Jan Zubka
Przegląd ustawodastwa
powszechnego ogłoszonego w "Acta
Apostolicae Sedis " 1965 r.
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 9/3-4, 421-428
PR ZEG L Ą D USTAW ODAW STW A PO W SZECH N EG O O G ŁOSZON EGO W „ACTA APOSTO LICA E S E D IS ”
1965 ROKU
Stolica A postolska ogłasza sw oje u sta w y przez um ieszczenie ich w d zien n ik u u rzędow ym „A cta A postolicae S edis” (AAS), o ile w poszczególnym w y p ad k u nie postanow i innego sposobu p rom ulg acji. U staw y w chodzą w życie po upływ ie trz e ch m ie sięcy od d a ty um ieszczonej na zeszycie A któw , chyba że z n a tu r y rzeczy obow iązują zaraz lub w sam ej ustaw ie w yraźn ie zaznaczono dłuższy lub k ró tszy czas w akansu. O rzeczenia do gm atyczne lub u staw y tłu m aczące p raw o Boże obow iązują n aty ch m iast.
Taki sposób p ro m u lg acji u sta w kościelnych przep isał papież P iu s X (1903— 1914) sw ą k o n sty tu c ją „ P ro m u lg a n d i” z 29 listo p ad a 1908 r. i postanow ił, że od 1909 r. u staw y Stolicy A postol skiej będą ogłaszane w „A cta A postolicae S edis” . 1 Sposób ten p rz y ją ł w k an o n ie 9 K odeks P ra w a Kanonicznego.
B iorąc to pod uw agę, p rzed staw im y przegląd u staw odaw stw a pow szechnego ogłoszonego w „A cta A postolicae Sedis” 1965 ro k u
w porzą d ku chronologicznym .
1. P apież P a w e ł VI: K o n s ty tu c ja D ogm atyczna o Kościele S oboru W atykańskiego II z d n ia 21. X I. 1964, ogłoszona 3 0 .1. 1965 r. AAS, s. 1— 67.
Z aw iera b. obszerne om ów ienie Kościoła jak o m istycznego ciała C h ry stu sa. P o d aje tajem n icę Kościoła, jego h iera rc h ię zwłaszcza episkopat, zadanie w ie rn y c h i zakonników , powo łanie do św iętości a przez nią do zjednoczenia Kościoła p iel g rzym ującego z K ościołem niebieskim . K ończy się tra k ta te m o M aryi D ziew icy w ta je m n ic y C h ry stu sa i Kościoła (s. 58— 67.)
2. P apież P a w e ł VI: D e kret o K atolickich Kościołach W sch o d
n ich Soboru W atykańskiego II z dnia 21. XI. 1964, ogłoszony
3 0 .1. 1965 r. AAS, s. 76— 85, wchodzi w życie po dw óch m ie siącach od ogłoszenia, o ile P a tria rc h o w ie ze słusznej p rzy czyny tego czasu nie zm niejszą, albo nie zwiększą.
422 K S . J A N Z U B K A [2] K atolickie K ościoły W schodnie o trzy m ały w ty m dekrecie sw ą k o n sty tu cję, k tó ra uw y p u k la piękno, starożytność i dostoj ność obrządków w schodnich. D ek ret k reśli p raw a i obowiązki P a tria rc h ó w W schodnich, będących w łączności z Kościołem Z achodnim , naw o łu je duchow ieństw o i w iern y ch do m odlitw y, m iłości i jedności w duch u bożym i do b ratersk ieg o w spółżycia z braćm i odłączonym i tychże obrządków w schodnich.
3. P apież P aw eł VI: D e k re t o e k u m e n izm ie , Soboru W aty kańskiego II. z d nia 21. XI. 1964, ogłoszony 3 0 .1. 1965 r. AAS, s. 90— 107.
E kum enizm w ty m dekrecie o trzy m ał obszerne w skaźniki dla swej działalności d u szp astersk iej. W zywa do m odlitw y, m iłości i w zajem nego dialogu z braćm i odłączonym i. P o d k reśla w iele w spólnych zasad m iędzy kato likam i, a b raćm i odłączonym i. W yraża nadzieję, że w szyscy ch rześcijanie n a św iecie dołożą u siln y ch sta ra ń , aby urzeczyw istniła się jedność, o k tó rą ta k gorąco p rosił Jezu s w swej arcy k ap łań sk iej m odlitw ie.
4. P apież P aw eł VI: O głoszenie o skróceniu czasu postu
euch arystycznego. W d n iu 21 listopada 1964 r. P apież n a Sesji
publicznej Soboru W atykańskiego II ogłosił skrócenie czasu postu eucharystycznego, k tó re ogłoszono dnia 27. II. 1965 r. AAS, s. 186.
B iorąc pod uw agę tru d n o ści p rzy zachow yw aniu postu eu cha rystyczn eg o w różnych k ra ja c h na prośbę biskupów P apież sk raca czas p o stu na jed n ą godzinę przed K om unią św. odnoś nie pokarm ów stały ch ta k dla kapłanów , jak rów nież dla w ie r nych.
5. P apież P aw eł V I: Rozpoczęcie I V S e sji Soboru W a ty k a ń
skiego II.
Podczas au d ien cji udzielonej K ard y n ało w i Cicognani w dniu 4 stycznia 1965 r. P apież postanow ił, że IV Sesja Soboru W a tykań sk ieg o II rozpocznie się 14. IX. 1965 r. w uroczystość P o d w yższenia K rzyża i będzie S esją ostatnią. Pow yższe po stano w ienie zostało ogłoszone dnia 27. II. 1965 r. AAS, s. 188.
6. S. K ongr. Sem . i U niw ersy tetó w : D ekret o u tw o rzen iu
W yd zia łu T eologiczno-filozoficznego w K o leg iu m OO. J e zu itó w w H eyth ro p ii w A n g lii z dnia 25. XI. 1964, ogł. 27. II. 1965 r.
AAS, s. 191— 192.
D ek ret w oparciu o K o n sty tu cję „D eus scien tiaru m D om inus” z 1931 r. w skazuje zasady studiów w e w spom nianym K ole gium . P rz ep isu je organizację studiów , sposób n ad aw ania stopni akadem ickich i postanaw ia, że W ielkim K anclerzem W ydziału będzie arcy b isk u p W estm inisterski, a W icekanclerzem p ro w in cjał OO. Jezu itó w p ro w in cji angielskiej. P ro fesoram i m ogą być
nie ty lk o XX. Jezuici, ale i nie Jezuici, b y leb y b y ły zachow ane p rzep isy K o n sty tu c ji i zasady sp ecjaln ej um ow y, zaw 'artej m iędzy E piskopatem A nglii, a zakonem OO. Jezu itó w z dnia 12. XI. 1964, k tó rą to um ow ę K ongregacja zatw ierdza, jak rów nież reg u lam in studiów . N a W ydziale m ogą studiow ać stu denci z całego k ra ju .
7. S. K ongr. Sem in. i U niw er.: D ek ret o u tw o rzen iu W yd zia łu
Teologicznego w K a to lickim U niw ersytecie K a n a d y jskim w S h erb ro o ke z dnia 30. X. 1964 r., ogł. 27. III. 1965 r. AAS,
s. 192— 193.
K atolicki U n iw ersy tet K an ad y jsk i u tw orzony 21 listopada 1957 ro k u zapisał się dodatnio w rozw oju k u ltu ra ln y m K a n ad y, ale nie posiadał W ydziału Teologicznego. A rcybiskup M etro po lita S herb ro o k e ze sw ym i b iskupam i, należącym i do jego m etropolii, zw rócił się do S tolicy Ś w iętej, ab y u tw orzy ła w U niw ersy tecie W ydział Teologiczny. P apież P aw eł VI p rz y ch ylił się do tej p rośb y i polecił K ongregacji erygow ać W y dział, co też K o n gregacja sw ym d e k re tem uczyniła, polecając przestrzeg ać ściśle przepisów K o n sty tu c ji: „D eus scien tiaru m D om inus” w prow adzen iu W ydziału.
8. P apież P a w e ł VI: M otu proprio o w yb o rze P atriarchów
W schodnich do K oleg ium K ard. z dn. 21. II. 1965, ogł. 30. IV.
1965 r. AAS. s. 295— 296.
P ostanow ienie to zm ienia k an o n 231 § 1 i stanow i, że P a triarch o w ie Kościołów W schodnich w y b ra n i do K olegium K a r d ynalskiego zaliczają się „ad ordinem Episcopalem eiusdem C ollegii”. P re ce d e n c ja m iędzy K a rd y n a ła m i m a być w tak im p orządku, że pierw sze m iejsca z a jm u ją D ziekan i W icedziekan K olegium , a za nim i idą K ard y n ało w ie b iskupi podm iejscy w R zym ie i w reszcie K ard y n ało w ie biskupi stosow nie do swej godności i czasu otrzym ania p u rp u ry .
9. P ap ież P aw eł VI: E n c y k lik a „M ense Mato in sta n te " z dnia 29. IV. 1965 r., ogł. 31. V. 1965 r. AAS, s. 353—358.
Ja k o najw y ższy p a ste rz K ościoła K atolickiego p o d k reśla P a pież w sw ej E ncyklice M ajow ej rolę i pośrednictw p M aryji W spom ożycielki w ie rn y c h w obecnych czasach i n aw o łu je tak duchow nych, jak cały lu d Boży do gorących m odlitw w m iesią cu m a ry jn y m do M atki N ajśw iętszej, M atki naszej i M atki Ko ścioła. Z w raca się do m łodzieży i w zyw a ją rów nież do m odli tw y, zwłaszcza do m od litw y różańcow ej.
10. P apież P aw eł VI: L is t apost. do K ard. M arelli, p rzew o d n i
czącego S e k re ta ria tu pro non christianis z dnia 12. II. 1965 r.,
ogł. 31. V. 1965 r. AAS, s. 375— 376.
424 K S . J A N Z U B K A [4] p rzedstaw iciela n a uroczystości m isy jne w Japonii. W spom ina o M ęczennikach Japońskich, pozdraw ia n aró d japoński, chw ali w iarę Kościoła Japońskiego i w szystkich zachęca do m odlitw y.
11. P apież P aw eł V I: L ist apost. do K ard. Silva H enriquez,
A rcyb isk. w Chile jako Legata na K ongres M a ry jn y w R e p u blice D om in ika ń skiej z dn. 11. II. 1965 r., ogł. 31. V. 65 r. AAS,
s. 377— 9.
Pism o n aw iązu je do K o n sty tu c ji o Kościele, uchw alonej na Soborze W aty kań sk im II, w k tó re j rozdział V III jest pośw ię cony M arii, M atce Kościoła. P o d kreśla, że k u lt m a ry jn y jest żyw y w A m eryce Ł acińskiej. K ard . Silva H en riq uez jako gor liw y czciciel M aryi będzie godnie rep rezen to w ał Kościół K ato licki, w k tó ry m sw ą p racą d u szp astersk ą zasługuje na uznanie. 12. P apież P a w e ł VI: L ist apost. do P atriarchy A th ena go-
rasa I z dnia 31. III. 1965., ogł. 31. V. 1965 r. AAS, s. 379— 381.
Na w yspie Rodos odbyw ał się Synod P raw o sław n y ch K oś ciołów W schodnich pod przew odnictw em P a tria rc h y A th e n a - gorasa I. Z te j ra c ji P apież w ysyła swe pism o z życzeniem po m y śln y ch obrad, w spom ina o sw ym sp otk aniu z P a tria rc h ą A th en ag o rasem w Jerozolim ie podczas swej p ielg rzy m k i do Ziem i Ś w iętej, po d k reśla potrzebę dialogu oraz jedności m iędzy K ościołam i w m yśl n au k i Boskiego Zbaw cy Jezu sa C h ry stu sa: „U t u n u m s in t”.
13. S. K ongr. O brzędów : I D ekret: „K yriale sim p lex ed itu r”
z dnia 14. X II. 65, ogł. 31. V. 1065 r. AAS, s. 407.
Stosow nie do 117 a rt. K o n sty tu c ji o L itu rg ii K ongregacja O brzędów w prow adza celem u jednolicenia m elodii g rego riań skich „K y riale sim p lex ” do M szy św. i poleca go celebransom zachow yw ać.
I I D ekret: „O śpiew ie w e M szy św. zw łaszcza koncelebrow a n e j” z dnia 14. X II. 1964 r., ogł, 31. V. 1065 r. AAS, s. 408.
D ek ret p rzep isu je zbiór p o trzeb n y ch śpiew ów w spraw ow a n iu M szy św. zw ykłej i koncelebrow anej w edług w ym ogów K o n sty tu c ji o L itu rg ii.
I I I D ekret: „Ritus servan d u s in celebratione M issae” z dnia 2 7 .1. 1965 r., ogł. 31. V. 1965 r. AAS, s. 409.
Poniew aż In stru k c ja do w y k o n an ia K o n sty tu c ji o L itu rg ii w prow adziła pew ne zm iany w o d p raw ian iu M szy św. d e k re t w prow adza obow iązujący „R itus serv an d u s in celebratione skich „K y riale sim p lex ” do M szy św. i poleca go celebransom M issae”, ab y zapobiec dowolności. T en „R itus serv an d u s in ce leb ratio n e M issae” będzie w y d ru k o w an y w now ych m szałach.
kap łan o m nosić ze sobą oleum in firm o ru m z dnia 4. III. 1965,
ogł. d n ia 31. V. 1965 r. AAS, s. 409.
W obecnych czasach b. często człow iek z n a jd u je się w niebez pieczeństw ie śm ierci. W spółczesne w a ru n k i życia, jego tem po, ustaw iczny pośpiech, sp rz y ja ją tem u niebezpieczeństw u. W ielu biskupów z ty c h w zględów zw róciło się do St. Apost., aby w brew kan. 946 K. P. K. k a p ła n i m ogli nosić ze sobą oleum in firm o ru m , zwłaszcza o d byw ający podróże rozm aity m i w oza mi. P apież do tej p ro śb y łaskaw ie się p rzy c h y lił i zezwolił k a płanom nosić ze sobą oleum in firm o ru m w odpow iednim i bez piecznym schow ku, gdy tego b ędą w ym agać okoliczności.
V. D ekret: O K o m u n ii pod d w iem a postaciam i z dnia 7. III.
1965 r., ogł. 31. V. 1965 r. AAS, s. 410—412.
Pozw ala ordy n ariu szo m w prow adzić K om unię św. pod dw ie m a postaciam i n a razie w form ie ek sp ery m en tu w e M szy św. zwłaszcza k o n celebrow anej, a sw oje spostrzeżenia w tej sp ra wie donieść R adzie L itu rg iczn ej, k tó re K ard. P re fe k t w odpo w iednim czasie przedłoży Papieżow i.
V I. D ekret: Z m ia n y w cerem oniach W ie lko ty g o d n io w yc h z dnia 7. III. 1965 r., ogł. 31. V. 1965 r. AAS, s. 412—413.
W prow adza uproszczenie ry tu w k o n sek reacji O leorum w W ielki C zw artek i pozw ala na Mszę św. ko n celebrow aną tego dnia w edług u zn an ia m iejscow ego ordy nariu sza. N iektóre m o d litw y w ielkopiątkow e są niezgodne z duchem ekum enizm u, przeto należy je zastąpić zm ienionym i. Z m iany te przedłożył Papieżow i K ard. L arrao n a. P ap ież te zm iany zatw ierdził, po lecił ogłosić i n ak azał zachow yw ać.
V II. D ekret: P ozw olenie na czyta n ie E w angelii o M ęce P ań s k ie j p rzez św ieckich z dn. 25. III. 65 r., ogł. 31. V. 1965 r. AAS,
s. 413.
G dy podczas spraw ow ania n abożeństw w ielkotygodniow ych nie m a an i trz e c h kapłanów , an i trzech diakonów do czytania E w angelii o Męce P ań sk iej, jak tego żąda a rt. 50 i 51 In s tru k cji z d n ia 26. IX. 64 to wów czas z konieczności m ogą być lek to ram i św ieccy np. m inistran ci.
14. S. K ongr. O brzędów : D ekret: O głoszenie św. B e n e d y k ta
P atro n em E u ro p y z dnia 26. V. 1965., ogł. 8. VII. 1965., AAS,
s. 542— 544.
Sw. K ongr. O brzędów z polecenia P apieża ogłasza św. B ene d y k ta P a tro n e m E uropy i p rzep isu je now ą dla niego Mszę św. P ozostaw ia dzień 21 m arca jako św ięto III-e j klasy, dozwala, aby w e w szy stk ich kościołach i k aplicach E u ropy w d n iu 11 lipca corocznie odpraw iano o św. P a tro n ie Mszę św. jako w otyw ę Ii-e j klasy.
426 K S . J A N Z U B K A [6]
15. S. Congr. de Sem in. et S tu d io ru m U niver.: Decret: О na-
daw aniu d o kto ra tu w R z y m s k im In stytu cie. M ariologicznym z dn. 7. III. 1965 r., ogł. 31. V. 1965 r. AAS, s. 414—415.
In s ty tu t M ariologiczny w Rzym ie, którego zasadniczym ce lem jest jak n ajobszerniejsze poznanie n au k i teologicznej o M atce Bożej, o trzy m u je praw o nad aw an ia stopni akadem ic kich d o k to ra tu z teologii M ary jn ej ty m słuchaczom , k tó rzy złożą w ym agane egzam iny i napiszą odpow iednią rozpraw ę.
16. S. Congr. de Sem in. et S tu d io ru m U niver.: D ekret: I n
s ty t u t dla Zakonnic w Salam ance zam ienia się na W yd zia ł Teologiczny P apieskiego U n iw e rsy te tu K atolickiego w S ala m ance z dnia 6. III. 1965, ogł. 7. VII. 1965 r. AAS, s. 545— 546.
In s ty tu t dla Zakonnic z S alam ance założył papież P iu s X. In s ty tu t te n przez swą działalność nau k ow ą i pedagogiczną dobrze się zasłużył Kościołowi. Obecnie zostaje przekształcony w W ydział Teol. P U K w Salam ace. O trzy m u je praw o n ad a w an ia stopni akadem ickich: b ak ałarza i licencjata zakonni
com, sp ecjalizu jący m się w katechetyce.
17. P apież P aw eł VI: K o n sty tu c ja Apostolska: In urbe K a-
m ie ń -K ra je ń sk i, in dioecesi C ulm ensi, C a p itulu m Collégiale r e stitu itu r in tem p lo SS. P etri et P auli z d n ia 1. XI. 1965 r.
ogł. 4. V III. 1965 r. A A S , s. 569— 570.
O rd y n ariu sz chełm iński biskup K azim ierz K ow alski zw rócił się do K ongr. K onst. o re sty tu c ję K a p itu ły K olegiackiej w ko ściele SS. P io tra i P aw ła w m ieście K am ieniu K rajeń sk im , w k tó ry m p rzed la ty K a p itu ła istn iała. Po w y słu ch an iu zda nia K a rd y n a ła S tefan a W yszyńskiego, papież P aw eł VI swą k o n sty tu c ją K ap itu łę w skrzesza i jej S ta tu ty zatw ierdza. W prow adzenie w życie K o n sty tu c ji poleca K ard yn ałow i S te fanow i W yszyńskiem u jako M etropolicie lub jego delegatow i. 18. P apież P aw eł VI: D ekret o kanonizacji Błogosław ionych:
K arola Lw anga, M ateusza M u le m b y i 20 M ęczenn ików Ugandz- kich z dnia 18. X . 1964, ogł. 30. IX. 1965 r. AAS, s. 693—703.
Po p rzep ro w ad zen iu procesu kanonicznego P apież P aw eł VI w dn iu 18 paźd ziern ik a 1964 ro k u podczas trw an ia Soboru W a ty k ań sk ieg o II ogłosił M ęczenników z U gandy Św iętym i. Mę czenników ty c h jest 22, a im iona i nazw iska są: K aro l Lw anga, A baga Tuzinde, J a k u b Bazubaliaw o, Kizito, A m broży K ibuka. M ugagga, G yaviva, A chilles K iw an u k a Adolfo Ludigo, M ukas K iriw aw an v u, A natol K iry g g w ajjo , Ł ukasz B anab ak in tu , M a teusz K alem ba, Józef M ukasa B alikuddem be, Dionizy Ssebugg- wawo, A ndrzej K aggw a, P o n cjan N igondw e, A tan azy Bazze- k u k e tta , G onzaga Gonza, Noe M aw aggali, J a n M uzeyi, M ateusz
M ulum ba. M ęczennicy ci ponieśli śm ierć w obronie w ia ry za czasów k ró la M wanga.
19. P apież P aw eł VI: E ncyklika: „M isteriu m F idei” o N a j
ś w ię ts z y m Sakra m en cie z dnia 3. IX . 1965, ogł. 30. X. 1965 r.
AAS., s. 753— 774.
N ajśw iętszy S a k ra m e n t to taje m n ic a w iary , k tó ra się doko n u je podczas przeistoczenia w e M szy św., w k tó re j Jezus C h ry stu s obecny sa k ra m en ta ln ie za nas się ofiaru je. E u c h a ry s tia jest c e n tru m k u ltu w Kościele. Do tej czci m a ją duszpa sterze w szystkich w iern y ch słowem i p rzy k ład em zachęcać.
20. P apież P aw eł VI: M otu proprio: „Synodus Episcoporum
pro universa Ecclesia c o n stitu itu r” z dn. 25. IX . 1965 r., ogł.
30. X. 1965 r. AAS, s. 775— 780.
Synod B iskupów jest in sty tu c ją cen traln ą, stałą, złożoną z przedstaw icieli E piskopatów ró żny ch k rajó w , k tó ra m a po m agać Papieżow i sw ą rad ą w rząd ach Kościołem . P odlega bez pośrednio Papieżow i, do którego należy zw oływ anie Synodu, przed k ład an ie p o rząd k u obrad, w yznaczanie kw estii, nad k tó rą ob rad y toczyć się będą i przew odniczyć Synodow i osobiście lub przez sw ych delegatów . Synod może być zw oływ any na ze b ra nie generalne, n ad zw yczajne i specjalne. Z u rzęd u należą doń P atriarch o w ie, A rcybiskupi, M etropolici, przedstaw iciele posz czególnych E piskopatów w y b ra n i na K on feren cjach K rajow ych B iskup ów w edług liczby po 1 p rzed staw icielu na 25 b isk u pów k rajow y ch , po 2 n a 50, po 3 na 100 i po 4 na w ięcej niż 100 biskupów k rajo w ych . W edług swego u znan ia może papież pow iększyć liczbę członków S ynodu przez biskupów lub przez członków In sty tu tó w Z akonm /ch, albo przez biegłych, aż do 15% w szy stk ich członków synodalnych.
21. P ap ież P aw eł VI: K o n ko rd a t S t. Apost. za w a rty z S a k so
n ią Dolną w N R F z dnia 26. II. 1965, ra ty fik o w a n y 4. X . 1965.
ogł. 15. XI. 1965 r. AAS, s. 834—856.
K o n k o rd at sk łada się z 20 a rty k u łó w i 15 p a ra g ra fó w d o d at kow ych. N o rm uje cało k ształt stosunków kościelnych m iędzy
Saksonią a Stolicą A postolską. Z apew nia Kościołowi w olność w w yk o n y w an iu fu n k cji relig ijn y ch , posiadania szkół, p raw a posiadania, nab y w an ia, zbyw ania d ó b r m aterialn y ch . O bsadza nie stano w isk kościelnych m a być u zgadniane z rządem .
22. Papież P aw eł VI: Pism o do Kard. E ugeniusza Tisserant,
Przew odniczącego R a dy P re zyd ia ln ej Soboru W a ty k a ń skie g o II, oznajm u jące o d n iu za m knięcia i zakończenia Soboru z dnia 9. X I. 1965, ogłoszone dn. 4. X II. 1965 r. AAS., s. 898— 899.
W liście ty m P ap ież podaje, że p rag n ie aby Sobór W aty k a ń sk i II zakończył swe p race w d n iu 8 g ru d n ia 1965 r. w dn iu
uroczystego św ięta N iepokalanego Poczęcia N. M. P., M atki Kościoła, w k tó ry m to dn iu 1869 ro k u był rozpoczęty Sobór W aty k ań sk i I, któ rego obecny Sobór W aty kań ski II je s t do kończeniem . Zarządza, ab y 7 g ru d n ia tegoż ro k u odbyła się o statn ia P u b liczn a S esja Soborow a i ab y n a niej zostały p rz y ję te pozostałe schem aty. P oleca to podać do w iadom ości w szy stk ich Ojców Soboru.
P rzeg ląd pow yższy ustaw o d aw stw a powszechnego, jak ie było ogłoszone w AAS 1965 ro k u o p a rty został głów nie na u staw ach d e k re tac h i zarządzeniach papieskich, odnoszących się do całego Kościoła i n a tych , k tó re chociaż k ierow an e do podm iotów szczegółow ych m a ją znaczenie ogólne.
K s. Jan Z u b k a
