Andrzej B. Krupa
Nauczanie religii na terenie parafii sztumskich w latach 1945-2000
Studia Elbląskie 4, 91-133
2002
A N D R ZEJ В. K R U PA K w idzyn
S tu d ia E lb lą sk ie IV /2 0 0 2
NAUCZANIE RELIGII
NA TERENIE PARAFII SZTUMSKICH W LATACH 1945-20001
T r e ś ć : — I. W stęp. — II. O rganizacja nauczania katechetycznego. 1. podział parafialny. 2. Sieć punktów katechetycznych. 3. Źródła finansow ania punktów katechetycznych. 4. R ok katechetyczny.
— III. K atecheci i u czn iow ie. 1. Obsada n au czycieli religii. 2. W ykształcenie, dokształcenie i w yn a
grodzenie nau czycieli religii. 3. Frekwencja na katechezie, w yniki nauczania. 4. N adzór nad nauczaniem lekcji religii. — IV. Zakończenie. — Z usam m enfassung.
I. W STĘP
Polski Kom itet W yzwolenia Narodowego, tworząc struktury nowej władzy na terenach Polski wyzwalanych od okupacji niemieckiej, um ożliwiał początkowo rozwój życia religijnego. Zorganizowana na nowo z wielkim trudem katechizacja w szkołach zaczęła jednak napotykać na różnorakie utrudnienia i ograniczenia ze strony władz. Forsowano bowiem opinię, iż szkoła powinna kształtować tzw.
naukowy pogląd na świat. Stopniowa realizacja przez państwo polityki ateizacyjnej spowodowała usunięcie do roku szkolnego 1955/56 lekcji religii z niemal w szyst
kich liceów i około 70% szkół podstawowych2.
Nauczanie religii powróciło do szkół — jako przedm iot nadobowiązkowy — po przełom ie październikowym, na mocy zarządzeń M inistra Oświaty z grudnia 1956 roku3. Powrót religii do szkół znacznie polepszył warunki katechizacji, gdyż mogła się ona odbywać w izbach szkolnych, a nie w często do tego nieprzystosowanych pom ieszczeniach przyparafialnych. W miarę krzepnięcia nowej władzy, zaczęto odchodzić jednak od wprowadzonych wcześniej reform. Zmiany dotknęły także nauczania religii. W sierpniu 1958 roku rozpoczęto akcję zdejm owania krzyży w salach szkolnych, a miesiąc później ogłoszono ograniczenie nauki religii do
1 Artykuł jest skróconą wersją pracy m agisterskiej pod tym sam ym tytułem , której m aszynopis znajduje się w b ib liotece W ydziału T eologii UW M w O lsztynie.
2 O kulisach tw orzenia nowej w ładzy zob. пр.: K. K e r s t e n , N arodzin y system u w ładzy. P olska 1 9 4 3 -1 9 4 8 , Poznań 1990, g d zie bogaty w ykaz źródeł i literatury przedmiotu. B azę źródłow ą dla całości problem atyki katechizacji w PRL stanowi P. R a i n a , K o ś c ió ł w PRL, K o śc ió ł k a to lick i a p a ń stw o w św ie tle doku m en tów 1 9 4 5 -1 9 8 9 , t. 1, lata 1 9 4 5 -1 9 8 9 , Poznań 1994; t. 2, lata 1 9 6 0 -1 9 7 4 , Poznań 1995; t. 3, lata 1 9 7 5 -1 9 8 9 , Poznań - Pelplin 1996.
3 Treść zarządzeń zob. D ziennik U rzęd o w y M in isterstw a O św ia ty nr 16, 1956, poz. 1 5 5 -1 5 7 .
jednej godziny tygodniowo 4. Ostateczne usunięcie religii ze szkół nastąpiło wraz z przyjęciem 15 lipca 1961 roku nowej ustawy o systemie oświaty i w ychow ania 5.
Przez okres kilkunastu kolejnych lat Kościół walczył o utrzym anie autonomii i swobody nauczania w punktach katechetycznych. Złagodzenie polityki w y
znaniowej nastąpiło dopiero wraz ze zmianą ekipy rządowej. Od 1973 roku nastąpiła całkow ita rezygnacja władz PRL z prób kontroli punktów katechetycz
nych przez jednostki oświatowe 6. Przełom sierpniowy 1980 roku nie przyniósł powrotu religii do szkół. Należało na to zaczekać aż do 1990 roku. W sierpniu tegoż roku Minister Edukacji wydał instrukcję, przywracającą katechizację w szkołach od początku roku szkolnego 1990/91 1.
II. ORGANIZACJA NAUCZANIA KATECHETYCZNEGO 1. Podział parafialny
Sztum wraz z całym Powiślem, po zakończeniu działań wojennych początkowo wchodził w skład Okręgu W armińsko-M azurskiego. Uchwałą Rady M inistrów z 7 lipca 1945 roku powiat sztumski włączono do nowo utworzonego wojew ództwa gdańskiego 8. Zmiany ustrojowo-państwowe po II wojnie światowej spowodowały duże ruchy migracyjne, znacznie zm ieniające strukturę narodowościową Powiśla.
Prócz ludności autochtonicznej, która przeszła pozytywnie weryfikację 9, w Sztumie i jego okolicach osiedlono byłych mieszkańców Warszawy, Przemyśla, Kielc, Lublina i tzw. kresów w schodnich10. Pewną część ludności napływowej stanowili także grekokatolicy, przymusowo przesiedleni w ramach Akcji „W isła” 11. W ym ia
na ludności wpłynęła na ujednolicenie wyznaniowe mieszkańców powiatu sztum skiego, choć istniało znaczne zróżnicowanie pod względem gorliwości religijnej autochtonów i napływowych osadników 12. Sytuacja taka stawiała księży sztum skich przed zupełnie innymi — w stosunku do okresu sprzed 1945 roku — prob
lemami w codziennej pracy duszpasterskiej.
4 Pism o O kólne B iura P ra so w e g o E piskopatu P olski 2 3 (1 9 9 0 ) nr 14, s. 2 5 -2 7 .
5 Dziennik U sta w nr 32, 1961, poz. 160. Artykuł drugi ustaw y określał, iż nauczanie i w y ch o w a n ie w szkołach m usi m ieć charakter w yłączn ie św iecki.
J. D o p p k e , P rzem ia n y k a tech iza c ji w P o lsce, w: Katechizacja w szkole, red. M. M ajew ski, Lublin 1992, s. 22.
7 D ziennik U rzęd o w y M in istra E dukacji N a ro d o w ej nr 7, 1990, poz. 42.
8 A. S z o r c , D zie rzg o ń o d p o czą tk u d o dni naszych 1 2 4 8 -1 9 9 8 , D zierzgoń 1998, s. 169.
4 Na temat rejestracji i weryfikacji ludności rodzimej na Pow iślu zob. np. L. B e l z y t , M ię d zy P olslui a N iem cam i. W eryfikacja n a ro d o w o śc io w a i j e j n a stęp stw a na Warmii, M azurach i P o w iślu , Toruń 1996.
10 Por. A rchiw um parafii św . A nny w Sztum ie (dalej = A P A ), K sięg a W izytacji K anonicznych.
Sztum Parafia, o d 1 9 5 7 — [1998] (dalej = K sięg a W izytacji K anonicznych), k. 9 — protokół z 2 7 - 2 9 w rześnia 1958 r.
11 Tam że, k. 7 6 — protokół z 3 - 4 listopada 1979 r. — w 1979 r. na terenie parafii sztum skiej m ieszk ało 8 .5 0 0 katolików obrządku łaciń sk iego oraz 2 0 0 obrządku w sch odn iego.
12 Tam że, k. 1 2 -1 3 — protokół z 8 - 1 0 czerw ca 1963 r. — bp D rzazga zanotow ał: L u d n o ść w p a ra fii w o k o ło 4 0 % j e s t au toch ton iczn a. [...] T ru dn ość d u szp a stersk ą sta n o w i fa k t, że lu d n o ść autochtoniczna, która n a d a je ton w p a ra fii, niechętnie p o d d a je się w szelkim in n ow acjom d u szp a ste r
skim .
N A U C ZA N IE RELIGII N A TE R E N IE PA RAFII SZT U M SK IC H 93
Pojałtański ład granic w Europie przyniósł podział byłych Prus W schodnich pomiędzy Polskę i Związek Radziecki. Nowy układ granic powodował podzielenie terytorium diecezji warmińskiej na dwie części — linię podziału stanowiła północna granica polsko-radziecka. Zmiany granic nie wpłynęły jednak na zmianę przynależności kościelnej parafii sztumskiej. Kościół sztumski pozostał w ramach dotychczasowej struktury kościelnej — tj. diecezji w arm ińskiej13.
W okresie powojennym, w 1958 roku, w skład jedynej wówczas parafii sztumskiej, prócz miasta Sztumu, wchodziły następujące miejscowości: Barlewice (odległe o 4 km i liczące 250 osób), Czernin (1,5 km; 300 osób), Gościszewo (8 km;
600 osób), Sztumskie Pole (2 km; 350 osób), Sztum ska W ieś (3 km; 600 osób), Koniecwałd (5 km; 280 osób), Uśnice (10 km; 600 osób)14. Oprócz kościoła św.
A nny15, na terenie parafii istniały wówczas cztery inne św iątynie16: M.B. Nieustają
cej Pomocy w U śnicach17, św. Józefa w G ościszew ie18, Podwyższenia Krzyża św.
w Sztumskiej W si19 oraz poewangelicki kościół M.B. W spom ożenia W iernych w Sztumie20, o przejęcie którego zabiegał ks. Z. Geneja tuż po zakończeniu w ojny21.
W 1967 roku wymieniono dodatkowo dziewięć m iejscowości, należących do parafii, a w większości stanowiących części innych wsi lub będących przysiół
kam i22, których we wcześniejszym wykazie nie uwzględniał proboszcz Sztumu.
Były to: Hejny — odległe o 2 km, Zajezierze — 3 km, Koniecwałd PGR — 3 km, Górki — 2 km, Kępino — 1,5 km, Szpitalna W ieś — 5 km, Grzępa — 3 km, Węgry
— 3,5 km i W ielbark — 2 km.
Dnia 31 stycznia 1964 roku, mocą dekretu biskupa Tom asza W ilczyńskiego, parafii św. Anny w Sztumie powierzono tym czasową obsługę kościoła w Pietrzwał
13 Na temat powojennej odbudow y diecezji warm ińskiej zob. A. S z o r c , D zie je d ie c e zji w arm iń sk ie j (1 2 4 3 -1 9 9 1 ), Olsztyn 1991, s. 1 1 6 -1 2 8 . Pom im o podziału terytorium diecezji warm ińskiej pom iędzy dwa państwa, jurysdykcja biskupa w arm ińskiego sięgała także tej części d iecezji, która znalazła się poza granicami Polski.
14 Spis du ch ow ień stw a i p a ra fii D iecezji W arm ińskiej, O lsztyn 1959, s. 140; por. A P A , K sięg a W izytacji K anonicznych, k. 4 - 1 0 — protokół z 2 7 - 2 9 w rześnia 1958 r.
15 J. W i ś n i e w s к i. K o ścio ły i kaplice na teren ie b y łe j d ie c e z ji p o m e za ń sk ie j 1 2 4 3 -1 8 2 1 ( 1992), cz. 1 -2 , Elbląg 1999, s. 4 2 7 -4 2 8 . Św iątynia posiada tylko c z ęść m urów X V -w ieczn y ch , g d y ż w 1899 r.
została z powodu zniszczeń rozebrana i przebudowana w 1901 r.
Ift A P A , K sięga W izytacji K anonicznych, k. 9 — protokół z 2 7 - 2 9 w rześnia 1958 r.
17 J. W i ś n i e w s k i , K o ścio ły i k a p lice, s. 154. Ś w iątyn ię w zn iesio n o staraniem proboszcza sztum skiego w 1937 r.
18 Tam że, s. 428. Podobnie jak w U śnicach, k ościół w G o śc isz e w ie w zn iesio n o staraniem proboszcza sztum skiego w 1928 r.
19 Tam że, s. 4 29. Św iątynię w zn iesiono w stylu neogotyckim w latach 1 8 6 7 -1 8 6 8 , po rozbiórce w 1864 r. starego, zn iszczon ego kościoła.
20 Tam że, s. 428. K ościół w ybudow any został w latach 1 8 1 6 -1 8 1 8 . W 1998 r. w ykonano now ą estetyczn ą elew ację, lecz czeka na generalny remont wnętrza.
21 Archiwum Akt N ow ych Archidiecezji W armińskiej (dalej = A A W O -N ), Sztum , k. 2 0 — pism o ks. Z. Genei do Kurii Biskupiej w O lsztynie z 13 listopada 1946 r. — W o d p o w ie d z i na za łą c zo n e p ism o d o n o szę, że na terenie tu tejszej p a ra fii zn ajdu je się tylko je d e n K o ś c ió ł p o e w a n g e lic k i w sam ym m ieście.
K o śc ió ł ten do niedaw na b y ł we w ładaniu o w e g o h erezjaty; ob ecn ie j e s t w oln y i w e sp ó ł z. p a ra fia n a m i za b ie g a m o ob jęcie go na K o śc ió ł szkolny.
22 Spis d u ch ow ień stw a i p a ra fii D iecezji W arm ińskiej, O lsztyn 1967, s. 1 7 9 -1 8 0 .
dzie, ale bez zmiany przyporządkowania jego do parafii w Postolinie23. W ten sposób tylko połowicznie rozwiązano problem dziwnej przynależności Pietrzwałdu do proboszcza postolińskiego. Już w 1956 roku ks. Z. Geneja w trakcie wizytacji dziekańskiej parafii postolińskiej, pisał: [...] do parafii należy jeszcze filia Pietrz
wałd, będąca rzadko spotykaną anomalią. Chcąc bowiem z Postolina dostać się do Pietrzwałdu, trzeba przejechać przez Sztum. Odległość ze Sztumu do Postolina wynosi 5 km, do Pietrzwałdu 4 km 2Ą. Problem ten ostatecznie rozwiązano 1 lipca 1990 roku, przez włączenie Pietrzwałdu, jako filii, do nowo utworzonej parafii w Czerninie.
Potrzeba utworzenia w Gościszewie samodzielnego ośrodka duszpasterskiego zaistniała stosunkowo wcześnie. W 1958 roku był o tym informowany bp Józef Drzazga, w trakcie wizytacji parafii w Sztumie25. Już 1 stycznia 1960 roku placów ka otrzym ała samodzielnego duszpasterza26, choć na utworzenie parafii należało zaczekać jeszcze ponad 10 lat. Dekret erygujący parafię w Gościszewie został wystawiony 3 sierpnia 1971 roku, a wszedł w życie 1 sierpnia tegoż roku27.
Do nowo utworzonej parafii włączono, oprócz samego Gościszewa, następujące wsie, należące wcześniej do parafii sztumskiej: Koniecwałd, Grzępa i Goraj oraz Uśnice z kościołem Matki Boskiej Nieustającej Pom ocy28.
Praktycznie więc od 1960, a prawnie od 1971 roku, parafia św. Anny w Sztumie obejm owała swym oddziaływaniem następujące miejscowości: Sztumska Wieś, Sztumska W ieś PGR, Sztumskie Pole, Zajezierze, Kępino, Barlewiczki, Barlewi- czki PGR, Szpitalna Wieś, Czernin, Górki oraz Sztum 29. Ponadto księża ob
23 A P A , K się g a W izyta cji K anonicznych, k. 45 — protokół z 2 7 - 2 8 w rześnia 1969 r. — P ie tr zw a łd b y ł f ilią P ostolin a, a le dekretem z. dn. 31.1.1964 r. zo s ta ł o d d a n y w ty m c za so w ą obsłu gę d u szp a stersk ą p a ra fii Sztum. N ależy podkreślić brak jakiejk olw iek wzm ianki w ogłoszen iach duszpasterskich parafii św . A nny w Sztum ie z 1964 r. o fakcie objęcia obsługą kościoła w P ietrzw ałdzie. M iejscow ość ta w ym ieniona jest dopiero w ogłoszen iach z 2 6 .1 2 .1 9 6 5 r., poniew aż została ujęta w planie w izyty duszpasterskiej — kolędy sztum skiej parafii. Tam że, O g ło szen ia P a ra fia ln e o d 2 6 .V lll.1 9 6 2 do 3 1 .X II.1970, t. 1 (dalej = O g ło szen ia , t. 1) — ogłoszen ia z 2 6 .1 2 .1 9 6 5 r.
24 J. W i ś n i e w s к i, D zie je p a ra fii P o sto lin (X1II-XX w .), R yjew o - P ostolin - B ielefeld 1989, s. 1 8 -1 9 .
25 A PA , K się g a W izytacji Kanonicznych, k. 7 — protokół z 2 7 - 2 9 w rześnia 1958 r. — Na p rze je źd zie k o lejo w ym [w drodze ze Sztum u do G ościszew a] p o w ita ła m nie [tj. biskupa D rzazgę] b a rd zo liczn a b a n d eria konna, m o to cyk listó w i ro w erzystó w . W j e j o toczen iu p rzy b y łe m p o d k o śc ió ł tu zo sta łem p rzy w ita n y przez, p rz e d s ta w ic ie li parafian , którzy w y ra zili p ra g n ien ie zo rg a n izo w a n ia w G o ściszew ie o d rę b n e j p a ra fii. W prow adzon y litu rgicznie d o św ią tyn i w ysłuchałem sp ra w o zd a n ia ks. D ziekana [Z. G enei], który p o d k re ślił g o rliw o ś ć i za p a ł te j części p a ra fii [sztum skiej] i j e j p ra g n ien ia u tw orzen ia w G o ściszew ie sa m o d zieln ej p la c ó w k i d u szpasterskiej.
26 J. W i ś n i e w s k i , K o śc io ły i kaplice, s. 154.
27 A PA , O g ło szen ia P a ra fia ln e o d 1.01.1971 d o [2 9 .0 6 .1 9 8 0 ], t. 2 (dalej = O głoszen ia, t. 2)
— ogło szen ia z 11.07.1971 r.
28 J. W i ś n i e w s к i, K o śc io ły i kaplice, s. 154. K ościół w U śnicach został filią n ow o utworzonej parafii w G o śc iszew ie.
29 A PA , O g ło szen ia , t. 2 — o g ło sz en ia z 26.12.1971 r„ 2 .0 1 .1 9 7 2 r„ 9 .0 1 .1 9 7 2 r„ 16.01.1972 r„
2 3 .0 1 .1 9 7 2 r. Z planu w izyty duszpasterskiej w ynika, że Sztum obejm ow ał w ó w cza s następujące ulice:
S ien k iew icza, K on iecp olsk iego, K rólowej Jadw igi, G łóch ow sk iego, K ościuszki, K asprow icza, Reja, N ow o w iejsk ieg o , Gdańska, K ochanow skiego, N ow otki, Chełm ińska, S ło w a ck ieg o , M oraw skiego, M ic
k iew icza, B aczyń sk iego, M łyńska, O siń skiego, Związku Jaszczurczego, Jagiełły, G alla A nonim a, Kasztelańska, W odna, W ładysław a IV, P lebiscytow a, Fiszera, B arczew skiego, 23 Stycznia, D om ań sk iego, Szw edzka D roga, Plac W olności i O sied le nad Jeziorem . K sięża sztum scy odw iedzali w latach 1 9 6 2 -1 9 7 0 , w ramach w izyty duszpasterskiej — kolędy, m ieszkańców K oniecw ałdu — Tam że,
N A U C Z A N IE RELIG II N A T E R E N IE PA RAFII SZT U M SK IC H 95
sługiwali także m ieszkańców Pietrzwałdu30, choć kościół pozostaw ał w dalszym ciągu formalnie filią parafii w Postolinie.
Kolejne zmiany w obszarze funkcjonow ania parafii w Sztum ie wniósł dekret z 1 lipca 1990 roku, którym biskup warmiński erygował parafię w C zerninie31. Do nowo utworzonej parafii włączono następujące miejscowości, wchodzące dotąd w skład parafii św. Anny w Sztumie: oprócz samego Czernina, Górki i Szpitalna Wieś. W ówczas także ostatecznie uregulowano status kościoła w Pietrzwałdzie.
W łączenie tej miejscowości do nowej parafii kończyło okres tymczasowej obsługi, dotychczasowej filii Postolina, przez sztumskich duszpasterzy32.
Po zmianach związanych z utworzeniem parafii w Czerninie, księża sztumscy obejmowali opieką duszpasterską 12.250 osób. Oprócz kościoła św. Anny, na terenie parafii były jeszcze dwa kościoły filialne: w Sztumskiej W si i poewangeli- cki w Sztumie — nieczynny. Msze Święte odprawiano także w kaplicy szpitalnej św. Łukasza, urządzonej 18 września 1993 roku przy ul. Reja 10 i kaplicy na terenie zakładu karnego, erygowanej 17 czerwca 1994 roku. Od 1990 roku w skład parafii wchodziły następujące miejscowości: Sztum, Barlewice, Barlewiczki, Kępino, Sztumskie Pole, Sztum ska Wieś, Sztumska W ieś PGR i Zajezierze33.
Przez cały okres istnienia parafii św. Anny, miasto Sztum pozostawało w całości w jej granicach. Sytuacja uległa zmianie z chw ilą utworzenia na terenie Sztumu drugiej parafii. N ajm łodsza sztumska parafia, św. Andrzeja Boboli, została erygowana dekretem biskupa elbląskiego z 25 czerwca 1996 r., z m ocą obow iązują
cą od 1 lipca34. U stanawiając nową parafię, biskup pragnął w ten sposób usprawnić opiekę duszpasterską nad wiernymi miasta Sztumu35. Obiekty kościelne parafii św.
Andrzeja Boboli, Kapłana i M ęczennika, znajdują się w budowie od 1996 roku36.
Po 1 lipca 1996 roku, na terenie parafii św. Anny, prócz części Sztumu z kościołem filialnym w rynku i kaplicą szpitalną św. Łukasza, pozostały m iejs
cowości: Barlewiczki, Barlewice, Sztum ska W ieś z kościołem filialnym i Zajezie
rze. W skład parafii św. Andrzeja Boboli, Kapłana i M ęczennika, weszły na
O g ło sze n ia , t. 1 — o g ło sz en ia z 6 .0 1 .1 9 6 3 r„ 12.12.1963 r„ 2 7 .1 2 .1 9 6 4 r„ 2 .0 1 .1 9 6 6 r., 3 1 .1 2 .1 9 6 7 r., 2 9 .1 2 .1 9 6 8 r., 2 8 .1 2 .1 9 6 9 r., 2 7 .1 2 .1 9 7 0 r. Formalnie K oniecw ałd (podobnie jak G o śc iszew o ) należał do parafii sztum skiej. W ydaje się jednak, że z pow odu o d leg ło ści do k ościoła czy siedziby szkoły, do której uczęszczały d zieci, m ieszkańcy ciążyli ku G ościszew u . Także punkt katechetyczny w K on iecw ałd zie był ju ż w 1966 roku prow adzony przez placów kę w G ościszew ie: ro d zice z. K o n iecw a td u niech p rz y s y ła ją regularn ie d zie c i sw o je na lekcje re lig ii d o punktu k a tech etyczn eg o w K o n iecw a łd zie. N iech z a p ła c ą tam K sięd zu te 1 0 z ł [podkreślenie — A B K ] na w ę g ie l o d dziecka! — T am że — o g ło sz en ia z 2 7 .0 2 .1 9 6 3 r.
30 Tam że, O g ło szen ia , t. 2 — o g ło sz en ie z 26.12.1971 r.
31 J. W i ś n i e w s k i , K o śc io ły i kaplice, s. 123. K ościół parafialny, pw. św . K rólowej Jadwigi w Czerninie, jest w b u dow ie od 1991 r. — fundam enty p o św ięc o n o 2 7 .1 0.1991 r.; por. S p is p a ra fii i d u ch ow ień stw a d ie c e zji elbląskiej, rok 2 0 0 0 , (dalej = S pis 2 0 0 0 ), Elbląg 2 0 00, s. 260.
32 Spis 2 0 0 0 , Elbląg 2 0 0 0 , s. 260.
33 Tam że, s. 126.
34 Archiwum parafii św . Andrzeja B oboli w Sztum ie (dalej = A P B ), D okum enty p a ra fii — D ekret l.dz. 2 8 2 /9 6 z 2 5 .0 6 .1 9 9 6 r.
35 Tam że.
36 Tam że — protokół w izytacji kanonicznej z 16 i 18.05 1998 r. Biskup J ó zef W ysocki, w izytujący parafię, pisał: tym cza so w o ro lę k o śc io ła p e łn i kaplica u rzą d zo n a w c z ę śc i n o w o b u d o w a n eg o k o śc io ła i p leb a n i. Faktycznie jest to sala, która po zakończeniu budow y k ościoła d o celo w eg o i plebanii będzie, po przebudowie, pełnić funkcje pom ocnicze w duszpasterstwie. Od czasu w izytacji biskupiej zan otow a
no znaczny postęp prac — zgod n ie z zaleceniam i pow izytacyjnym i — przy budow ie plebanii.
stępujące wsie: Kępino i Sztumskie Pole37. Parafia św. Anny liczy 8860 wiernych, zaś św. Andrzeja Boboli — 415038.
2. Sieć punktów katechetycznych
W okresie, gdy lekcje religii zostały usunięte ze szkół, katechizację prowadzono w punktach katechetycznych. Na terenie Sztumu wykorzystywano do tych potrzeb nieruchom ości, będące własnością parafii pw. św. Anny. Dużą salkę katechetyczną urządzono w budynku na zamku, przy ulicy Sądowej 14 (od lat 70., po zmianie nazwy ulicy — G alla Anonima 14). Budynek ten stał się prawną własnością parafii postanowieniem Sądu Powiatowego w Sztumie z 30 czerwca 1964 roku39. Kolejne trzy salki powstały w poewangelickim kościele pw. M.B. W spom ożenia W iernych w rynku — Placu W olności: dwie salki znajdowały się pod emporami, jed na zaś w zakrystii40. Ta świątynia, określona przez biskupa W ojtkowskiego szkolnym w tyn ku , była także wykorzystywana do odprawiania Mszy Świętych41, czy też prow adzenia nauk przedm ałżeńskich42.
W szystkie salki w Sztumie były zaopatrzone w ławki i tablice. Lekcje religii odbywały się także w zimie, gdyż pomieszczenia były ogrzewane. W kościele na rynku zastosowano elektryczne piece akumulacyjne, w salce na zamku — piec w ęglow y43.
W Sztumskiej Wsi, w której istniała czteroklasowa szkoła podstawowa, nauczanie religii odbywało się w filialnym kościele pw. Podwyższenia Krzyża św.
37 S pis 2 0 0 0 , s. 2 6 8 -2 6 9 .
38 A P B , D okum enty p a ra fii — D ek ret l.dz. 2 8 2 /9 6 z 2 5 .0 6 .1 9 9 6 r.; por. Spis 2 0 00, s. 2 6 8 -2 6 9 . Z god n ie z ośw iad czen iem księdza proboszcza parafii św . Andrzeja B ob oli, liczba wiernych na terenie je g o parafii liczy nie 4 1 5 0 w iernych, a 3635. R óżnica m iałaby w ynikać z zaliczenia do jednej parafii (tj. św . Andrzeja B ob oli) w szystkich m ieszkańców ul. N o w o w iejsk ieg o — ulica ta jest w rzeczyw istości p od zielon a pom iędzy d w ie sztum skie parafie; por. R elacja ustna ks. T om asza B alińskiego z 0 1 .0 8 .2 0 0 1 r. (dalej = R e la c ja ks. T. Balińskiego).
34 A A W O -N , P. Sztum. 270A, k. 98 — postanow ienie sygn. akt Us. 133/64 — parafia otrzym ała obiekt na w łasn ość przez ponad 10-letnie zasiedzenie.
40 A P A , K sięg a W izytacji K anonicznych, k. 1 6 -1 7 , 2 0 — protokół z 8 - 1 0 czerw ca 1963 r.; tamże, k. 32 — protokół z 27 grudnia 1968 r.; tam że, k. 3 8 -3 9 — protokół z 2 7 - 2 8 września 1969 r.; tamże, k. 55, 58 — protokół z 6 grudnia 1972 r.; tam że, k. 63 — protokół z 30 grudnia 1973 r.; tam że, k. 68
— protokół z 14—16 w rześnia 1974 r.; tam że, k. 82, 88, 90 — protokół z 3 - 4 listopada 1979 r.; por.
tam że, M a te ria ły R eferatu Naucz.. R elig ii 19 5 7 — [1980] (dalej = M a te ria ły R eferatu), k. 8 - 9 , 4 2 - 4 3 , 50, 5 3 - 5 5 — ankiety nauczania religii w roku szkolnym 1969/70, 1970/71, 1971/72, 1972/73, 1973/74, 1974/75, 1977/78, 1978/79. W dokumentach źródłow ych salki na zamku i w k o ściele poew angelickim są w ym ien iane po raz pierw szy w 1963 roku. W budynku na zam ku, oprócz salki katechetycznej znajdow ały się m ieszkania. W 1963 r. m ieszkał tutaj organista i lokatorzy; w 1972 r. znajdow ało się tam m ieszk a n ie je d n e g o z w ikariu szy (ks. Z ajkow ski) [...]. P oza tym m ieszka tam org a n ista a także i inny lo k a to rzy nie za tru d n ien i w para fii; w 1979 roku m ieszkał tu także w ikariusz, ks. M ieczysław Kitlas S D B .
41 T am że, K sięg a W izytacji K an on icznych , k. 24 — protokół z 30 listopada 1966 r.: W k o śc iele p o ew a n g e lick im o g o d z. 15 o d p ra w ia n a j e s t M sza św. d la m ło d zieży m ieszk a ją cej w internacie (w n ied ziele i św ięta ); tam że, k. 88 — protokół z 3 - 4 listopada 1979 r.: W 1979 r. w k o śc iele tym o d p ra w ia n a b yła latem Msz.a św. m ło d zie żo w a w godzin ach popołu dn iow ych .
42 T am że, O g ło szen ia , t. 2 — o g ło sz en ia z 21.01.1971 r., 2 8 .0 1 .1 9 7 3 r., 2 0 .1 1 .1 9 7 7 r., 12.11.1978 r.
43 T am że, K sięg a W izytacji Kanonicznych, k. 58 — protokół z 6 grudnia 1972 r.
N A U C ZA N IE RELIG II NA T E R E N IE PA RAFII SZTU M SK ICH 97
Z powodu braku ogrzewania, zimą lekcje odbywały się w prywatnym dom u44. Wraz z likwidacją szkoły w 1973 roku punkt katechetyczny zniknął ze sprawozdań z katechizacji. Z uwagi na przeniesienie nauczania szkolnego do pobliskiej Nowej Wsi, leżącej na terenie parafii Postolin, katechizacją dzieci ze Sztumskiej Wsi zajął się tamtejszy proboszcz, ks. W ładysław Gołyński45.
Objęcie katechizacją dzieci z Pietrzwałdu przez sztumskich duszpasterzy wiązało się niewątpliwie z oddaniem im obsługi tej miejscowości dekretem z 31 stycznia 1964 roku. Katechizację prowadzono, podobnie jak w Sztumskiej Wsi, latem w kościele, a zimą w ogrzewanych, prywatnych m ieszkaniach46. Od roku szkolnego 1971/72 nauczanie odbywało się w obiekcie kościoła przez cały rok, gdyż salka została zaadaptowana specjalnie do nauczania dzieci — wyposażono ją w piec do ogrzew ania w zimie. Punkt katechetyczny, zlokalizowany w zakrystii kościoła, był wyposażony w niezbędne sprzęty do nauczania, tj. w ławki i tablicę47.
Jego likwidacja nastąpiła wraz z likwidacją czteroklasowej szkoły w Pietrzwałdzie, tj. z początkiem roku szkolnego 1975/76. Od tego momentu dzieci uczęszczały na katechizację w Sztum ie4*.
W Sztum skim Polu, w którym istniała kolejna szkoła czteroklasowa, nauczanie religii odbywało się w mieszkaniach prywatnych49. W 1971 roku punkt katechety
czny zlokalizowany był w domu rodziny Osińskich50. Niestety, już z początkiem roku szkolnego 1971/72 nastąpiła likwidacja tego punktu. Głównym powodem likwidacji nauczania religii był brak odpowiedniej sali, na co, według opinii sztumskich księży, wpłynął brak zainteresowania rodziców sprawami katechizowa- nia ich dzieci51. Od tego momentu dzieci ze Sztumskiego Pola były zmuszone dojeżdżać na lekcje religii do Sztumu52.
44 Tam że, M a te ria ły Referatu, k. 43, 50, 53 — ankiety nauczania religii w roku szkolnym 1971/72, 1972/73, 1973/74; por. tam że, K się g a W izytacji K anonicznych, k. 58 — protokół z 6 grudnia 1972 r.
45 T am że, M a te ria ły R eferatu, k. 42^43 — ankiety nauczania religii w roku szkolnym 1973/74, 1974/75.
46 Tam że, K sięg a W izytacji K anonicznych, k. 27 — protokół z 15 grudnia 1967 r.; tam że, k. 32
— protokół z 27 grudnia 1968 r.; tam że, k. 45 — protokół z 2 7 - 2 8 w rześnia 1969 r.; por. tamże, M a te ria ły Referatu, k. 54—55 — ankiety nauczania religii w roku szkolnym 1969/70, 1970/71.
47 Tam że, K sięg a W izyta cji K anonicznych, k. 58 — protokół z 6 grudnia 1972 r.; por. tamże, M a te ria ły Referatu, k. 4 2 - 4 3 , 5 0 — ankiety nauczania religii w roku szkolnym 1972/73, 1973/74,
1974/75.'
48 R elacja ustna F eliksa G liw y z 1 0 .0 9.2001 r. (dalej = R e la c ja F. G liw y) — relacja byłego nauczyciela w szkole czteroklasow ej w Pietrzw ałdzie. K atechizow anie dzieci z Pietrzwałdu w Sztum ie było naturalną konsekw encją dow ożen ia dzieci do S zk oły Podstaw ow ej nr 1.
44 A PA , K się g a W izytacji K anonicznych, k. 27 — protokół z 15 grudnia 1967 r.; tam że, M a te ria ły Referatu, k. 5 4 - 5 5 — ankiety nauczania religii w roku szkolnym 1969/70, 1970/71.
50 Tam że, M a te ria ły Referatu, k. 53 — ankieta nauczania religii w roku szkolnym 1971/72.
51 Tam że, O g ło szen ia , t. 2 — ogło szen ia z 1.10.1971 r. — R o d zice ze Sztum P o la — nie m am y punktu katech etyczn ego, trzeb a b ęd zie d o c h o d zić d o Sztumu. D o teg o czasu n ajm n iej się in tereso w a li religią!!! R o d zice w y je żd ż a ją c y z d zie ćm i zagran icę, niech p a m ięta ją , że już. sp rze d a li w ia rę sw oich d zie c i za m arki. Zanim się tam o d n a jd ą p o kursach język o w ych , niejednem u w y d a w a ć się b ę d zie w iara n iepotrzebn a. P o ło w a tych co w y je ch a li nie ch o d ziło na lekcje re lig ii regularnie, p o p rzy ję c iu wcale!!!
W eźm y tę o d p o w ie d zia ln o ść na se rio p r z e d B ogiem !!! W rzeczyw istości za katechizację dzieci odpow iadali przede w szystk im ci rodzice, którzy nie w yjechali do N iem iec i pozostali w kraju. Ich g łó w n ie należało w in ić za brak troski o utrzymanie punktu katechetycznego.
52 T am że, K się g a W izytacji K anonicznych, k. 58 ■— protokół z 6 grudnia 1972 r.; к. 63 — protokół z 30 grudnia 1973 r.
Dzieci z Czernina również były zmuszone dojeżdżać na lekcje religii do Sztumu. W tej m iejscowości nie było punktu katechetycznego już w 1964 roku53.
W 1972 roku dziekan sztumski ks. Antoni Kurowski, w trakcie wizytacji parafii św.
Anny zanotował: trudno bowiem dostać pokój pryw atny do nauczania szczególnie w Czerninie, gdzie je s t PG R54. W spólnie z dziećmi z Czernina, na katechizację przyjeżdżali także uczniowie z pobliskich przysiółków, tj. z Górek i Szpitalnej W si55. W 1979 roku dzieci ze Szpitalnej Wsi były objęte katechizacją, prowadzoną przez parafię Mikołajki Pomorskie56.
W końcu lat 70. zaistniała szansa zasadniczej zmiany warunków katechizacji w Sztumie. Dzięki staraniom ks. A. Kubicy udało się odsprzedać władzom miejskim budynek przy ul. G alla Anonim a 14 i z uzyskanych środków finansowych rozpocząć budowę nowego Domu Parafialnego. Na prace budowlane uzyskano w dniu 14 września 1979 roku stosowne pozwolenie Urzędu M iasta i Gminy w Sztum ie57. Nowy obiekt zlokalizowano na terenie należącym do parafii — jako działkę budowlaną wykorzystano ogród przylegający do plebanii przy ulicy Związku Jaszczurczego. Zasadnicza część budynku została zbudowana przez kolejnego proboszcza sztumskiego, ks. M. Falka, który aby sfinansować inwestycję, ogłaszał na ten cel specjalne tace58. Poświęcenia nowozbudowanego Domu Parafia
lnego dokonał bp J. Obłąk 2 grudnia 1981 roku59. W obiekcie zlokalizowano cztery salki katechetyczne oraz m ieszkania wikariuszy. Katechizację w nowych salkach rozpoczęto w styczniu 1982 roku. Od tego momentu, aż do powrotu religii do szkól w 1990 roku, Dom Parafialny był jedynym punktem katechetycznym w Sztumie.
Z dniem uruchomienia tam nauczania zaprzestano bowiem katechizacji w kościele szkolnym w rynku60.
53 Tam że, O g ło szen ia , t. 1 — o g ło sz en ia z 2 0 .0 9 .1 9 6 4 r. Lekcje religii, także w następnych latach od b yw ały się w Sztum ie, np. w 1969 i 1970 roku katechezy odbyw ały się w niedziele. W edług ankiety nauczania religii z roku szkoln ego 1973/4, d zie c i z [...] C zernina p rz y c h o d z ą do Sztumu — tamże, M a te ria ły Referatu, k. 55, 43 — ankiety nauczania religii w roku szkolnym 1969/70, 1973/74; tamże.
O g ło szen ia , t. 1 — o g ło sz en ia z 6 .0 9 .1 9 7 0 r.
54 Tam że, K się g a W izytacji K anonicznych, k. 58, 59 — protokół z 6 grudnia 1972 r. M ogłob y to św ia d cz y ć nie tylko o lekcew ażeniu nauczania religii rodziców zatrudnionych w PGR, lecz także 0 nieprzychylnym stosunku do K ościoła ze strony kierow nictw a tego przedsiębiorstwa.
55 Tam że, O g ło szen ia , t. 1 — ogło szen ia z 2 0 .0 9 .1 9 6 4 r. — Nauka dla d zie c i z. Czernina, G órek 1 S zp ita ln ej W si za ra z p o M szy św . szk o ln ej tu w kościele.
56 Tam że, K sięg a W izytacji K anonicznych, k. 77 — protokół z 3 - 4 listopada 1979 r. Bp W ojtkow ski zanotow ał w ów czas: W ierni ze S zpitaln ej Wsi m ają 5 km [do kościoła do Sztum u], d zie ci ch o d zą d o M ikołajek.
57 Tam że, k. 91 — p ozw olen ie na budow ę z 14 w rześnia 1979 r. n osiło sygnaturę G K -I-8 3 8 1/30/79.
Bp w izytator zanotow ał w ó w cza s także, że Ks. Proboszcz. [A. Kubica] zle c ił re a liza cję [obiektu Dom u Parafialnego] sp ó łd zie ln i bu dow lan ej.
58 R e la c ja ustna ks. A n ton iego K u row skiego z 04 .0 9 .2 0 0 1 r. (dalej = R elacja ks. A. K u ro w sk ieg o )
— ks. A . Kubica zdążył w ykonać fundam enty Dom u Parafialnego. Z urzędu proboszcza sztum skiego został od w ołan y w czerw cu 1980 r. N ow y proboszcz, ks. M. Falk, objął probostwo sztum skie 1 lipca 1980 r.; por. J. W i ś n i e w s k i , K o śc io ły i kaplice, s. 6 5 5 -6 5 6 .
54 R elacja ks. A. K u row skiego. P o św ięcen ie Dom u Parafialnego połączone było z udzieleniem przez bp. J. Obłąka w parafii św . A nny sakramentu bierzm owania.
ω Tam że. Ś w iątyn ię w rynku w ykorzystyw ano w latach 80. jako dom przedpogrzebow y. O becnie k o śció ł jest nieczynny.
N A U C Z A N IE RELIG II NA T E R E N IE PA RAFII SZT U M SK IC H 99
У
3. Źródła finansowania punktów katechetycznych
Koszty utrzym ania i remontów punktów katechetycznych ponosiła w całości parafia. Nauczanie w zimie wymagało ogrzania salek, dlatego na zakup niezbędnej ilości węgla corocznie ogłaszano zbiórkę pieniędzy. W latach 60. zbierano na ten cel po 10 zł od nauczanego dziecka61. Efekty zbiórek nie były zbyt imponujące, skoro prośbę o ofiarę na utrzymanie salek powtarzano wielokrotnie, informując 0 stanie zapasów opału62. Ponieważ apele do rodziców katechizowanych dzieci nie przynosiły spodziewanych efektów, księża sztumscy byli zmuszeni dofinansow y
wać utrzym anie salek z innych źródeł, między innymi z opłat za stałe m iejsca w ławkach63.
Od roku szkolnego 1970/71 utworzono osobny fundusz, przy pomocy którego finansowano katechizację64. Jego wielkość i elementy składowe z dwóch lat przedstawiono w tabeli 1. Fundusz katechetyczny był tworzony ze składek rodziców — w 1970 roku zbierano na ten cel po 10 zł65, w 1971 i 1972 roku po 50 zł66, w 1974 roku po 10 zł67. W 1976 roku zbierano po 10 zł na opał, światło 1 sprzątanie6S. Jednak nie wszyscy rodzice wnosili składki pieniężne, związane z opłaceniem kosztów katechizowania ich dzieci — w roku szkolnym 1972/73 do zbilansowania funduszu katechetycznego zabrakło 5.700 zł69. Deficyt pokryto zapewne z innych przychodów parafii lub indywidualnych przychodów księży.
61 A PA , O g ło szen ia , t. 1 — o g ło sz en ia z 4 .1 0 .1 9 6 4 r., 7 .1 1 .1 9 6 5 r., 1 8 .09.1966 r., 3 .1 2 .1 9 6 7 r., 1.12.1968 г., 2 6 .0 1 .1 9 6 9 г.
62 Tam że — o g ło sz en ia z 8 .1 2 .1 9 6 3 r.: Jeszcze na je d e n tyd zie ń sta rc zy nam w ęgla w salkach.
N iek tó rzy ju ż zło ży li sw o je 10 z.ł, a le nie w szystkie, a przecież, w iadom o, że w ę g ie l ko sztu je 5 0 0 z ł za tonnę, a nas j e s z c z e trochę w ięcej. Tam że — ogłoszen ia z 2 7 .0 9 .1 9 6 4 r.: P o trze b u jem y na ok res zim y 7 tonn węgla. P ro sim y ro d zic ó w o p o w a żn e p o tra k to w a n ie n a szeg o a p elu na p o trz e b y katech etyczn e.
Tam że — ogło szen ia z 1 8 .10.1964 r.: A pelu jem y d o ro d zicó w o p o p a rc ie n a szej zb ió rk i na o p a ł d o sa lek katechetycznych. D o tych cza s za le d w ie 1/10 części d zie c i p rzy n io sła na w ęgiel. K u p iliśm y 2 tonny koksu, a le je s z c z e ani k aw ałka w ęgla.
61 Tam że — o g ło sz en ia z 2 7 .0 9 .1 9 7 0 r.: D o tego czasu [tj. do roku szkoln ego 1970/71] co roku do sa le k d o p ła c a liśm y z. ła w k o w eg o [tj. opłat za stałe m iejsca w ławkach] o koło 13 tys. zł.
64 Tam że.
65 Tam że — [...] a które m o g ą p o 2 0 zł.
66 Tam że, O g ło szen ia , t. 2 — o głoszen ia z 14.11.1971 r., 2 1 .0 1 .1 9 7 3 r.
67 Tam że — o g ło sz en ia z 8 .1 2 .1 9 7 4 г.: Tak ja k p ro siliśm y ro d zicó w o fundusz na c ele k a tech etyczn e na w yw iadów kach , pra g n iem y, a b y d zie c i p rzyn iosły’ p o 10 zł, ro d zin y które s ta ć m o g ą [dać] w ięcej, gdyż.
nasze w ydatki c o roku się zw iększają. P rosim y w im ieniu w aszych d zie ci, a b y im b yło d o b rze na lekcjach religii.
M T am że — o g ło sz en ia z 2 1 .0 3 .1 9 7 6 r.
w Tam że — o g ło sz en ia z 2 8 .1 0 .1 9 7 3 r.: Za rok u b ieg ły szkoln y k la sy V d a ły 1.100 zł. VI 8 0 0 zł, VII i VIII 2 0 0 zł, ra zem 2 .1 0 0 zł. K la sy 1-1V zło ży ły 4 .2 0 0 zł. M a lo w a n ie sa lk i i k o ry ta rza w y n io sło 5 .5 0 0 zł, sa lk a katech etyczn a ro czn ie 3 .5 0 0 zł, razem 9 .000 zł. Z a brakło nam 5 .7 0 0 zł. Z sum ow anie w ydatków i przychodów w skazuje, że pow inno zabraknąć nie 5 .7 0 0 zł, a 2 .7 0 0 zł. R óżnica m oże w ynikać z dodatkow ych w ydatków w kw ocie 3 .0 0 0 zł na utrzymanie salek, nie w ykazanych w o głoszen iach duszpasterskich.
TABELA 1 Fundusz katechetyczny parafii św. Anny w roku szkolnym 1970/71 i 1971/7270
Rok szkolny
Ogrzew anie salek na
rynku (elektryczne)
O grzew anie salki na
Galla Anonim a
(opał)
Sprzątanie i opalanie
salek
Bieżące remonty
W ynagrodzenie za nauczanie
dla katechetki
Razem
1970/71 3.0 00 zł 3.0 00 zł 2.500 zł - 12.000 zł 2 0 .5 0 0 zł
1971/72 2 .8 00 zł 2.4 00 zł 4.0 00 zł 1000 zł - 10.200 zł
W latach 80., do powrotu religii do szkół w 1990 roku, proboszcz sztumski, ks.
A. Kurowski nie tworzył oddzielnego funduszu katechetycznego, ani nie ogłaszał na ten cel specjalnych tac. Pieniądze na utrzymanie obiektu Domu Parafialnego, w którym katechizowano, pochodziły z funduszu ogólnoparafialnego71. Sekcja katechetyczna, wchodząca w skład Parafialnej Rady Duszpasterskiej zajm owała się wyłącznie wsparciem duchowym katechizacji12.
Oprócz nakładów na bieżące utrzymanie, parafia ponosiła także koszty rem on
tów salek i zakupu lub odnowy wyposażenia — przede wszystkim ławek73.
O konieczności remontów i właściwego wyposażenia punktów katechetycznych wielokrotnie przypominano księżom katec hi żującym w parafiach, w trakcie kon
ferencji dekanalnych74. O tym, jak ważny był wygląd salek i ich odpowiednie urządzenie, mówił biskup Jan Obłąk do księży zgromadzonych na konferencji w 1970 roku: należy urządzić salki katechetyczne ja k najokazalej, aby pociągały dzieci i młodzież15. Ogłaszano na ten cel zbiórki pieniężne: w 1962 roku tacę nadzwyczajną na remont starych i zakupienie nowych ławek16, a w 1963 roku na zakup pieca do ogrzewania salki77. W 1964 roku zbierano środki finansow e na
70 Tam że, O g ło szen ia , t. 1 — ogło szen ia z 2 7 .0 9 .1 9 7 0 r.; tamże, O głoszen ia, t. 2 — ogło szen ia z 14.11.1971 r.
71 R elacja ks. A. K u row skiego. N ajw iększe nakłady pochłaniało ogrzew anie salek katechetycznych.
72 Tam że. W skład Parafialnej Rady Duszpasterskiej w chodziły, oprócz sekcji katechetycznej, także sekcje: gospodarcza i charytatywna — A P A , O głoszen ia, t. 2 — ogłoszen ia z 11.07.1971 r.
71 A PA , K sięg a W izytacji K anonicznych, k. 58 — protokół z 6 grudnia 1972 r. O konieczności przeprowadzenia nakładów finansow ych pisał ks. dziekan Antoni Kurowski w trakcie w izytacji w 1972 r.: S ale trzeba o d n o w ić ja k i ław ki sp r a w ić now e. C zęść prac została zapew ne przeprowadzona, gd yż ten sam w izytator rok później zapisał: S alki są odn aw ian e. Tam że, k. 63 — protokół z 30 grudnia 1973 r.
74 Tam że, P ro to k o ły o d 1 9 6 7 -7 6 . K onferencja dekanalna (dalej = K on ferencje dekan aln e), k. 4 — protokół z 17 maja 1967 r.: W yrem on tow ać salki katechetyczne w c za sie wakacji', por. tamże, k. 44 — protokół z 17 października 1969 r. W 1976 r. bp Obłąk w trakcie konferencji dekanalnej w Sztum ie polecał, aby na n ow y rok szkoln y salki katechetyczne lep iej u m eblow ać. T am że, k. 179
— protokół z 22 maja 1976 r.
75 Tam że, k. 52 — protokół z 22 maja 1970 r.
76 Tam że, O g ło szen ia , t. 1 — ogło szen ia 2 3 .0 9 .1 9 6 2 r. W ynik zbiórki został o g ło sz o n y tydzień później: Jedn a salka znow u p rzy g o to w a n a d o uczenia religii w norm alnych warunkach. Tam że
— ogłoszen ia z 3 0 .0 9 .1 9 6 2 r.
77 Tam że — o g ło sz en ia z 6 .0 1 .1 9 6 3 r.: A p elu jem y d o ofiarnych se rc n aszych p a ra fia n o n a d zw ycza jn ą tacę na n ow y p ie c do o g rzew a n ia salki katechetycznej.
NA U C ZA N IE RELIGII NA TE R E N IE PA RAFII SZT U M SK ICH 101
pokrycie kosztów remontu centralnego ogrzewania, renowację ławek w jednej salce i zakup nowych w drugiej, w kościele na rynku78. W latach późniejszych nie ogłaszano nadzwyczajnych tac, związanych z zakupem wyposażenia i drobnymi remontami salek. Niezbędne koszty były ponoszone z funduszu, tworzonego ze składek rodziców katechizowanych dzieci79.
Największe obciążenie finansowe parafii stanowić musiały remonty kapitalne obiektów, w których katechizowano. Budynki w Sztumie, wykorzystywane do tych celów nie należały do najnowszych — część zamku pam iętała czasy średniowiecza, kościół w rynku pochodził z początku XIX wieku. Na stan techniczny kościoła szkolnego zwracali uwagę biskupi, wizytujący parafię św. Anny80. W 1973 roku dziekan sztumski, ks. Antoni Kurowski, zastał obiekt w złym stanie technicznym:
W świątyni znajdującej się na rynku poodpadał tynk wewnątrz ja k i na zewnątrz.
Uległy zniszczeniu rynny dachowe81. Rok później biskup Józef Drzazga stwierdził, że kościół ten znajduje się w stanie dużego opuszczenia82. Pomim o złego stanu obiektu, cały czas odbywały się w nim lekcje religii83. Radykalny sposób roz
wiązania problemu kościoła szkolnego, znalazł proboszcz sztumski, ks. Atanazy Kubica. Zaproponował wyburzenie kościoła w rynku, po wcześniejszej budowie nowej świątyni na terenie dzisiejszej parafii św. Andrzeja Boboli, blisko Szkoły nr I м . Parafia przedstawiła tę propozycję w uzgodnieniu z Naczelnikiem M iasta Sztum. Reakcja Olsztyna była jednoznaczna: Kuria Biskupia nie je s t od burzenia kościołów85. Przystąpiono więc do remontu świątyni86. Niezbędne środki finansowe pochodziły ze specjalnych tac, ogłaszanych na ten cel przez sztumskich duszpas
78 Tam że — ogłoszen ia z 2 7 .0 9 .1 9 6 4 r., 4 .1 0 .1 9 6 4 r.
79 Tam że — o g ło szen ie z 9 .1 1 .1 9 6 9 r. 10 zł, które m iało przynieść każde katechizow ane dziecko m iało utw orzyć fundusz, z którego oprócz pokrycia kosztów bieżących (opał, sprzątanie salek, itp.) zam ierzano sfinansow ać zakup now ych ław ek d o salki d la klas szóstych.
8(1 Tam że, K sięga W izytacji Kanonicznych, k. 17 — protokół z 8 - 1 0 czerw ca 1963 r. W izytujący w ó w cza s parafię bp Tom asz W ilczyński, zapisał: K o ś c ió ł W spom ożenia W iernych — po ew a n g elick i.
Z najduje się w stanie w ym agającym rem ontów . D ach w kilku m iejscach, zw ła szc za n ad zakrystią, uszkodzon y — w ym aga n apraw y. N ależy również, n a p ra w ić rynny. N a p ra w y w y m a g a ją ró w n ież gzym sy.
[...] W nętrze św ią tyn i czyn i w rażenie opusz.cz.enia. C zęść zaleceń pow izytacyjnych od n ośn ie kościoła szk o ln eg o w ykonano, skoro w 1969 r. bp Jan Obłąk napisał: K o śc ió ł p w . W spom ożenia W iernych na rynku w ym alow an o c zęścio w o w r. 1963. Z ze w n ą trz otyn kow an o. Tam że, k. 38 — protokół z 2 7 -2 8 w rześnia 1969 r.
81 Tam że, k. 6 0 — protokół z 30 grudnia 1973 r.
82 Tam że, k. 69 — protokół z 1 4 -1 6 w rześnia 1974 r. Biskup w izytujący parafię sztum ską zapisał także: N a skutek usz.kodz.en dachu p o w sta ły św ie że p o w a żn e zacieki. Tynk z zewnątrz, w wielu pa rtia ch p o o d p a d a ł. Rynny w ym a g a ją d a lsze j napraw y. Ponieważ, k o śc ió ł ten zn ajdu je się w rynku i j e s t stale przed m io tem u w agi wielu, w ym aga on b ezw zg lę d n ie szyb k ieg o k a p ita ln eg o rem ontu.
81 Tam że.
84 Tam że, M a te ria ły Referatu, k. 26 — pism o z 20 listopada 1975 r. Budow a n o w eg o obiektu w pobliżu ulicy Sienkiew icza miała przynieść polepszenie warunków katechizacji — [...] a b y ły b y na p e w n o d o b re sa lk i [...].
85 Tam że.
8ft Tam że, O g ło szen ia , t. 2 — ogłoszen ia z 14.07.1975 r. D o tynkow ania k ościoła wraz z w ieżą zam ierzano przystąpić w sierpniu 1975 r. Koszt remontu był szacow any przez k sięży sztum skich w lipcu
1975 r. na kw otę pow yżej 2 0 0 .000 zł.
terzy87. Remont nie spowodował konieczności odwoływania katechizacji. Lekcje zastępczo odbywały się na korytarzu obiektu przy Galla Anonim a 14 oraz w kościele parafialnym 88. W trakcie trwania remontu kościoła szkolnego prze
prowadzono wizytację nauczania religii w parafii św. Anny, z której sporządzono stosowny protokół. Zawarte w nim uwagi, dotyczące sposobu prowadzenia remontu i prowadzenia w tym czasie nauczania spowodowały ostrą reakcję ks. Atanazego Kubicy — proboszcza sztumskiego, doprowadzając do wymiany pism między parafią, a Kurią Biskupią Diecezji W armińskiej89.
W izytacja biskupia z 1979 roku nie przyniosła większych uwag odnośnie stanu m urów kościoła w rynku: [...] został otynkowany po likwidacji zacieków 9(). Po raz ostatni remontowano kościół w rynku w 1998 r. W ykonano wówczas nową elewację. Świątynia, nie pełniąca już roli kościoła szkolnego, wciąż [...] czeka na generalny remont wnętrza91.
Stan techniczny punktu katechetycznego przy ulicy Sądowej 14 — Galla Anonim a 14 nie budził nigdy zastrzeżeń osób wizytujących parafię92. Należy sądzić, że z uwagi na znajdujące się tam mieszkania, w tym wikariusza parafii93, oraz wydzierżawienie zabytkowych piwnic dla potrzeb m uzeum 94, remonty były
87 Tam że — o g ło sz en ia z 12.10.1975 r., 19.10.1975 r. W czasie zbiórki tacy 1 2 .1 0.1975 r.
zgrom adzono kw otę 15.850 zł. Przyjm owano także ofiary pieniężne w kancelarii: N a rem ont k o śc io ła b yło 2 3 .3 0 0 zł. D on iesion o d o k an celarii 85 0 z.ł razem 2 4 .1 5 0 zł. Tam że — o głoszen ia z 2 8 .0 9 .1 9 7 5 r.
D alszy napływ funduszy m usiał być niewystarczający, skoro na sfinansow anie remontu przeznaczono bożonarodzeniow ą kolektę: Taca na św ięta p rzezn a c zo n a na rem ont k ościoła n a szeg o na rynku! Tam że
— o g ło sz en ia z 2 1 .1 2 .1 9 7 5 r.
88 Tam że, M a te ria ły Referatu, k. 26 — pisma z 20 listopada 1975 r.; tam że, O g ło szen ia , t. 2 — o głoszen ia z 2 1 .0 9 .1 9 7 5 r.
89 Tam że, M a te ria ły Referatu, k. 2 5 -2 6 — pism a z 2 0 listopada 1975 r. i 27 listopada 1975 r.
Zarzuty w izytatora m usiały d otyczyć warunków nauczania w k o śc iele szkolnym podczas prowadzenia rem ontu, gd yż w sw ym piśm ie do Kurii ks. Atanazy Kubica pisał: Tam [tj. w k ościele szkolnym ] Ks.
M g r Jan K ołoczko m a tylko 2 lekcje. [...] D ziw ić s ię trzeba, że Ks. W izytator nie rozum i [sic!] tru dn ości rem ontów . [...] D eszcze i b rak w apn a p rze d łu ży ł rem ont o trzy tygodnie. Straty nie było, g d y ż u czon o na sa lc e na G alla A nonim a 14 na korytarzu z. pow odzen iem .
90 Tam że, K sięg a W izytacji Kanonicznych, k. 85 — protokół z 3 - 4 listopada 1979 r. W nikliw a kontrola, przeprowadzona przez bp. J. W ojtkow skiego w trakcie w izytacji, przyniosła jednak szereg uw ag odnośnie stanu wnętrza św iątyni: Na ołtarzu in stalacja elektryczn a p rze w o d a m i p o d ty n k o w y m i p o drew n ie. O rgan y zd e w a sto w a n e, instalacja elektryczn a także p rze w o d a m i p o d tyn k o w ym i c ią g n ięta p o drew n ie. W narożniku p n /za ch zaciek. W ieża to je d e n gołębnik, o b lep io n y p ta sim n aw ozem o d śro d k a . T am że, k. 88. W części zaleceń gospodarczych, d otyczących k ościoła szkoln ego, biskup-w izytator zapisał: [...] 18. Z lik w id o w a ć p ro w izo rk i elektryczn e na ołtarzu i na organach. 19. Z lik w id o w a ć za c iek w narożniku półn .-zach . 20. O d łą c z y ć in stalację elek tryczn ą na w ieży koło zegara. 21. Z am kn ąć wyłaz, na w ieży. 22. O szk lić okna w ieży szkłem zbrojonym , p rz e p ło sz y ć p rzed tem g o łęb ie z. wieży. [...] T am że, k. 94.
91 J. W i ś n i e w s к i, K o śc io ły i kaplice, s. 428.
92 A P A , K sięg a W izytacji Kanonicznych, k. 18 — protokół z 8 - 1 0 czerw ca 1963 r. W 1963 r. bp T om asz W ilczyński napisał o budynku na zamku: J e s t w d o b rym stan ie z wyjątkiem kan alizacji. K olejne w izytacje nie zajm ow ały się stanem technicznym obiektu, co oznacza, że brak było na ten temat jakichk olw iek uwag.
93 A A W O -N , P. Sztum. 270A , k. 92 — pism o ks. A. Kubicy z 4 lipca 1972 r.: Z a b ytk o w ą cz.ęść g ro d zisk a w Sztum ie p r z y ul. G a lla A nonim a 14 zam ieszku je 2 rodziny, 2 w d o w y Ks. Leon Z ajkow ski i salka k a tech etyczn a oraz. nasz. org a n ista W acław Klimek.
94 Tam że, k. 9 0 — pism o W ikariusza G eneralnego z 14 lipca 1972 r.: Ksiądz. Biskup W arm iński p o ro zp a trzen iu p ism a z. dn ia 4 VII 72 nr 75/72 p o sta n o w ił co następuje: 1 / ze zw o lił na w y d zierża w ien ie p iw n ic za b y tk o w eg o g ro d zisk a p rz y ul. G alla A nonim a 14 w Sztum ie na lat 10 d la R egion aln ego M uzeum w Sztum ie.
NA U C Z A N IE RELIG II N A T E R E N IE PARAFII SZT U M SK IC H 103
wykonywane na bieżąco 95. Koszty remontów ponosiła parafia, choć brak jest wzmianek o jakichkolw iek specjalnych tacach na ten cel — poza wpłatami na fundusz katechetyczny 96.
4. Rok katechetyczny
Zgodnie z wytycznymi Kurii Biskupiej w Olsztynie, katechizacja pow inna odbywać się równolegle z zajęciami w szkole, tj. rok katechetyczny powinien pokrywać się z rokiem szkolnym 97. W praktyce bywało różnie — często rozpo
czynano rok katechetyczny ze znacznym opóźnieniem 98. Problem ten nie dotyczył jednak parafii św. Anny w Sztumie, gdyż regułą było rozpoczynanie katechizacji równocześnie z nauką w szkole " , choć nie musiało to oznaczać od początku pełnych lekcji religii z realizacją programu. W 1962 roku dzieci i m łodzież zgłaszała się na lekcje religii już od pierwszego dnia nauczania, po zajęciach w szkole100. Przekazywano zapewne wówczas katechetom plan zajęć w szkołach, na podstawie którego układano plan katechizacji. Podawano go uczniom i rodzicom do wiadomości w niedzielę po oficjalnym rozpoczęciu zajęć101. Na rozpoczęcie roku szkolnego i katechetycznego, w dniu 1 września 1962 roku, o godzinie 19.00 odprawiono specjalną M szę św., ze spowiedzią dzieci i młodzieży w tym dniu od godziny 15.00102. Podobny schemat rozpoczęcia roku katechetycznego, z niewiel
kimi modyfikacjami, stosowano w zasadzie przez szereg lat, aż do końca lat siedem dziesiątych103. Przykładowo, w 1966 roku Mszę św. wraz ze spowiedzią na
95 A P A , K się g a W izytacji K an on icznych , k. 38 — protokół z 2 7 -2 8 w rześnia 1969 r. — C o ro czn ie dokonuje się kon ieczne rem onty w dw óch budynkach należących d o pa ra fii, a zn ajdu jące się na teren ie m iasta. Drugi budynek, będący w łasn ością parafii, to dom w ielorodzinny przy ul. M ick iew icza 19, zam ieszkały przez lokatorów. W latach 70. parafia pozbyła się tego obiektu: W ładze M iejskie ch cą prz.ejąć [budynek] d la sieb ie, w zam ian za p rzek a za n ie p a ra fii budynku i nieru ch om ości p r z y ul. Z w iązku J a szczu rczeg o J. K u ria w yra ziła na to zgodę. Tam że, k. 7 0 - 7 1 — protokół z 1 5 -1 6 w rześnia 1974 r.
96 Tam że, M a te ria ły Referatu, k. 2 6 — pism o z 2 0 listopada 1975 r. W 1975 r. ks. A. Kubica pisał:
salka p rz y ul. G a lla A nonim a b yła rem ontow an a kosztem kilku tysię cy zło tych d w a lata temu [...].
J ednocześnie brak jest w 1973 r. informacji w ogłoszeniach parafialnych o jakiejkolw iek specjalnej k olek cie na ten cel — ogłaszanie tego typu tac przy w ykonyw aniu jakichk olw iek inw estycji było w ów czesn ym zw yczaju k sięży sztum skich.
97 Tam że, K on ferencje dekanalne, k. 169 — protokół z 16 grudnia 1975 r.: U czym y w ted y k ied y są lekcje w szkole [...].
98 Tam że, k. 10 — protokół z 19 października 1967 r.: W niektórych p a ra fia ch ro zp o częto d o p ie ro n au czan ie p o U .IX .
99 Tam że, O g ło szen ia , t. 1 — ogło szen ia z 2 9 .0 8 .1 9 6 5 r., 3.09.1967 r., 1.09.1968 r., 3 0 .0 8 .1 9 7 0 r.;
tam że, O g ło szen ia , t. 2 — o g ło sz en ia z 3 .0 9 .1 9 7 2 r., 29 .0 8 .1 9 7 6 r., 2 0 .0 8 .1 9 7 8 r., 2 6 .0 8 .1 9 7 9 r.; tam że, O g ło szen ia P arafialn e [od 1 5 .0 4.1984 do 6 .0 7 .1 9 8 6 ], t. 3 (dalej = O g ło szen ia , t. 3) — o g ło sz en ia z 2 6 .0 8 .1 9 8 4 r., 1.09.1985 r.; tam że, O gło szen ia P arafialn e o d 1 3 .0 7 .1 9 8 6 d o 2 7 .1 2 .1 9 8 7 , t. 4 (dalej
= O g ło szen ia , t. 4) — o g ło sz en ia z 3 1 .0 8 .1 9 8 6 r., 3 0 .0 8.1987 r.; tam że, [O głoszenia Parafialne od 1.01.1988 do 2 2 .1 0 .1 9 8 9 ], t. 5 (dalej = O g ło szen ia , t. 5) — ogłoszen ia z 2 8 .0 8 .1 9 8 8 r„ 2 7 .0 8 .1 9 8 9 r.
100 Tam że, O g ło szen ia , t. 1 — ogło szen ia z 2 .0 9 .1 9 6 2 r.
101 Tam że — o g ło sz en ia z 9 .0 9 .1 9 6 2 r.
102 Tam że — o g ło sz en ia z 2 6 .0 8 .1 9 6 2 r.
,H3 Tam że — o g ło sz en ia z 2 5 .0 8 .1 9 6 3 r., 8 .0 9 .1 9 6 3 r., 3 0 .0 8 .1 9 6 4 r., 6 .0 9 .1 9 6 4 r., 8 .0 9 .1 9 6 8 r., 7 .0 9 .1 9 6 9 r., 6 .0 9 .1 9 7 0 r.; tam że, O g ło szen ia , t. 2 — ogłoszenia z 5.0 9 .1 9 7 1 r., 2 7 .0 8 .1 9 7 8 r.
