Analiza śladów genetycznych jako dowód w procesie karnym - cz. I

Monika Kl

ejnowsk a

Analiza

śl

adów

genetycznych

jako dowód w proc

esie

karnym - cz. I

Analiza śladówgenetycznych mo-że mieć bardzo szerokie zastosowa-nie. Znaczący rozwój genetyki spra

-wił, że kryminalistyka zaczęła z po-wodzeniem wykorzystywać metody badaniaDNA,którepozwalająnao d-tworzenie przebiegu zdarzenia oraz powiązanie ofiary lub podejrzanego zkonkretnym przestępstwem.Wyniki badań DNAmogą służyćzatem reali-zacji celów procesu karnego,

ponie-waż można zaliczyć je do materiału dowodowego będącego podstawą orzeczenia o winieikarze.Skoro tak, to należy dokładn iej przyjrzeć się procesowo-kryminalistycznym aspe -ktom wykorzystywania śladów gene-tycznych.

Napoczątkuwarto wyrażnie okre-ślić,czym jestślad genetyczny.Otóż DNA to substancjachemiczna zwana kwasem dezoksyrybonukleinowym, wchodząca w skład 46 chromoso-mów występujących wjądrze komór-kowym każdej komórki,z której zbu-dowany jestorganizm ludzki, atakże

zwierzątiroślin1.Materiałem nadają­ cym się do badań DNA mogą więc być włosy, krew, wymazy pobrane ze śluzówki policzków, tkanki, wydzieli-ny (takie jakśłinaczy nasienie) bądż wydaliny (mocz). Materiał do badań może pochodzićnietylkoodczłowie­ ka, ale także od zwierząt oraz roślin i ich fragmentów.Jest on nazywany materiałem biologicznym albo ślada­ mi biologicznymi. Dopiero zbadanie tego materiału - tych śladów - pod kątem zawartości DNA prowadzi do uzyskania śladu genetycznego. Śla­

dem genetycznym będzie zatem wy-nik badania materiału biologicznego (ślad ubiologicznego),którego przed

-miotem jest ustal enie tzw. profilu DNA. Ślad genetyczny nie jest więc

1

tożsamy z pojęciem śladu b

iologicz-nego. Ślady biologiczne mogą być bowiem przedmiotem innych badań biologicznych i fizykochemicznych, niezwiązanychzustalanie mza

warto-ści DNA. Na przykład badania krwi

mogą obejmować ustalenie grupy krwi, zawartości alkoholu czy narko

-tykówwe krwi, a z kolei włos do

wo-dowy i porównawczy można

analizo-waćpodkątem ustalenia jego długo­ ści, kształtu, przekroju, barwy lub cech morfologicznych.

W medycyniesądoweji kryminali-styceanaliza DNA znajdujez astoso-waniew:

1) identyfikacji osób, związanej z ustaleniem ojcostwa i ma

cie-rzyństwa, ustaleniem pokre-wieństwa do celów i migracyj-nych, id e ntyfi kacją zamien

io-nych noworodków i zaginionych dzieci orazzantropologią; 2) identyfikacji próbek materiału

biologicznego, czyli badaniu śladów krwi, włosów, nasienia, identyfikacji spermy w wyma-zach, badaniu kości i zębów, paznokci, ustalaniu tożsamości preparatów mikroskopowych oraz próbek krwialkoholowej,

3) identyfikacji zwłok i szczątków ludzkich-'.

Należałoby się zastanowić nad tym, jaką funkcję spełniają ślady ge-netyczne w procesie wykrycia prze-stępstwa i ustalenia uczestników te-go zdarzenia. Kodeks postępowania karnego nie posługuje się pojęciem śladu genetycznego ani nie mówi wprost o "badaniach DNA". Nie uży­

wa się

w

nim również określenia "śladbiologiczny", ale za to wart.74

§

2 i 3 oraz wart. 192ak.p.k.wy

mie-nione są poszczególne rodzaje ś

la-dówzaliczanych do biologicznych t a-kie jak:krew,włosy, wydzieliny

orga-nizmu,wymaz ześl uzówkipoliczków.

Wart.74

§

4 k.p.k.,który odsyła do rozporządzenia Ministra Sprawiedli

-wości, regulująceg o szczegółowe

warunki isposób poddawania bada-niom lub dokonywania czynności z udziałe m oska rżon ego oraz osoby

podejrzanej, o których mowa w art.

74 § 2 pkt 1 i 3 oraz § 3, wskazuje się, iż regulacjazawarta wakcie wy-konawczym powinna mieć na uwa-dze to,aby gromadzenie,utrwalanie

ianaliza materiału dowodowegobyły dokonywane zgodniezaktualną wie-dzą z zakresu kryminalistyki i medy-cyny sądowej. Także czynności, o których mowa wart. 192a k.p.k., dokonuje sięnie tylko w celu ograni-czenia kręgu osób podejrzanych, ale równieżw celuustaleniawartości do-wodowej utrwalonych śladów. Warto dodać, że art. 192a k.p.k. umiejsco

-wiony jest w dzialeV kodeksu postę­ powania karnego, który poświęcony został dowodom. We wspomnianych przepisach mówi się zatem o " anali-zie materiału dowodowego" oraz o "ustalaniu wartości ujawnionych śladów". Za dowód genetyczny mo-żemy uznać wyniki metod (sposo-bów) identyfikacji na podstawie śl a­ dów biologicznych,prowadzących do uzyskania zgodności tzw. profilów DNA, czyli śladów genetycznych

otrzymanych po badaniach materiału zabezpieczonego i porównawczego. Wprawdzie w kodeksie postępowa­

nia karnego nieużywasię pojęciado

-wodu genetycznego, ale możnadys -kutować, czy rzeczywiście dowód z analizy DNAjest dowodem niena-zwanym ,czyliniewymienionym w ka

przezkodekspostępowaniakarnego. Nie wymienia się wprost w ustawie nazwy"śladgenetyczny"czy"dowód genetyczny",ale omówione unonmo-wanie tę kategorię dowodów ujmuje opisowo, wskaz ując na dowodowe

możliwości badawcze prowadzące bezpoś red nio do uzyskania profilu DNAoraz okreś lając warunki proce-duralne jegouzyskaniagwa rantujące pewien stopień ochrony podstawo-wych prawjednostki.

Śladygenetyczne mogą stanowić

cenne żródło informacji przydatnych organomścigan iai wymiaru

sprawie-dliwości od najwcześn iejszeg o mo-mentu zetknięcia się z wiadomością

o za istniałym czynie zabronionym. Analiza śladó w genetycznych może mieć zatem miejscejuż w faziedzia -łań operacyjnych,atakżewprocesie karnym. W trakcie działa ń operacyj-nych bądź w faziein rempostępowa­ nia karnego, gdy organy ścigania dysponują jeszcze zbyt małą ilością wskazówek, by przesądzać ozwiąz­ ku danej osoby z przestępstwem , aczęstonawetbyzawęzićswoje po-dejrzeniadodanejgrupy osób,anali -za śladów genetycznych może uła­

twić organomścigania wyjści e z im-pasu iroz poczęcie poszukiwańdanej osoby bądż osób na szeroką ska lę .

W tym celu stosowanesądwie meto-dydziałan ia: śladygenetycznemogą

być porównane z kodem DNA wszystkich reprezentantów ja ki ejś

populacji albo z danymi zawartymi w bazie informatycznej.

Często w trakcie poszukiwań sprawcy (sprawców) przestępstwa

sięga się do wykonywania tzw. gru-powych testów genetycznych, prze-prowadzanych na wszystkich przed

-stawicielachjakiejśpopulacji,z której potencjalnieprzestępca może

pocho-dzić . Wartobliż ej przyj rzeć siętemu, w jakim stopniu technikata znajduje odzwierciedlenie wregulacjiprawnej. Znowelizowany art. 15 ust. 1 ustawy o Policji3 stanowi w pkt 3a,że poli-cjanci mają prawodo"pobieraniaod osóbwymazu ześl uzówkipoliczków

a)wtrybie i przypadkachokreślo­ nych w przepisachkodeksu

po-stępowaniakarnego,

b) wcelu identyfikacji osób o nie

-ustalonejtożsa m ościorazosób

usiłujących ukryć swoją tożsa­ mość,jeż eliustalenietożsamo­

ściw inny sposób niejestmoż­ liwe",

oraz w pkt 3b, że policjanci mają

prawo "pobierania materiał u biolo-gicznego ze zwłok ludzkich o nie-ustalonejtożsamości".

Kodeks post ępowan ia karnego zezwalana pobieraniedobadań

ma-teriału biologicznego w przepisach art. 74 i 192a.Na podstawie art. 74 k.p.k.możliwe jest pobranie materia-łubiologicznegonietylkoodoskarżo­ nego (podejrzanego), ale także od osoby podejrzanej,czylitakiej, prze-ciwko której postępowanie karne jeszcze się formalnie nie toczy,

po-nieważ nie wydano postanowienia o przedstawieniu zarzutów ani nie postawiono zarzutu w związku

z przystąpieniem do przesłuch an ia wcharakterzepodejrzanego(por. art. 71

§

1 k.p.k.), Z kolei art. 192a

§

1k.p.k.zezwalana pobieranie

mate-riałubiologicznego w celu ogranicze-nia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujaw-nionychśladów.Przy czymzauważyć

należy, że przepis ten został umiej-scowiony w rozdziale poświęconym świadkom . Można zatem wniosko-wać, że badaniamateri ału biologicz-negowykonywane na podstawie art. 192a k.p.k. będą podejmo wane w stosunku do świadków-pokrzyw­ dzonych oraz wszystkich innych świad ków pozostającychpoza wszel-kimi podejrzeniami w celu eliminacji śladów pozostawionych przez nich na miejscu przestępstwa z zebrane

-gomateriał u dowodowego, aletakże

doświadków, którzyw pewnym eta

-pie postępowania stali się również

osobami podejrzanymi. Zwrot " ogra-niczenie kręgu osób podejrzanych" nal eżybowiemrozumi ećnie tylko ja-ko upewnieniesię, że krąg tychosób w wyniku badań eliminacyjnych nie ulegnie poszerzeniu, ale także jako elim i nacj ęz tegokręg utych osób po-dejrzanych do tej pory (a postawio

-nych w roli świadka) , co do których po dokonaniu czy n noś ci dowodo-wych podejrzenie popełnienia prze

-stępstwa znika. Zauważ my, że po wszczęci u procesu karnego, podob-niejakw faziedziałańoperacyjnych, też możezajść konieczność zid enty-fikowania osoby o nieznanej tożsa­ mości.Jeśliosoba takabędzie

jedno-cześnie osobą podejrzaną, to bada-niaDNAwobec niej można przepro-wadzićnapodstawie art.74

§

3k.p.k. Pojawiasięjednak problem,najakiej podstawieprzeprowadzić w procesie karnym badania śladów genetycz-nychosób o nieustalonejtożsamości , które nie są dla organów ścigan ia osobamipodejrzanymi,aleprzypusz

-czasię, że są to osoby pokrzywdzo-ne albo świadkowi e zdarzenia. W szczegól ności należy zastanowić się, czytaką podstawą jest art. 192a

§

1 k.p.k. Mowa w nim przecież

Oosobie,od której pobierany jestma -teriałdobadań .Nie jestwykluczone,

że będzietoosoba onieznanej nam

tożsamości, wobec której badania DNA wykonuje się poto,aby ustalić daneosobowe.Jeślijednak zastosu-jemy wykład nię systematyczną tego przepisu umiejscowionegow rozdzia-lepoświęconym świad kom, tomoże­

my wysnuć wniosek, że art. 192a k.p.k. dotyczy wyłącznie świad ków,

a więc osób znanych już organowi

procesowemu z imienia i nazwiska,

chyba że uczynimy zastrzeż enie, iż

przepis ten dotyczyć będzie także tzw. świ ad ków faktycznych, czyli jeszcze niepostawionych formalnie w roli procesowej,ale co do których nie wykluczasię, żew takim charak-terze mogą w przyszłości wystąpić,

i z tegopowodupróbujesięza pomo -cą badań DNA wyeliminować ich zkręguosób podejrzanychoraz usta -lić wartość dowodową zabezpieczo-nych śladów, co jednocześnie po-zwoli wogólena ustalenie ichtożsa­ mości.

Gdyby nie objęto świadków fak -tycznych zakresem podmiotowym art. 192a k.p.k., to można by było przyjąć, żebadania DNA w celu usta-leniatożsamościosóbnienależących do grona osób podejrzanych w pro-cesie karnym wykonuje się na pod -stawieart. 15 ust. 1 pkt 3a lit. b usta

-wy o Policji.Przepis tennie zakazuje prowadzenia przecież wyrażnie

ta-kich badań w procesie. Mowa jest tam w ogóle o badaniach identyfika

-cyjnych i nie zastrzega się , że wy -łączn iepoza procesem takiebadania sądozwolone.Jeżeliprzychylibyśmy się do stanowiska, że w punkcie 3a lit. b wskazano na inne podstawyp

ro-wadzenie badań DNA poza tymi

określonymi w kodeksie postępowa­

nia karnego (pkt3a lit. a),któremogą być podejmowane zarówno w ra-mach czynności operacyjnych, jak i po wszczęci u procesu karnego,

wówczas badania identyfikacyjne podjętepowszczęciuprocesukarne -go napodstawie art.15 ust. 1 pkt 3a lit. b ustawy oPolicjizyskiwałybyran

-gę dowodu ści słeg o, a informacje owynikachbadańpowinnybyćki ero-wane na podstawie zarządzenia

or-ganu prowadzącego postępowanie

przygotowawcze lub sądu (art. 21b ustawy o Policji).

Istotnympytaniem,na które trzeba

odpowiedz i eć , jest pytanie o to, czy grupowetesty genetyczne w celueli -minacjikręg u osób podejrzanychjuż w faziedziała ń operacyjnych są do-puszczalnei czymają wartośćdowo

-dową. Jak już wspomniano, ustawa o Policjipozwala na pobieraniema te-riału biologicznego do badań DNA w trybie okreś lonym w k.p.k. oraz w celu ustaleniatożsamościosób lub zwłok. Sporne moż e okazać się to, czy podstawy do pobierania materia-łu biologicznego na potrzeby bada ń DNA,jakie stwarza k.p.k.,pozwalają

sądzić,żetegotypuczynności nieko -niecznie muszą mieć charakter pro-cesowy.Jeśli wart.74

§

3i 192a

§

1 k.p.k.jest mowao badaniach osób podejrzanych,to czy znaczy to,że ta-kie badania muszą się odbywać po formalnym wszczęciu postępowan ia karnego,a przynajmniej fazy in rem? Wprawdzie czynności operacyjne mogą byćpodejmowane w fazietzw.

czynności sprawdzających

uregulo-wanych w kodeksie postępowan ia karnego wart. 3074, jednak wątpli­ wości może wzbudzać to, czy w ra -mach takich czynności sprawdzają­ cych pobierany może być materiał biologicznyodświadka,októrymm o-wa o-wart. 307§ 3 k.p.k., w celu pod-dania go badaniom eliminacyjnym

lub w celu ustalenia wartości d owo-dowej ujawnionych śladów na pod -stawie art.192a

§

1k.p.k.Art.307

§

2 k.p.k. wyrażnie bowiem zabrania przeprowadzania dowodu z opinii biegłego,aw omawianejsytuacjipo -trzebna by/aby ekspertyzagenety cz-na. Z drugiejstrony zgodnie zart. 15 ust. 1 pkt 3a lit. b i 3b ustawyo Poli -cji możliwe jest badanie materiału bioiogicznego w celuustaleniatożsa­ mościosób lubzwłok,a z koleizg od-nie z art. 21a ust. 2 pkt d ustawy o Policjiw baziedanych DNA groma-dzi się i przetwarza między innymi

ślady (genetyczne) nieznanych

sprawców przestępstw. Badania DNA w celu ustalenia tożsamości osób bądż zwłok niekoniecznie mu-szą odbywać się już na etapie d zia-łańprocesowych.Wspomnianeprze -pisyustawy o Policjimówiąo identy-fikacyjnym celu ustalania tożsamo­

ści. Wydaje się jednak, że badania DNA, mające na celupotwierdzenie tożsam ości . zm ierzać będą nie tylko do ustalenia danych osoby za ginio-nej. ale także takiej, która ma zwią­ zek z przestępstwem jako sprawca (w powołanym pkt 3a mowa jest o osobie usiłującej ukryć swoją toż­ samość, a taką osobą z reguły bę­ dzie właś nie sprawca przestępstwa) lub pokrzywdzony.Celebadań i den-tyfikacyjnych będą zatemwywoływa­ ły daleko idące skutki.Jeśli badania identyfikacyjne DNApotwie rdzą jed

-nocześnie, że dana osoba mazwią­ zek z przestępstwem, to nie można obok tego faktu przejść obojętnie z tego tylko powodu, że przepis p o-zwala nam wyłącznie zidentyfi kować osobę. Nie oznacza to,żena samym zidentyfikowaniukończy się rolatych badań. Siłąrzeczy informacja o profi-luDNAdostarczyćnammoże więcej

informacji niż tylko potwierdzić dane osoboweitym samymsłuży takżein -nym celom zmierzającym do ustale-nia sprawcy przestępstwa. Ustalenie takich danych niejednokrotnie może mieć miejsce przed wszczęciem po-stępowania właśnie poto,aby p od-stawądo jegowszczęcianiebyłydo

-mysły, ale przynajmniej uzasadnione podejrzenie popełn i e nia tego pr ze-stępstwa . W związ ku z tym w bazie

DNA znajdą się ślady genetyczne nieznanych sprawców przestępstw, które mogą trafić tam podczas p ro-wadzenia działań opera cyjno-rozpo-znawczych,mającychna celu u stale-nie sprawcyprzestępstwana podsta-wie badań DNA. Zauważyć należy dodatkowo to, że w niezmienionym kształcie pozostaje nadalart.20 ust. 2 ustawy o Policji, zgodniez którym Policja może pobierać, przetwarzać i wykorzystywać dane osobowe (da-ne dotyczące kodu genetycznego, wyłączn ieoniekodującychregionach genomu - art.20ust. 2 pkt 1 ustawy o Policji) nietylko w celach identy fi-kacyjnych, lecz także wykrywczych. Wprawdzie niekiedy podkreśl a się , że wykryciesprawcy, zgodnie z art. 297§ 1 pkt 2 k.p.k.,jest celem proce-sowym, a nie operacyjnym, jednak czynności operacyjne podejmowane są między innymi w celu ustalenia sprawcy (por.też art. 19 ust. 1 usta -wy o Policji). "Ustalanie" i"wykrycie" mogą się w praktyce złatwości ą po

-krywaći wgruncie rzeczymożna za-ryzykować stwierdzenie, że czynno -ści operacyjno-rozpoznawcze mają inny charakter prawny i inną formę niż czynności procesowe, ale cele obydwu rodzajów czynnoś ci są zbieżne. Jeśli przyjmiemy, że bad a-nia genetyczne można przeprowa

-dzać w ramach czynności operacyj-nych niepodejmowanychw postępo­ waniusprawdzającym, totrochę nie-zrozu miałe wydaje się rezygnowanie znich na etapiesprawdzania faktów. Przeprowadzenie badań genetycz -nych zawsze będz ie wymag ało udziału eksperta.Jeśli do takich ba

-dań dochodzi w ramach czynności operacyjnych,to nie można tu natu -ralniemówić odowodzie formalnym, jakim jest procesowy dowód z opinii biegłego. Operacyjna ekspertyza DNA może być jednak cenną infor-macją pozwalającąnaskuteczną

we-ryfi kację tych wiadomości , które są

podstawą do stwie rdzenia, czy istnieją wystarczające podstawy do wszczynania postępowan ia karnego czyteżtakich podstaw brak.Po wsz-częci upostępowania nal eżałobyuzy -skać już dowód ścisły i przeprowa -dzić badania DNAzwykorzystaniem

opinii biegłego, skoro art. 307

§

2 k.p.k. zabrania wyraźn ie przepro

-wadzania dowodu z opinii biegłego,

czyli dowodu ścisłego. Wspomniany przepis ma na celu bezpoś red nie

podkreślenie tego, że postępowanie

sprawdzające jest podejmowane przed wszczęcie m procesu karnego

i źe zasadniczo nie powinno się w nim przeprowadzać dowodów ści­

słych. Niewyklucza to jednak wyko-nywania pozaprocesowych ekspe rtyz

na potrzebyjeszczenie organu p

ro-cesowego,ale tylko organu ścig ania. Zakaz prowadzenia dowodów ści­

słychw ramachczynnościs

prawdza-jących wynikaćmożetakźez tego,źe

zawiadomienie o popeł n ien i u prze

-stę pst wa i jego weryfika cja nie

zawsze mają miejsce przed właści­

wym organem dla prowadzen ia p

ro-cesu karnego. Wprawdzie bardzo

szerokie uprawnienia do prowadze

-nia postępowani a przygotow

awcze-go ma Policja, ale z art. 311 §

2 i 3 wynika, że pewne sprawy za

-strzeżone są dla prokuratora , który

w przypadkach określonych w art.

309 pkt 2 i 3 k.p.k. nawet nie moźe

powierzyćprowadzenia śledztwaP o-licjiwcałości.

Badania genetyczne jednej osoby

czy teź jakiejś grupy, zwłaszcza gdy

są podejmowane przed wszczęciem procesu karnego, mog ą budzić o

ba-wy o naruszaniegwarancji prawnych

i swobód obywatelskich, takich jak

ochrona danych osobowych, prawo do wolności i nietykalności cielesnej.

W szczególności mogą pojawiać się

wątpliwości,czy podejmowanietakich

badań jestuzasadnione w razieprze

-prowadzaniabadania wybranej grupy, w której poszukujesię sprawcy

prze-stępstwa. Pojawia się tu pytanie,czy nie dojdzie do nieuprawnionego "te

-stowania" osób niewinnych.Należało­ byprzyjmować,źebadania g enetycz-ne, któremająpomócusta lićsprawcę

przestępstwa i ewentualnie wyelim

i-nować osoby niemające żadnego

związkuz tymprzestępstwem, są jed-nak podejmowane w celuochrony p

o-rządkuprawnego idążądoza pewnie-nia bezpieczeństwa pa ń stwowego ,

publicznego oraz zapobiegania

prze-stępstwom, a ta kże w celu ochrony

praw innych osób. Takie cele do pusz-czałyby ingerencję w prywatn ość osób nawet niezwiązanych z p rze-stępstwem dla celów "wyłowie n ia" z ich kręgu rzeczywistego sprawcy

zdarzenia .Taką ingerencjęuzasadnia

chociażby art.

a

Europejskiej Kon-wencji o Ochronie Praw Człowieka

i Podstawowych Wolnościs oraz art.

a

Konstytucji RP6.W sytuacjach gdy zachodzipotrzeba realizowania prze

-widzianych prawem zadań dladobra

publicz nego, czyli np. zwalczania

iścigania przestępstw, odstępstwaod ochrony danych osobowych p

rzewi-dujetakźe ustawa o ochronie danych

osobowyc h. Można do nich zaliczyć

informacjedotyczącekodu genety

cz-nego człowieka7. Należałoby uznać,

żeokreślon eustawowo zadania org a-nówściganiauzasadniająp

rzeprowa-dzanietakich bada ń takżew ramach

czyn ności operacyjnych.Organy ści­

gania,okreś lając grupę osób, w st

o-sunku do której przeprowadzają

ba-dania genetyczne w celu eliminacji,

muszą kie rować się racjonalnymi i przemyś lanymi kryteriami doboru tych osób. Nie może być w tym wy -padku mowy o dowolności i badaniu

danychosób"naoślep",zupełniebez

potrzeby.Teosoby są traktowane ja

-koosobypotencjalnie podejrzane, ja-ko osoby podejrzewane, co do któ

-rychchcemy przekonać się, czy

rze-czywiście mają związek z przestęp­

stwem. W trakcie działań ope racyj-nych mamy więcdo czynienia z

oso-bą podejrzaną,czylitaką,o której mó-witakżekodeks postępowaniakame

-go. O osobie podejrzanej można

mó-wić już na etapie działalności opera-cyjnej, a nie dopiero powszczęciu

po-stępowania karnego w fazie in rem. Osobą podejrzaną jest bowiem oso-ba, co do której brak jest elementu

formalnego, czyli przedstawienia za-rzutów,istnieje za to elementf

aktycz-ny,jakimjestpodejrzeniepopełnienia

przestępstwa. Jednak w przypadku działań operacyjnych chodzić będzie o przeprowadzaniebadań DNA w ce

-lu identyfikacyjnym osoby (być moźe

sprawcy przestę pstwa) w sytuacji,

gdytatożsam ośćjest w ogóle ni

ezna-na albo istnieje podejrzenie, że jest

fa/szywa. Ze sformułowań, którymi

posługuje się ustawa o Policji wart.

15 ust. 1pkt3a, wynika,że pobranie odosób wymazu ześluzówki policz-ków (na podstawie którego wykonuje

się przecież badania DNA)poza wy -padkami określonym w k.p.k. może nastąpić wyłącznie w stosunku do osób o nieustalonej toźsamości lub

usiłujących ukryć swoją tożsamość, a to znaczy,żetakichbadań niemoż­

na byłoby zarządzić wobec osób o znanej iprawdziwejtożsamości,m i-może sąco do nich podejrzenia o

po-pefnie nie przest ępstwa . Literalne

brzmienietegoprzepisu ustawyoP o-licji wskazywałoby więc, że grupowe

testy eliminacyjne w celuwyłowien ia

sprawcy (sprawców) przestępstwa,

prowadzonewśródosóboznanejtoż­ samości, byłyby nied opu szczalne

w fazie działań operacyjnych. W tej

sytuacji można by mieć wątpliwości,

czyustawodawca nie postąpił jednak

zbyt restrykcyjnie iniezawęziłw s

po-sób nieuzasadniony podstawtych b

a-dań, tym bardziej że, jak już w

spo-mniano, nawe t wyniki badań

genetycznych osób o nieustalonej

tożsam ości bądź usiłujących ukryć swątożsam ość siląrzeczy mog ą

po-tem wprostprzyczyniaćsiędo us

tale-niaudziałuwprzestępstwie.

Dodać trzeba, że zgodnie z art.

21a ust. 2 pkt1 lit. d ustawy o Policji w bazie danych DNA gromadzi się ślady nieznanych sprawców

prze-stępstw. Ustalenie profilu DNA w ta-kim wypadku następuje nie tylko w celuprzekonania się otożsamości danejosoby,aleteż - potwierdzenia jej związku z przestępstwem. Warto jednakzaznaczyć,żeprzepisten wy -rażniepozwalatylko na gromadzenie

śladów genetycznych uzyskanych

dziękibadaniom materiału

zabezpie-czonego na miejscu przestępstwa,

nie wskazuje nato miast jasno na moż liwości pobierania materiału do badańporównawczychod osób.

Na tle art. 15 ust. 1 pkt 3a i 3b ustawy o Policji możn a zauważyć jeszcze jedną nieścisłość. Otóż w przypadku osób żywych mowa jest

wyłącznie o pobieraniu od nich do

badań wymazu ze śluzówki policz-ków (pkt 3a). W przypadku zwłok ludzkich o nieustalonej tożsam ości

zezwalasię na pobieraniedo badań materiałubiologicznego (pkt 3b).Jak wiadomo, ustalenie profilu DNAmoż­ liwe jest nie tylko na podstawie z a-bezpieczonego wymazu ze śl uzówki

policzków,ale też na podstawie ma -teriału biologicznego występującego

winnej postaci(krew,włos, wy dzieli-nyi wydaliny).Zastanawiazatem to,

czy w ramach czynności operacyj

-nych (poza wypadkami wskazanymi w k.p.k.)badaniaDNAosóbżywych

mogąnastępowaćjedynie na podst

a-wie wymazu ze śluzówki policzków.

A może należałoby omawianą

regu-lację interpretować wtensposób,że

na podstawie wymazu ze śluzówki policzków prowadzimybadania DNA w celach identyfikacyjnych,a na pod

-stawie innegomateriału b

iologiczne-go (ponieważ ustawa o Policji tego

nie zabrania) możemy prowadzić t a-kie badania w celuustalania związku danej osoby z przestępstwe m na

podstawie ogólnego upoważnienia do prowadzeniaczynności operacyj -nychzawartego wart.14 ust. 1 ust a-wy oPolicji,czyteżkom entowan ą re-gu lację prawną należałoby o dczyty-wać jako świadomy zamysł u

stawo-dawcy,którychciał ograniczyćmożli­ wości prowadzeniabadań DNA poza

procesem karnym w ramach czynno-ści operacyjnych? Podczaspo

szuki-wania najwłaściwszej interpretacji

omawianychuregulowań należytylko

mieć na uwadze fakt, że n

ieupraw-niona jest wykładnia rozszerzająca.

Słuszne również mogą okazać się

obawy nadużyć przy prowadzeniu

badań genetycznych osób na

szer-szą skalę w fazie operacyjnej, co

przemawiałobyzaich ograniczeniem w tym etapie. Chociaż w niniejszych

rozważa ni ach wspomniano już, że można uznać, iż dopuszczalna jest w świetle aktów prawa międzynaro­ dowego, Konstytucji RP i ustawy o ochronie danych osobowych inge-rencja w sferę zasadniczych praw

człowieka. .

Nie wolno namzapominać, żeart. 20 ust. 1 zezwala Policji na u zyski-wanie informacji,w tymtakżeniejaw

-nych,ich gromadzenie, sprawdzanie oraz przetwarzanie. Ust. 2 pkt 1 wspo-mnianego artykułu dopuszcza

w szczeqólnoś cl pobieranie, pr

ze-twarzanie i wykorzystywanie zarów

-nowcelach wykrywczych,jak i iden

-tyfikacyjnych danych osobowych,

w tym danych od noszących się do

kodu genetycznego o niekod ujących

regionach genomu, dotyczących

osób podejrzanych o popełnien ie

przestępstw ściga n ych z oskarżen ia

publicznego,nieletnichdopuszczają­

cychsi ę czynówzabronionychprzez

ustawę jako przestępstwa ścigan e

z oskarż enia publicznego, osobach

o nieustalonej tożsamości lub usił u­

jących ukryć swoją tożsam ość oraz

o osobach poszukiwanych , także bez ich wiedzy i zgody8.Omawiany

przepis (który mówi o uzyskiwaniu

i gromadzeniu czy pobieraniu i

nfor-macji,przez co należy rozumieć ta

k-żegromadzenie ipobieranie odoso

-bymate riałubiologicznegodobadań

genetycznych)ma zatem szerszy z a-kreswporównaniuz art. 15 ust. 1 pkt 3a lit. b ustawy o Policji, ponieważ pozwala na gromadzenie i w

ykorzy-stywanie ślad ów genetycznych, z

a-strzegając , że chodzi wyłączn ie

oniekod ująceregionygenomu,poza

procesem karnymwramach cz ynno-ści operacyjnych nie tylko w celu ustalenia tożsam ośc i danej osoby,

ale także wykrycia jej związku

z przestępstwem. Wart. 20 ust. 2 mowajest bowiemnietylkoo oso-bach o nieustalonej tożsamości lub

usiłujących ukryć tożsamość oraz

o osobach poszukiwanych, ale wprost o osobach podejrzanych i nieletnich dopuszczających się przestępstw (trzeba przypomnieć, żez osobamipodejrzanymimożemy mieć do czynienia bardzo często

w ramachdziałańoperacyjnych,gdy

jeszcze brak jest dostatecznie uza

-sadnionego podejrzeniapopełnienia

przez nie przestępstwa pozwalają­ cego przedstawićim zarzuty i posta-wić formalnie w procesowej roli po -dejrzanego). Wydaje się więc, że

pojawia się istotna nieścisłość na gruncie jednej ustawy dotycząca

te-go samete-go zagadnienia,czyli zakre-su prowadzenia badań genetycz-nych w ramach czynności pozapro-cesowych. Kłopoty w interpretacji wskazanych przepisówustawy o Po

-Iicjisprawia dodatkowofakt,żeo by-dwa przepisy umieszczone sąw jed -nym rozdziale, który odnosi się do zakresu uprawnień Policji. Żaden z nich niezostał ujęty w przepisach ogólnych. Trudn o więc logicznie uzasad nić, który z nich jest wyłącz­

nie przepisem ogólnym. Podobnie

trudno jednoznacznie rozwiązać to,

czy art, 21a-21 e ustawy o Policji,

które dotyczą bazy danych DNA

i którezasadniczosązgodnez regu-lacją zawa rtąw art. 15 ust. 1 pkt 3a i 3b ustawy o Policji (mówią ogr

o-madzeniupoza wypadkamiw skaza-nymiw k.p.k.informacjidotyczących osób o nieustalonej tożsamości lub

usiłujących ukryć swoją tożsamość,

zwło k ludzkich o nieustalonejtożsa­

mości i ośladachnieznanychsp raw-ców przestępstw), na leży uznać za

przepisy szczególne wobec art. 20

ustawy o Policji. Niewykluczone,że możliwe byłoby przyjęcie , iż art. 20 ustawyo Policji stwarzatylko ogólne podstawy do prowadzenia reg

istra-tur(kartotek)policyjnych(mowa jest w nim bowiemnie tylkoo gromadze-niudanychdotyczących kodu

gene-tycznego), a art. 21a-21 e sz

czegó-łowo normują prowadzenie jednej z tych registratur,któ rąjest baza da-nych DNA.Należałoby jednak przy

-jąć, że podstawaogólna pr

owadze-nia bazy danych DNA też powinna

być na tylewyraźn ie określona, aby

interpretacja dwóch przepisów -ogólnego i szczególnego - nie pro-wadzi/a do tego,żejejwynikisąd

ia-metralnie różne, wynik jednej inter

-pretacji pozwala na badania gene -tyczne mające na celu powiązanie danej osoby z przestępstwem w

fa-zie działa ń pozaprocesowych (

ope-racyjnych), a wynik drugiej

dopusz-cza na tym etapietylko badania ge-netyczne osób w celu ich zidentyf

i-kowania. Pytań, na które trudno

udzielić jednoznacznej odpowiedzi

wświetie obecnejregulacjiprawnej,

jest zbyt wiele,źeby moźna było na

dłuższą metę pozostawićomawiane

przepisy ustawy o Policjibez dopre-cyzowania. Normująoneistotną

ma-terię i obecnie to brak klarowności

oraz przejrzystości moźe sprzyjać

Do zabezpieczenia śladów biolo-gicznych w celuprzeprowadzenia

ba-dań genetycznych może dojść po faktycznym wszczęciu postępowania

w trybie art. 308 k.p.k. W § 1 tego przepisu mowa jest m.in. o dokony-waniu oględzin, w razie potrzeby zudziałem biegłego,atakżeo pobra-niu od osoby podejrzanej krwi, wło­

sów i wydzielinorganizmu. W trakcie

oględzin miejsca zdarzenia mogą więc zostaćujawnionei zabezpieczo-neśladybiologiczne, nadającesiędo

badań genetycznych. Z kolei pobra -nie od osoby podejrzanej krwi, wło­

sów lub wydzielin organizmu dostar-czy nam biologicznego materiału po -równawczego, napodstawie którego ustalimyprofil DNA podejrzanego po to,bynastępnie porównaćgo z profi-lem DNA śladów zabezpieczonych w trakcie oględzin. Czynności doko -nywane w trybieart. 308 k.p.k.mają rangędowodowych czynnościproce -sowych. Analiza śladów gen etycz-nych przeprowadzona w ramach opi-niibiegłeg09będziezatemmiała

ran-gę dowodu ścisłego. Czynności pro -cesowe w niezbędnym zakresie mo

-gą być podejmowane tylko w ciągu

5 dni od dnia pierwszejczynności. Po ich dokonaniu należy dopełnić

for-malności,czyli wydać postanowienie o wszczęciu dochodzenia bądż śledztwa, jeśli postępowaniezamie -rzasię kontynuować10.Wtrwającym

nadal postępowaniu wykonana wtrybie art. 308

§

1 k.p.k. eksperty-za genetyczna eksperty-zachowuje rangę do-wodu ścisłego. Gdyby jednak oka

-zało się, że brak jest podstaw do dalszego prowadzenia postępowa­

nia, to należy je umorzyć, jako że wcześniej zostało niefortunnie

wsz-częte. Opinia dotycząca badań ge -netycznychstanowi pełnowartościo­

wy dowód imoże byćwykorzystana, gdyby umorzone postępowanie

zo-stało podjęte bądż wznowione na podstawieart.327 k.p.k.

Przy okazji omaw iania czynności niecierpiących zwłoki warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię. Otóż krótkiczas, w jakimdozwolone jest podejmowan ie tych czynności,

może nie wystarczyć do ukończenia wszystkichczynn ości związanych już

z badaniami laboratoryjnymi zabez-pieczonych wtrybie art.308 §1 k.p.k.

śladówbiologicznychi wydaniemop i-nii genetyczne j. Pojawia się więc dy-lemat,jakpotraktowaćopinię wydaną

przezbiegłegopoupływie5 dni prze-widzianych na podejmowan ie

czyn-ności niecierpiących zwłoki, ale w trakcie której badano ślady ujaw -nionei zabezpieczone jeszcze przed

upływemtegoterminu. Istota czynno

-ści podejmowanych na podstawie art.308 tkwiw tym,aby ujawnić,

za-bezpieczyć i utrwalićślady i dowody

przestępstwa, które najczęściej są narażone na utratę, zniekształcenie lub zniszczenie, jeś li niezostanąn

ie-zwłocznie zabezpieczone. Przepis

art.308 § 1 k.p.k.rozróżniawyrażnie

"ślady" oraz "dowody". Sam ślad

określany jest jako zmiana w obiek-tywnej rzeczywistości, jaka nastąpiła

po zdarzeniu przestępnym. "Ślad" ujawniony i zabezpieczony na miej -scu zdarzenia niemusi stanowićod razu dowodu w rozumieniu k.p.k.

potwierdzającego daną relewantną

dla meritum sprawy karnej okolicz -ność U. jeśli nie będzie możliwe na jego podstawie natychmiast po ujaw-nieniu ustalenie tej okoliczności

ma-jącej znaczenie dla rozstrzygnięcia, a potrzeba będzie w tym celu p rze-prowadzenia przez biegłego badań

laboratoryjnych. Na podstawie ujaw -nionychnamiejscu zdarzenia śladów biologicznych moż na oczywiście

ustalić wiele różnych istotnych dla meritum sprawy okoliczności, np. zpołożeniaikształtuplam krwimoż­

na wyprowadzać wnioski o warun-kach,w jakichśladytepowstały, czy-lichociażby wysokości, z której

spa-dały na podłoże, czy mechanizmu powstania obrażeń, faktu bronienia

się ofiary, drogi ucieczki sprawcy

bądź miejsca przechowywania

zwłok. Bez przeprowadze nia e ksper-tyzy nie da się jednak ustalić profilu DNA osoby, od której ujawnione śla­

dy krwipochodzą.Zatem ślady biolo-giczne po ich ujawnieniuniesąj esz-cze dowodem genetycznym, choć mogą służyćjako dowódprowadzący

do potwierdzenia innych oko

liczno-ści.Czynnościpodejmowa new trybie art. 308

§

1 k.p.k. pozwalają jednak

na to, aby zabezp ieczyć ślady, a nie

wymagają już, by koniecznie przed

upływem5 dniukończyć ich badanie w warunkach laboratoryjnych, prowa

-dzące do uzyskania dowodu ścisłe­

go.Wydaje się więc,żewydanieop i-nii genetycznej po upływie 5dni,ale

mającej za przedmiot badanie śla­

dów biologicznych zabezpieczonych przed upływem tego terminu nie po-zbawia opinii rangi dowodu ścisłego

nawet wtedy, gdy postępowanie

zo-stało potem umorzone. Gdyby przed umorzeniempostępowan ia przygoto-wawczego podjętego wcześniej w trybie art. 308 k.p.k. nie zdołano

przeprowadzić ekspertyzy, to w póź­ niejszym podjętym na nowo bądź

wznowionym w trybieart. 327 k.p.k.

postępowaniu te zabezpieczone śla­

dy biologiczne można poddać bada -niom w ramach opinii biegłego, jeśli oczywiście uda się przechować ten

materiał biologicznyw stanie nadają­

cym się do badań. Problem nato-miastmoże pojawićsięw razieu jaw-nienia i zabezpieczenia tych śladów

biologicznych, na których podstaw ie

moźna prowadzićbadaniagenetycz -ne po upływie pięciodniowegot ermi-nu,pozwalającegona podejmowanie

czynności niecierpiących zwłoki. Na tle art. 308 k.p.k. niejasne jest, jaki charakter ma ów termin.Zpewnością

nie jest to termin zawity,gdyż nie jest on terminem do złożen ia środka

za-skarżenia,a ustawawyraźnienie n a-daje mutakiego charakteru.W dok-trynie spotykamy się ze stw ierdze-niem,żetermin ten ma charakter in-strukcyjny 12. Jednak z drugiej stro-ny zauważa się, że jegoupływ czy-ni bezskutecznym z mocy prawa wydanie postanowienia o przeds ta-wieniu

zarzutów

l-'

.

Za tym , że jest to termin prekluzyjny,przemawiałby kontekst uregulowania, wskazujący

na jego stanowczośćIostateczność

(wart. 308

§

3 używa się zwrotu

"najpóźni ej wciągu 5 dni",a art. 308 § 5 mówio podejmowaniuczynności w niezbędnym zakresie "tylko wcią­ gu 5 dni"), a na to,żeterminten moż­ na zaliczyć do grupy terminów in-strukcyjnych, wskazywałby fakt, iż

jest on krótki, kilkudniowy. Uznanie tego terminu za prekluzyjny bardziej

chroni interesy podejrzanego,po

nie-waż utrzymywanie go przez bliżej nieokreślony czas w niepewności,

czy rzeczywiści epozostanie w stanie podejrzenia,nie sprzyjarealizacji za-sady uczciwego proce su. K onse-kwencje dyscyplinarne okazują się niewystarczające dla wymuszenia

przestrzegan ia tegotermin u przez or-gan procesowy.Z drugiej strony wy

-kład n ia celowośc iowa i logiczna na

-kazuje uznaćtenpięciodniowytermin za instrukcyjny po to, żebyz powodu jego przekroczenianiepotrzebnie nie tracićcennegomate ri ału d owodowe-go i szansy napociągnięciesprawcy do odpowiedzialności kamej, co za-grażałoby interesom pokrzywdzone-go oraz całego społeczeństwa. P rze-cież jeśli jakieś ślady zabezpieczono dopiero w szóstym dniu, licząc od chwili podjęcia pierwszej czynności, to nieznaczy,że nie musiałajuż is

t-nieć wówczasgroż ba ich utraty bądż zniszczen ia.Taka groż ba jest realna właśn i ech ociażbyw stosunku dośla­ dów biologicznyc h. Moż e bowiem okazać się,żejeśi izmateriałud owo-dowego wykluczone zostaną ślady biologiczne,ponieważ zostanie

przy-jęte, żezabezpieczono je poupływie

pięciodn iowego terminu prekluzyjne-go,o którym mowa wart.308 k.p.k., to nie będzie już szansy ponownego zabezpieczenia w dalszym postępo­ waniu takichśladówna miejscu zda-rzenia,gdyż uległyone bezpowrotnie

zniszcze niu. Wobec braku jakic

hkol-wiek śladów biologicznych na m iej-scuzdarzenia będzie brakowało ma-teriału, który byłby podstawą badań profilu DNA nadającego się do po -równania z profilem DNA,ustalonym na podstawie materiału biologiczne

-go pobranegoodosoby podejrzanej.

Rygorystyczne traktowanie tego pi ę­ ciodniowego terminu jako prekluzyj-nego może zatem przynieść więcej

szkody niż pożytku. Uznawanie za bezskuteczne czynności podjętych po jego upływi e uszczupla (zasadni -czo na stałe) materiał dowodowy.

Ochrona interesu podejrzanego nie

możeprzecieżprowadzi ćdo udare m-niania procesu karnego, a do tego nieuchronnie prowadzi pozbawian ie

organuprocesoweg oistotnych dowo

-dów zabezpieczonych w trybie art.

308 k.p.k.z powodu upływu 5-dnio -wego terminu. Zresztą bezwzględne

traktowanie terminu wskazanego wart. 308 k.p.k. jako prekluzyjnego

niemożeteż prowadzić dotakich ku-riozalnychsytuacji,w któryc hz powo

-duupływu5 dniniemoż nawydaćpo

-stanowieniao przedstawieniu

zarzu-tów lub umorzyć postępowa n i a przy-gotowawczego. Lepszym rozwi ąza­ niembędziezatem nadanie temu ter-minowi charakter u instr ukcyjnego, dyscyp li n ującego orga n procesowy do szybkiego i sprawnego działania,

a w konsekwencjikorzystanie ześla­ dów uratowany ch przed bezpo wrot-nym zniszczeniem.

T. Grzegorczyk zauważa, że nie-cierpiący zwłoki charakterczynności (mowa o nich wart. 308 k.p.k.)jako działań zabezpieczających mate riał dowodowy przed grożącą utratą lub zni e kształcen iem wykiucza sięgani e

po art. 192a k.p.k., który wolnos

toso-wać dopierow toku dalszego docho

-dzenia lub śledztwal ", Wspo mniano

już, że czynności, które wolno pode

j-mować w trybie art. 308

§

1 k.p.k., wymienione są przykładowo, a nie wyczerpująco. Niektóre czynności

wyrażnie wymi enio no zarówno wart.308

§

l, jak i wart.192ak.p.k.

Na przy kład w obydwu przepisach mówi sięo pobraniu włosów. P

onad-to w trybieart.308

§

1 k.p.k. można pobraćwydzielinyorga nizmu,az ko-lei wart.192a § 1k.p.k.zezwala się napobranie do badań Śliny, któran a-leżydo wydzielin.Wart.308

§

1 k.p.k. mowa jest o podejmowaniu cz

ynno-ści określonychwart. 74§2pkt1k.p.k.,

któryto przepiszezwala m.in.nap o-bieranie odcisków, zaś art. 192a

§

1 k.p.k. dopuszcza pobieranie o

dci-sków daktyloskopijnych. Skoro art. 308

§

1 k.p.k.nie wyklucza pode jmo-wania innych niewskazanych w nim czynnościwobec osoby podejrzanej, to można byłoby wykonać wobec la

-kiej osoby także czyn ności niew

ska-zane wart.308 § 1 k.p.k., a wy

mie-nione wart. 192a § 1 k.p.k. Należy jednakzwrócić uwagę nato,żewt a-kiej sytuacji musiałby zostać osią­ gnięty cel tych czynności, o którym

mowa wart. 308

§

1k.p.k.,czylim

u-siałybyonebyćpodejmowane nie tyl-ko w celach eliminacyjnych lub w ce-lu ustaienia wartości dowodowej ujawnionychśladów, aletakżew gra-nicachkoniecznychdlazabezpiecze -niaśladówidowodówprzedich utra-tą, zniekształcenie m lub zniszcze

-niem.

PRZYPISY

1 Z. Czeczot, T. Tomaszewski: Kry

-minalistyka ogólna, Wydawnictwo

Camer,Toruń1999.s. 398;

2 D.Czapllcka , I.Sołtyszewski:

za

-bezpieczanie śladów biologicznych

na potrzeby badań genetycznych

i bazy DNA,[w.]

Procesowo-kryrni-nalistyczne czyn ności dowodowe.

Materiały pokonlerencyjne, red. M.

Lisiec ki iM. Zajder,Wydawnictwo

Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2003,s.23;

3Ustawaz 6 kwietnia1990r. o Policji, tj.DzU z2002,nr7,poz.58ze zm.

Nowela,któradotyczyart. 15ust. 1, dokonanazostałaprzezustawęz 17 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy

o Policjioraz ustawy- Kodeks po-stępowaniakarnego (OzUz2005,nr 10,poz.70);

4W literaturz e procesukarnegospo

-tyka się P091ąd , zqodnle z którym w trybie art, 307k.p.k.nie można podejmować czynnościope

racyjno--rozpoznawczych, gdyż podstawą

przeprowad zeniaczynności spraw -dzających jest kodeks postępowa­

nia karnego, aich celem jestspeł­

nienie zadania procesowego w

po-staciwykrycia faktówwskazuj ących

nauzasadn ione podejrzeniepopeł­

nienia przestępstwa lubteż stwier

-dzenie okoliczności uzasadniają­ cych odmowę wszczęcia śledztwa

bądź dochodzen ia. Jed nocześnie

wskazuje się,żewramach czynno

-ści sprawdzających można podjąć:

rozpytanie osób, obse rwację czy

obejrzenie miejsca zdarzenia, oraz

że czyn ności sprawdzające mogą przeplatać sięz czynnościami o

pe-racyjnymi.(R.A.Slelański :Kodeks

postępowan ia karnego.Komentarz, Tom II,pod red.Z.Goslyńskiego,

Dom Wydawniczy ABC,Warszawa

-~I

Bibli

oteka N

aukow a

C

LK

KG

P

z

aprasz a c

zy t elni ków do kor

zys t an ia

z bog

at ego

księgozbio ru,

ost

atnio

uzu pełnio nego

o

c

enne

w

yda wnictwa .

Dostępne są

m

.in .

:

• J. Payne Encyclopedla ot Forenslc and Legal Medicine. t. I-IV • R. Brunelle, R. Crawford

Advances in the Forensic Analysis

and Dating ot Writing Ink

• T.C. Schelling

Micromot

ives

and Macrobehavior

• E.R. Menzel

Fingerprints Oetection with Lasers

• B.Fisher

Techniques ot Crime Scene Investigation

• J. Yinon

Advances in Forensic Appticetion

ot Mass Spectrometry

• A.M. Groyle Forenslc Botany

• J. Almirall Analysis and interpretation of

Fire Scene Evidence

• A. Beveridge

Forensic Investigation ot Explosions

• S. James Principles ot Bloodstaln Pattem Analysls

• W. Szeńczuk Toksykologia wspólczesna

• J. Wójcikiewicz Ekspertyzasądowa • B. Holvst (red.) Wielka encyklopedia prawa

• A. Mitas

Biometria

-

wybrane

z

agadnienia

• S. ZubańskiAFIS. Wybrane zagadnienia

• J. Bryk (red.) Skutecznośćprocesu wykrywczo-dowodowego

-

obowiązki

a uprawnienia organów

ścigania

• D. Kaszubowski

Organizacja

poszukiwań

osób zaginionych

• J. Koolman Biochemia - ilustrowany przewodnik • E.Pasage Genetyka - przewodnik Ilustrowany

• K. lagoda Vademecum Interwencji policyjnych • T.Borzol

Kryminologic

zne

i kryminalistyc

zne

aspekty

przestępstwa kradzieży

z

włamaniem

do

mieszkań

• R. Włodarczyk Kryminalistyczne badania wlosów ludzkich

przy

użyciu

mikroskopu skaningowego

niezawiadomienia oprzestępstwie ,

"Nowe Prawo" 1978 ,nr4, s. 606). Jak się wydaje,należy przyjąćj ed-nak,żesprawdzeniefaktów w trybie art.307 k.p.k.może bez przeszkód odbywać się w drodze czynności operacy jnych . Postępowanie

sprawdzające, o którym mówi art, 307k.p.k.,podejm owane jest przed wszczęc i e m postępowania ka

rne-go. Wart.307 §2 k.p.k.wyrażnie

zastrzegasię,żeniewolnop rzepro-wadzaćtakich czynności jak zasię­

ganie opinii biegłego oraz innych

czyn n ości wymagających spisania protokoł u. Moż n a zatem

powie-dzieć, że zasadniczo zakazuje się

prowadzeniaprocesowych czynno -ści dowodowych.W trybieart. 307 k.p.k.,zgodnie z§5 tego przepisu ,

dokon uje się także sprawdzenia własnych informacji o przestęp­

stwie,a nie tylkouzyskanychw wy -niku złoże n i a zawiadomienia o po -pełnieniu czynu zabronionego . W takimwypadku tym bardziej nale

-ży przyjąć, że organy ścigan ia

po-dejmują właśnie czynności

opera-cyjno-rozpoznawcze, anie proces o-we. Dopóki formalnie nie zosta nie wszczęte postępowanie karne, po

prostunie mamożliwości,aby pod-jąćinneczynności niżte, o których

mowawart. 14 ust. 1 ustawy o Po

-lic]l,czyli operacyjno -rozpoznaw cze

bądź administracyjno-porządkowe , chyba że ustawa wyraźnie

dopusz-cza wykonanie czynności w trybie proceso wym (ch ociaż przed wsz -częciem procesu ), jakim jest pr

ze-słuchani e osoby zawiadamiającej o przestępstwie w charakterze

świadka- art.307§3 k.p.k .(Por. K.

Marszał, S. stachow rak , K. Z

gry-zek: Proces karny, Wydawnictwo

Volumen,Katowice2003,s. 405; F. Prus ak:Postępowaniesprawdzają­

cewnowym k.p.k.,"Problemy

Pra-worządności" 1971,nr 2,s.40--41;

T.Grzegorczy k : Kodeks postępo­

wania karnego wraz z komentarzem

doustawy o świ ad ku koronym,Za -kamycze,Kraków2004,s.778);

5 OzU z 1993,nr 61,poz.284,ze zm.;

6 OzU z 1997,nr78, poz.483;

7 Por.art.23ust. 1 pkt 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych ,tj. OzU z 2002,nr101,

poz. 926;

8Por. W.Grzeszczy k : Problematyka wykorzystania analizyDNAwpostę­

powaniu karnym w świetl e przepl

-sów ustawy z 17 grudnia 2004 r.,

"Prokuratura iPrawo"2005,nr4,s.

45-46;

9Katalog czynności wymienionych wart.308§1 k.p.k.niejest wy czer-pujący.Użytotam bowiem zwrotu "a

zwłaszcza", co wskazuje, że wy

li-czenieczynnościmacharakter pr zy-kładowy. Możliwe jest zatem prze-prowadzaniedowodu z opiniibiegłe­

go genetyka;

10Wart.308§1 k.p.k.wskazujesię, że

czynności niecierpiącezwłokipode

j-muje się "jeszcze przed wydaniem postanowieniaowszczęci u śledztwa lub dochodzenia",co oznacza,żet a-kie postanowienie po podjęciu tych

czynnościmusi zostaćw końcu wy-dane;

11 Sama nazwa "dowód" ma wpostę­ powaniu karnym charakter wie lo-znaczny, choć za każdym razem

mieści się ona w podanym opisie.

Por. T. Grzegorczyk,op.cit., s. 421;

12 R.A.Stefańskl: Czynności

proceso-we wniezbędnymzakresie w nowym

kodeksie postępowania karnego,

"Wojskowy Przegląd Prawniczy" 1998,nr 1-2,5.54;

13 S. Łagodzlńskl: Odmowa wydania postanowienia o przedstawieniu za

-rzutówijej prawnokarne skutki,.Pro

-kuratura i Prawo" 1997, nr 4,s. 116; 14 T. Grzegorczyk :op.cit., s. 782.