Opracowanie materiałów i analiza badań: Sylwia Drewnicka Współpraca: Sabina Piskorek-Oczko. Wydawca: Dom Kultury w Kozach

2

Opracowanie materiałów i analiza badań: Sylwia Drewnicka Współpraca: Sabina Piskorek-Oczko

Wydawca:

Dom Kultury w Kozach

Kozy 2019

3

fot. Bartłomiej Hałat

Gmina Kozy – dane podstawowe

Gmina Kozy jest wsią o największej ilości mieszkańców w Polsce., wg najnowszych danych GUS na dzień 31.12.2017r. zamieszkiwało ją 12 926. mieszkańców, z czego 6734 stanowią kobiety, a 6192 mężczyźni. Największą grupę tworzą mieszkańcy między 30. a 39. rokiem życia, jest to aż 2105 osób, między 40. a 49. rokiem życia jest 1779 osób, między 50. a 59. rokiem życia jest zameldowanych 1721 osób, w grupie od 20. do 29. roku życia zamieszkują 1634 osoby, między 60.

a 69. rokiem życia jest 1616. mieszkańców, dzieci do 9 lat jest 1467, a osób powyżej 70. roku życia jest 1317. Najmniejszą grupę stanowią osoby pomiędzy 10. a 19. rokiem życia i jest ich 1287.

Kozy znajdują się w województwie śląskim w powiecie bielskim. Ludność w wieku produkcyjnym stanowi tu 61% mieszkańców i jest to 7919 osób. Miejscowość ma powierzchnię 2674 ha.

4

Wprowadzenie

Życie kulturalne w Kozach toczy się w wielu miejscach równocześnie, nie tylko w Domu Kultury czy Gminnej Bibliotece Publicznej. Działalność tych dwóch instytucji splata się w Pałacu Czeczów, szczególnym miejscu, napawającym dumą mieszkańców, pięknie usytuowanym w parku dworskim. Mieści się tam koziańska Izba Historyczna, sala koncertowa zapraszająca nie tylko miłośników muzyki, odbywają się wystawy, prelekcje, oraz wiele integrujących i pouczających spotkań. Na przestrzeni ostatnich 4 lat oferta zajęć dla dorosłych wzbogaciła się o kilka propozycji.

Są to inicjatywy powstałe na gruncie realizacji projektu DK + 2015, takie jak warsztaty perkusyjne

„Walimy w Kocioł” i grupa teatralna dla dorosłych. W Domu Kultury w Kozach funkcjonuje też powstała w 2016 roku grupa wokalna dla osób powyżej 18. roku życia. Dostępne są też zajęcia oraz grupy artystyczne dla wszystkich grup wiekowych m.in.: grupa rekonstrukcyjna Koziańskie Orły, Młodzieżowa Orkiestra Dęta, Chór Domu Kultury, Integracyjna grupa teatralna „Czyżby”, Zespół Pieśni i Tańca Kozianie”, Mali Kozianie, Klub miłośników filmu i fotografii, Kurs tańca dla dorosłych, nauka gry na instrumentach i zajęcia taneczne dla dzieci.

Ofertę bezpłatnych spotkań i warsztatów posiada też Gminna Biblioteka Publiczna w Kozach.

Można w niej znaleźć nowe inicjatywy nie tylko dla dzieci i emerytów ale też osób dorosłych jak choćby zapoczątkowany ostatnio cykl spotkań w ramach Bibliotecznej Akademii Rock'and'Roll'a.

Aktywność koziańskiej biblioteki została w tym roku nagrodzona II miejscem za działania pozaczytelnicze, wykorzystanie nowoczesnych środków komunikacji i promocję regionaliów.

Kultura naturalnie wnika w nasze życie już od najmłodszych lat w placówkach oświatowych (przedszkola, dwie publiczne szkoły podstawowe i jedna niepubliczna, liceum ogólnokształcące), ale też toczy się wokół trzech wspólnot parafialnych w centrum miejscowości, Kozach Gajach i Małych Kozach, gdzie organizowane są chociażby bardzo popularne Dożynki Gminne czy Dzień Dobrego Pasterza.

To jednak Dom Kultury najbardziej jest kojarzony w społeczeństwie z misją jej tworzenia i upowszechniania. Zespół DK stara się zrobić wszystko aby „uczestniczyć w życiu społecznym miejscowości Kozy, będąc platformą aktywności dla osób, grup i organizacji”. DK w Kozach deklaruje, że „tworzy przestrzeń dla działań twórczych indywidualnych i zbiorowych, przez co może budować więzi społeczne i umacniać tożsamość lokalną oraz narodową w nieskrępowanych formą działaniach twórczych opartych na lokalnej duchowości, tradycji oraz historii”. Te starania są widoczne i ostatnio znowu zostały poparte faktem, że w ciągu pięciu lat, już po raz drugi dzięki włożonej pracy uzyskał dofinansowanie na projekt dk+ Inicjatywy lokalne, o które można się ubiegać raz na cztery lata.

Koziański Projekt został doceniony przez Narodowe Centrum Kultury i uzyskał największą ilość punktów w Polsce.

5

Niniejsza publikacja prezentuje wyniki badań społecznych zrealizowanych w Gminie Kozy w czerwcu 2019 roku w ramach realizacji projektu „Magiel kultury”, dofinansowanego ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu Dom Kultury + Inicjatywy lokalne 2019. Diagnoza społeczności lokalnej polegała na szukaniu odpowiedzi na pytania jakimi metodami dotrzeć do wyizolowanych kulturalnie mieszkańców Kóz, jak wzmocnić ich zaangażowanie w życie kulturalne gminy oraz jakie działania podjąć aby mieszkańcy korzystali z oferty kulturalnej.

Już po doświadczeniu z przeprowadzenia diagnozy w ramach projektu Kultura kołem się toczy Dom Kultury + Inicjatywy lokalne 2015, otrzymaliśmy szansę ogromnej zmiany w wyznaczanych wcześniej trendach. Okazało się wtedy, że oferta mimo że bogata, nie jest adresowana do grup docelowych i nie zawsze odpowiada potrzebom mieszkańców, a nade wszystko nie dociera do bardzo wielu Kozian. Stwierdzono, że istnieje problem z dotarciem informacji kulturalnych do mieszkańców, a najbardziej zaniedbaną grupą są osoby w wieku produkcyjnym, bo najszersza oferta Domu Kultury w Kozach skierowana jest do dzieci i seniorów. Przede wszystkim z tego powodu między innymi przy zestawieniach wyników niektórych badań, wyszczególniamy informacje o grupie osób dorosłych, czynnych zawodowo.

W oparciu o ostatnie badania wykonywane w gminie Kozy przez studentów do prac dyplomowych stwierdzono, że istnieją obszary na których życie społeczne odbywa się bez jakiegokolwiek kontaktu z instytucjami kultury, a istniejąca oferta znajduje znikome zainteresowanie.

Dowiedziono, że ze względu na niewielką odległość od Bielska-Białej oraz mając poczucie, że w Kozach nie ma ciekawych propozycji, to właśnie w Bielsku Kozianie najczęściej pracują i toczą swoje życie, traktując rodzimą miejscowość jak swoistą sypialnię. W celu uzyskania najbardziej rzetelnego i wiarygodnego obrazu potrzeb i opinii mieszkańców, a przede wszystkim dotarcia do najbardziej wyizolowanych kulturalnie osób i regionów w miejscowości, zdecydowaliśmy się na kilka dróg pozyskania informacji. Postanowiliśmy połączyć w obecnej diagnozie różne metody badań socjologicznych w formie zogniskowanych wywiadów grupowych, kwestionariuszy ankiety i szeroko zakrojonych działań animacyjnych. Zastanawialiśmy się bowiem jak to możliwe, że w naszym odczuciu gmina ma ogromny potencjał zarówno materialny jak i społeczny, a jednak nie zostaje on należycie doceniany i wykorzystywany przez wielu mieszkańców.

Wynikiem analizy zebranego materiału badawczego jest diagnoza społeczna. Niniejsze opracowanie zawiera ogólny obraz potrzeb kulturalnych mieszkańców gminy Kozy; stanowić ma odniesienie przy wyznaczaniu kierunku działań kulturalnych.

6

Diagnoza społeczna – przebieg i metodyka

Zostały opracowane dwie ankiety, jedna tzw. „duża”, traktująca ogólnie o działalności kulturalnej w Kozach, dotycząca opinii mieszkańców, ich nawyków i potrzeb kulturalnych, a druga,

„krótka” powstała dla pozyskania bardziej szczegółowej informacji i wskazówek stricte dla samego Domu Kultury w Kozach. Zastosowano również metody badania w działaniu (akcje happeningowe), wywiadu zogniskowanego oraz obserwacji.

Każdy rodzaj i etap badań był poprzedzony akcją informacyjno-promocyjną. Rozwieszono plakaty, eksponowano w miejscu publicznym baner, kolportowano ulotki, zamieszczano ogłoszenia w czasopiśmie Wiadomości Koziańskie i na stronach internetowych Urzędu Gminy Kozy i Domu Kultury. Stworzono też osobne profile na Facebooku oraz na Instagramie.

Obserwacja i akcja „Pierzemy brudy”

Jestem osobą biorącą od kilku lat aktywny udział w życiu kulturalnym w Kozach.

Zadziwiającym dla mnie zawsze był fakt, że spektakle, koncerty, wystawy czy prelekcje, w których uczestniczyłam nie przyciągają publiczności. Wiele razy byłam świadkiem wspaniałych inicjatyw, podczas których zajętych było nie więcej niż 15 miejsc i najczęściej byli są to po prostu członkowie rodzin osób, które chciały dzielić się swoimi pasjami oraz zmieniać zwyczaje kulturalne panujące w Kozach. Ponadto prowadzę w centrum miejscowości działalność gospodarczą zupełnie inną niż badanie rynku i opinii społecznej. Większość mieszkańców w ogóle nie zdaje sobie sprawy z tego, że jestem socjologiem, co pozwala mi na dokonywanie obserwacji naszej społeczności. Każdego dnia przeprowadzam wiele rozmów na różne tematy, nie tylko społeczne. Z moich obserwacji wynika, że zainteresowanie mieszkańców Kóz kulturą, sprowadza się najczęściej do wiedzy, że w domu kultury ich dzieci mogą nauczyć się gry na instrumencie a rodzice zapisać się na Uniwersytet Trzeciego Wieku i do Towarzystwa Emerytów. Uczestniczą też w imprezach plenerowych takich jak Dni Kóz i Dożynki Gminne. Są dumni z pięknie odrestaurowanego Pałacu Czeczów i parku dworskiego, na terenie którego się znajduje a także z biblioteki. Jedyna impreza którą udało się nam rozpropagować jest koncert „Agnieszka”, który potrzebował roku przekazywania pozytywnych opinii tzw. pocztą pantoflową i akcję promocyjną prowadzoną przez samych wykonawców w mediach społecznościo- wych, aby zgromadzić pełną salę i był to jedyny raz, kiedy w Domu Kultury w Kozach zabrakło biletów.

Młodzież skarży się, że w centrum nie ma miejsca w którym mogłaby się spotykać i spędzać czas.

Osoby dorosłe czynne zawodowo praktycznie są nieobecne w życiu Domu Kultury (na 8 000 mieszka- ńców w wieku produkcyjnym mniej lub bardziej angażuje się na stałe w różnych dziedzinach

7

maksymalnie 80 z nich), co stanowi 1%. Dlatego podejmując współpracę zaobserwowałam jak bardzo zderzyły się moje poglądy z oceną pracowników Domu Kultury, którzy ze swojej strony robią wszystko, co w ich mocy, często kosztem własnego wolnego czasu (na 13 tys. mieszkańców pracuje obecnie trzech instruktorów merytorycznych w tym jeden wykształcony animator kultury). Dyrektor placówki wie, że od czasu kiedy objął stanowisko stan kultury ogromnie ewoluował i widzi tę wartość dodaną. Jest też bardzo pozytywnie nastawiony z powodu sprzyjających okoliczności, które nastały w związku z wyborami samorządowymi. Jeszcze nigdy nie zaobserwowano bowiem takiego zainteresowania pomocą i współdziałaniem ze strony władz jak obecnie, po zmianie wójta i prawie całej Rady Gminy. Postanowiliśmy więc wspólnie zmienić stare przyzwyczajenia i opinie ale przede wszystkim wyjść do mieszkańców i sprowokować ich do powiedzenia dlaczego nie angażują się w życie kulturalne, stąd MAGIEL KULTURY i jeszcze bardziej kontrowersyjna akcja „Pierzemy brudy”.

Na największej koziańskiej imprezie plenerowej „DNI KÓZ 2019” na placu ustawiono dobrze oznaczone stoisko ze stylową pralką „Franią” i hasłem „Pierzemy brudy - wrzuć czego Ci brakuje w naszym Domu Kultury, co Cię wkurza, a na sznurku przypnij klamerką swoje propozycje – jakich zajęć chciałbyś dla siebie? czego potrzebujesz, aby się spełniać kulturalnie?”. Wszyscy biorący udział w badaniu nagrodzeni zostali buttonem z hasłem „BOHATER W SWOIM DOMU kultury”. Osoby , które chciały poświęcić całej idei więcej czasu, proszone były również o wypełnienie bardziej szczegółowego kwestionariusza ankiety (por. ankieta główna, nazwana roboczo „dużą”). Akcja spotkała się z dużym zainteresowaniem, szczególnie młodzieży i dorosłych do 50 roku życia.

Sznurek z propozycjami zmian okazał się znacznie dłuższy niż z pozytywnymi opiniami respondentów.

Mieszkańcy wykazali się kreatywnością i zaproponowali wiele cennych rozwiązań.

fot. S. Drewnicka

8

fot. S. Piskorek-Oczko

Podsumowując odpowiedzi zamieszczane na kolorowych karteczkach podczas akcji, najwięcej osób zwróciło uwagę na problem braku docierających informacji i promocji wydarzeń oraz zbyt rzadką aktualizację na stronach internetowych a także częste docieranie ogłoszeń na facebooku już po fakcie. Konkretne propozycje mieszkańców w tej kwestii to:

- plakaty o imprezach kulturalnych powinny wisieć tam gdzie są duże skupiska ludzi np. przy wejściach do sklepów,

- ulotki w punktach usługowych, przychodniach, tam gdzie ludzie biorą prasę do ręki, - informacje o wydarzeniach powinny być podawane na ogłoszeniach parafialnych,

- jeden główny słup na afisze w centralnym miejscu, nie na plakaty z Bielska i klepsydry tylko na wydarzenia kulturalne w KOZACH - aktualizowany,

- ogłoszenia w prasie i radiu,

Ankietowani docenili otwartość Domu Kultury na zmiany, niesienie pomocy i organizacje imprez charytatywnych. Zauważają kompetencje instruktorów i animatorów, poziom koncertów, wystaw i zajęć. Podkreślają szeroką ofertę dla każdego, kto chce się realizować, a szczególnie dla dzieci. Zgłaszają jednak potrzebę jeszcze większej widoczności przedstawicieli instytucji kulturalnych, zwiększenia liczebności animatorów kultury a także docenienia pracy osób aktywnie działających na rzecz mieszkańców gminy. Wnioskują o większą otwartość na zgłaszane pomysły i propozycje mieszkańców.

Najwięcej zebranych głosów zawierało propozycje nowych inicjatyw takich jak:

- konieczne miejsce do wspólnych spotkań, taki koziański klub kulturalny, kawiarnia w parku lub w pałacu, miejsce z dużym ekranem,w którym kozianie mogli się spotykać, oglądać razem mecze, przebywać razem, rozmawiać,

- kino plenerowe w parku lub kamieniołomie, - reedycja "Koziańskiego Ogniska"

- więcej spotkań na tle kulturowym,

- imprezy plenerowe ze stoiskami dotyczącymi ekokultury i tradycji: ziołolecznictwo, zdrowe naturalne produkty, starocie, kwiaty ,

- więcej koncertów zespołów z zagranicy, także ludowych,

- wspólne akcje zbierania śmieci (nie tylko dla dzieci w szkołach i grup),

9

fot. S. Piskorek-Oczko

- wymiana i adopcja książek oraz roślin w formie klubiku/schroniska

- warsztaty i wystawy dot. sztuki współczesnej, dziedzin technik niszowych np w grafice, - warsztaty z malowania intuicyjnego,

- remont starej Owczarni,

- warsztaty historyczne broń na przestrzeni wieków, - zagospodarowanie kamieniołomu,

- więcej koncertów gwiazd, - festiwal kolorów,

- sprowadzanie dobrych kabaretów i teatrów, - zajęcia malowania na szkle,

- zajęcia gotowania, - więcej dyskotek i imprez,

- próby Niezależnego Zespołu Miłośników Muzyki w parku dworskim pod platanem, - kolejka górska i zajęcia fotograficzne dla młodzieży,

- kursy rysunku np. Anime, - rajdy rowerowo-kulturalne,

- przekazywanie młodym kobietom umiejętności manualnych, robótek ręcznych,

- festiwal twórczości koziańskiej (każda osoba pisze tekst:wiersz lub opowiadanie lub rysunek związany z naszą miejscowością),

- McDonald, KFC kawiarnia, lodziarnia i publiczna toaleta,

-"wieczorki koziańskie"miejsce, w którym odbywać się będą cykliczne rozmowy o kulturze i sztuce - pokazy Flamenco,

Wypowiedzi nie na temat np." zróbcie mi drogę" czy zła gospodarka odpadami – tego typu karteczek wrzucono najwięcej.

10

Ankieta główna – wyniki i analiza

Przy specjalnie zorganizowanym stoisku podczas Dni Kóz 2019, zwróciliśmy się do zebranych o wypełnienie kwestionariusza ankiety głównej (roboczo nazwanej „dużą”). O wypełnienie takiej samej ankiety poprosiliśmy też uczestników dwóch festynów szkolnych, organizowanych przez rodziców. Mieliśmy szanse dotrzeć tam do dużej grupy respondentów w wieku produkcyjnym.

Imprezy tego typu odbywają się rokrocznie akurat w okresie letnim, wykorzystaliśmy więc to, że zbiegły się one z terminem naszych badań socjologicznych. Mieliśmy nie tylko możliwość rozpropagowania jeszcze lepiej całego projektu, ale też uzyskania tak cennych dla nas opinii.

Na szkolnych piknikach zebraliśmy 59 ankiet.

Łącznie zebrano 202. wypełnione ankiety.

Analiza metryczki

Ankietę wypełniło 179 mieszkańców Kóz i 23 osoby spoza Kóz, których ankiety nie zostały uwzględnione w badaniach.

Ankietę wypełniło 131 kobiet i 48 mężczyzn.

11

Wśród

ankietowanych było 125 osób dorosłych czynnych zawodowo, 12.

emerytów, 26 osób w przedziale wieku młodzieży uczącej się (wraz ze studentami) oraz 16. dzieci.

Udział w działaniach Domu Kultury w Kozach deklaruje kolejno:

11 osób – kilka razy w tygodniu (7 dorosłych, czynnych zawodowo) 27 osób – 1 raz w tygodniu (w tym 15 dorosłych czynnych zawodowo) 12 osób – 1 raz w miesiącu (w tym 7 dorosłych czynnych zawodowo)

44 osoby – 1 raz na kilka miesięcy (w tym 30 dorosłych czynnych zawodowo) 51 osób – raz do roku lub rzadziej (w tym 42 dorosłe czynne zawodowo)

34 osoby nigdy nie były w Domu Kultury (w tym 23 dorosłych czynnych zawodowo).

Nie można nie zwrócić uwagi na fakt, że spośród 179. ankietowanych, aż 95 osób bierze udział w działaniach Domu Kultury raz na kilka miesięcy lub rzadziej. Wśród nich aż 72 osoby to dorośli czynni zawodowo.

12 Pytania dotyczące formy zajęć i potrzeb kulturalnych:

1. Jaka jest Twoja największa pasja ?

Na pytanie o pasję aż 38 osób nie potrafiło udzielić odpowiedzi, z czego 28. ankietowanych zostawiło puste miejsce, a 10 osób napisało, że pasji nie posiada, często z dopiskiem, że po prostu nie ma na nią czasu. Warto zaznaczyć, że w tej grupie badanych 33 osoby to dorośli czynni zawodowo.

31 ankietowanych jako największą pasję wskazuje sport, co dowodzi, że zdrowy tryb życia jest najbardziej powszechną pasją wśród ankietowanych.

13

2. Na pytanie „Czy korzystasz z oferty kulturalnej w Kozach?”, twierdząco odpowiedziało 160 osób.

126 osób, jako najczęstszą formę uczestnictwa w kulturze wskazało udział w imprezach plenerowych, a 82 osoby – w koncertach. Trzeba tutaj zaznaczyć, że najwięcej ankiet zebrano podczas jednej z corocznych imprez plenerowych (Dni Kóz 2019), co znacznie ogranicza reprezentatywność grupy badawczej, gdyż osoby badane w chwili wypełniania ankiety korzystały z oferty kulturalnej.

Sporo respondentów (21.) w odpowiedzi wskazało na „kabarety”. Kolejne wskazania na inne formy uczestnictwa, typu zajęcia i warsztaty, wyraźnie spadają: z zajęć indywidualnych korzysta 10.

ankietowanych, szeregi stowarzyszeń zasilają 22 osoby, na zajęcia w grupach uczęszcza 31 na 179 osób ankietowanych. Dopisując jeszcze jedną opcję, ankietowani wyróżnili wystawy w Pałacu Czeczów.

Na pytanie nr 2. negatywnej odpowiedzi udzieliło 19 osób, w tym najwięcej (bo 4), jako powód podało brak czasu, a 3 osoby brak odpowiedniej oferty. 1 osoba jako powód absencji wskazała brak informacji o ofercie, również 1 osoba – nieodpowiednie godziny zajęć.

WARTOŚĆ W %

14

3. Na pytanie „Czy znasz ofertę kulturalną proponowaną przez instytucje kultury w Kozach?”, twierdząco odpowiedziało 130 osób. 48 osób deklaruje brak znajomości oferty kulturalnej, a 1 osoba odpowiedziała: „pół na pół”.

4. „W jaki sposób informacje o wydarzeniach kulturalnych w Kozach powinny docierać do mieszkańców, żeby były skuteczne? Wysuń swoją propozycję w punkcie d:”

Mimo że przewaga facebooka (jako najbardziej skutecznej metody docierania z informacją do mieszkańców) nad plakatami jest znikoma – nie trudno zauważyć trzecią co do najczęściej wskazywanych opcji przekazu informacji, a mianowicie „stronę www”. Biorąc pod uwagę medium przekazu, na zdecydowane prowadzenie wysuwa się Internet.

15

Prócz podanych do wyboru opcji, ankietowani zaproponowali od siebie formy promocji, takie jak:

 plakaty przy wejściu do sklepów, na przystankach i szkołach,

 ulotki w sklepach i punktach usługowych oraz wrzucane do skrzynek przy posesjach prywat- nych,

 informacje podawane podczas ogłoszeń parafialnych, w radiu, pocztą pantoflową, na Insta- gramie, a także w prasie lokalnej i informatorach miesięcznych (których w Kozach brak).

5. „Wybierz tematykę bezpłatnych działań, w których chciałabyś/chciałbyś uczestniczyć:”

Przy powyższym pytaniu najwięcej, bo 54 osoby, jako najbardziej pożądaną tematykę zajęć wskazały eko-kulturę (natura, zdrowie etc.). Stosunkowo wiele, bo 51 osób wskazało wspólne zajęcia z dziećmi; dalej wskazywano na: zajęcia fotograficzne – 43, taneczne – 40, plastyczne – 31 osób.

W żadnych zajęciach, bez względu na tematykę, nie chce uczestniczyć 7 osób.

6. Na pytanie: „Czy uczestniczyłabyś/uczestniczyłbyś w powyższych zajęciach gdyby były odpłatne?”

108. ankietowanych odpowiedziało „tak”, a 71. - „nie”.

Stosunkowo pozytywne nastawienie respondentów do opcjonalnych kosztów uczestnictwa w zajęciach kulturalnych ma również swoje odzwierciedlenie w odpowiedziach udzielonych na pytanie kolejne.

16

7. Co jest dla Ciebie najważniejsze w uczestnictwie w ofercie kulturalnej?

Pora zajęć stanowi największą determinantę uczestnictwa w ofercie kulturalnej – na tę odpowiedź wskazało 97 badanych, zaraz po tym, bo w 82 przypadkach, znaczenie ma odpowiednia oferta kulturalna.

Widząc jak ważna jest pora zajęć, należałoby rozważyć organizowanie wydarzeń kulturalnych skierowanych do dorosłych w godzinach wieczornych (późniejszych niż do tej pory).

Stosunkowo najmniej ważna dla ankietowanych jest kwestia odpłatności za zajęcia – wskazały na nią 24 osoby.

Jedna osoba zaproponowała inną odpowiedź: „przykładanie się do zajęć”.

8. Na pytanie odwrotnie zadane w porównaniu do poprzedniego: „Co Cię najbardziej zniechęca do wzięcia udziału w działaniach Domu Kultury w Kozach?”, najwięcej, bo aż 97 osób odpowiedziało, że najważniejszym czynnikiem jest tu „brak czasu wolnego”. Zniechęca też nieodpowiednia oferta (36 osób) oraz nieznajomość tejże oferty, spowodowana między innymi brakiem odpowiedniej promocji wydarzeń (również 36 osób). Problematyczna dla ankietowanych okazała się też pora i terminy imprez (34 osoby).

Przy opcji „inne” 2 osoby zapisały: „niemiła obsługa niektórych osób w DK.

17

9. Czy chciałabyś/chciałbyś się podjąć organizacji wydarzenia o charakterze kulturalnym w Kozach (np. warsztaty tematyczne, koncert, wystawa itp.)?

Zaskakująco sporo, bo aż 77 osób (co stanowi 44%!) chciałoby się podjąć zorganizowania wy- darzenia kulturalnego w Kozach.

18

10. Czy masz jakieś uwagi lub propozycje, które mogłyby pozytywnie wpłynąć na tworzenie i pogłębianie więzi między mieszkańcami naszej gminy oraz na poczucie przynależności do Kóz?

W tym punkcie 129 osób nie zapisało nic lub napisało „nie”, co jest równoznaczne z brakiem uwag.

50 respondentów wysunęło swoje propozycje. Wytłuszczonym drukiem wyróżniono te, które pojawiły się więcej niż jeden raz:

 mistrzostwa w grzybobraniu, zakończone w kamieniołomie

 powrót koziańskiego „ogniska”

 turnieje sportowe w formie rywalizacji rejonów (por. Kozyliada 2019 [red.]) – siatkówka, góry, piłka

 wspólne, bezpłatne zajęcia, spotkania otwarte, grupowe

 letnie wycieczki, zajęcia wakacyjne dla dzieci i młodzieży

 otwarty basen

 kino plenerowe (2)

 więcej koncertów (6)

 więcej festynów i cyklicznych imprez plenerowych

 więcej imprez kulturalnych i spektakli muzycznych i teatralnych

 zapraszanie ciekawych osób (Pustelnik, Wojciechowska), tematyka góry, podróże (spo- tkania autorskie)

 zorganizowanie wspólnej przestrzeni poza dk i pałacem do miejsca spotkań (3)

 więcej turystyki, adaptacja kamieniołomu na wspólny wypoczynek

 fun zone

 częstsze spotkania z radnymi i wójtem, w stylu Dni Kóz

 więcej imprez typu Dni Kóz

 nowe propozycje dla młodych osób wracających po studiach

 więcej propozycji dla całych rodzin (młodzież ucieka do Bielska-Białej)

 konkurs „mam pomysł” zakończony wsparciem Gminy i sponsorów

 warsztaty

 wychodzenie z kulturą „na wieś”, akcje animacyjne w różnych częściach miejscowości

 otwartość urzędników gminy – atmosfera i komunikatywność do poprawy

 rozszerzenie oferty na bardziej zróżnicowaną i skierowaną do wszystkich grup wiekowych

 ścieżki rowerowe

 brak miejsc do spotkań w centrum! kawiarnia w parku

 remont stadionu LKS

 konkursy na inicjatywy oddolne i budżet na kulturę

 korty tenisowe i więcej koszy na śmieci

 spotkania w temacie „jak zmieniły się Kozy przez ostatnie 50 lat”

 miejsce – klub adopcji roślin i książek i ich wymiany

 McDonald żeby młodzież mogła wspólnie jeść i się integrować

 zajęcia przeciw tremie

 organizacja dnia sąsiada

 szersza oferta zajęć manualnych

 więcej takich ankiet

 wznowienie zajęć z decoupage

19

fot. S. Piskorek-Oczko fot. Jakub Witkowski

Akcje „MAGIEL KULTURALNY” oraz

„ADY GODEJ!” (happeningi, „mała” ankieta i wywiad pogłębiony)

Aby dotrzeć do niezainteresowanych działaniami kulturalnymi oraz zachęcić ich do wyrażenia opinii, w 5 sklepach, ośrodku zdrowia i miejscowej restauracji typu kebab, gdzie spotyka się głównie młodzież szkolna, na okres 14 dni umieściliśmy skrzynki z napisem „ADY GODEJ!” i otworem do wrzucania wypełnionych ankiet. Kolorowe kartony, oznaczone były hasłami związanymi z projektem i uzupełnione o pojemnik z ankietami i długopisami oraz ulotki informacyjno-promujące. Chcieliśmy w ten sposób dotrzeć do możliwie najszerszej grupy badanych pod wzgl. wieku, płci, wykształcenia, statusu społecznego i materialnego oraz terenu zamieszkania (włącznie z peryferiami Kóz).

Dodatkowo przez 2 soboty z rzędu w najpopularniejszych miejscach Kóz odbyły się happeningi z udziałem aktywnych grup artystycznych, powstałych w trakcie realizacji projektu DK+

2015: „Walimy w kocioł – warsztaty perkusyjne dla dorosłych” i członków grupy teatralnej dla dorosłych, która powstała w wyniku inicjatywy pt. „Pierwszy stopień do teatru”. Koziańskimi ulicami poruszał się oznakowany wóz z zabytkową maglownicą nazwany „MAGIEL KULTURY. W ten sposób, pod sklepami zachęcano do wypełnienia krótkiego kwestionariusza ankiety.

Niestety akcja „ADY GODEJ!” nie wzbudziła zainteresowania mieszkańców.

Z oznaczonych skrzynek w sklepach zebraliśmy w sumie 3 samodzielnie wypełnione ankiety i jedną z ośrodka zdrowia. 15 krótkich ankiet wrzucono do urny w restauracji.

Respondenci proszeni o wypełnienie kwestionariusza w trakcie happeningów w większości nie chcieli tego robić samodzielnie, wielu nie chciało się zatrzymać, twierdząc że nie mają czasu lub nie są z Kóz.

Być może wpływ miała na to upalna pogoda, choć akcje przeprowadzaliśmy w godzinach porannych.

20

fot. S. Piskorek-Oczko fot. S. Piskorek-Oczko

83 ankiety powstały na podstawie rozmów z respondentami i przypominały bardziej wywiad pogłębiony, ponieważ trzeba było wejść w rozmowę i dużo czasu poświęcić na zainteresowanie respondentów. Nie chcieli oni wypełniać kwestionariuszy samodzielnie i robili to za nich ankieterzy.

Najczęściej ankietowani odpowiadali, że nie mają w ogóle czasu żeby zastanawiać się nad kulturą, a co dopiero w niej brać udział.

Z największym entuzjazmem spotkaliśmy się w Małych Kozach, gdzie wiele osób twierdziło, że kultura do nich nie dociera i cieszą się, że są proszeni o opinię. W centrum natomiast miało miejsce stosunkowo najwięcej negatywnych reakcji, w tym jedna z objawami agresji słownej.

Łącznie zebrano 102 małe ankiety, wypełnione przez mieszkańców Kóz, w tym: dorośli czynni zawodowo – 69 osób; emeryci – 12 osób; młodzież – 14 osób oraz 7. dzieci.

Na pytanie: „Co ci się podoba w działalności Domu Kultury w Kozach” najwięcej, bo 14 osób odpowiedziało, że imprezy, a w tym 7 wskazało na imprezy plenerowe. 13 osobom najbardziej podobają się koncerty i takiej samej liczbie podoba się wszystko. Stosunkowo często wskazywane też były wystawy (8 osób). Często, jako najsilniejsza strona oferty kulturalnej pojawia się różnorodność i szeroka oferta zajęć dla wszystkich grup wiekowych. Ankietowani doceniają też otwartość pracowników i wsparcie, a także zajęcia i imprezy organizowane w Pałacu.

Na pytanie „Co ci się nie podoba w działalności Domu Kultury w Kozach najwięcej, bo aż 58 osób nie udzieliło żadnej odpowiedzi lub odpowiedziało „nie wiem”. Stosunkowo najwięcej osób (11) za największą wadę uznało brak informacji i odpowiedniej promocji wydarzeń. 10 osób nie widzi wad w działalności Domu Kultury, a 3 osoby za wady uznają „wszystko”. Stosunkowo często pojawiają się też uwagi do mało zróżnicowanej oferty.

Warto wyróżnić pojedyncze, ale dające do myślenia wypowiedzi:

 „działalność kulturalna jest scentralizowana i nie dociera do Małych Kóz”

 koncerty, wystawy, spektakle odbywają się zbyt rzadko

 „rzucanie słów na wiatr, niesłowność, polityka”.

21

Na pytanie: „Co zachęciłoby Cię do zaangażowania się w życie kulturalne w Kozach?” 15 osób nie udzieliło żadnej odpowiedzi, 7 napisało, że nie wie, a 2. odpowiedziały, że nic. Licznej grupie osób (12) na udział nie pozwala brak czasu. 10 osób deklaruje, że angażowałaby się w życie kulturalne miejscowości, gdyby promocja wydarzeń była lepiej zorganizowana i informacje do nich docierały.

To właśnie kwestii promocji ankietowani poświęcili najwięcej zaangażowania, proponując rozwiązania od siebie – np. plakaty przy wejściu do wszystkich sklepów i najliczniej uczęszczanych miejsc w Kozach, podawanie informacji w lokalnych mediach, czy przy okazji ogłoszeń parafialnych.

Możemy też wnioskować, że najbardziej pożądaną formą rozrywki w opinii ankietowanych są koncerty, w tym z udziałem sławnych artystów a także imprezy plenerowe typu festynowego.

fot. Tomasz Kinecki fot. S. Piskorek-Oczko

22

Kolejna kwestia poddana badaniom dotyczyła uczestnictwa w kulturze: zarówno od strony aktywnej, jak i biernej.

Na pytanie: „Czy widzisz dla siebie miejsce w działalności kulturalnej w Kozach jako działacz/inicjator”

aż 89 osób odpowiedziało, że nie, z czego 19. z nich, jako powód wskazało brak czasu, 7 osób twierdzi, że do tego typu działań się nie nadaje, a 2. brakuje odwagi. 3 osoby po prostu nie wiedzą, a tylko 9 deklaruje chęć działania. W charakterze odbiorcy (uczestnika) działalności kulturalnej widzą się 62.

osoby. 12. ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi, 3. nie wie, a aż 24 osoby nie chcą uczestniczyć w kulturze w ogóle.

Taka różnica w deklaracjach między wynikami z „dużej” i z „małej” ankiety może wynikać z faktu, iż większość tych pierwszych przeprowadzona była na próbie niereprezentatywnej, już zebranej na imprezie kulturalnej, a ankieta tzw. „mała” zbierana była w terenie czyli pod sklepami i lokalami usługowo-handlowymi, a także w lokalu gastronomicznym i ośrodku zdrowia w Kozach.

Badania te dają więc bardziej obiektywny obraz rzeczywistości.

Badania fokusowe czyli zogniskowany wywiad grupowy

Kolejną metodą badawczą był zogniskowany wywiad grupowy, tzw. fokus, prowadzony w formie dyskusji przez moderatora, animatora NCK Tomasza Ignalskiego w celowo dobranej grupie liderów i potencjalnych liderów (wskazanych przez osoby niezwiązane z Domem Kultury) oraz radnych i przedstawiciela władzy. Spotkanie odbyło się w Domu Kultury w Kozach. Początkowo zakładano jeszcze obecność koziańskich nauczycieli, jednakże po ostatnich wydarzeniach związanych z ogólnopolskim strajkiem, kondycja tej grupy znacznie się obniżyła i z osób o nieprzeciętnym potencjale kulturotwórczym nauczyciele stali się zdemotywowani do wszelkich działań.

Rolą animatora było przede wszystkim uświadomienie zebranym ogromnej potrzeby rozpropagowania projektu i dotarcia do osób nie biorących udziału w życiu kulturalnym gminy. Na pytanie o wykluczone, a jednocześnie atrakcyjne w Kozach miejsca i relacje, jakie mogą się tam wytworzyć, zebrani wskazali: budynek starej owczarni i dworca PKP, teren kamieniołomu, kamienicę na rogu przy rondzie, place zabaw oraz „Sosenki”.

Najczęściej wskazywanym miejscem była neobarokowa owczarnia przy parku dworskim, gdzie badani chcieliby zaaranżować szereg różnych inicjatyw artystycznych, jak np. spektakle, wystawy fotograficzne, koncerty na dziedzińcu. Jest to miejsce, kiedyś sprzedane prywatnemu inwestorowi, który z powodu niedostosowania remontu do wymogów konserwatora zabytków musiał zawiesić prace i wyraźnie widać, że mieszkańcy nie mogą się pogodzić z tym, że tak wspaniały i świetnie usytuowany budynek jest niewykorzystany i niszczeje.

Wyróżniono także inny niszczejący budynek, będący również w posiadaniu osoby prywatnej – kamienicę na rogu ulic Beskidzkiej, Bielskiej i Krakowskiej (tuż przy rondzie). Tam najchętniej widziany byłby np. klub.

Kolejnym miejscem wskazanym przez uczestników spotkania jest budynek dworca PKP, na którym kilkanaście lat temu spotykała się koziańska młodzież, a teraz stoi całkowicie nieużywany.

23

Dużym potencjałem wykazuje się teren pięknie położonego, nieczynnego kamieniołomu w Kozach, do zagospodarowania którego przymierzają się nowo wybrane władze gminy. Aktualnie w Kozach trwają badania opinii społecznej mieszkańców w tej kwestii. Zebrani na badaniu fokusowym proponowali stworzenie tam m in. kina plenerowego czy miejsca spotkań rodzinnych.

fot. S. Piskorek-Oczko

24

Uwagi oraz wnioski końcowe

Trudno jednoznacznie stwierdzić z jakiego powodu tak mało mieszkańców Kóz w wieku pro- dukcyjnym bierze udział w zajęciach i wydarzeniach kulturalnych, które nie mają charakteru maso- wego. Wiadomym jest, że uczestnictwo w kulturze jest uzależnione od pozycji społecznej i rośnie wraz z wielkością miejsca zamieszkania, wykształceniem i sytuacją materialną. Jednakże sytuacja Kozian w tej kwestii jest stosunkowo dobra. Na pewno wpływ ma zmiana społeczna, jaka się do- konała w Polsce w ciągu ostatnich 30 lat. Żyjemy przecież w zupełnie innej rzeczywistości społeczeństwa sieciowego, gdzie charakter uczestnictwa w kulturze, a co za tym idzie charakter więzi społecznych uległ przekształceniu. Nasuwa się wniosek, że omawiane zwyczaje mogą mieć też związek z trudną sytuacją coraz dłużej pracujących matek i ojców, chcących zapewnić dzieciom od- powiednie warunki bytowe. Istnieje bowiem przeświadczenie, że dzieciom należy zorganizować możliwość wszechstronnego rozwoju za wszelką cenę, co nakłada na rodziców poczucie obowiązku i nierzadko zmusza do rezygnacji z własnych potrzeb intelektualnych lub odsuwania ich w czasie.

Oprócz najczęstszego powodu, jakim jest brak czasu, znaczenie mogą mieć inne sposoby zaspaka- jania potrzeb wyższego rzędu, takie jak środki masowego przekazu ze szczególnym naciskiem na me- dia społecznościowe i telewizję. Pytanie tylko brzmi w jakim zakresie i jakiej części społeczności to dotyczy. Ludzie mogą także szukać wymówek, obarczając za brak uczestnictwa w kulturze same instytucje, szukając usprawiedliwienia dla swojego „chodzenia na łatwiznę“ czy marnotrawienia czasu. Warto zaznaczyć, że ankieta nie zawierała pytania zamkniętego, które bezpośrednio poda- wało do zaznaczenia już narzucone warianty jak chociażby kino, teatr, operę czy filharmonię czyli instytucje kultury znajdujące się poza Kozami, co mogło sprawić że ankietowani nie wskazali tych form spędzania wolnego czasu w opisie pasji. Na pewno partycypacja społeczna wymaga nie tylko poznania oferty kulturalnej, chęci i czasu ale też często odwagi do spotykania innych ludzi oraz um- iejętności współpracy i współdziałania. Pozostaje więc wątpliwość czy odpowiednia promocja i infor- macja, a także dalsze wychodzenie z coraz szerszą ofertą kulturalną będzie miało przełożenie na udział w kulturze, a co za tym idzie rozwój społeczności i zacieśnianie więzi społecznych w Kozach.

Nawiązując do diagnozy społecznej sprzed 4 lat, oferta zajęć dla dorosłych wzbogaciła się o kilka propozycji. Są to inicjatywy powstałe na gruncie realizacji projektu DK + 2015, takie jak warsz- taty perkusyjne „Walimy w Kocioł” i grupa teatralna dla dorosłych. W Domu Kultury w Kozach funk- cjonuje też powstała w 2016 roku grupa wokalna dla osób powyżej 18. roku życia.

Z obecnie przeprowadzonych badań wynika, że mieszkańcy najchętniej uczestniczyliby we wspólnych zajęciach z dziećmi przeznaczonych dla całych rodzin. To ważne wskazanie kierunku działań w obecnej rzeczywistości deficytu czasu wolnego. Warto więc wziąć pod uwagę przeniesienie niektórych działań ze ścisłego centrum, choćby na teren licznych placów zabaw, które powstały na przestrzeni ostatnich lat w różnych zakątkach Kóz. Wykorzystanie takich miejsc i wyjście z nowymi inicjatywami na tereny oddalone od centrum stanowi dużą szansę dotarcia do wyizolowanych kultu- ralnie mieszkańców, nie angażujących się do tej pory się w życie miejscowej społeczności. Jeśli chodzi o preferowaną tematykę najwięcej badanych zadeklarowało chęć uczestnictwa w zajęciach lub wykładach związanych z jakże aktualnym obecnie tematem kultywowania tradycji ekologicznej po- wiązanej z zielarstwem i naturalnym stylem życia. Zainteresowaniem cieszą się też zajęcia fotogra- ficzne i taneczne.

Ważną wskazówką dla instytucji kultury, chcących skorzystać z tej diagnozy społecznej jest fakt, że mieszkańcy są bardzo zadowoleni z organizowanych w Kozach imprez plenerowych i chcą ich jeszcze więcej. Wiele osób sugerowało nawet cykliczne plenerowe spotkania niedzielne „po

25

kościele“ w formie festynów w parku. Fakt, że nowe władze samorządowe wychodzą do mies- zkańców i pokazały to chociażby na ostatnich Dniach Kóz, likwidując tzw. strefę VIP i bawiąc się z wszystkimi, biorąc udział w konkurencjach sportowych, pozostał zauważony przez ankietowanych, którzy wiele razy wyrażali to w propozycjach zmian: „ więcej imprez typu ostatnich Dni Kóz, inte- gracji mieszkańców z wójtem i radnymi”.

Największym problemem odbiorców kultury w Kozach jest brak czasu. Aby w społeczeństwie przeciążonym obowiązkami i wszechobecną reklamą dotrzeć do osób niebiorących lub biorących sporadyczny udział w życiu kulturalnym – trzeba znacznie wzmocnić i zróżnicować promocję działań.

Problem promocji działań kulturalnych był wielokrotnie poruszany przez respondentów, co świadczy o tym, że nadal jest bardzo aktualny.

Niezbędne okazuje się stałe zamieszczanie informacji w Internecie; na stronach placówek i portalach społecznościowych, i to ze znacznie większym niż dotychczas wyprzedzeniem i większą częstotli- wością uaktualnień materiałów publikowanych w sieci. Stylowe, drewniane tablice ogłoszeniowe w Kozach nie stanowią dla mieszkańców źródła informacji; większość bowiem nieczęsto spaceruje w pobliżu parku i podróżuje autobusami, a takie jest ich umiejscowienie. Mieszkańcy wnioskują też o zamieszczanie plakatów bezpośrednio przy wejściach do sklepów czy szkół oraz ulotki w różnych punktach usługowych. Najlepszym rozwiązaniem w takiej sytuacji zdaje się być wykorzystanie ap- likacji BLISKO, ponieważ jest to informator o potencjalnie największym zasięgu. Jednak na razie, z niewiadomych względów, nikt w gminie tego nie robi.

Kolejną barierą wydaje się być brak nawyku przebywania Kozian we wspólnej przestrzeni. Dom Kul- tury nie posiada otwartego zawsze i dla wszystkich miejsca spotkań (np. o charakterze klubowym), a Pałac Czeczów uchodzi za zbyt reprezentacyjny i elegancki, żeby ze swobodą móc wyrażać się ar- tystycznie. Wspaniałą przestrzenią do wszelakich akcji jest park dworski, ale tylko w pogodne dni.

Nadzieją napawają plany związane z zagospodarowaniem terenu kamieniołomu, co nie zmienia faktu, że otwarty klub kulturalny powinien raczej znajdować się w centrum miejscowości, w przes- trzeni dostępnej dla możliwie największej liczby osób.