji osobników na różne rodzaje dźwięku. Przykładem takiego badania może być m.in. doświadczenie na psach w schronisku w Północnym Kolorado (Kogan i in., 2012) czy na gorylach w zoo w Belfaście (Wells i in., 2006).

W obydwu wymienionych doświadczeniach przedmiotem obserwacji było zachowanie osob- ników w trakcie odtwarzania muzyki. Efekty były więc widoczne od razu po rozpoczęciu badania, ponieważ były to proste reakcje wywołane odpo- wiednim bodźcem. Właśnie krótki czas ekspozy- cji psów na muzykę był pewnym ograniczeniem wielu prowadzonych badań, gdyż nie pozwolił na wyciągnięcie wniosków dotyczących długoter- minowych zmian w ich zachowaniu, związanych choćby ze zmniejszeniem poziomu stresu. Należy

również podkreślić, że w trwających 7 dni badaniach przeprowadzonych przez Bowmann i in.

(2015) zaobserwowano szybkie przyzwyczajanie się psów do muzyki, określane za pomocą tętna oraz danych behawioralnych, takich jak: pozycja, lokalizacja czy wokalizacja. Przyzwyczajenie odnotowano już po pierwszym dniu obserwacji, a efekty nie były już widoczne do dnia siódmego.

W prezentowanych badaniach natomiast nie były obserwowane reakcje natychmiastowe, ale długofalowe efekty terapii. Dlatego, nie wszystkie psy osiągnęły ten sam poziom poprawy zachowania. Zwierzęta różnią się między sobą skłonnościami i predyspozycjami do różnych zachowań, dlatego pięciomiesięczne badanie to właściwie tylko wstęp do dalszego procesu reso- cjalizacji z wykorzystaniem muzykoterapii. Dla części osobników okres ten był wystarczający, aby móc zauważyć poprawę ich zachowania.

Inne natomiast, aby uzyskać bardziej zadowala- jący efekt potrzebowałyby najprawdopodobniej dłuższego okresu terapii. Niemniej jednak, wyniki doświadczenia wykazują tendencję wzrostową.

Kojące działanie muzykoterapii u ludzi jest znane już od dawna. Liczne badania sugerują, że muzyka klasyczna może zmniejszyć pobudzenie,

(9)

a także wyciszyć i wprowadzić w dobry nastrój (Cooper i Foster, 2008). Dlatego istotne jest, aby wspomnieć, że nie tylko zwierzęta zostały poddane korzystnemu działaniu muzyki klasycznej.

Pracownicy schroniska byli wystawieni na dzia- łanie muzyki w takim samym stopniu, jak osobniki objęte badaniem. Ich relacje, a także relacje ludzi przychodzących do schroniska znajdują swoje odzwierciedlenie w literaturze. Oprócz stworze- nia bardziej pozytywnego środowiska pracy dla osób obsługujących psy, muzyka klasyczna może pomóc potencjalnym opiekunom adopcyjnym poczuć się bardziej komfortowo w schronisku, a to zwiększa prawdopodobieństwo znalezienia przez nich odpowiedniego zwierzęcia do adopcji.

Jest to zgodne z badaniami, które wykazały, że muzyka relaksacyjna może zwiększyć ilość czasu, jaki ludzie spędzają na zakupach (Milliman, 1982). Dodatkowo, badania przeprowadzone na ludziach wskazują, że muzyka podnosi na duchu, może pozytywnie wpłynąć na zachowania mające na celu pomoc bliźniemu (North i in., 2004), a ad- opcja zwierzęcia ze schroniska jest postrzegana jako najszczerszy rodzaj pomocy.

Podsumowanie i wnioski

Wyniki niniejszych badań wskazują, że

stymulacja słuchowa ma wpływ na zachowanie psów w schronisku i poziom ich stresu. Można więc z pewnością stwierdzić, że stymulacja słu- chowa może być stosowana w celu zwiększenia dobrostanu psów w schroniskach.

Ponadto, kojący wpływ muzyki może być także wykorzystany w innych środowiskach stre- sowych (np. klinikach weterynaryjnych) w celu złagodzenia objawów stresu i poprawy kondycji psychicznej pacjentów.

Muzyka klasyczna wywołuje pozytywne reakcje zarówno u zwierząt, jak i u ludzi. Rzu- tuje ona na ich samopoczucie i podejmowane decyzje, co jest bardzo istotne w takim miejscu jak schronisko dla bezdomnych zwierząt. Pra- cownicy wprowadzani w dobry nastrój stają się mniej podatni na przygnębiające działanie schroniska, mają więcej energii i są bardziej zrelaksowani. Wolontariusze chętniej odwie- dzają ośrodek i częściej podejmują decyzje o adopcji zwierzęcia.

Doświadczenie przeprowadzone na psach schroniskowych wykazało poprawę zachowania większości osobników poddanych badaniu.

Niesie to za sobą zwiększenie zainteresowania tymi zwierzętami, a w konsekwencji większą skłonność do adopcji psów po odbytej terapii.

Literatura

Appleby D., Bradshaw J.W.S., Casey R.A. (2002). Relationship between aggressive and avoidance behavior by dogs and their experience in the ﬁ rst six months of life. Vet. Rec., 150: 434–438.

Beerda B., Schilder M.B., Van Hooff J.A.R., De Vries H.W., Mol J.A. (2000). Behavioural and hormonal indica- tors of enduring environmental stress in dogs. Anim. Wel., 9: 49–62.

Bergamasco L., Osella M.C., Savarino P., Larosa G., Ozella L., Manassero M., Badino P., Odore R., Barbero R., Re G. (2010). Heart rate variability and saliva cortisol assessment in shelter dogs: human-animal interaction effects. Appl. Anim. Behav. Sci., 125: 56–68.

Blaney E.C., Wells D.L. (2004). The inﬂ uence of camouﬂ age net barrier on the behavior, welfare and public per- ception of zoo-housed gorillas. Anim. Wel., 13: 111–118.

Bowmann A., Scottish S.P.C.A., Dowell F.J., Evans N.P. (2015). ‘Four Seasons’ in an animal rescue centre; classical music reduces environmental stress in kennelled dogs. Physiol. Behav., 143: 70–82.

Bowmann A., Scottish S.P.C.A., Dowell F.J., Evans N.P. (2017). The effect of different genres of music on the stress levels of kenneled dogs. Physiol. Behav., 171: 207–215.

Brayley C., Montrose V.T. (2016). The effects of audiobooks on the behaviour of dogs at a rehoming kennels.

Appl. Anim. Behav. Sci., 174: 111–115.

Cooper L., Foster I. (2008). The use of music to aid patients’ relaxation in a radiotherapy waiting room.

Radiography, 14: 184–188.

Coppola C.L., Enns R.M., Grandin T. (2006). Noise in the animal shelter environment: building design and the effects of daily noise exposure. J. Appli.Anim. Welf. Sci., 9: 1, 1–7.

Dalla Villa P., Kahn S., Stuardo L., Lannetti L., Di Nardo A., Serpel J.A. (2010). Free-roaming dog control among

(10)

OIE-member countries. Prev. Vet. Med., 97: 58–63.

Dalla Villa P., Barnard S., Di Fede E., Podaliri M., Candeloro L., Di Nardo A., Siracusa C., Serpell J.A. (2013).

Behavioural and physiological responses of shelter dogs to long-term conﬁ nement. Veter. Ital., 49: 231–241.

Dąbrowska A., Zawiślak J., Święcicka N., Gulda D. (2011). Problems connected with hyperactivity and bad behavior of dogs of different breeds. Rocz. Nauk. PTZ, 7 (4): 119–129.

De Jonge F.H., Boleij H., Baars A.M., Dudink S., Spruijt B.M. (2008). Music during play-time: Using context conditioning as a tool to improve welfare in piglets. Appl. Anim. Behav. Sci., 115: 138–148.

Dudink S., Simonse H., Marks I., De Jonge F.H., Spruijt B.M. (2006). Announcing the arrival of enrichment increases play behaviour and reduces weaning-stress-induced behaviours of piglets directly after weaning.

Hennessy M.B., Davis H.N., Williams M.T., Mellott C., Douglas C.W. (1997). Plasma cortisol levels of dogs at a county animal shelter. Physiol. Behav., 62: 485–490.

Hiby E.F., Rooney N.J., Bradshaw J.W.S. (2004). Dog training methods: their use, effectiveness and interaction with behavior and welfare. Anim. Welf., 13 (1): 63–69.

Houpt K., Marrow M., Seeliger M. (2000). A preliminary study of the effect of music on equine behavior. J. Equine Vet. Sci., 11: 691–693.

http://kakadu.pl/muzyka-relaksacyjna-dla-psow http://psychologiapsa.manifo.com/lek-separacyjny http://www.zpazurem.pl/artykuly/muzyka_dla_psa

Janiszewski M. (1993). Muzykoterapia aktywna. PWN, Warszawa-Łódź.

Kogan L.R., Schoenfeld-Tacher R., Simon A.A. (2012). Behavioral effects of auditory stimulation on kenneled dogs. J. Vet. Behav., 7: 268–275.

Meadows G., Flint E. (2012). Pies – pielęgnacja, zdrowie, żywienie, rasy. Wyd. RM, Warszawa.

Millan C., Peltier M.J. (2011). Zaklinacz psów – proste metody rozwiązywania problemów twojego psa. Wyd.

Illuminatio, Warszawa.

Millan C., Peltier M.J. (2012). Jak zostać przywódcą stada. Wyd. Illuminatio, Białystok.

Milliman R.E. (1982). Using background music to affect the behavior of supermarket shoppers. J. Market., 46:

86–91.

Mira F., Costa A., Mendes E., Azevedo P., Carreira L.M. (2016). A pilot study exploring the effects of musical genres on the depth of general anaesthesia assessed by haemodynamic responses. J. Fel. Med. Surg., 18:

673–678.

Natanson T. (1979). Wstęp do nauki o muzykoterapii. Wyd. Ossolineum, Wrocław.

Newberry R.C. (1995). Environmental enrichment – increasing the biological relevance of captive environments.

North A.C., Tarrant M., Hargreaves D.J. (2004). The effects of music on helping behavior: a ﬁ eld study. Environm.

Behav., 36: 266–275.

Overall K.L., Hamilton S.P., Chang M.L. (2006). Understanding the genetic basis of canine anxiety: phenotyping dogs for behavioral, eurochemical and genetic assessment. J. Vet. Behav. Clin. Appl. Res., 1: 124–141.

Pąsiek M., Majecka K., Pietraszewski D. (2015). Pies Baskervillów – czyli o naturze zachowań agresywnych u psa domowego (Canis lupus familiaris). Kosmos, 2: 239–246.

Pullen A.J., Merrill R.J., Bradshaw J.W. (2010). Preferences for toy types and presentations in kennel housed dogs.

Tuber D.S., Hennessy M.B., Sanders S., Miller J.A. (1996). Behavioural and glucocorticoid responses of adult do- mestic dogs (Canis familiaris) to companionship and social separation. J. Compar. Psychol., 110: 103–108.

Tyson E.J. (2005). Behavioural and physiological measures of stress in dogs (Canis familiaris) in a rescue shelter.

Thesis, Royal School of Veterinary Studies, University of Edinburgh UK.

Uetake K., Humik J.F., Johnson L. (1997). Effect of music on voluntary approach of dairy cows to an automatic milking system. Appl. Anim. Behav. Sci., 53: 175–182.

Wells D.L., Coleman D., Challis M.G. (2006). A note on the effect of auditory stimulation on the behavior and welfare of zoo-housed gorillas. Appl. Anim. Behav. Sci., 100: 327–332.

(11)

EFFECT OF CLASSICAL MUSIC ON DOGS’ BEHAVIOR IN THE SHELTER Summary

The aim of the study was to analyze the possibilities of music therapy application in a dog shelter and its impact on animal beh avior. The experiment included 22 non-breed dogs staying at the Homeless Animal Shelter in Tarnowskie Góry. The age of the individuals ranged from 1.5 to 14 years. The research lasted for ﬁ ve months, during which selected works of the greatest classical music composers were played. A questionnaire was prepared for the needs of the experiment, including questions related to the behavior of dogs and possible symptoms of aggression and it was ﬁ lled in by the employees of the shelter and volunteers. The study demonstrated an improvement in behavior for most dogs in the experiment.

Key words: dog, shelter, behavioral problems, music therapy

Fot. D. Dobrowolska