St. Nahlik
Międzynarodowa konwencja o
ochronie dóbr kulturalnych weszła w
życie
Ochrona Zabytków 9/4 (35), 261-263
Hyc. 269. S tr a b la , p ow . b ia ło s to c k i — la m u s . S ta n z 1954 r. Ryc. 270. K a lin ó w k a , p ow . M o ń k i — l a m u s w c z a s ie p r a c k o n s e r w a to rs k ic h w 1955 r. R yc. 271. K n y sz y n , p o w . M o ń k i — la m u s p r z e d k o n s e r w a c ją w 1954 r. Ryc. 272. K n y sz y n , p ow . M o ń k i — la m u s p o k o n s e r w a c ji w 1954 r. ła c u B r a n i c k i c h w B i a ł y m - s t o k u , p o s ia d a ją c y m n ie g d y ś ta r a s o w e k w ie tn ik i, fo n ta n n y , rz e ź b y , p e rg o le , a l t a n y itd ., d o p ro w a d z iły w la t a c h 1947— 1950 do r e k o n s tr u k c ji ścieżek . D o d ziś u s ta w io no ju ż częścio w o z r e k o n s tr u o w a n e rzeźb y i w a z o n y . Z leco n o P .K .Z . w y k o n a n ie p r o je k t u z a g o s p o d a r o w a n ia z a b y tk o w e g o t e r e n u A k a d e m ii M e d y c z n e j. P o d o b n e z a ło ż e n ie p o s ia d a p a r k p rz y p a ła c u B ra n ic k ic h w C h o r o s z c z y. U ż y tk o w n ik sp o rz ą d z ił d o k u m e n ta c ję te c h n ic z n ą o ra z p rz e p r o w a d z ił częściow o r o b o ty p o rz ą d k o w e p rz y z a s a d z a n iu d rz e w o ra z c z y sz c z e n iu k a n a łó w . D la p a r k u w D o j l i d a c h s p o r z ą dzono p r o j e k t r e k o n s tr u k c ji, lecz ro b o ty b ę d ą ro z p o c z ę te d o p ie ro w 1957 r. W p a r k u p r z y p a ła c u P a c a w D o w s p u d z i e p rz y s tą p io n o do p ra c p o rz ą d k o w y c h . Z a s y p a n o w o je n n e ro w y strz e le c k ie , w y czy szczo n o z k rz e w ó w i w y g ra c o w a n o ścieżk i. W. K o c h a n o w s k i , W . P a s z k o w s k i M IĘ D Z Y N A R O D O W A O C H R O N IE D Ó B R W E S Z Ł A W Ż Y C IE . K O N W E N C JA O K U L T U R A L N Y CH D n. 6 s ie rp n ia 1956 r. d e le g a t P o lsk i p rz y U N E SC O , M iro s ła w Ż u ła w sk i, złożył d o k u m e n t r a t y f ik a c y jn y k o n w e n c ji o o c h ro n ie d ó b r k u lt u r a l n y c h w r a z ie k o n f lik tu z b ro jn e g o , p o d p is a n e j w H ad ze dn. 14 m a ja 1954 r. P o n ie w a ż k o n w e n c ja w ch o d zi w ż y cie d la k a ż d e g o z s y g n a ta riu s z y w 3 m ie sią c e po ra ty f ik a c ji, d a tą , od k tó r e j w ią ż e o n a P o ls k ę , je s t d zień 6 lis to p a d a 1956 r. T ło h is to ry c z n e k o n w e n c ji o ra z p r z e g lą d je j w a ż n ie js z y c h p o s ta n o w ie ń b y ły ju ż o m ó w io n e n a ty c h ł a m a c h l. P e łn y te k s t z k o m e n ta rz e m z a m ie rz a o p u b lik o w a ć C e n tr a ln y Z a rz ą d M u zeó w i O c h ro n y Z a b y tk ó w w r. 1957. W ty m m ie jsc u z a te m o g ra n ic z y m y się do zw ię z łe j in f o r m a c ji, ja k ie k o n k r e t n e n a s tę p s tw a w y w o łu j e d la P o ls k i w e jś c ie w ż y cie k o n w e n c ji. i St. N a h 1 i k, Z zagad n ień m iędzynaro dowej ochrony zabytków , „Ochr. Zab.“ , 1955, nr 1.
D n. 14 m a ja 1954 г. p o d p is y p o d k o n w e n c ją zło ży li p rz e d s ta w ic ie le 37 p a ń s tw , 13 in n y c h je d n a k p o d p is a ło ją w te r m in ie p ó ź n ie jsz y m , ta k ż e lic z b a s y g n a ta riu s z y d o sz ła do 50. K o m u n ik a t U N E S C O2 s tw ie rd z a , że d o k u m e n ty r a ty f ik a c y jn e zło ży ło d o tą d 9 p a ń s t w s.
M o g ło b y się w y d a w a ć , że z a n im n a s t ą p ią „ ry c h łe d a ls z e r a t y f ik a c je ”, k tó r e z a p o w ia d a k o m u n ik a t U N E S C O , za się g m o cy o b o w ią z u ją c e j k o n w e n c ji je s t s to s u n k o w o n ie z n a c z n y , zw ła sz c z a że n ie złożyło d o tą d d o k u m e n tu r a t y f ik a c y jn e g o a n i je d n o z w ie lk ic h m o c a rs tw . T a k a p e s y m i s ty c z n a r e f le k s ja n ie b y ła b y je d n a k w p e łn i u z a s a d n io n a .
P ro c e s y k s z ta łto w a n ia się p r a w a m ię d z y n a ro d o w e g o są z re g u ły b a rd z o p o w o ln e , ż a d n e b o w ie m p a ń s tw o n ie je s t z w ią z a n e n o rm ą , n a k tó r ą n ie w y ra z iło zg o d y . J e s t to w w ie lu w y p a d k a c h r ó w n o z n a c z n e z w y m o g ie m je d n o m y śln o śc i. A że in te r e s y p a ń s tw są często sp rzeczn e, d ro g a do je d n o m y ś ln o ś c i b e z w z g lę d n e j czy c h o ć b y w z g lę d n e j (tj. o g ra n ic z o n e j do g r o n a p a ń s t w u tr z y m u ją c y c h ze so b ą ż y w sz e s to s u n k i lu b n a le ż ą c y c h do teg o sa m e g o re g io n u g e o g ra fic z n e g o ) b y w a d łu g a i ż m u d n a . W ied z ie p o p rz e z d łu g o tr w a ły ro z w ó j d o k tr y n y i z w y c z a ju , z a n im p a ń s t w a w o g ó le się p o k u s z ą o r e d a k c ję k o n w e n c y jn ą . R e d a k c ja ta k a m ie w a c zę s to c h a r a k t e r n ie t y l e p ra w o tw ó rc z y w ś c isły m te g o sło w a z n a c z e n iu , co ra c z e j d e k la r a ty w n y — s t w ie r d z a ją c y is tn ie n ie w ś w ia d o m o śc i n a ro d ó w i w ich p r a k t y c e ta k ie j to a ta k ie j n o rm y , k tó r e j k o n w e n c ja n a d a je o k re ś lo n e s fo rm u ło w a n ie ty lk o w ty m celu , a b y je j s to s o w a n ie u c h ro n ić od ro z b ie ż n o śc i in te r p r e ta c y jn y c h . T e n d e k la r a ty w n y c h a r a k t e r je s t szcze g ó ln ie ty p o w y d la k o n w e n c y j n o r m u ją c y c h p ra w o w o jn y . W ięk szo ść ic h w v r a ź - n ie go s tw ie rd z a . C z y n ią to w sz c z e g ó ln o ści w s tę p y do k o n w e n c y j w o b u h a s k ic h k o d y fik a c ia c h p r a w a w o jn y (1899 i 1907), do k tó r y c h k o n w e n c ja z 14 m a ja 1954 n a w i ą z u j e 4. N ie w z a s a d a c h z a te m leży n o w o ść te j k o n w e n c ji, g d y ż te u s ta lo n e są od d a w n a , a le w ich b a r d z ie j p r e c y z y jn y m s f o r m u ło w a n 'u i w c a lv m s’ ^ e - g u p rz e p is ó w w y k o n a w c z y c h , o m a w ia ją cy ch szczegółow o, w ja k i sp o só b s y g n a ta r iu s z e z a m ie rz a ją z a b e z p ie c z y ć p r z e s tr z e g a n ie ty c h z a sa d . S iła m o r a ln a te g o r o d z a ju s f o rm u ło w a ń je s t t a k w ie lk a , że n a w e t p a ń s tw o , k tó r e 2 A rticle N.D./5.
s Egipt, San M arino, Burm a, Jugosław ia, Me ksyk, Węgry, Polska. Bułgaria, Ekwador (w p o rządku d at ra ty fik a cji).
4 „K leru 1ąc sie zasadam i dotyczącym i ochro n y dóbr k u ltu ra ln y ch w razie k o n flik tu zbroj nego, Jakie u s t a l o n o (w ięc n ie s t w o r z o n o — przyp. autora) w k onw encjach hask ich z la t 1899 i 1907 oraz w pakcie w aszyngtońskim z dn. 15 k w ietn ia 1935 r.‘‘. — W stęp do k o n w en cji, u st. 4.
za le g a z f o r m a ln ą r a t y f ik a c ją (często p r z e w le k a ją c ą się ze w z g lę d ó w w e w n ę tr z - n o -p o lity c z n y c h lu b k o n s ty tu c y jn y c h ), n ie p o w a ż y ło b y się je j z a k w e s tio n o w a ć . D o w o d ó w n ie b r a k m . in. w ła ś n ie w d z ie d z i n ie p r a w a w o jn y , ja k k o lw ie k la ik s k ło n n y je s t le p ie j p a m ię ta ć w y p a d k i p o g w a ł c e n ia n o rm y p r a w n e j, n iż je j z a c h o w a n ia O to n p . p rz e z z n a c z n ą część p ie r w s z e j w o jn y ś w ia to w e j p a ń s tw a p rz e s trz e g a ły iżasad tzw . d e k la r a c ji lo n d y ń s k ie j z r. 1909 r e g u lu ją c e j p ro w a d z e n ie w o jn y n a m o rzu , ja k k o lw ie k n ie r a ty fik o w a ło je j a n i je d n o p a ń s tw o . W o b u w o in a c h św ia to w y c h n ie z n a la z ł się n ik t, k to b y z a k w e s tio n o w a ł m oc o b o w ia z u ią c ą k o n w e n c y j h a s k ic h z r. 1899 i 1907, c h o cia ż z p u n k tu w id z e n ia fo r m a ln e g o n ie m ia ły o n e m o cy o b o w ią z u ją c e j, g d y ż w y ra ź n ie o g ra n ic z a ły tę m oc do w y p a d k ó w , w k t ó ry c h w s z y s t k i e s tro n y w o ju ją c e są s tro n a m i k o n w e n c ji, a g ro n o p a ń s tw w a l c z ą c y c h w o b u ty c h w o jn a c h b y ło z n a c z n ie szersze. T eg o sa m e g o w ię c n a le ż y o czek iw ać i p o k o n w e n c ji z r. 1954, k tó r a z re s z tą o g ra n ic z e ń teg o ty p u n ie z a w ie ra , p o d o b n ie j a k n ie z a c ie ś n ia sw o ic h z a in te re s o w a ń ty lk o do w o je n w f o r m a ln y m tego sło w a z n a c z e n iu , o b e jm u ją c w sz e lk ie „ k o n flik ty z b r o jn e ” (a. w ięc ró w n ie ż a k c je p rz e d s ię w z ię te w w y k o n a n iu zobo w ią z a ń m ię d z y n a ro d o w y c h , re w o lu c je , w o jn y d o m o w e itd.). W y n ik a s tą d , że — n ie z a le ż n ie od d a l szego n a p ły w u f o r m a ln j’c h r a ty f ik a c y j — P o ls k a p o w in n a j a k n a jr y c h le j p rz y s tą p ić do w y k o n a n ia k o n w e n c ji z 1954 r . tv m b a rd z ie j, że p o tr z e b n e w ty m c e lu k r o k i m a ją b y ć p rz e d s ię w z ię te w c ią g u 6 m ie s ięcy o d d a ty w e jś c ia w ży c ie k o n w e n c j i 5, tj. w n a s z y m w y p a d k u — do dn.
6 m a ja 1957 r. N a le ż y z a te m zd a ć sobie s p r a w ę ju ż o b e c n ie , ja k ic h k o n k r e tn y c h p o su n ię ć ż a d a k o n w e n c ja od p a ń s tw , k tó r e ją ra ty fik o w a ły , ju ż w czasie p o k o ju . W a ż n ie jsz e z n ic h są n a s tę p u ją c e :
1) S tr o n y z o b o w ią z u ją się m o ż liw ie n a j b a rd z ie j ro z p o w sz e c h n ić z n a jo m o ść k o n w e n c ji, a w szczeg ó ln o ści w łą c z y ć ja do p ro g r a m u n a u c z a n ia — p rz e d e w s z y s tk im w o jsk o w eg o , a le ró w n ie ż i c y w iln e g o ®. N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że szczeg ó ln ie d o b rz e z n ią o b z n a jm io n e m u s z ą b y ć w s z y s tk ie osoby, p r a c u ją c e w ja k im k o l w ie k c h a r a k te r z e w m u z e a ln ic tw ie lu b w k o n s e r w a to rs tw ie . 2) S tro n y , k tó r e c h c ą s w o im d o b ro m k u lt u r a ln y m n a jw y ż s z e j k la s y z a p e w n ić o c h ro n ę „ s p e c ja ln ą ”, p o w in n y zgłosić je n a ty c h m ia s t do M ię d z y n a ro d o w e g o R e je s t r u p ro w a d z o n e g o p rz e z U N E SC O . Z g ło sz e n ie n ie p rz e s ą d z a w c ią g n ię c ia do R e je s tr u , g dyż k a ż d y z p o z o sta ły c h s y g n a ta riu sz y k o n w e n c ji m o że w n ie ść sp rzeciw ,
5 Art. 34, u st. 1—2 k onw encji, e Art. 25 kon w en cji.
a w ó w c z a s o w p is ie r o z s trz y g a s p e c ja ln e p o s tę p o w a n ie u r u c h a m ia n e p rz e z d y r e k to r a g e n e ra ln e g o U N E S C O . Z głosić do r e j e s t r u m o ż n a z a ró w n o p o szczeg ó ln e o b ie k ty , j a k c a łe ich zesp o ły , j a k ró w n ie ż s p e c ja l n e sc h ro n y , w k tó r y c h n a jc e n n ie js z e m u z e a lia , a r c h iw a lia itp . b ę d ą s k ła d a n e w r a z ie k o n f lik tu z b ro jn e g o . W c ią g n ię c ie do r e j e s t r u p o c ią g a za so b ą o b o w ią z e k n a ty c h m ia s to w e g o w y łą c z e n ia d a n e g o o b ie k tu od u ż y tk o w a n ia do ja k ic h k o l w ie k c e ló w w o jsk o w y c h . R e je s tr p o w in ie n o b e jm o w a ć ty lk o d o b ra k u lt u r a l n e o w y ją tk o w e j w a r t o ś c i 7. P o z o s ta łe n ie są o c z y w iśc ie p o z b a w io n e w sz e lk ie j o c h ro n y , a le k o r z y s ta ją z n ie j ty lk o e x d e f i n i t i o n e . n a o d p o w ie d z ia ln o ść w ła d z m ie jsc o w y c h , k tó r e u m ie s z c z a ją n a n ic h ta r c z ę z p o je d y n c z y m z n a k ie m o c h r o n n y m 8. N a to m ia s t d o b r a p o d d a n e o c h ro n ie s p e c ja ln e j p o w in n y b y ć o z n a c z o n e z n a k ie m p o tr ó j n y m , i to w m ia r ę m o żn o ści ju ż w czasie p o k o ju , a b y św iad o m o ść, k tó r e o b ie k ty zaliczo n o do te j u p rz y w ile jo w a n e j k a t e g o rii, z a w c z a su ju ż się ro z p o w sz e c h n iła ®. 3) J e ż e li s tro n y ch cą, a b y ic h o b y w a te le m o g li b y ć b r a n i p o d u w a g ę w ra z ie p o sz c z e g ó ln y c h k o n flik tó w z b ro jn y c h ja k o „ K o m is a rz e G e n e ra ln i d o S p r a w D ó b r K u ltu r a ln y c h ”, p o w in n y zg ło sić z a w c z a su ic h n a z w is k a n a „ M ię d z y n a ro d o w ą L is tę O so b is to śc i” , p ro w a d z o n ą p rz e z U N E SC O 10. 4) S tr o n y p o w in n y w p ro w a d z ić do s w e go u s ta w o d a w s tw a k a rn e g o p rz e p is y z a p e w n ia ją c e w y c ią g n ię c ie o d p o w ie d n ic h s a n k c ji w o b e c osób, k tó r e b y n a ru s z y ły lu b n a k a z a ły n a ru s z e n ie k o n w e n c ji n . 5) P o ż ą d a n e je s t, a b y k a ż d a ze S tr o n „z c h w ilą p r z y s tą p ie n ia do k o n w e n c ji” u tw o rz y ła n a ro d o w y k o m ite t d o ra d c z y , z u d z ia łe m p rz e d s ta w ic ie li z a in te re s o w a n y c h w ła d z , d la o p ra c o w y w a n ia k o n k r e t n y c h w n io s k ó w m a ją c y c h z a p e w n ić w y k o n a n ie k o n w e n c j i 12. W ła d z ą k o m p e te n tn ą do p o d ję c ia w s z y s tk ic h ty c h k ro k ó w je s t w P o lsc e n ie w ą t p liw ie M in is te rs tw o K u ltu r y i S z tu k i. S t . N a h l i k Z JA Z D K O N S E R W A T O R Ó W Z A B Y T K Ó W W S Z C Z E C IN IE 12— 14 W R Z E Ś N IA 1956 Z ja z d K o n s e rw a to ró w Z a b y tk ó w w S zczecin ie o d b y ł się p o d h a s łe m w łą c z e n ia z a b y tk ó w u r b a n is ty c z n o - a r c h ite k to n ic z n y c h w n u r t ży c ia g o sp o d arczeg o , a b y 7 F rancuzi m ów ili o k ilk u n a stu — dw u d ziestu o b iektach, Anglicy — tylko o k i l k u na jedno państw o.
8 R ysun ek tego zn ak u — patrz okładka „Ochr. Zab.“ , 1955, nr 1.
9 Art. 8—11 kon w en cji, Art. 11—16 regu lam i n u w ykonaw czego.
10 Art. 1 regu lam inu wykonaw czego. u Art. 28 konw encji.
12 R ezolu cja II d ołączon a do tek stu k on w encji. z a p e w n ić w te n sp o só b ś r o d k i n a ic h o d b u d o w ę i tr w a ł ą o p iek ę. P r o b le m te n b y ł ju ż te m a te m z e szło ro czn eg o z ja z d u w e W ro c ła w iu , a le ty m ra z e m z o s ta ł p o ru s z o n y w sz e rsz y m z a k re s ie , p o d k r e ś lił b o w ie m z w ią z e k p la n ó w re g io n a ln y c h o ra z o g ó ln y c h i szczeg ó ło w y ch p la n ó w z a g o s p o d a r o w a n ia m ia s t z o c h ro n ą z a b y tk ó w . D o r o z p a tr y w a n ia o c h ro n y z a b y tk ó w n a t a k sz e ro k ie j p o d s ta w ie p o b u d z iła U c h w a ła P r e z y d iu m R z ą d u n r 6 6 6 z d n . 20.V I I I .1955 r. o u s u n ię c iu ś la d ó w z n is z czeń w o je n n y c h w m ia s ta c h i o s ie d la c h o ra z a k ty w iz a c ja m ia s t z a g ro ż o n y c h u b y t k ie m m a s y b u d o w la n e j. Z ja z d tr w a ł 3 d n i. P ie r w s z y i tr z e c i d z ie ń p o św ię c o n o n a ra d o m , w d ru g im z aś d n iu o d b y ł się o b ja z d te r e n o w y a u t o k a r a m i p o z a b y tk a c h K o łb a c z a , S ta r o g a r d u , P y rz y c , L ip ia n , M y ś lib o rz a , T r z c iń s k a - Z d ro ju , C h o jn y i G ry fin a . T rz e c ie g o d n ia p rz e d p o łu d n ie m z w ie d z a n o z a b y tk i S zcze c in a .
W z jeź d zie w z ię li u d z ia ł p rz e d s ta w ic ie le M in is te rs tw a K u ltu r y i S z tu k i, P r a c o w n i K o n s e rw a c ji Z a b y tk ó w , w o je w ó d z c y i m ie js c y k o n s e r w a to rz y z a b y tk ó w , p r z e d sta w ic ie le U rz ę d u R a d y M in is tró w , W y d z ia łu K u ltu r y C e n tra ln e g o K o m ite tu P Z P R , P a ń s tw o w e j K o m is ji P la n o w a n ia G o sp o d arczeg o , K o m ite tu do S p r a w U r b a n is ty k i i A r c h ite k tu r y , M in is te r s tw a B u d o w n ic tw a , M in is te rs tw a G o s p o d a rk i K o m u n a ln e j, C e n tra ln e g o Z a r z ą d u Z a k ła d u O sie d li R o b o tn ic z y c h i w ła d z te r e n o w y c h . Z ja z d z a g a ił v - d y r e k to r C e n tra ln e g o Z a rz ą d u M u zeó w i O c h ro n y Z a b y tk ó w p ro f, d r Ig n a c y T łoczek. W p ie r w s z y m d n iu o b ra d o m p rz e w o d n ic z y ł p ro f, d r J a n Z a c h w a to w ic z , zaś w o s ta tn im p ro f , d r S ta n is ła w H e rb s t. W yg ło szo n o n a s tę p u ją c e r e f e r a ty : I. T ł o c z e k — S ta n i n o tr z e b y o c h ro n y z a b y tk ó w w P o lsc e ; P . B i e g a ń s k i — W sp ó łczesn e p o g lą d y n a s p r a w ę r e k o n s tr u k c ji z n iszczo n y ch m ia s t z a b y tk o w y c h ; S t. B o b i ń s k i — P r z e g lą d z a g a d ń e ń u rb a n is ty c z n y c h d la u ż y tk u k o n s e r w a to ró w w o je w ó d z k ic h i m ie js k ic h ; A. K r z y - s z k o w s k i — P ro b le m a k ty w iz a c ji g o sp o d a rc z e j m ia s t z a b y tk o w y c h . W r e f e r a c ie sw y m p ro f. I. T ło c z e k p o r u s z y ł s z e re g a k tu a ln y c h z a g a d n ie ń k o n s e r w a to r s k ic h i p o d k re ś lił k o n ie c z n o ść w łą c z e n ia z a b y tk ó w n ie r u c h o m y c h w n u r t ży c ia g o sp o d a rc z e g o k r a j u o ra z s p o p u la ry z o w a n ia w n a js z e rs z y c h w a r s t w a c h sp o łe c z e ń s tw a o c h ro n y d ó b r k u lt u r a l n y c h p rz e d b e z m y ś ln ą d e w a s ta c ją i le k k o m y ś l n y m z a n ie d b y w a n ie m o b o w ią z k u r o z t a c z a n ia s ta łe j p iecz y n a d u tr z y m a n ie m ich w n a le ż y ty m s ta n ie . R e f e r e n t s tw ie rd z a , iż n a le ż y p o tę p ić z b y t p o c h o p n e ro z b ie ra n i e z n iszczo n y ch z a b y tk o w y c h d o m ó w m ie s z k a ln y c h i g m a c h ó w u ż y te c z n o ś c i p u b lic z n e j, k tó r e po w y r e m o n to w a n iu m o
